تاریخچه چاپ
تا بیشتر از 4 قرن بعد از آنکه یوهانس گوتنبرگ در قرن 15 میلادی با استفاده از حروف فلزی متحرک فرآیند چاپ را اختراع کرد تمام حروف در یک رشته قالبهای دست ساز ریخته میشد. در قرن 19 بود که هحروف چینی و چاپ ماشینی شد . از اواسط قرن 20 داشتن الکترونیک و میکرو کامپیوترها در حروف چینی و نقل تصویر و فنون چاپ انقلابی پدید آورده است . در فاصله سالهای (1041 تا 1048) صنعتگر چینی بی شنگ با استفاده از حروف سفالی متحرک مطلابی را بر روی کاغذ چاپ می کرد. در سال 1043 در یکی از کارگاه های چوپ در کشور کره از حروف (مسی) استفاده میشد. درسال های 1436 و 1444 یوهانس گوتنبرگ از اهالی شهر هاینس در آلمان قالب حروف یا هاتریس را اختراع کرد اولین کتابی که گوتنبرگ برای چاپ انتخاب کرد (کتاب مقدس) بود چرا که در آن زمان خواهان زیادی داشت. (انجیل) چاپ گوتنبرگ که بر حسب تعداد سطرهای هر ستونش به انجیل 42 سطری معروف شد. هنر چاپ به سرعت در سراسر اروپا رواج یافت برای بالا بردن کارایی ماشینهای چاپ چوبی تلاشهای فراوانی مبذول شد و هنگامیکه (ویلیام هاس) که در شهر بال سوئیس به ریخته گری حروف اشتغال داشت در سال 1787 نخستین دستگاه چاپ دستی تمام فلزی را درست کرد همان طرح اولیه دستگاه های چوبی را در ذهن داشت.
هنر کاغذ سازی:
هنر کاغذ سازی حدود دو قرن پیش از میلاد مسیح توسط چینی ها اختراع شد . کاغذ سازی در حول و حوش سال 1800 به صورت ماشینی درآمد. در این ایام یک فرانسوی به نام (نیکولا لوئی) روبر در کاخانه دید و در حوالی پاریس نخستین ماشین کاغذ سازی را اختراع کرد . در سال 1805 یک مهندس انگلیسی به نام جوزف دستگاهی برای ساختن کاغذ طراحی کرد. که یک استوانه دوار داشت بعدها این تحول به تولید کاغذ رول یا وب منجر شد امروزه تولید کاغذ به صورت خودکار انجام می شود و مرغوبیت آن توسط کامپیوتر کنترل کرد.
چاپ:
به معنای انتقال و تکثیر حروف عکس طرح و نقش روی سطح چاپ شونده است روش های مختلف چاپی وجود دارد مانند (برجسته ، صاف، گود، غربانی، غیر تماسی در بعضی از منابع تقسیمات دیگری مانند افست، فلسکو، هلیوگراور، سیلک اسکرین، لترپرس و …) ذکر می شود. در یک تقسیم بندی منطقی می توان انواع چاپ بصورت زیر تقسیم نمود. چاپ مستقیم: که سطح چاپ شونده بافرم چاپ تماس پیدا می کند. مثل لترپرس، کلیشه طلا کوب، فلسکو، نایلو پرینت، چاپ گود. چاپ غیر مستقیم: که سطح چاپ شونده با فرم چاپ تماس ندارد بلکه واسطه ای به نام لاستیک با فرم چاپی تماس گرفته هر مرکبی می شوند و سپس این عامل واسطه ای با سطح چاپ شونده برخورد می کند مثل افست، چاپ بالشتکی (تامپون) چاپ غیر تماسی که سطح چاپ شونده نه با فرم چاپ و نه با واسطه ای در تماس است بلک با مکانیسم دیگری همچون استفاده از الکتریسیته ساکن یا پاشیدن جوهر به صورت هدایت شده عمل چاپ انجام می شود مثل فتوکپی، پرینتر، وانیک جت. یکی دیگر از انواع چاپها: چاپ هیلیوگراور است برای چاپ مجله های پرتیراژ کارهای تبلیغاتی بسته بندی ، چاپ پارچه، سفره، پلاستیک، سلفون، جعبه های مختلف و …. استفاده می شود. بیشتر مجله های پرتیراژ اروپایی و آمریکایی با ماشین چاپ هیلوگراور چاپ میشود. ضخامت قشر مرکب در انواع روشهای چاپی روش های مختلف چاپی از میزان انتقال مرکب بر روی سطح چاپ شونده متفاوت هستند . قشر مرکب یا فیلم مرکب، افست از همه کمتر و قشر مرکب در روشهای سیلک اسکرین از همه بیشتر است به طور مثال:
روش چاپی
ضخامت قشر مرکب
افست
1/2
لترپرس
3-5
فلسکو گرافی
6-8
هیلوگراور
8-12
افست خشک
1/5-3
سیلک اسکرین
20-100
نکاتی کوتاه برای طراحان :
طراحی لی آت، عکاسی، لیتوگرافی، چاپ و صحافی به هم پیوسته یک زنجیر هستند. یک عامل خارجی مثل ناظر چاپ لازم است که آنرا بهم جوش دهد باید نوعی کنترل کیفیت و هماهنگی در همه مراحل اعمال شود که اشکال هر یک از مراحل در مراحل بعدی کار را مختل می کند. گام اول: تهیه ارژینال که اندازه آن باید وسایل لیتوگرافی و چاپ متناسب باشد ولی بطور کلی باید دست اندرکاران هر مرحله ازکار مرحله قبلی و بعد از خود اطلاع داشته باشند. یکی از نکات مهمی که هر گرافیستی باید به آن توجه کند اینست که هنگام تحویل سفارش چیزی را ناگفته نگذارد حتی تکلیف کوچکترین خز لی آت را روشن کند و موارد دیگر که در اینجا به طور خلاصه به چند مورد آن اشاره شد .
