تحقیق تاثیر مالیات بر ارزش افزوده روی اقتصاد ایران



دانشگاه آزاد اسلامی
واحد ……
پروژه مالی برای دریافت درجه کاردانی یا کارشناسی در رشته حسابداری

عنوان:
تاثیر مالیات بر ارزش افزوده روی اقتصاد ایران

استاد راهنما:
……………

پژوهشگر:
……………

شماره دانشجویی:

………………..

سال ……

تادییه پروژه مالی

نام و نام خانوادگی دانشجو …………………. در تاریخ …………… رشته : حسابداری پروژه مالی خود را با عنوان : " تاثیر مالیات بر ارزش افزوده روی اقتصاد ایران " تحویل دانشگاه نموده است.

نام و نام خانوادگی تاییدکنندگان پروژه مالی سمت امضاء تاییدکنندگان

1 – ………………………………… استاد راهنما

2 – ……………………………….. مدیر گروه

تقدیر و تشکر
شکر شایان نثار ایزد منان که توفیق را رفیق راهم ساخت تا پروژه را به پایان برسانم . از استاد فاضل و اندیشمند …………. به عنوان استاد راهنما که همواره نگارنده را مورد لطف و محبت خود قرار داه اند ،کمال تشکر را دارم .

تقدیم به :

خدایی که آفرید
جهان را، انسان را، عقل را، علم را، معرفت را، عشق را
و به کسانی که عشقشان را در وجودم دمید.
گاهی بیاییم و احوالشان را بپرسیم

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1

فصل اول: مالیات بر ارزش افزوده
مقدمه 2
تعریف مالیات (Tax) 2
گروه اول – مالیات های مستقیم 3
گروه دوم – مالیات های غیر مستقیم 4
مفهوم ارزش افزوده 4
مفهوم مالیات بر ارزش افزوده (مالیات بر ارزش افزوده چیست) 5
تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده در جهان و ایران 10
انواع مالیات بر ارزش افزوده 12
نوع تولیدی 12
نوع مصرفی 13
نوع درآمدی 13
مقایسه سه نوع مالیات بر ارزش افزوده 14
انواع نرخهای مالیات بر ارزش افزوده 14
روش محاسبه و ثبتهای حسابداری 15
دلایل توجیهی معرفی مالیات بر ارزش افزوده در ایران 18
مزایا در نظام مــالیات بر ارزش افـــزوده 20
معایب مالیات بر ارزش افزوده 24
مالیات بر ارزش افزوده به نفع وضرر چه کسانی است 26
ثبت نام مرحله ای مشمولین مالیات بر ارزش افزوده 26
معافیتها 26
اعمال روش معافیت آثار مختلفی خواهد داشت که عمدتا به شرح زیر است 27
جرایم مالیات ارزش افزوده 30
مشمولین مرحله دوم مالیات بر ارزش افزوده 33
فصل دوم: مالیات بر ارزش افزوده و تورم
مقدمه 34
نقش انتظارات در موفقیت نظام مالیات بر ارزش افزوده و آثار روانی وضع آن 35
عوامل موثر بر تورم در ایران 35
آثارتورمی مالیات برارزش افزوده درایران 36
تجربیات اعمال مالیات بر ارزش افزوده در سایر کشورها 36
راهکار های کاهش اثرات تورمی مالیات بر ارزش افزوده 37
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر سطح عمومی قیمتها 37
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر بودجه دولت 38
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر قیمت نسبی کالاها و خدمات (اثر جانشینی) 38
اثر بر سطح قیمتها در نتیجه انتقال بار مالیاتی 39
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر توزیع در آمد 40
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر تراز تجاری 41
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر سرمایه گذاری 43
اثر مالیات بر ارزش افزوده بر مصرف و پس انداز 44
اثر مالیات بر ارزش افزوده در ایجاد ثبات اقتصادی 45
نتیجه 45
فصل سوم: نقش مالیات بر ارزش افزوده در شفافیت اقتصادی و عدالت اقتصادی و اجتماعی
نقش مالیات بر ارزش افزوده در شفافیت اقتصادی 47
نقش مالیات بر ارزش افزوده در برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی 49
فصل چهارم: مالیات ارزش افزوده در ایران معکوس اجرا می شود
مقدمه 52
VAT چیست؟ 52
مبالغ دریافتی بابت VATتوسط تولیدکنندگان، بازرگانان و اصناف وجوه امانی دولت نزد آنهاست 53
مالیات ارزش افزوده به زبان ساده چیست؟ 54
مالیات ارزش افزوده درست است یا مالیات بر ارزش افزوده؟ 56
اجرای صحیح قانون مالیات ارزش افزوده درآمد مالیاتی دولت را افزایش می دهد 56
نتیجه گیری 57
پیشنهادات 57
منابع 59

