راهکارهای تقویت اتحاد ملی و انسجام اسلامی در جامعه
مقدمه :
اتحاد ملی یک مساله داخلی است و انسجام اسلامی یم مساله خارجی و هر کدام نیازمند راهکارهای متفاوت ( و حتی گاه متناقض ) می باشند . چرا که یک راهکار ممکن است . منجر به انسجام اسلامی بالا ، اما اتحاد ملی پایین و بالعکس راهکار دیگری ممکن است منجر به اتحاد ملی بالا ولی انسجام اسلامی پایین شود . در این نوشتار سعی بر ارائه راهکارهایی است که همزمان منجر به اتحاد ملی و انسجام اسلامی بالایی گردند و از ارائه راهکارهایی با نتایج متضاد یا متناقص و گیج کننده پرهیز شده است . پیش از ارائه هرگونه راهکار بایستی عواملی که منجر به اتحاد ملی و انسجام اسلامی در کودکان و نوجوانان می شوند را شناسایی نماییم و پس از آن با برنامه ریزی های دقیق زمینه های لازم را برای تقویت شکل گیری نگرش مثبت نسبت به اتحاد ملی و انسجام اسلامی و همچنین کسب دانش لازم و ایجاد رفتارهای مناسب فردی و گروهی فراهم کرد . مبانی نظری تحقیق ، مطالعات رشد کودک و نوجوان و مصاحبه های صورت گرفته توسط محقق با تعدادی از دانشجویان عوامل مهم و تاثیرگذار بر کودکان و نوجوانان را به شرح مدل ذیل استخراج نمود .
والدین و برادران و خواهران نقش بسزایی در رشد همه جانبه فرد و از جمله ایجاد زمینه های لازم برای شکل گیری نگرش مثبت نسبت به اتحاد ملی و انسجام اسلامی دارند . لذا یکی از راهکارهای مناسب به منظور ایجاد بستر لازم برای تقویت اتحاد ملی و انسجام اسلامی و ارائه آن در همان دوران اولیه رشد به کودکان و نوجوانان ، بستر سازی این مطلب در خانواده است . به این منظور می توان از نهادهای مختلف ( از جمله آموزش و پرورش ، بسیج ،پلیس و…) به منظور ارائه آموزشهای لازم به خانواده جهت چگونکی بستر سازی این امر در خانواده کمک گرفت و
مدرسه ( معلمان ، محتوای آموزشی )
یکی دیگر از عوامل مهم و اثر گذار بر رشد کودکان و نوجوانان مدرسه است . مدرسه به طرق گوناگون رشد همه جانبه کودکان و نوجوانان و همچنین نوع و میزان دانش و نگرش آنها را نسبت به موضوعات مختلف از جمله تاریخ مشترک ، سرزمین مشترک ، و ….. اتحاد ملی و انسجام اسلامی تحت تاثیر قرار می دهد . لذا به این منظور بایستی کتب تحصیلی مورد بازنگری دقیق قرار گرفته و مفاهیم مربوط به اتحاد ملی و انسجام اسلامی ( ادبیات و تاریخ مشترک، رسالت مشترک ، دین مشتر ، فرهنگ و هنر ، و …. ) به نحو دقیق و کارشناسانه در محتوای کتب تحصیلی ، داستانها و حکایتها ، ضرب المثل ها و … وارد گردد . از این طریق معلمان که انتقال دهندگان کلیدی محتوای کتب رسمی هستند آنها را به دانش آموزان انتقال داده و موجب درک عمیق و نگرش مثبت نسبت به اتحاد ملی و انسجام اسلامی در خود دانش آموزان ( و در نهایت در کل اجتماع ) می شوند . به این صورت دانش آموزان به تدریج با این مفاهیم آشنا شده و آنها را درونی می کنند و در سرانجام آنها نیز به عنوان افرادی که در آینده این دانش و نگرش مثبت را به سایر افراد اجتماع انتقال خواهند داد و در خواهند آمد .
همسالان
همسالان تاثیر بسیار زیادی بر رشد کودک و نوجوان دارند . لذا تدارک برنامه های مناسب گروهی ، بازدید گروهی از موزه ها ، آثار و اماکن تاریخ ملی ( ارک بم ، تخت جمشید ، سی و سه پل ، عالی قاپو ، هشت بهشت ، دیوان مدائن و غیره ) و مذهبی ( حرم مطهر پیامبر اکرم(ص) و ائمه (ع) ) موجود در ایران و جهان اسلام تاثیر مناسبی بر شکل گیری و تقویت اتحاد ملی و انسجام اسلامی دارد .
رسانه ها و مطبوعات
رسانه ها و مطبوعات به دلیل داشتن مخاطبان و سیع از همه اقشار جامعه تاثیر بسیار زیادی بر رفتار های افراد جامعه و به خصوص کودکان و نوجوانان دارند . بنابراین آنان می توانند با تدارک برنامه های مناسب برای کودکان و نوجوانان به شکل گیری و تقویت اتحاد ملی و انسجام اسلامی و کمک های فراوانی بنمایند . علاوه بر آن هزینه بسیاری از برنامه هایی که از طریق رسانه ها پخش می شود و همچنین زمان و نیروی انسانی ه صرف این برنامه ها می شود به مراتب نسبت به سایر روش ها کم تر است . از طریق رسانه ها می توان آثار و اماکن تاریخی ملی و مذهبی موجود در ایران و جهان اسلام را به تصویر کشید . می توان برنامه های مناسب در خصوص شخصیت های معتبر این سرزمین از جمله ابن سینا ، فارابین ، ملاصدرا ، خیام ، سعدی ، حافظ و غیره تدارک دید و به این طریق اتحاد ملی را تقویت نمود .این رسانه ها همچنین می توانند شخصیت های معتبرجهان اسلام را دعوت نمایندتاعلاوه برمعرفی آنها به جامعه از نظرات آنها جهت پیشبرد اندیشه اتحاد ملی و انسجام اسلامی بهره گرفت .