سه نوع دوربین در بخش لیتوگرافی مورد استفاده قرار می گیرد :
دوربینهای کوچک دوربینهای بزرگ دوربینهای سوپر (ریلی) چاپ فتو سیلک اسکرین با این نوع چاپ می توان روی قوطیهای پلاستیکی، فلزی، بشکه های چوبی، گالنهای پلاستیکی، بطریهای پلاستیکی، بطریهای نوشابه و مایعات نوشته و نقوش مورد نیاز خود را که داری سطح غیر مسطح افقی و صاف باشد به چاپ رساند. چاپ سیلک مدور تفاوت بارزی با سیلک مسطح دارد و این اختلاف از جایی پدید می آید که در چاپ مسطح سرتاسر شابلون را طی می کند و شابلون در حال سکون باقی می ماند. در حالیکه در چاپ روی اجسام مدور عکس این حالت را دارا می باشد به عبارتی (اسکوئیجی) در چاپ مدور ثابت می ماند و شابلون در امتداد بردار اسکوئیجی حرکت کرده و عمل چاپ را انجام می دهد.
لیتوگرافی فن آوری صنعتی:
استفاده از سنگ لیتو گرافی به علت سنگینی و حجم آن کار چاپ را مشکل می ساخت و جابجایی و حمل و نقل آن را هم دشوار بود. به علاوه همیشه بیم آن میرفت که سنگی که با آن همه دقت و زحمت تهیه شه بشکند یا لب پَر شود. یکی دیگر از انواع لیتوگرافی براساس خاصیت جدایی آب و چربی عمل می شد ولی چون به جای سنگ (لیتو) از فنر روی (زینک) استفاده میشد آن را زینکوگرافی هم می گفتند . بعدها آلیاژهایی از فلزهای دیگر هم مورد استفاده قرار گرفت مانند آلومینیوم که آنرا آلگرافی نامیدند. به طور کلی طرحی. نوشتن یا کپی کردن روی فلزات را متالوگرافی می نامیدند. فتولیتوگرافی همان آماده سازی چاپ افست است و اگر بخواهیم این نوع چاپ را بشناسیم باید با چاپ افست آشنایی پیدا کنیم.
افست
چاپ لیتوگرافی که افست خوانده میشود با استفاده از پلیت تهیه شده به روش فتولیتوگرافی و به صورت زیر انجام میشود: طرح یا نوشته روی پلیت مرکبی شده روی یک سیلندر لاستیکی و بطور ناخوانا چاپ میشود. سپس از آنجا روی کاغذ یا موارد دیگر منتقل میشود. برخلاف روش لترپرس و چاپ گود که کاغذ مستقیماً با فرم تماس می گیرد. در چاپ افست کاغذ با پلیت تماس نمیگیرد بلکه مستقیم و به واسطه یک سیلندر لاستیکی چاپ میشود به همین خاطر چاپ افست را چاپ غیر مستقیم نیز می گویند. یک چاپچی آمریکایی به نام (ایرا.و.رابل) به طور تصادفی از سال 1904 این روش را کشف کرد و ماشینی برای پرس کاغذ به روش افست ساخت.
