مقدمه
افزایش سرسام آور مواد مخدر در جهان و قاچاق روزافزون این مواد پیامدهای وحشتناکی خواهد داشت که مستقیما نسل جوان و بشریت را تهدید می کند. گسترش شبکه قاچاق بین المللی و دام اعتیاد، میلیون ها نفر جوان را به فساد و کام مرگ می کشاند و سوداگران مرگ را به ثروت و قدرت می رساند. اعتیاد یک مسئله بهداشتی و بلایی اجتماعی و دارای جنبه های متعدد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، روانی، اخلاقی و حقوقی است . از این رو آگاهی خانواده ها درباره سرانجام نکبت بار اعتیاد در پیشگیری و مهار آن کمکی موثر به شمار می آید.
اعتیاد عبارت از وابستگی به عومال یا موادی که تکرار مصرف آنها با کم و کبف مشخص و در زمان معین از دیدگاه معتاد ضروری می نماید. یعنی تداوم بخشیدن به مصرف مواد و عوامل مخدر درمانی عامیانه، غیرمعمول، دور از موازین علمی ومعتاد کسی است که نیازمند و وابسته روحانی _ جسمانی به مواد و عوامل مخدر و عادت زا می باشد که به منظور برآوردن آن بایستی از این مواد به طور مداوم و در فواصل مشخص استفاده کند.
اعتیاد
اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است. بعضی از داروها نیز ممکن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار موجب افزایش مصرف شوند و اعتیاد بدهند. فرد معتاد با دریافت مواد اعتیادآور و سرخوش و راضی می شود و با توقف مصرف دارو دچار خماری و اختلال شدید جسمانی می گردد. مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده تحمل نیز می شوند. به موجب این پدیده فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد که در ابتدا با مقدار کم حاصل می شود مصرف خود را افزایش می دهد. شدت و نوع وابستگی نسبت به مواد اعتیادآور بر حسب نوع و اقثر آن متفاوت است. برخی از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدید ایجاد می کند و برخی دیگر با وجود تاثیری که بر روی آن و ذهن فرد می گذارند اعتیاد دهنده به شمار نمی آیند.
انواع اعتیاد
اعتیادات مجاز
اعتیادات مجاز عبارتند از:
وابستگی و تداوم در مصرف موادی که به عنوان دارو شناخته شده به طور طبیعی یا صناعی به دشت می آیند. و شامل بسیاری از مواد دارویی به ویژه آرام بخش ها و خواب آورها می شوند که این مواد با تجویز پزشک و یا اغلب خودسرانه مصرف می شوند.
اعتیادات مجاز خودبه دو دسته تقسیم می شوند. اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صناعی به عنوان دارو شناخته می شوند. و اعتیاد به موادی که تنها از دیدگاه روانی عادت زا هستند و تداوم را ایجاب می کنند همانند تنباکو و مشابهین آنها. اعتیادات به این مواد از ساده ترین تا خطرناکترین عوارض را در معتاد به طور غیر مستقیم در خانواده و جامعه موجب می گردد. مثل عوارض قلب و عروق، سرطان در دستگاه تنفس.
اعتیادات غیر مجاز
اعتیادات غیرمجاز عبارتند از:
وابستگی افراد به مصرف همیشگی مواد بهره گیری از عواملی که بنا بر قوانین کشوری یا بین المللی غیر مجاز شناخته می شوند. این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاهپزشکی، بهداشتی، روانی و اجتماعی می باشد.
علل مختلف اعتیاد عبارتند از:
ارضاء هوس ها، زیاده طلبی، گرفتن انگیزه های احساسی، احساس یکنواختی، بیکارگی و وقت گذرانی، فقر، عدم عدالت اجتماعی، و ناهنجاریهای مالی و اقتصادی و بسیار رفاه و عوامل درونی مثل نوسانات فیزیولوژیک و پاتوفیزیولوژیک یعنی بیماریهای جسمی و وروانی به ویژه در اشکال حزین و رنجور کننده و نارسایی اصول پزشکی در مورد تامین بهداشت جامعه و عدم توان درمان کلیه بیماریهای موجود، یکیاز دلایل اصلی اعتیاد می باشد.
انواع مواد
* تریاک و مشتقات آن و نیز داروهای مخدر صناعی مانند پ تی دین و بعضی چسبهای صنعتی.
* مواد محرک مانند کوکائین که محرک قشر مغز می باشد مانند آمفتامین.
* مواد توهم زا که فعالیت روانی را مختل و ایحجاد توهم می کنند مانند حشیش، ال.اس.دی، مسکالین و پسیلوسیلین.
* خواب آورها مانند باربیتوریکها و همچنین داروهای ضد اضطراب و آرام بخش مانند مپروبامات و بنزودیازپین ها که با مصرف طولانی و مکرر ممکن است وابستگی و روانی ایجاد کنند و به هنگام ترک دارو علایم ترک اعتیاد را آشکار سازند.