دین و مذهب
دین به عنوان یک عنصر بسیار مهم می تواند نقش بسیار حیاطی در تقویت انسجام اسلامی بازی نماید . در این خصوص دین اسلام و پیامبر اکرم (ص) بایستی کانون توجه کتب ، رساله ها ، مجلات ، مقاله ها ، فیلم های تلویزیونی و غیره را قرار گرفت و تمام نهادها و ارگانها بر اهمیت شخصیت والای پیامبر اکرم (ص) به عنوان عنصر وحدت جامعه اسلامی تاکید بیش از حد نمایند . نکته مهمی که در این خصوص شایان توجه است و به نظر می رسد در حال حاضر در جامعه کمتر به آن پرداخته می شود .
این است که تاکید بسیار زیادی بر ائمه (ع) صورت می گیرد . در حالیکه شاید به این اندازه در خصوصیات بالای پیامبر اکرم (ص) تاکید نمی شود به عبارت دیگر برنامه ها باید به گونه ای باشد که شخصیت ائمه (ع) در سایه شخصیت پیامبر اعظم معرفی گردند و شخصیت رسول اکرم تحت الشعاع قرار نگیرد ، زیرا نشان دادن ضعف در این خصوص یقیناً به تضعیف انسجام اسلامی و در نهایت تضعیف ملی منجر خواهدشد . بنابراین ضروری است که مشترکات جهان اسلام استخراج و در برنامه های کانون مورد توجه قرار گیرند .
زبان
زبان نقش مهم و کلیدی در اتحاد ملی و انسجام اسلامی بازی می کند . با توجه به تنوع زبانی در داخل کشور و جهان اسلام بسیار ضروری است مطالعات لازم در این خصوص صورت گیرد تا نقش این عامل در اتحاد ملی و انسجام اسلامی روشن شود و پس از آن برنامه های متناسب برای ارتقاء اتحاد ملی و انسجام اسلامی با توجه به نقش زبان اجرا گردد .
عوامل اجتماعی – فرهنگی
اجتماعی که در آن قرار داریم ترکیبی است از عوامل فوق الذکر و سایر عوامل احتمالی که به آن اشاره نشده است و همچنین ارزش ها و فرهنگ خورده فرهنگ های حاکم در آن که رفتارما را احاطه کرده است . این فرهنگ در حال حاضر درجاتی از اتحاد ملی و انسجام اسلامی را در خود دارد . لذا ضروری است در این میزان درجات در جای جای میهن اسلامی مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد تا اطلاعات لازم و کلیدی استخراج شده و برنامه های مناسب را با توجه به اطلاعات حاصله از وضعیت موجود در جامعه و مقایسه آن با وضعیت مورد انتظار طراحی ، اجرا ، ارزیابی و اصلاح نمود . باشد که منجر به تقویت اتحاد ملی و انسجام اسلامی و دوری از هرگونه نفاق و گسیختگی داخلی و خارجی گردد .
مبانی اتحاد ملی و انسجام اسلامی
مقاله
در این مقاله سعی شده است ضمن ریشه یابی کلیدی واژگان عنوان ، موضوع اتحاد و انسجام با توجه به کلام وحی ، سنت ، عقل و بیانات بزرگان و در راس آن معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خمینی (ره) مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد . و از هرگونه برداشت شخصی ، جناحی و جزیی و مصادره کردن این عنوان بزرگ جلوگیری شود .
در این مقاله راز اتحاد داخلی و ارائه الگو برای کشورهای مسلمان بیان شده است .
اتحاد داخلی و بین المللی یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای هر ملتی است که در جای ود از تنش و مناقشات بهره می برد و به موقع از هر گونه اختلاف و تفرقه دوری می جوید . نه یک دستی ، سکوت و رکود دارد و نه اغتشاش و درگیری و جدل . زیرا هر دو مایعه افول ملت هاست
اینکه در کجا باید فریاد زد و در کجا سکوت ، در کجا باید عاقلانه و بر مبنای استدلال پیش رفت و در کجا به مصلحت توجه کرد و … . وشناخت اصول و ظرایفی معتاج است که در این مقاله در صدد تعیین آن می باشیم
1- مبانی :
" جمع مبنی به معنی : ریشه ، پایه و بنیان یک چیز است " (1) که در این مقاله به کنه و ریشه این اتحاد و انسجام خواهیم پرداخت .
2- اتحاد :
" آنچه مرکب از دو چیز یا بیشتر و با نسبت های معین باشد . به طوری چیز سومی از آنها به وجود آید که با اجرای خود تفاوت کامل داشته باشد مثل آب . که مرکب از اکسیژن و هیدروژن است "
ریشه این فعل " وحد" است که باب "افتعال " برده شده است . این باب برای مطاوعه می باشد . مطاوعه یعنی قبول کردن آن فعل و ممتنع نشدن . و برای آن در علم " صرف " مثال می آورم مثل : " کسرت الکوز فانکسر" یعنی من کوزه را شکستم و آن هم قبول شکستن کرد .
