جایگاه زن در اسلام
مقدمه
"برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یابید"
سوره روم ایه21
خانواده مهمترین رکن جامعه است ودر ایین خانواده مهمترین نقش را زن داراست.
در تمامی مراحل مانند خانه داری – شوهر داری- بچه داری و غیره احساس وظیفه میکند.شخصیت و اینده کودک در سالهای اولیه در اثر تربیت مادران است.
بدرستی ککه فرزندان ما غنچه های امروز وگلهای شکفته یا خارهای خطر آفرین فردایند.بیاییم این نوع گلها را درست تربیت کنیم و وارد جامعه و اجتماع کنیم.
زن در جامعه و اجتماع نیز نقش بسزایی را ایفا میکند از جمله اشتغال به کار او در این زمینه هاست.پس از بررسی و مطالعات تاریخ و تفاسیر مربوط به زن روشن میشود اسلام برای زن ارزش زیادی قائل است .
فهرست مطالب
عنوان
مقدمه
جایگاه زن در اسلام
زن مربی جامعه است
نقش زن در خانواده
مشارکت زنان در اجتماع
انگیزه ها و عوامل اشتغال زن
آثار ونتایج استغال زن
مقام زن در جهان بینی اسلامی
قرآن و استقلال اقتصادی زن
وجود مشاغل بیشتر برای زنان
تمایل زن به کار بیرون از خانه
جایگاه زن در اسلام
زن در محدوده قانون قران آزاد آفریده شده است در ملل گذشته و قبل از ظهور اسلام ظلمهائی نسبت به زن می شد و این اسلام عزیز بوده است که زن را از چنگال شیاطین رهانیده و آزادی واقعی راستین به زن بخشیده است در سوره های متعدد قران از زنان به نحوی یاد کرده دو سوره رسما" به نام زنان اسم گذاری شد زن و مرد را با هم مساوی قرار داده فرقی نمی کند مگر اینکه یکی از آنها تقوی و پرهیز کاریشان بیشتر باشد که می فرماید : یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا" و قبائل لتعارفو ان اکرمکم عندالله اتقاکم (1)
پیامبر زنان را از قید اسارت آزاد کرد و در قرن بیستم نیز زن به عنوان بازیچه و هوس به شمار می رفت این آزادی نبود زنجیر ستم بود در پای زنان که طاغوت زمان این جنایت را کرد نهضت اصیل اسلامی به وسیله رهبران اسلامی به زنان آزادی واقعی بخشید آزادی در حد قانون قران و در حد روایات ائمه .
زن مربی جامعه است
یعنی از دامن زن انسانها پیدا می شوند مرحله اول مرد و زن صحیح از دامن زن می باشد سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است زن با تربیت صحیح خود انسان می سازد و کشور را آباد می کند مبداء همه سعادتها از دامن زن است .
زن در مسائل تربیتی و پرورشی مسئولیتی خطیر دارد او نه تنها مسئول کمال خویش است که مسئولیت سعادت یا شقاوت نسل آینده را به عهده دارد به دلیل ویژگیهای خاص جسمانی و نقش زن در خلقت در بعضی از احکام و تکالیف به زن تخفیف رخصت و امتیازاتی داده شده است در واقع از این دیدگاه یکسان دیدن زن و مرد در تمام جهات و انعکاس آن در تدوین قوانین باعث تبعیض علیه زن و باعث تضییع بعضی از حقوق طبیعی وی میشود پس زن متناسب با شرایط روحی و جسمانی خود می تواند در توسعه مشارکت بهتری داشته باشد .
در قوانین دین مبین اسلام مشارکت زنان در تصمیم گیری مدیریت اقتصادی و انسانی و ایجاد هماهنگی میان نقش ها و مسئولیتهای خاص وی در خانواده تربیت اسلامی و اجتماع حائز اهمیت بسیار است .
