بافت قدیمی شیراز
انتقاد از بی توجهی به پایتخت فرهنگی کشور
انجمن فرپاد با صدور بیانیه ای، خواستار اعلام رسمی شهرشیراز به عنوان پایتخت فرهنگی کشوراز سوی مسئولان شده است. در این بیانیه نسبت به بودجه ناچیز عمرانی، کم کاری در طرح های ملی عمرانی همچون گسترش محوطه های حافظیه و سعدیه، طرح بین الحرمین، احیای بافت قدیمی شهر انتقاد شده است.
در این بیانیه با اشاره به این که شهر شیراز سالهاست که به عنوان پایتخت فرهنگی ایران شناخته می شود، آمده است:” از دیرباز همگان شیراز را به عنوان شهر شعر و ادب و هنر می شناختنه و نام برده اند و همگی بر این مدعا تاکید دارند که شیراز چه قبل و چه پس از طلوع اسلام به عنوان مامن امنی برای ادیان الهی مطرح بوده است”.
در ادامه بیانیه با گلایه از مسئولان کشور که آن طور که شایسته و بایسته بوده در سال های نه چندان دور با پایتخت فرهنگی ایران برخورد نشده است، می خوانیم:” اکنون این گونه احساس می شود که عزم جدی در بین مسئولان شهر و استان و مردم فرهنگ دوست شیراز شکل گرفته است که این خود، نوید بخش اعطای رسمی عنوان پایتخت فرهنگی کشور به شهر شیراز در آینده نزدیک خواهد بود.”
در این بیانیه تقاضا شده است:” دست یاری به سوی مسئولان کشور دراز می کنیم و می خواهیم که شهر شیراز را همچون شیراز از نو بسازیم، شهری که حال رخ هفت کشور باشد”.
قدمت شیراز با توجه به لوح های گلی به دست آمده از تخت جمشید به چند هزار سال می رسد. شیراز دارای محله های قدیمی از جمله محله بیات و سنگ سیاه است. این محله ها در اطراف شاهچراغ قرار گرفته و در کوچه های باریک این محله ها هنوز زندگی در جریان است. اهالی این محله ها در خانه های قدیمی که طول عمر آن به صد سال می رسد زندگی می کنند. سبک معماری داخلی این خانه ها زیبا و با ظرافت خاصی انجام شده است. شیراز دارای 350 خانه تاریخی با ارزش است که مسکونی هستند و از سوی سازمان میراث فرهنگی در دست مرمت قرار دارند.
محله های قدیمی شیراز
جایگاه شیـــــــراز در تاریخ ایران
شیراز در فاصله 919 کیلومتری تهران واقع شده و مرکز استان فارس است . این شهرستان آب وهوای نسبتاً معتدل و فصولی منظم دارد. ناحیه شیراز از زمان های قدیم دارای اهمیت و اعتبار بوده و نام آن در الواح عیلامی مکشوف در تخت جمشید ذکر شده است . آرامگاه دو شاعر بزرگ ایران – سعدی و حافظ – در این شهر است و آرامگاه خواجو در کنار دروازه شهر جای گرفته است .
تاریخچه شیراز
در افسانه ها آمده است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تاسیس کرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، “شهرراز” بوده که به اختصار شهراز و شیراز خوانده شده است.
در حالی که بر اساس تحقیقات “تدسکو” شیراز به معنای مرکز انگور خوب است، “ابن حوقل”، جغرافی دان مسلمان قرن چهارم هجری، علت نامگذاری شیراز شباهت این سرزمین به اندرون شیر می داند، چرا که به قول او عموما” خواربار نواحی دیگر بدانجا حمل می شد و از آنجا چیزی به جایی نمی بردند. و بالاخره بنا به نوشته کتاب “صورالاقالیم”، از جهت وجود دام های بسیار در دشت شیراز، آنجا را “شیرساز” نامیده اند. و به نقل از مردم عامیانه :شی به معنای شیب و دراز به معنی طولانی.
در گذشته شیراز را شیدراز به معنای شیب بلند می خوانده اند. چون سطح این جلگه دارای شیب زیاد و طولانی است. حتی هم اکنون به محل های پایین شیراز. شی بازار یا شیب بازار می گویند.