فعل " وحدت " وقتی در این باب آورده می شود به این معنی می شود که اتحاد مبتنی بر اصولی خواهد بود و هرگاه ضرورت آن احساس شد می بایست به آن عمل کرد و نباید خواسته های شخصی ، سلیقه ای ، حذبی و گروهی را بر آن مقدم داشت
3- ملی : کلمه " ملت " که جمع آن " ملل" می شود به معنی : "پیروان یک دین ، مردم یک کشور که از یک نژاد و تابع یک دولت باشند "
ملت در واقع یک واحد بزرگ انسانی است که عواملی چون : فرهنگ ، دین ، جغرافیا ، نژاد ، قومیت و …. می تواند عامل پیوند آن باشد .
چنانچه در تعریف ملت نیز گفته اند : " ملت یک روان است ، یک اصل روحانی ، دو چیز ، که در واقع یک چیزاند ، و…. یکی ؛ داشتن میراث مشترک غنی از خاطره ها دیگ ، سازش واقعی ، میل به زیست با یکدیگر و خواست و تکیه کردن کامل به میراث مشترک
پس ملت تجمع یک گروهی است که با اهداف خاصی و در چارچوبی تعریف شده علاوه بر حل کردن نیازهای ابتدایی خود در صدد توسعه فرهنگ ، اقتصاد و سیاست خود نیز می باشند . بنابراین با توجه به تعریفی که در فرهنگ " عمید " آماده است ( تا به یک دولت …. ) می رساند که برای رسیدن به اهداف خود باید سازمان دهی شده و با برنامه منظم ، به حرکت رو به رشد خود ادامه دهند .
4- انسجام :
انسجام از ماده "سجم" به معنی "منظم و منسجم شدن کلام" می باشد.(5) و نیز در فرهنگ لغت فارسی به معنی : " روان شدن ، منظم شدن و با هم جور شدن ، روان بودن کلام و عاری بودن آن از تعقید و تکلف " آمده است .
5- اسلامی :
ریشه آن " سلِم یسلَم " که به معنی :" سالم و بی عیب بودن و آفت" می باشد . (7) که " اسلام" از باب افعال به معنی " تسلیم بی قید و شرط " می باشد . (8) که همزه این باب معنی کثرت می دهد . و این همان معنایی است که " المنجد" برای آن گفته است . به عبارتی : تسلیم بی قید و شرط شدن یعنی کثرت سلامت و زدودن آفت . البته این همزه می تواند معنی " یافتن " هم داشته باشد . یعنی در اسلام می توان سلامتی روح و روان را پیدا کرد تا از آفت ها و بلاها در امان بود .
اتحاد و انسجام اسلامی
با توجه به همه توضیحانی که در مفردات این عنوان آمد ، این عنوان را می شود چنین معنا کرد :
یافتن ریشه های وحدت بر پایه توجه به هر آنچه یک ملت و یا ملت های مختلف را دور هم جمع می آورد و احترام به آن و نظم بخشیدن عقلایی به این علقه های اتحاد و ارتباط برای رسیدن به سلامت و زدودن آفت های اجتماعی بر پایه براهین بی بدیل وحی که نمود آن دین حنیف اسلام متجلی شده است و عدم مخالفتهای شخصی و سلیقگی با آن .
ب: مبانی اتحاد و انسجام از منظر عقل :
شکی نیست که هر انسان سلیم النفسی بر اتحاد و انسجام هر چه بیشتر تاکید دارد . هر فرد و جامعه ای در صدد رشد و توسعه همه جانبه است . می خواهد در همه امور اعم از معنویت و مادیت ترقی کند و این ممکن نمی شود مگر با ارتباطات سالم و براساس منافع ملی . در واقع همه سعی دارند از دانش ، تکنولوژی و داشته های دیگران استفاده کنند بدون آنکه متحمل خسارت قابل توجه ای بشوند
در اینجا مفهوم تسلیم جز یقین نمی باشد و یقین زائیده عقل است نه احساس و عاطفه . پس اتحاد و انسجامی مد نظر است که بر پایه های عقلانی و استدلالات قرآن و دین اسلام استوار باشد . این تسلیم ، تسلیم جاهلانه و کورکورانه نیست . و بی شک نمی توانیم راههای اتحاد و انسجام را کورکورانه طی کنیم .
وقتی درک درستی از دین و مولفه های آن داشته باشیم و عقل سلیم آنرا تایید کرد ، نتیجه آن یک عمل مناسب خواهد بود که آن عمل مناسب زیر بنای هر گونه ارتباط و رشد و تعالی است . در واقع اهمیت توجه به جمع و دوری از فرد گرایی و تک محوری و توجه به آداب و سنن صحیح و عبرت آموز و تامل و تدبر تدبر آن ، آموزه دین اسلام می باشد که عقل سالم را باور می کند . و همچنین در سنت پیامبر (ص) و ائمه هدی (ع) نمونه های بارز صلح ، قهر ، سکوت ، فریاد ، جنگ و…. را می یابیم که همه آ ن برای ااتحاد بین مسلمانان و انسجام هر چه بیشتر آنان بوده است . به عبارتی : صلح امام حسن (ع) برای حفظ دین و انسجام مسلمانان همان مقدار قابل اهمیت است که قیام حضرت ابا عبدالله(ع) دارای اهمیت است و …
اینکه محورهای مختلف در سیره های معصومین (ع) را کجا به موقع استفاده کنیم ، نیازمند شناخت ، درک شرائط زمان و مکان و ظرافت های لازم است . که خدای ناکرده در ارتباطاتمان به جای جنگ صلح نکنیم و به جای فریاد ، سکوت . و… این نوستار بر آن است تا با ارائه اصول و کلیاتی در این زمینه ، مسیر شناخت را هموارتر کند که در بخش آینده به واکاوی این اصول در کلام وحی و سیره معصومین (ع) خواهیم پرداخت :
ج: مبنای اتحاد و انسجام از طرف قرآن و اهل بیت (ع) :
با توجه به تعریفی که در آخر مبحث "الف" آوردم با ارائه عباراتی از قرآن و اهل بیت (ع) در صدد ارائه چارچوب این بحث هستیم .