در زیر برخی از مواد مذکور را توصیف می کنیم.
تریاک و مشتقات آن
تریاک شیرابه سفت شده/ ای است که از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته می شود. برای تهیه تریاک کپسول نارس خشخاش را تیغ می زنند و با روشهای خاصی شیرابه ها را جمع اوری کرده و آماده مصرف می کنند. رنگ تریاک معمولا قهوه ای و بوی آن نافذ و قوی است. هر چند تریاک در دست پزشک دارویی موثر برای درمان بیماریهاست و مشتقات آن در بسیاری از داروها از جمله برخی شربت های سرفه وجود دارد اما مصرف نادرست آن فاجعه می افریند و تریاکی ها همگی ئچار عوارض متعدد می شوند. با مصرف تریاک در ابتدا نوعی نشاط و خوشحالی زودگذر به شخص دست می دهد. پس از آن مرحله منفی آغاز می شود که فرد را برای به دست آوردن آن حالت خوش اولیه به مصرف مجدد تریاک وا می دارد.
حرکات اردی معتاد پس از مرحله اول کند می گردد و شخص نسبت به امور بی تفاوت می شود. اراده تریاکی سست و متزلزل و گریز از دام اعتیاد برایش مشکل است. معتاد از لحاظ اجتماعی و اخلاقی به قهقرا می رود و با زیر پا گذاشتن ضوابط اخلاقی و قوانین و مقررات همه فعالیتت خود را پیرامون بدست آوردن ماده مخدر متمرکز می سازد. در صورتی که ماده مخدر به معتاد نرسد دچارعلایم خماری می شود و نشانه هایی مانند خمیازه، آبریزش از بینی، عطسه، عرق زیاد، تپش قلب، لرز، بی قراری و اضطراب در او به وجود می آید. با ادامه محرومیت، عوارض شدید تر و استفراغ، اسهال، بی اشتهایی، دردهای شدید پشت و شکم و عضلات دست و پا به عوارض دیگر افزوده می شود.
تریاک در انسان سبب مسمومتی حاد و مزمن می شود . در مشمویت حاد که خیلی سریع بروز می کند ابتدا مرحله تحریکی فرا می رسد، بیمار دچار سردرد، سرگیجه، سنگینی سر می شود و سپس احساس تشنگی شدید می کند. آنگاه بیمار به خواب آهسته فر رفته و به طرف مرگ سیر می کند. مردمک چشم تنگ می شود و دیگر به تحریک با نور پاسخ نمی دهد. تنفس نیز خیلی آهسته می شود و از 4 تا 5 نفس در دقیقه تچاوز نمی کند. مرگ ممکن است در طی چند دقیقه تا چند ساعت در اثر اغما و وقفه در تنفس پیش آید. گاهی نیز مسموم با یک بهبودی زودگذر چند روزه مانده و سذانجام جان می سپارد. در گذشته بسیاری از مسمومیت ها و خودکشی ها با تریاک انجام می گرفت. مسمویت و مرگ با تریاک فراوان مشاهده می شود. مسومیت مزمن در نزد معتادان دیده می شود. آلکالوئیدهای مهم تریاک را که عبارتند از مرفین، کدئین، نارسئین، نارکوتین و پاپاورین می توان به ظرح زیر خلاصه کرد: مرفین مهم ترین آلکالوئید تریاک و دارای طعمی تلخ است.
هروئین
یکی از مشتقات مرفین، هروئین است که از استیله شدن مرفین به دست می اید. مرفین داروی ضد درد با ارزشی است که برای تسکین دردهای حاد و شدبد به کار می رود. کدئین، پس از مرفین، از آلکالوئیدهای مهم تریاک محسوب می شود و اثر تخدیر کننده ندارد و برای تسکین سرفه مورد استفاده قرار می گیرد. موارد اعتیاد به کدئین به ندرت مشاهده شده است.
بنابراین در بین آلکالوئیدهای تریاک، هروئین به عنوان خطرناکنترین ماده مخدر شناته می شود. اعتیاد به هروئین بسیار قوی و خطرناک است و مصرف آن وابستگی شدید جسمی و روانی اسجاد می کند. هروئین از راه استنشاق، تزریق زیرجلدی و تزیرق درون سیاهرگی استفاده می شود. از آنجا که فروشندگان مواد مخدر، برای سود بیشتر هرویئن را با گنه گنه، گچ، لاکتوز، نمک و مواد دیگر مخلوط می کنند در نتیجه هروئین ناخالصی که به دست معتاد می رسد بیش از 5 درصد هروئین خالص ندارد. ناخالصی های هروئین و نیز غیر استریل بودن سرنگ تززریق، یکی از علل مرگ مهعتادان است تا کنون هزاران نفلر جوان را از پای درآورده است.