چکیده
مالیات از منابع مهم درآمد دولتها است. ثبات و تداوم وصول مالیات موجب ثبات در برنامه ریزی دولت برای ارائه خدمات مورد نیاز کشور در.زمینه های گوناگون میشود
تغییر و تحول در اقتصاد کشور و در نتیجه تغییر در نحوه تولید و توزیع ثروت و درآمد، مستلزم بازنگری و تجدید نظر در انواع مالیاتها و نحوه وصول آنهاست. اجرای مالیات بر ارزش افزوده در بیش از 120 کشور جهان نشان دهنده مقبولیت و کارایی این نظام در فراهم کردن یک منبع درآمد قابل اتکا و مطمئن برای دولتهاست. اجرای این مالیات با نرخ ثابت و یکسان از یکسو پیش بینی میزان درآمد دولت و در نتیجه امکان برنامه ریزی بهتر را فراهم مینماید و از سوی دیگر، دوره های کوتاه مدت وصول آن، تداوم تامین تقدینگی خزانه دولت را تضمین میکند. در ادامه مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان فصلی جدید در درامدهای مالیاتی کشور بررسی میکنیم .
اخیرا سازمان مالیاتی ایران قانون مالیاتی موجود را در سه زمینه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برنامه دولت مورد بازبینی قرار داد و به منظور بهبود سیستم مالیاتی موجود، نوع جدیدی از مالیات با عنوان مالیات بر ارزش افزوده را معرفی نمود. مالیات بر ارزش افزوده با انتقال پایه مالیاتی از درآمد به مصرف، انگیزه برای سرمایه گذاری را افزایش می دهد و از طریق تشویق به پس انداز افراد و عدم تشویق انتقال سرمایه از بخش تولید به بخش خدمات، منابع مورد نیاز برای سرمایه گذاری را آماده می سازد. با به کارگیری سیستم جدید مالیاتی، تحریف در تصمیمات تولید و سرمایه گذاری کاهش می یابد و درآمدهای مالیاتی دولت به دلیل ویژگی وسعت پایه مالیاتی این مدل، افزایش خواهد یافت. در این پژوهش سعی شده آثار مایات بر ارزش افزوده بر روی اقتصاد کشور بررسی شود و نقش آن بر عدالت اقتصادی، تورم، شفافیت اقتصادی، توسعه و رشد و … مورد بررسی قرار گیرد.
کلمات کلیدی:
مالیات، مالیات بر ارزش افزوده، تورم، توسعه و رشد اقتصادی، شفافیت اقتصادی