1- صفات یاران پیامبر (ص) :
خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم صفاتی را برای پیامبر (ص) بر می شمارد که توجه به آن و سعی در ملکه کردن و مداومت بر بقاء آن باعث می شود تا متخلق شویم که مسیر هدایت و وحدت را برای ما هموارتر کند که از جمله آنها عبارتند از :
الف) شدت و سختگیری برکفار . به این معنی که از آنها تاثیر منفی نگرفته و همواره با کسانی که به هر شکلی می خواهند آنها را به تاراج ببرند کتار نیایند .
ب) مهربانی ، کمک و ایثار نسبت به برادران دین خود .
ج) عبادت آگاهانه و عاشقانه از خصائص این افراد خواهد بود . اینان به دنبال عبادت کورکورانه و یا ریاکارانه نیستند. زیرا عبادتی که منشا آن یکی از این دو باشد ، تمی تواند اثر وضعی بر روح و روان و سیمای این مولفین بگذارد .
2- جنگ ها و درگیری ها
خداوند تبارک و تعالی در آیه دیگری از ریا قرآن بی بدیل می فرماید : " از خدا و فرستاده اش پیروی کنید و جنگ نکنید ، زیرا سست می شود وشکوه و جلالت شما از بین می رود ".
در یان آیه چند نکته ائز اهمیت است :
الف) برای اینکه تفرقه به وجود نیاید ، وجود و حضور قانون و رهبر لازم است . یک قانون کامل و جامع باعث میشود تا اختلافات و درگیری ها به حداقل برسد و بعد از آن وجود بک راهبرد و فرمانده باعث می شود تا نواقص و ضعفهای قانون موجب بروز اختلاف نشود .
ب) در مسیر وحدت به صبر و شکیبایی نیاز است. زیرا گاهی موضوعات خلاف میل است و باید برای آنکه نظم و کثرت مسلمانان به هم نخورد از خواسته شخصی و یا جزیی عدول کنیم و مسئله را تا زمانی که طرح آن به وحدت ضرر نزند به تعویق بیندازیم .
ج) در مسیر وحدت و تعویق خواسته به زمانی دیگر ، ایثار نیاز است . و یکی از مظاهر جهاد اکبر مبارزه با نفس است ، حتی جایی که انسان بر حق باشد . مثل مصادقین مختلفی که برای حضرت علی (ع) پیش آمد ، و حضرت علی (ع) " استخوان در گلو و خار در چشم " همه آن شرائط را تحمل کرد .
د) اختلاف و درگیری باعث کاهش راندمان کاری می شود . وقتی توجه مصرف موضوعات نزاع جزیی و یا فردی شد از توجه به مسائل عام المنفعه کاسته می شود . و همچنین وقتی توجه به امور حسی و احساسات شد ، انسان از توجه به امور کارشناسی و اقدامات پژوهشی باز می ماند که هر د باعث کاهش راندمان کار و استفاده بهینه از منابع مختلف می شود.
و) این آیه اشاره به نزاع و درگیری های لفظی میان گروهی دارد . یعنی اگر مسلمانان برای موضوعات پیش پا افتاده با هم درگیر شوند ، هم از مکر و توطئه دشمن غافل می شوند و هم توان اجرایی و فکر آنان کم می شود و در نتیجه دشمن طمع می کند .
گاهی اوقات بر اثر بی تدبیری ، نزاع لفظی و درگیری صورت می گیرد و یا اقداماتی صورت می گیرد و یا اقداماتی اتفاق می افتد که ضربه آن از حمله دشمن بدتر خواهد بود . لذا طمع و حجوم دشمن نتیجه رفتار و خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنها خودشان سرنوشتشان را تغییر ندهند .