پس از آنکه فرد با مصرف هروئین احساس سرخوشی و لذت کرد ناگزیر به ادامه مصرف آن می شود و با احساس لزوم استعمال از لحاظ جسمی و روانی به دارو وابسته می َود. معتاد در می یابد که اگر به دارو دسترسی نداشته باشد اضطراب، بی قراری و عوارض دیگر در او بروز می کند. این وابستگی سبب می شود که نه تنها مصرف دارو را ادامه دهد بلکه هر بار مقدار مصرف را نیز اندکی افزایش تحریک پذیری می شود. افراد معتاد به تدریج ضعیف و پژمرده می شود و در اثر اختلالات روحی و روانی میل به کار را از دست می دهند. در واقع همه فعالیت های معتاد برای به دست آوردن دارو برای نوبت دیگر صرف می شود و در این راه از دروغ، دزدی و پشت پا زدن به همه قیدهای اخلاقی و اجتماعی ابایی ندارد.
کوکائین
کوکائین از برگ کوکا به دست می اید. کوکا بوته ای است از جننس اریتروکسیلوم که دارای برگهای ساده و همیشه سبز است. برگ کوکا دارای دو نوع تانن است و از مدتها پیش در آمریکای جنوبی و مکزیک افراد فقیر برای رفع گرسنگی آن را می جویده اند. اما کوکائین سمی و خطرناک است نه برای رفع گرسنگی بلکه برای اثر محرکی که دارد مورد استفاده قرار می یگرد. کلریدات کوکائین دارای اثر بی حس کننده موضعی است و از این خاصیت آن برای تسکین درد و بی حس کردن موضع برای عمل جراحی استفاده می شود. کوکائین محرک قشر مغز و دستگاه عصبی مرکزی است. مصرف آن سبب تهییج و بی خوابی می شود و به توهم و هذیان می انجامد. هر چند کوکائین از نظر فیزیولوژیک اعتیادآور نیست اما از لحاظ روانی شخص را به نبال خود می شکاند و استفاده از آن همان عواقب فردی و اجتماعی را که مواد اعتیادآور دارند به بار می آورد.
افرادی که کوکائین مصرف می کنند ابتدا احساس سرخوشی و نشاط می کنند و خود را سعادتمند و نیرومند و توانا به انجام کارهایی که به طور معمول قادر به انجام آنها نیستند می پندارند. حالت تحریکی، بی قراری، اضطراب، ترس، پرحرفی، بی خوابی، هیجان و توهم و گیجی پس از مرحله اول گریبان گیر فرد می شود و قدرت واهی او رو به زوال می رود. از این رو شخص به مصرف مجدد دارو می پردازد و دایره معیوب ادامه پیدا می کند. فرد کوکائینی معمولا دچار توهم های حسی و هذیان است و گاه حنی دوستان خود را نیز به جا نمی آورد و اشخاص را به جای یکدیگر عوضی می گیرد.
آمفتامین ها
آمفتامین دارویی است که به عنوان محرک روانی شناخته شده است و چون سبب بی اشتهایی می شود در درمان چاقی نیز از برخی از انواع آن استفاده می شود. استفاده مداوم از آمفتامین ها نوعی اعتیاد با نشانه هایی چون بی اشتهایی، کاهش وزن، تندی ضربان قلب و تنفس، لرزش ، افزایش تحریک پذیری ، بی خوابی و روان پریشی ایجاد می کند.
حشیش
شاهدانه گیاهی است که در اکثر نقاط جهان می روید.و بسته به به محل رویش دارای تفاوت هایی می باشد. شاهدانه به ویژه شاهدانه هندی دارای یک ماده رزینی به نام کانابیس یا حشیش است که در کشورهای غربی و آمریکا ماری جوانا نامیده می شود. حشیش بوی قوی و طعم تند و خاصیت سکرآور دارد. حشیش یا کانابیس بر روی دستگاه عصبی مرکزی اثر می کند و استعمال طولانی آن به لاغری، رنگ پریدگی، ضعف و اختلالات روانی می انجامد.
چند دقیقه پس از تدخین یا یکی دو ساعت پس از خوردن حشیش مرحله تحرکی آغاز می شود که طی آن فرد احساس خوشی انبساط خاطر می کند. تحت تاثیر حشیش کنترل رفتار مختل می شود و پرحرفی، قهقهه و حس پرواز در بیمار پیش می اید. ادراک فرد از زمان و مکان مختل می شود و اختلال های حسی نیز پیش می آید. شخص دچار توهم و و تصورات واهی می شود ، محیط خود را غیر از آنچه که هست می بیند ، دست های خود را پر و بال می بیند و حوض خانه را دریا. از این رو حشیش را باید ماده خطرناکی تلقی کرد که اگرچه از نظر فیزیولوژیک وابستگی ایجادنمی کند اما چون وابستگی روانی به آن سبب می شود که فرد به طرف استفاده مداوم سوق داده شود باید به طور جدی با آن مبارزه کرد.