لیتوگرافی ،فن آوری هنری
لیتو در زبان یونانی به معنای سنگ و (گراف) به معنای نوشتن است لیتوگرافی به گونه ای از چاپ و تکثیر گفته میشود که طرح یا نوشته ابتدا روی سنگ کشیده شود و پس از آماده سازی سنگ برای چاپ با قرار دادن کاغذ روی آن در ماشین مخصوص با اندکی فشار عمل چاپ صورت گیرد. در واقع معنای صحیح لیتوگرافی (چاپ سنگی) است. این روش به طور تصادفی توسط یک آهنگساز آلمانی به نام (آلوئیس رنه فلدر) کشف شد (در سال 1789 یعنی 350 سال پس از اختراف گوتنبرگ) اساس این روش بر جدایی آب و چربی استوار است به این ترتیب که ابتدا طرح مورد نظر روی لوحه سنگ نوشته میشود. در نتیجه جایی که نباید چاپ شود . که آبدر رطوبت را به خود بگیرد ولی مرکب چاپ را دفع کند و جایی که باید چاپ شود برعکس مرکب می پذیرد ولی آب را دفع می کند. با پیشرفت لیتوگرافی (چاپ سنگی): یکی از جالبترین نکته ها در مورد لیتوگرافی این است که طراحان و لیتوگرافان باید هنرمندان بسیار دقیق و کار آزموده ای باشند. زیرا امکان روتوش در کار بسیار کم است و چنانکه یک خط کلفت یا نازک شود باید سنگ را کنار گذاشت و از اول طرح را روی سنگ دیگری کشید.
ترام در لیتوگرافی و چاپ :
در ابتدا تعریف کلی در مورد ترام می کنیم. ترام عبارتست از سطح شفاف شبکه بندی شده ای که بین فیلم و ارژینال قرار می گیرد و پس از عکاسی تصویر را به نقاط بسیار ریزی تقسیم می کند و همچنین نقاط ریزی که روی فیلم یا فرم چاپ یا سطح چاپ شده قرار می گیرد نیز ترام می گویند. ابداع ترام: به سال 1882 برمی گردد.که Meisen bach آلمانی در شهر مونیخ برای نخستینبار توانست تن پیوسته یک تصویر را به صورت ترام در آورد. ترام یکی از اساسی ترین و درعین حال پیچیده ترین مقولات چاپی است اغلب لیتوگرافان با یک یا دو نوع ترم کار کرده اند و از انواع دیگر آن بی خبرند. شکل ترام باید متناسب با روش های چاپی و نوعی ارژینال انتخاب شود همچنین ریزی یا درشتی ترام متناسب با روشهای چاپی نوعی کاغذ شرایط چاپ باید تغییر کند. ترام برای چاپ فلسکو یا افست یا هیلوگراور و یا سیلک اسکرین و همچنین ترام برای چاپ روزنامه یا کتاب مقدس. اگر یک عکس را روی شیشه فتوکپی بگذارید و کپی آنرا بگیرید چه خواهید دید. تصویر همن عکس را به صورت سیاه و سفید ولی در جاهایی کاملا به صورت یکدست تیره و در جاهایی هم سفید.در انواع روش های چاپی با دو وضعیت روبه رو هستیم یا رنگ تخت و یکدست یعنی تمپلات (Solid) و یا چاپ ترامه با نقاط مرکبی که بین آنها فضاهای خالی وجود دارد. ترام در مراحل مختلف کار دارای جلوه های متفاوتی می باشد: ترام شیشه ای / ترام دستی / ترام ریز و درشت. اصل ترام ، ترام شیشه ای است تولید آن یکی از دقیق ترین کارها ی تکنولوژی پتیک است اساس کار شیشه ترام بین عدسی دوربین و فیلم قرار می گیرد و تصویر منتقل شده از عدسی را به صورت نقطه نقطه از خود عبور می دهد. ترام دستی به روش عکاسی روی ترام شیشه ای یا توسط اسکنر ساخته می شود. ترام دستی دارای چهار جزء می باشد: 1- پایه پولیستر که در برابر خراش و پیچ و تاب مقاوم است. 2- قشر حساس محلول نقره به رنگ خاکستری یا رنگ ماژینتا. 3- رویه محافظ که تداخل نمونه های ترام حالتی که براساس تماس دو سطح خیلی صاف پدید می آید. 4- قشر مقاوم در برابر موج داشتن و جمع شدن حالتی که بر اثر رطوبت و دمای محیط ایجاد می شود. ریزی و درشتی ترام را با خط بر سانتی متر یا خط بر اینچ بیان می کند یعنی در یک سانتیمتر چند نقطه ترام جای می گیرد. 20-25-24 خط بر سانتیمتر به عنوان ترام درشت و ترام های 40-48-60 ترام ریز خوانده می شود. عواملی چند در انتخاب ترام موثرند برای کاغذهای ناهموار و بدون پوشش (ترام درشت) و برای کاغذهای با سطح صاف (ترام ریز) مناسب است.
8