ه) این آیه اشاره به جدل و نزاعهایی دارد که در آن منفعتی نیست . اما بیان دیدگاهها با توجه به ضرورت و اقامه دلیل و همراه با انصاف نه تنها به زبیان جامع نیست بلکه مطلوب و باعث روشن شدن نقاط ضعف و چاره اندیشی برای آن خواهد بود. با توجه به این سه اصل دولت مردان اهل قلم ، متخصصان و … وظیفه شرعی و ملی دارند تا در قبال اقداماتی که با استنادات علمی در مخالفت است نه تنها سکوت کرده بلکه فریاد برآورد و ضمن مو شکوفی ضعف ها به راهکارهای عملی توجه کرده و یا نقدهای منصفانه را برای توسعه و شکوفایی باز کنند . به عقیده نگارنده وقت آن رسیده است تا پس از 30 سال از عمر پر برکت انقلاب اسلامی با نقدهای آلمانه ، منصفانه و طبقه بندی شدن ( از حیث استفاده برای امور مختلف) نقاط ضعف را شناسایی و برای آن تدبیر کنیم و نقاط مثبت را تقویت و مسیر رو به رشد جامع اسلامی مان را هموارتر و سریع تر کنیم پس نزاع ها و مناظراتی که که بر پایه انصاف استدلال باشد نه تنها ضرری ندارد بلکه دارای منافع بی شماری خواهد بود :
3- عبرت از سرنوشت دیگر ملت ها :
امام علی (ع) می فرماید : " از بلاهایی که به سبب اعمال زشت و نیکو بوده بر سر ملت ها پیش از شما آمد بپرهیزید و احوال خوب و بد آنان را به یاد آورید … و یا در احوال نیک و بد آنان بیندیشید ، همان کاری را عهدا دار شوید که عزیزشان کرد … و از کارهایی که پشت آنان را شکست و قدرت آنان را از بین برد دوری کنید …" در این خطبه حضرت امیر (ع) به موضوعات مختلفی از جمله : علوشان خداوند " نکوهش صفت تکبیر ، دشمنی شیطان ، نکوهش ، اخلاق ، جاهلی ، پرهیز از سران ، متکبر و خود پسند ، ضرورت عبرت از گذشتگان ، فلسفه عبادت ، علل پیروزی و شکست ملت ها …. سخن فرموده است که دز این فراز آن به علت پیروزی و شکست ملت ها اشاره فرموده است که عمده ترین آن علل تفرقه یا کینه توزی ، دشمنی یا یاری نکردن همدیگر می دانند که اگر در جامعه این خصوصیات ها اتفاق بیفتد شکست آن جامعه حتمی است و هیچکس را جز خود نباید ملامت کرد در واقع با ید علت سقوط دور و ملل مختلف دنیا را دریافت و برای آنکه برای خودمان این اتفاق حاصل نشود تمهیدات لازم با واقع بینی تدبین لحاظ شود
4- پرهیز از تعصب :
پیامیر عظیم الشعن اسلام فرمودند : " کسی که تعصب بورزد یا نسبت به وی تعصب بورزد حلقه ایمان را از گردن خویش باز کرده است "
این روایات حاوی نکات بسیاری استکه تقدیم حضور می کنیم :
الف ) تعصب یعنی اسرار و پا فشاری بدون دلیل و استدلال برای انجام و ترک موضوعی که منشا آن جهل و نادانی است .
کسی که متعصب است به عقل و استدلال توجه نمی کند در واقع ایمان ندارد زیرا ایمان و ریشه آگاهی دارد . مسلمان تا زمانی که در دایره تاسف و جهل گرفتار است مزه و ایمان را نخواهد چشید . گاهی در امور دینی است گاهی در امور اجرایی و کاری . مسلمان و مومن مکلف به حرکت و تلاشی است که ریشه در عقلانیت و تدبیر دارد و از همه راههای رسیدن به علم و پژوهش استفاده می کند و بدون پیشوانه علمی حرکتی را آغاز نمی کند .
ج)تعصب : تفرقه و پایان همدلی و اتحاد است . اگر به حرف و استدلال اهل نظریه توجه نشود و در تصمیم گیری ها از آنان و فکرشان استفاده نشود . قطعاً وحدت و همدلی حاصل نخواهد شد و ضایعه بزرگی خواهد بود .
ما مکلف هیستیم نه خودمان متعصب باشیم ونه اجازه بدهیم دیگران با ما تعصب داشته باشند . به عبارتی نباید بگذاریم از مابت بسازند . خواه یک فرد سیاسی باشیم ، یا مذهبی یا هر صنف و شغل دیگر . تعریف و تمجیدهای غلط باعث می شود که از ما بت ساخته شود و شاید کم کم هم باورمان بشود که : من آنم که رستم بود پهلوان !
در تاریخ افرادی که به وسیله اطرافیان منحرف شدن کم نیستند . اگر آنانی که ادعای مهدویت کردن ، افراد جاهلتر از خودشان آنان را تصدیق نمی کردند ، گمراهی های بزرگ نمی افتادند و …
پس تعصب یعنی اصرار بر جهل و عدم توجه به منطق و استدلال . که مایه سقوط فرد وجامعه خواهد بود . خواه این تعصب مذهبی میباشد یا قومی ، سیاسی ، حذبی و …
امام علی (ع) در این زمینه می فرماید ( هیچکس را نیافتم که بدون علت درباره چیزی تعصب بورزد ، جز با دلیلی که با آن ناگاهان را بفریبد … جزء شما! زیرا درباره چیزی تعصب می ورزد که نه علتی دارد و نه سببی …. پس اگر در تعصب ورزیدن ناچارید ، برای اختلال پسندیده تعصب داشته باشید …. در این روایت چند نکته حائز اهمیت است :
یک: عده ای خود را به تعصب می زنند تا بتوانند آدمهای جاهلو نادان را بفریبند و از این طریق افکار شیطانی خود را عملی کند .
دو : عده ای بی دلیل متعصب اند ، که اینان بی هدف ، بلکه بازیچه دیگران قرار می گیرند. اما امید نجات دارند ، زیرا بر تعصب خود آگاه نیستند و قصد انحراف دیگران را هم ندارند
سه : تعصب در امور خیر و اخلاق پسندیده ، خوب و جایز است . در واقع همان مطلبی که به عنوان عرق دینی و ملی از آن یاد می کنیم . بنابراین تعصب در نوع سوم به معنی غیرت است که پسندیده و شایسته است و همراه با شعور و آگاهی است .