دولت اسلامی موظف است امکانات و تمهیدات لازم را در جهت رشد توان علمی و تربیتی و ارتقاء فرهنگی و سیاسی زن فراهم آورد .در جامعه اسلامی زن نمی تواند زمام امور را در دست گیرد محدودیتی که زن سرتا به مهر در اسلام دارد در سه موضوع تعقلی است که اسلام زمام آنها را به تعقل سپرده است که از محیط عاطفه و احساس باید جدا شود و موضوعات سه گانه نامبرده حکومت – قضا – جهاد – زنان در اجتماع از نظر اسلام شرکت زنان در مشاغل و فعالیت های مثبت و سازنده اجتماع ممنوع نیست .
در تاریخ اسلام می خوانیم که در عصر پیامبر (ص) حتی گروهی از زنان به میدانهای جنگ می رفتند تا به سربازان مجروح کمک کنند حتی در روستاها رایج بود که زنان مانند مردان به طور فعالانه در امور کشاورزی و باغداری و مانند آن شرکت داشتند تا کنون هیچ یک از علمای دینی از آن جلوگیری نکرده اند زنان نباید به صورت یک وسیله هوس انگیز برای تبلیغ کالاها در آیند یا از وجود آنها همچون دکوری برای تزئین های اتاق انتظار یا موسسات اداری استفاده شود شخصیت و شرافت زن اجازه چنین کارهائی را نمی دهد .
پرداختن زنان به مسائل اجتماعی نباید به قیمت فراموش کردن وظیفه مادری و تربیت صحیح فرزندان تمام شود و سرنوشت آنان را به خاطر حقوق ناچیز یا کلانی به دست فراموشی بسپارد.
نتیجه آنکه اسلام با تاکید بر تساوی بر عدم تشابه و همگونی زن و مرد اصرار دارد و برای عدم تضییع حقوق همه جانبه زن جایگاه ویژه ای برای او پیش بینی کرده است.
نقش زن در خانواده
جامعه بزرگ بشری از جوامع کوچک خانوادگی تشکیل می گردد و قانون خلقت با ایجاد تفاوتهای بین زن و مرد تناسب لازم برای زندگی مشترک را به وجود آورده است اساس خانواده بر محور دوستی انسانس و عقلی تامین می گردد نه بر مدار غرایز و زن به عنوان مظهر جمال الهی است . زن رافت و عاطفت را در مرد دمیده و او را آرام می کند سپس به کمک همان عنصر آرام و فرد رئوف و مطمئن شده خانواده آرام و ارحام مهربان را تشکیل می دهد . لذا اصالت خانواده به عهده زن است و پایه اصیل تاسیس حوزه رحامت و تشکیل حکومت مهر و رافت زن خواهد بود چنانکه اصل در تشکیل خانواده از لحاظ مدیریت و تامین هزینه و تعهد کارهای اجرائی و سرپرستی و دفاع از حوزه تدبیر خانواده مرد است مادامی که سبب رافت در بین خانواده پدید نیاید هنگام تشکیل مجتمع رسمی از آنها هرگز بین آنها روح تعاون و پیوند و دوستی برقرار نخواهد شد . مهمترین عاملی که بین افراد خانواده رافت و گذشت و ایثار را زنده می کند تجلی روح مادر در بین اعضای خانواده است زیرا مادر مبداء پیدایش و پرورش فرزندانی است که هر کدام به دیگری وابسته اند و در مکتب دین حفظ این پیوندو فراموش نکردن آن از واجبهای مهم بشمار آمده استو اگر کسی این پیوند فطری ودینی را قطع کند از رحمت الهی محروم خواهد شد.