باری، بیش از هر چیز نام شیراز که واژه ای پارسی است، بهترین گواه بر این باور است که برخلاف پندار پاره ای از جغرافی دانان مسلمان، تاسیس این شهر به قرن ها قبل از ورود اسلام به ایران باز می گردد، شیراز، هم اکنون نیز در محل تقاطع مهم ترین راه های ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب کشور است و این موقعیت در ادوار قبل از اسلام شاخص تر بوده، چرا که در عهد هخامنشیان، شیراز بر سر راه شوش (پایتخت هخامنشی) به تخت جمشید و پاسارگاد بوده و در عهد ساسانیان راه ارتباطی شهرهای بسیار مهمی چون نیشابور و گور با استخر، از جلگه شیراز می گذشت.
در نتیجه مسلم است که چنین محل حاصلخیز و خوش آب و هوایی که در تقاطع مسیرهای مهمی که برشمرده شد، قرار داشته، هرگز خالی از آبادی و سکنه نبوده است.
وجود آثار قدیمی مانند قصر ابونصر در حوالی شیراز که قدمت آن به دوره اشکانیان می رسد و نقوش برجسته برم دلک، (در چندکیلومتری شرق قصر ابونصر) که از آثار دوره ساسانی (یا پیشدادیان) است و قلعه بزرگ بندر (فهندر، پهندر، قهندز، کهندژ) در سمت شرق تنگ سعدی و چند نقش برجسته در دهکده گویم در چهار فرسنگی شمال غرب شیراز و همچنین پیدا شدن سکه هایی در ضمن حفاری های قصر ابونصر، که بر آنها با خط پهلوی نام شیراز نقش بسته است، جملگی بر وجود شهر یا بلوکی به نام شیراز، در همین محل در دوران قبل از اسلام دلالت دارد.
علاوه بر آنچه گفته شد، کاوش های باستان شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی کامرون در سال 1314 ه.ش، به پیدایش خشت نبشته هایی انجامید که بر روی چند فقره از آنها نام شیراز مشخص بود. بدین ترتیب می توان احتمال داد، این وادی که در عهد رونق تخت جمشید، آبادی کوچکی بیش نبوده است، بعد از انهدام پایتخت هخامنشیان، از نو ساخته شده است.
در اشعاری از شاهنامه فردوسی، نیز به مناسبت هایی از شیراز یاد شده، استخری در کتاب مسالک و ممالک که در نیمه اول قرن چهارم هجری تالیف شده است، راجع به آثار و بقایای فرهنگی قبل از اسلام، در شیراز می گوید:
شیراز قلعه ای به نام شاه موبد دارد. وی همچنین از دو آتشکده به نام های کارستان و هرمز در آن سرزمین یاد می کند.
باری در مجموع گفتار استخری که شیراز سیزده ناحیه (طسوج) دارد که در هر کدام از آنها قراء و کشتزارهایی موجود است که متصل به هم قرار گرفته اند. و نیز نظر ابن بلخی که در روزگار ملوک فرس، شیراز ناحیتی بود و حصاری چند بر زمین، می تواند روشنگر قدمت شیراز، به عنوان یک سرزمین مسکون و آباد باشد… . یکی از غذاهای خوشمزه شیرازی کلم پلو است. یکی دیگر از غذاهای معروف کوفته سبزی شیرازی است.
شیراز تختگاه سلیمان
شیراز این شهر باستانی در طی گذشت ایام به القاب گوناگونی شهرت داشته و از آن جمله دارالملک، دارالعلم، ملک سلیمان و . . . اما شاید مشهورترین و قدیمی ترین لقب شیراز همان ملک سلیمان است و بدین خاطر بر بسیاری از بناهای قدیمی شهر همچون عمارات باغ نظر، سردربازار مشیر، نارنجستان قوام و . . . . تصویرهایی از حضرت سلیمان نقش شده است که معمولاً وی را بر تختی نشسته و در وسط مجلس نشان می دهد و عده ای از وزرا و تعدادی از دیوها گوش به فرمان او در اطرفش ایستاده اند و تعدادی از حیوانات وحشی و اهلی نیز در بین گلها و درختان و بدور حضرت سلیمان ترسیم شده اند.
همچنین در بعضی کتب نقل شده است که در حدود قرن هفتم هجری عده ای از عرفا و زهاد از بغداد به طرف شیراز حرکت کرده اند تا مسجد سلیمان را زیارت کنند و برای زیارت آن ثوابهای فراوانی قائل می شده اند.