5- پرهیز از کشمکش و درگیری ها
وجود نازین پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود : ( پس از نهی شدن از بت پرستی ، از چیزی به اندازه یک کشمکش کردن با مردم نهی نشدم )
" کشمکش " در لغت فارسی مرکب ازدو کلمه " کش" ( امر) و " مکش"(نهی) می باشد که کنایه از : گفت و گو ، جر و بس و جنگ و نزاع می باشد
از آنجایی که این فعل کاربرد دو طرفه دارد وقتی یک طرف ماجرا شروع به ملامت و کشمکش می کند ، طرف مقابل هم کوتاه نمی آید و مقابل به مثل می کند در واقع کشمکش باعث می شود لباس حیاء و ادب کنده شود ، همانگونه که پوست درخت کنده میشود و وقتی پوست به شکل قابل ملاحضه ای کنده شود قطعاً ادامه حیاط این درخت در جذب مواد اولیه از خاک و تبدیل آن به میوه مشکل مواجع می شود و چه بسا درخت نیز خشکیده شود . و آن هنگام که حرمت و حیاء بین مومنین از بین رفت دیگر ارزش و منزلتی برای آنان باقی نمی ماند .
مومنان وظیفه دارند حتی اشکالات و اختلافات خود را در یک فضای صمیمی دور از بی نزاکتی و بی ادبی و با استدلال با یکدیگر مطرح کنند الیته کشمکش در جایی دیگر هم اتفاق می افتد و آن در موضعی است که طرف مقابل زبان مشترک برای درک و فهم ندارد. لذا در آن شرائط نیز هرگونه بحث و استدلالی بی نتیجه خواهد بود و ادامه دادن آن باعث ملال خاطر ، کشمکش و جدال خواهد شد.
به نظر می رسد عمده جریانهایی که به کشمکش تبدیل می شود از نوعی لجاجت و غرض
برخوردار است که هدفش خرد کردن طرف مقابل است . گاهی جهل ، هوای نفس
مقدس مایی هم چاشنی آن میشود.
6- نقش و حدف بین
امام علی (ع) ((… افا هم الله بالاختلاف فاطاعوه! نهام عنه فعصوه…)
خطبه 18 نهج البلاغه گوشه ای از استدلال امیر المومنین ( ع ) در خصوص کسانی که به نام دین برای خودشان وجهه ای کسب کرده اند و برای منافع خود تا جایی پیش رفته اند که حتی حلال خدا را نیز حرام کردند …
در این خطبه روی سخن به آدمهای معمولی و کوچه و بازار نیست . بلکه به همه آنانی است که مردم آنها را بعنوان نمایندگان دین می شناسند . اختلاف و بی تقوایی در میان خواص اهل دین صدمات و لطمات جبران ناپذیری را وارد می کند . کما اینکه از صدر اسلام تاکنون بیشترین ضربه را همین افراد منافق ، خواص دنیا طلب و متنسکان جاهل زده اند . و هر کدام دارای خطراتی است که باید از کید آن در امان بود . خواص دنیا طلب در (( لحظه لازم )) به دلیل وابستگی به ثروت ، قدرت ، شهرت ، و … سکوت می کنند و حتی ممکن است کارش به جایی برسد که چون شریح قاضی حکم قتل حسین ( ع ) را هم امضاء کند .
کسانی که غائله (( سقیفه )) را به وجود آوردند . مردمان معمولی نبودند . و همچنین جنگ جمل ، نهروان ، صفین و … اگر چه روی خطاب در این خطبه به خواص منحرف زمان حضرت امیر ( ع ) است اما نحوه استدلال منحصر به زمان را مایه وحدت می داند . و نیز اشاره می کند که دین خاتم دین ناقصی نیست و به این شکل ، عقل و خرد را در درک و فهم دین وارد می سازد که هر گاه شما به شکل استدلالی به نقص دین رسیدید آن وقت اختلاف کنید . ( که هرگز نخواهید رسید )
7- ملاک وحدت برای خواص :
8- بعد از پذیرش ‹‹ حکمیت ›› در صفین ، ‹‹ اشعث بن قیس ›› ( که همیشه روحیه اعتراض داشت ) به حضرت عرض کرد :
‹‹ ما را از حکمیت نهی فرمودی ، سپس پذیرفتی و داور تعیین کردی ! ما نمی دانیم کدام یک از این دو کار درست است ؟ ››
امام ( ع ) دو کف افسوس را بر هم زد و فرمایشی را ایراد فرمود که در فرازی از آن آمده است : ‹‹ این القوم الذین دعوا الی الاسلام … ››
همانگونه که استحضار دارید ، علت مشکلات عدیده و آزار و اذیت امیر مومنان ( ع ) در جنگ صفین سه گونه از خواص بود :
اول : خواص اهل حق منافق که سر دسته آنان معاویه و عمر و بن عاص بود .
دوم : خواص اهل حق مقدس مآب که نمونه آن ابوموسی اشعری بود .
سوم : خواص اهل حق جاهل کژ اندیش که نمونه آن اشعث بن قیس بود .
در واقع این سه جریان باعث به بن بست رسیدن صفین و سالم ماندن معاویه و تضعیف قدرت و اقتدار حضرت امیر ( ع ) شد .
اما آنچه مهم است این است که امام علی ( ع ) ضمن دل تنگی برای یاران قدیمی خود صفات برجسته آنان را بر می شمارد که اگر آن صفات در مومنین باشد هیچگاه شبیه سه دسته فوق الذکر نخواهد شد .
‹‹آنهایی که به اسلام دعوت شدند وپذیرفتند ››معلوم می شود که مسلمانانی وجود دارند ولی هنوز اسلام را باور نداشته و آن را نپذیرفته اند .
‹‹قرآن تلاوت کردند و معانی آن را شناختند›› این جمله می رساند که علاوه بر انس با قرآن و فهم در معانی و شناخت قرآن لازم است که بدون این فهم آدمی بسان الاغی خواهد بود که بار آن کتاب است .