مشارکت زنان در اجتماع
1- مشارکت سیاسی افرادی: الف- عضویت در مجلس قانون گذاری ب- مشارکت در سطوح بالای تصمیم گیری دولت و بخش خصوصی ج- مشارکت در فعالیتهای قوه قضائیه
2- مشارکت فرهنگی
3- مشارکت اقتصادیاشتغال زنان در گروههای عمده شغلی
4- اشتغال زنان در گروههای عمده فعالیت اشتغال در بخش دولتی اشتغال در بخش خصوصی نقش زنان روستائی در تولید و اقتصاد کشور
زنان گروه اخیر هرگز نقشی در تولید اجتمائی نداشتندو بیشتر مدیر خانه بودند تا خانه دار زیرا به ندرت دست به کار می زدند اگر بخواهیم دقیق باشیم می توانیم اعصار پیش سرمایه داری را به سه گروه تقسیم کنیم :
1-زنان متعلق به طبقات بالای جامعه که نقش اصلی اشان زایش و مدیریت کارهای خانه شوهرشان بوده و تقریبا" هیچ نقش دیگری ایفا نمی کردند.
2- زنان طبقات متوسط که هنوز شمارشان اندک است و نقش اصلی شان خانه داری و زنانگی مادرانگی بوده و برخی در خارج از خانه نیز به عنوان خدمتکار، آموزگارو مانند اینها کار می کردند.
3- زنان طبقات پائین که اکثریت قاطع را تشکیل می دادند و مجبور بودند در خانه و
خارج از خانه مرد کار کنند.خصلت مشترک این سه گروه زایمان و بچه داری استکه مستقیما" یا غیر مستقیم به آن می پرداختند. بنا بر این نقش اصلی زنان بود خانه داری و بچه داری بخشی از
تولید هجتمائی است.هر چند هرگز در این قالبدر نظر گرفته نشده است.به همین دلیل
است که با نقش مردان قابل مقایسه نیست.
گفتن این که زنان مادون مردان هستند بدان معناست که که از پیش وظیفه و نقش مردان را در جامعه وظیفه و نقش برتر در نظر بگیریم و از آن به عنوان؟
سنجش و معیار اصلی داوری استفاده کنیم.
کار تمام وقت و رایگان زنان در واقع بخشی از تولید اجتمائی است اما از آنجا که کاری بدون دستمزد است ارزش و ضرورتش طبیعتا" نادیده گرفته شده است.
اگر ساختار زیر بنائی و رو بنایی مرد سالارانه به رغم تلاشهای زن گرایانه تداوم می یابد به این دلیل نیست که ما زنان در جهل، تاریک اندیش،ارتجایی و عقب مانده هستیم یعنی نوعی نتیجه گیری که اگر به دیدگاه زن گرایانه بچسبیم الزاما" باید به آن برسیم. این نوع ساختار اجتمایی شاید بیشتر از این رو تداوم یافته که نیمه زنانه جامعه زندگی خود را در کنار فرزندانشان رضایت بخش و پر معنا همراه با رشد و تکامل معنوی یافته و ادراک کرده مسیری را که یک عارف برای رسیدن به اشراق در پیش می گیرد با مسیری که زن در نتیجه زایمان و بچه داری می پیماید مقایسه کنیم. برای این منظور هفت شهر را به عنوان الگوی مقایسه بر می گزینیم.این هفت شهر عشق یا مراحل طی طریق یا رسیدن به اشراق عبارتند از: (1)
" طلب، عشق، معرفت، استقلال، توحید، حیرت، فقر، فنا "
انگیزه ما و عوامل اشتغال زن:
رشد و بلوغ ذهنی زنان نه تنها برای نقش آنان در اجتماع ضروری است بلکه دلایل گوناگون دیگری نیز برای ضرورت آن وجود دارد. اولین و مهمترین آنها استقلال اقتصادی است. ااین مسئله نه تنها دارای ارزش مادی است بلکه پیش نیاز ایجاد رابطه عاشقانه زناشویی است.رشد و تکامل ذهنی زنان برای ایجاد رابطه مهر ورزانه با فرزندان نیز ضروری است .فهمیدن دیگران یکی از حیاتی ترین عناصر هر رابطه عاشقانه ای است و با وجودی که بر خلاف گذشته قرار نیست زنان نقش آموزگار ، مربی ، مرشد و نظایر اینها را مشخصا" ایفا کنند اما باید بتوانند فرزندانشان را درک و با آنها رابطه برقرار کنند حال با در نظر گرفتن سرعت چشمگیر رشد و تکامل ذهنی کل بشرییت ، آنگاه طبیعی است که اگر زنان نتوانند خود را با این سرعت هما هنگ سازند و در جهت رشد خود تلاش نکنند به زودی مانند افرادی عقب افتاده در میان عده ای متمدن به نظر خواهند رسید.
جذب وسیع زن در بازار کار مخصوصا" در کشورهای پیشرفته صنعتی تحقق یافت.
کشورهای نظیر فنلاند، جمعیت فعال غیر فعال غیر زراعی زن به 41% {در کل زن و مرد} رسیده است در ایران طبق سر شماری سالهای قبل(1) ، 666/709/5،مرد فعال در ایران وجود دارد که در کنار آنان فقط 533/375،زن دیده می شود و این بدان معناست که تقریبا" 90% جمعیت فعال ایران را مردان تشکیل می دهندذ. ویژگیهای اشتغال زن نه تنها از روزنه طبقات اجتمائی و بحثهای اقتصادی قابل سنجش است بلکه هرم سنی اشتغال زن نیز از بسیاری جهات ویژگیهایی می یابد که آن را از اشتغال مردان متمایز می سازد.
با بررسی اشتغال زن از دیدگاه سن ، پدیده های کلاسیک اشتغال به چشم می خورد که از این بین آنان زودرسی ورود به بازار کار و ژیدایش گرایشهایی به بازگشت به خانه با توجه به ازدواج مخصوصا" تولد اولین فرزند جالب می نماید.
بنابر این عللی که به نوسان توزیع ارقام اشتغال به حسب سن زن اثر می نهد ،خانواده و تعداد فرزندان است که اثر آن در تمام کشور هافارغ از رژیم سیاسی آنان می بینیم از رواج و اثرات آن به اشتغال زن نه تنها از دیدگاه تمایز میزان فعالیت زن در سنین مختلف محسوس است کار زن بطور کلی بیشتر با در نظر گرفتن نقشهای سنتی او در خانواده مطمح نظر قرار می گیرد تا توقعات شغلی.
ابعاد اشتغال زن و یا مادر از عواملی منشا" می گیرد کخه خود در هر جامعه و با توجه به ارزشهای حاکم بر آن شبکهای متمایز تشکیل می دهد یکی از انگیزه های زنان شوهردار برای قبول شغل که از مهر شایع تر است میل شخصی زنان به گریختن از محیط کار به اصطتلاح خسته کننده و کسالت آور خانه است تنها راه رهایی از این وضع قبول شغل در خارج از خانه است و فکر می کند چون درآمد اوتهیه وسایل مراقبت از کودکان را میسر میسازد از این حیث زیانی متوجه آنان نخواهد شد.(2)
آثار و نتایج اشتغال زن:
گرایش زن بسوی اشتغال بیش از همه بر خانواده اثر می نهد و روابط زن و شوهر و فرزندان را دگرگون می سازد و این امر همواره مورد توجه صاحب نظرانیکه اشتغال زن را از دیدگاه جامعه شناسی بررسی نموده قرار گرفته است.
مقام زن در جهان بینی اسلامی:
قرآن زن و مرد را یک سرشتی می داند.یعنی ایا زن و مرد دارای یک طینت و سرشت می باشند ویا دارای دو طینت وسرشت؟ قرآن با کمال صراحت در ایات متعددی می فرماید که زنان را از جنس مردان واز نظر سرشتی نظیر سرشت مردان افریدیم.قرآن درباره ادم اول می گوید: همه شما را از یک پدر افریدیم و جفت آن پدر
را از جنس خود او قرار دادیم(1) در تاریخ خود اسلام زنان قدیسه و عالیقدر فراوان است.