‹‹ به سوی جهاد برانگیخته شده و شیفته جهاد گردیدند ›› آنان اهل جهاد و عاشق آن بودند . یعنی اهل جان فشانی و ایثار . برای یاری دین خدا فقط از زبان و مال استفاده نکردند ، بلکه از بالاترین چیز خود ( جان ) هم مایه گذاشتند .
‹‹ در مرگ شهیدان به تسلیت نیاز نداشتند . با گریه های طولانی از ترس خدا ، چشم هایشان ناراحت . از روزه داری فراوان ، شکم هایشان لاغر … لبهایشان از فراوانی دعا خشک و رنگ صورتشان از شب زنده داری زرد … ››
آری خواص برای آن که بینشان تفرقه بوجود نیاید و در ‹‹ لحظه لازم حرکت لازم›› را انجام دهند می بایست با این چهار فراز اخیر انس بگیرد .
8- نقش دین و غیرت در وحدت :
خطبه 32 نهج البلاغه بعد از تهاجم یکی از فرماندهان سپاه معاویه به ( عین التمر ) بیان شده است . در این سرزمین که سرزمین آبادی بود و در قسمت غربی فلات واقع شده بود . ( مالک بن کعب ) فرماندار منصوب امام علی ( ع ) در آنجا حضور داشت که حدود 100 نفر نیروی رزمی و اجرایی در اختیار داشت ( نعمان بن بشیر ) فرمانده سپاه معاویه با 2000 نفر به آنجا حمله کرد .
گاهی حضرت امیر ( ع ) در خطبه ها جملاتی بیان می فرماید که شاید غیر از ایشان هیچ کس قادر به بیان آن نبود . ( لا ابا لکم ) یک توهین بزرگی است که اگر به قدر سر سوزنی غیرت در وجود مخاطبین می بود ، باید به خود می آمدند و در صدد جبران مافات اقدامات لازم را انجام می دادند . کلمه ( لا ابا لکم ) یعنی : بی اصل ، بی ریشه ، بی هویت . و حضرت از آن ها سوال می کند : که شما اگر می خواهید خدا را یاری کنید در انتظار چیستید ؟ دین شما اجازه دفاع نمی دهد یا غیرت شما ؟
از بیان این جمله معلوم می شود برای جلوگیری از تجاوزی به وحدت نیاز است . اگر به شکل اعتقادی و با ایدئولوژی الهی ، گروه ها با هم متحد شوند ، هم خیر دنیا می برند و هم از ثواب آخرت بی نصیب نخواهند شد .
اما اگر دین عامل پیوند آنها نبود پس باید به حکم غیرت ، عزت و مردانگی دور هم جمع می شدند واز تجاوز دشمن دفاع می کردند .
جامعه ای که نه عرق دینی دارد و نه مردانگی ، بی شک مرده است و چوب حراج بر آن خواهند زد .
د : مبانی اتحاد از نگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی
بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی ( ره ) از شروع مبارزاتش بیش از 2000 بار از وحدت کلمه صحبت به میان آورد . اینجانب به قدر همت خود کلام نورانیش تفحص کرده و گزینه ای از آن تفحص را خدمت دوستداران اسلام و انقلاب عرضه میداریم .:
1- هدف از وحدت :
در این وحدت باید مبانی اسلام مورد توجه باشد . زیرا در اسلام همه چیز وجوددارد و ایشان فرموده است :
‹‹ هدف اسلام است . اصلاح مملکت است ، طرد عمال اسرائیل است ، اتحاد با کشورهای اسلامی … ››
در واقع با وحدت می توان به سه نتیجه رسید . یکی از تعالیم اسلام . دوم : استقرار مملکت . چون با تلاش و خرد جمعی و شکوفایی آن می توان ریشه های وابستگی را قطع کرد … سوم : طرد و جلوگیری از تجاوز دشمنان چهارم : ارتباط موثر با دیگر کشورهای اسلامی و ارائه یک الگوی مناسب از حکومت دینی .
امام بزرگوار در جهت تاکید بر مساله وحدت فرمود : ‹‹ حفظ وحدت کلمه در مقابله با مشکلات ناشی از دخالت اجانب یک تکلیف شرعی است ››
3 – راههای وحدت :
در کلام امام بزرگوار علاوه بر توصیه به وحدت راهکارهایی نیز ارائه شده است می بایست به دقت به آن توجه کرد و شیوه های اجرایی آن را مورد بررسی قرار داد . از جمله : 2-3 وحدت بین علما و مراجع
اگرچه فرض وجود اختلاف عمده بین علما و مراجع کم اتفاق می افتد ولی همان مقدار کمش نیز برای ما زیاد است .
امام ( ره ) در سال 1342 که شاید بعضی از علما ملتفت جریان انقلاب نبود آنها را به حفظ وحدت با مراجع توصیه می کند . و می فرماید : ‹‹ امید است با وحدت کلمه علمای اسلام ومراجع … از حریم اسلام و قرآن دفاع کرده ، نگذاریم دست خیانت به احکام مسلمه اسلام دراز شود .
بی شک وحدت بین علما ء طراز اول و مراجع در همه ازمنه می تواند چنین دست آوردی داشته باشد . ولی نباید غفلت کرد که دشمن به دلیل سیلی های مکرر که از دست پر قدرت علما خورده است در صدد انتقام و تلافی است . اما این بار انتقام به شکل حذف فیزیکی و ترونیست . بلکه آلوده کردن آنها و وابستگان درجه اول ، تهمت ، افترا ، ترور شخصیت و … است .
و باید هوشیار بود و نقشه پلیدشان را قبل از واخوانی آتش زد .
4-2 کار فرهنگی :
آقایان سعی کنید در 1 دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید .
2- تبلیغات مذهبی بکنید . 3- مسجد بسازید . اجتماعا نماز بخوانید . تظاهر به نماز خواندن بکنید .
اگر دانشگاه کاملا اسلامی شد ، تبلیغات مذهبی و مساجد از جهت سخت افزاری و نرم افزاری آباد و نمازی که سمبل دین است د رجامعه اقامه شود .
آن وقت خواهید دید که دین چه اثری در زندگی مادی و معنوی مردم خواهد شد .
3- توجه به مغرضین :
همیشه برای انجام هر کار ماندگار و سالم یک سلسله عوامل بازدارنده وجود دارد . حتی برای انبیاء الهی . امام بزرگوار مغرضین مقابل پیامبر ( ص ) را دو دسته می داند و می فرماید : ‹‹ پیغمبر اسلام می خواست در تمام دنیا و وحدت کلمه ایجاد کند … منتهی اغراض سلاطین آن وقت از یک طرف ، اغراض علمای نصاری و یهود و امثال ذکر از طرف دیگر ثبت شد .
ترس سلاطین برای از دست دادن قدرت و حکومتشان بود و ترس علمای یهود برای ازدست دادن مرجعیت دینی مردم . که یک دسته از آنها با تصدیق پیامبر ( ص ) چون طفل صغیری خوشه چین محضرش شدند اما عده زیادی انکار کرده و گمراه شدند .
4- حفظ اسلام :
ما اگر چنانچه این وحدت کلمه و این خاصیت که عبارت از اسلامیت است که در آن همه چیز هست . اگر این را حفظش بکنیم تا آخر با پیروزی هستیم .
5- با وحدت ایدئولوژی عبور می کنند و برای رسیدن به مطامع فردی و حزبی خود به دنبال (( وحدت تاکتیکی )) هستند . امام ( ره ) خط بطلان بر وحدت تاکتیکی می زند و می فرماید :
(( رمز پیروزی ما این است که جنبه فقط سیاسی نبود ، فقط برای نفت و امثال اینها نبود . جنبه ، جنبه معنوی بود ، اسلامی بود ))
6- وحدت فداکاری می خواهد :
رسیدن به وحدت رنج و زحمت دارد . ایثار و فداکاری می خواهد . و به خاطر همین امر است که امام فرمود : (( اسلام احتیاج به مردان و بانوان فداکار دارد . ))
در این جمله کوتاه 2 نکته مهم وجود دارد . یکی فداکاری و دیگری : توجه به جنس زن و مرد و استفاده از قابلیت های هر دو جنس .
7- بالا و پایین مثل هم :
آنچه برای مسئولان مهم است اینکه به دنبال زراندوزی نباشند ( البته بنده اعتقاد دارم که مسئولان باید از امکانات و رفاهیات خوب بهره ببرند اما به شرط آنکه بر اساس جدول ارشدیت انتخاب شده باشند که در هر اداره بهترین کارمندان آنجا مسئول باشد تا بتواند با شناخت کامل به رتق و فتق امور بپردازد و گره از کار مردم باز کند . نه با بی تدبیری بر مشکلات بیافزاید . که در این صورت هر چقدر این مسئول آدم خوب و متواضعی باشد ناکارآمد و زائد خواهد بود ) که نمونه مبارزه با زر اندوزی در سیره عملی اهل بیت ( علیه السلام ) و خصوصا امام علی ( ع ) قابل درک و احصاء است .
اما نکته مهم دیگر آنکه : رابطه دولت و مردم یک رابطه صمیمی و بدور از ترس باشد . یعنی شهروندان برای نزدیک شدن به دولتمردان و ارائه نظراتشان دچار ترس و دلهره نباشند . و به راحتی بتوانند حرفشان را بزنند .
دولتمردان هم گوش بزرگی برای شنیدن و زبان کوچکی برای گفتن داشته باشند . اگر حرف آن شخص درست بود به کار گیرند و اگر غلط ، بدون آنکه حرمتش را بشکنند ، توجهی نکنند .
امام در این باره سخن زیبایی دارد : (( وحدت کلمه و اسلامی بودن یک مملکت این است که از آن رئیس جمهورش …. تا آن کسی که آن پایین هاست . اینها یک جور باشند . نه این از او بترسد و نه او توقع داشته باشد که این از او بترسد .
8- ریاکاری در وحدت :
9- ممکن است گاهی بعضی از افراد شعار وحدت سر دهند . اما وقتی در عمل به آنها دقت می کنی می بینی که تا جایی با وحدت همراهندکه به منافع خودشان آسیب وارد نشود . اما اگر قرار شد برای حفظ وحدت هزینه ای پرداخت کنند آن وقت از کوره در می روند و حرف دیگری می زنند .
امام امت در این باره نیز بیان داشته است : (( شعار وحدت اگر با عمل همراه نباشد ریاکاری است ))
عمل مناسب هم با توجه به شرایط زمانی و مکانی قابل فهم است . توجه به همه ظرفیتها و منابع موجود ، اعمال همه قوانین بدون تبعیض و مصلحت اندیشی شخصی ، و عدم قشرینه گری به دین و ظرفیت نیروی انسانی و سایر منابع : علاوه بر اینکه ایجاد وحدت نمی کند بلکه خود ، عامل تفرقه و چند گانگی خواهد شد.
و باز امام ( ره ) فرموده است : اما اگر برای خودم هی می خواهم بکشم ، اگر هم می گویم وحدت پیدا کنید که خودم هم به نوایی برسم ، این مال شیطان است . هیچ اثری ندارد . یعنی اثر سوء دارد برای انسان .