زن در مرد تاثیر فراوان داشته است.تاثیر زن در مرد از تاثیر مرد در زن بیشتر بوده است.
مرد بسیاری از هنر نمایی ها و شجاعتها و دلاوریها و نبوغها و شخصیتهای خود را مدیون زن و خود داری ؟ ظریفانه زن است.مدیون حیا وعفت زن است.مدیون شیرین فروشی زن است. زن خمیشه مرد را می ساخته است ومرد اجتماع را .آنگاه که حیا و عفاف و خودداری زن از میان برود و زن بخواهد در نقش مرد ظاهر شود اول به زن مهر باطله می خورد و بعد مرد مردانگی خود را فراموش می کند و سپس اجتماع منهدم می شود.
قرآن و استقلال اقتصادی زن
قران کریم سیزده قرن قبل از اروپا به زن استقلال اقتصادی داد با این تفاوت اول انگیزه ای که سبب شد اسلام به زن استقلال اقتصادی بدهد جز جنبه ؟ انسانی و عدالت دوستی و الهی اسلام نبوده است.
ثانیاً اسلام به زن استقلال اقتصادی داد اما به قول ویل دورانت خانه براندازی نکرد و اساس خانواده ما را متزلزل نکرد.
رالف والدوامرسون می نویسد:زنان بهترین نشانگران آینده هستند.اوبا بیان این جمله به توانایی زنانه دیگری اشاره کردکه با شیوهتفکر شبکه ای آنها مرتبط است.احساس قوی زنان نسبت به احتمالات آتی معدئدی از تحلیلگران اقتصادی اعتقاد دارند که زنان
معمولاًبیشتر به برنامه ریزیهای بلند مدت تمایل دارند در حالیکه مردان مایلند روی زمان و مکان کنونی تمرکز داشته باشند زنان التیام آلام در جوامع سنتی هستند.
فروید به قدری زنان را فداکار و از خود گذشته می دانست که بر این خصوصیت انها مازوخیسم اخلاقی نام نهاد. حتی داروین هم سرسختانه اعتقاد داشت مردان از زنان شجاعتر و باهوشترند.زنان را همدل و دلسوزتر از مردان میدانست او نوشت (1) :زنان عمدتاً به دلیل مهربانی بیشتر و خود خواهی کمتر از مرد متمایزند.
ماری روژه وپل هانری شو مبارولو در کتابهایشان می نویسند:زن در جامعه هم خود را از این نظر پنهان نداشته حقیقت آزادی زن از این نظر امری اجتناب ناپذیر است و موجبات بروز دگرگونیها را در تمامی روابط اجتماعی ونظامهای ارزشی به طور کلی تعادل اجتماعی فراهم می آورد.از همه مهمتر باید گفت در پس تصویر زن تصویر زوجین دیده می شودهماهنگی و وفاق زوجین به صورت یک احتیاج اساسی جلوه می کند با اشتغال زن باید نوعی تقسیم تازه کار در خانه صورت گیرد.اما عواملی چند مانع تحقق چنین هدفی است.
الف)ارزشهای متحجر
ب) چند کاری
وجود مشاغل بیشتر برای زنان
امروزه مشاغل بیشتری برای جذب زنان وجود دارد کاهش تعداد کارخانه ها و صنایع وابسته به خطوط مونتاژ ورشد فزاینده مشاغل نیازمند به مهارت در بخش خدمات زمینه مساعدی برای حضور اجتماعی زنان فراهم کرده است.برای مثال استخدام زنان در مشاغلی برای انجام مشاغل امروزی به تحصیلات نیاز است.
زنان از وقتهای آزاد خود برای بالا بردن سطح تحصیلاتشان بهره گرفته اند. با بالا رفتن سطح تحصیلات زنان تعداد زایمانها از این هم کمتر می شود و ورود زنان به اجتماع بیش از پیش ادامه خواهد یافت.
برای بسیاری از زنان کار بیرون از منزل امری ضروری است .بنا به اظهارات زنان که همراه شوهرانشان بار اقتصادی خانواده را بر دوش دارند به دلیل افزایش مداوم هزینه ها اگر هم هر دو در امر معاش مشارکت نداشته باشند نمی توانند در حد استانداردهای رایج سطح مطلوبی از زندگی را برای خانواده فراهم می آورند.
تمایل زن به کار بیرون خانه
بچه های کمتر ؛امکاناتی که کارهای خانه را تسهیل می کند(1) وجود مشاغل بیشتر برای جذب زنان ؛افزایش زنان تحصیل کرده همه و همه عوامل ترغیب کننده ای برای ملحق شدن زنان به بازارهای کار به شمار می روند.دلیل دیگر کار کردن زنان اینست که مایل به داشتن تسهیلاتی هستند که برخورداری از انها جز با پول میسر نیست.اتومبیل و تلویزیون و بقیه موارد که زنان به داشتن تسهیلات رفاهی و تفریحی خو کرده اند تقریباً در تمام جوامع معاصر زنان در بازار کار روز به روز موقعیت بهتری کسب می کنند.
عده ای دیگر از زنان نیز وجود دارند که به دلیل بیکار شدن یا ادامه تحصیلات شوهرانشان یا به این دلیل که همسرشان مایل است به جای کار در بیرون از خانه ؛ وظیفه پرورش فرزندان را داخل منزل بر عهده گیرند ملزم به داشتن شغلی هستند و بعضی ها به این دلیل کار می کنند که همسرانشان جدا شده اند.
نتیجه گیری
پس از بررسی و مطالعات تاریخ وتفاسیر مربوط به زن روشن می شود اسلام برای زن ارزش زیادی قائل شده است.
در بین تمام نهادها و سازمانها و تاسیسات اجتماعی خانواده نقش و اهمیت خاص وبسزا داردوتمامی اندیشمندان مصلحین و غیره بر خانواده واهمیت حیاتی آن تاکید نموده اند بدرستی هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامتی بکند چنانکه از خانواده هایی سالم برخوردار نباشند.باز بی هیچ شبهه هیچ یک از آسیب های اجتماعی نیست که فارغ از تاثیر خانواده پدید آمده باشد.پس نقش زن در این راست خیلی مهم است هم در خانواده وهم در جامعه و اجتماع کار زن در تمامی تاریخ وجود داشته است در حالیکه اشتغال زن پدیده ای جدید است.در جوامع روستایی و عشایری کار زن بیشتر به چشم می آید.آنگاه که خانواده هم واحد تولید است و هم واحد مصرف طبیعی است که کار زن چشمگیر خواهد بودوکار زن زمان مشخصی ندارد.
زن علاوه بر کار:تربیت بچه ها -شوهرداری-خانه داری-پخت وپز و بعضی موارد دیگر را نیز بر عهده دارد.کار زن معمولاًدر خانه صورت می گیرد حال آنکه اشتغال زن در جامعه و اجتماع.در این خصوص مردان باید زنان را در کارهای خانه یاری کنند چرا که زنان در خارج از خانه خیلی زحمت می کشند ودر محیط خانه نیز زحمات زیادی را قبول می کنندو زمانی که اشتغال به کار ندارند باز در محیط خانه زحمات زیادی را متقبل می شوند.فرزندان صالح از دامن زنان بوجود می آیند و وارد جامعه و اجتماع می شوند.
منابع و مآخذ
گزارش ملی وضعیت زنان در جمهوری اسلامی ایران
ناشر:دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهوری
زن-مادر نگاهی متفاوت به مسئله زن نویسنده:رویا منجم
نظام حقوق زن در اسلام استاد مرتضی مطهری
مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده باقرساروخانی
جنس اول (هلن فیشر) ترجمه:نغمه صفاریان پور