فصل اول
مالیات بر ارزش افزوده
مقدمه
دستگاه کنونی مالیات ، ضمن بازنگری کامل قوانین موجود مالیاتی ، در چارچوب برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ، در راستای اصلاح مالیاتی ، اقدام به معرفی یک نوع مالیات بر مصرف تحت عنوان " مالیات بر ارزش افزوده کرده است . مالیات بر ارزش افزوده با انتقال پایه مالیاتی از درآمد به مصرف ، انگیزه های سرمایه گذاری را افزایش می دهد و منابع لازم را برای گسترش سرمایه گذاری ها از طریق افزایش امکانات پس انداز تامین و از جابه جایی سرمایه از بخشهای مولد به بخشهای خدماتی جلوگیری می کند . با اجرای این فرآیند مالیاتی ، اختلال در تصمیمات تولیدی و سرمایه گذاری به حداقل می رسد و درآمدهای مالیاتی به دلیل گسترده بودن پایه این نوع مالیات ، افزایش می یابد.
یکی از برنامه هایی که دولت ها برای پیش برد اهداف خود در جامعه از آن استفاده میکنند بحث اخذ مالیات به عنوان کسب درآمدی برای اداره کشور است در این تحقیق برانیم تا سیاست های دولت ها در اخذ مالیات را به نحوی جامع و از طرفی کلی و کامل ارائه دهیم سپس به طور خاص یکی از مباحث اصلی مالیات به نام مالیات بر ارزش افزوده را توضیح میدهیم و این جنبه از مالیات که هنوز در سیاست های جامع ما گنجانده نشده را به بحث می گذاریم و از نقطه نظرات اساتید دانشگاه و مسئولین و مدیران در این مورد استفاده می کنیم.

تعریف مالیات (Tax):
واژه ای عربی است و در فارسی به معنای باج ، خراج ، زکات مال است و واژه مالیات خود جمع واژه مالیه است (.مالیات یک نوع هزینه است که افراد جامعه آن را برای بهره وری از امکانات ، منابع ، خدمات عمومی و ضروری ، تضمین امنیت و دفاع همگانی و عمران و آبادانی یک کشور به دولت خود پرداخت می کنند . دولت مالیات را در راستای تامین نیازهای عمومی افراد جامعه مانند تامین امنیت ، بهداشت و درمان ، آموزش و … مصرف می کند . پرداخت مالیات اجباری و بلاعوض است .( افراد جامعه مالیات خود را با تناسب به درآمد و ثروت خود و با توجه به نرخ مالیاتی که دولت تعیین می کند پرداخت می کنند ). وضع مالیات از سمت دولت است و در این باره اصل 51 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان می کند که : هیچ نوع مالیات وضع نمی شود مگر به موجب قانون ، موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص می شود) بر اساس قانون مالیاتی کشور مالیات های قابل وصول توسط دولت به دو گروه اصلی تقسیم می شود :

گروه اول – مالیات های مستقیم
مالیات هایی هستند که مشخصات پرداخت کنندگان آنان برای سازمان مالیاتی کشور مشخص است . (در واقع این نوع مالیات به طور مستقیم از دارایی و درآمد افراد کسر می شود) . مالیات های مستقیم به دو دسته زیر تقسیم می شوند :
1- مالیات بر دارایی (مالیاتی است که به اموال و دارایی شخص تعلق می گیرد . این نوع مالیات شامل موارد زیر است :
* مالیات بر ارث /مالیات بر حق تمبر /مالیات بر درآمد اتفاقی /الیات بر سالانه املاک /مالیات بر مستغلات مسکونی خالی)
2- مالیات بر درآمد (مالیات بر درآمد مالیاتی است که بر اساس نرخ مالیاتی مقرر در همان سال از درآمد های به دست آمده توسط اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می شود . این نوع مالیات شامل موارد زیر است :
* مالیات بر درآمد املاک /مالیات بر درآمد کشاورزی /مالیات بر درآمد حقوق /مالیات بر درآمد مشاغل /مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی /مالیات درآمد اتفاقی /مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف)

گروه دوم – مالیات های غیر مستقیم
این گروه از مالیات ها ، مالیات هایی هستند که مشخصات پرداخت کننده آن برای سازمان مالیاتی کشور نا مشخص است .( این مالیات ها به قیمت نهایی کالاها و خدمات اضافه می شود و به مصرف کننده تحمیل می شود . این مالیات به دسته های زیر تقسیم می شود) :
1- مالیات بر واردات (مالیات بر حقوق گمرکی /مالیات بر سود بازرگانی /مالیات بر حق ثبت سفارش کالا /مالیات بر واردات اتومبیل /مالیات بر حق ثبت)
2- مالیات بر مصرف و فروش (مالیات بر فرآورده های نفتی /مالیات بر تولید الکل طبی و بهداشتی /مالیات بر نوشابه های غیر الکلی /مالیات بر فروش سیگار /مالیات بر اتومبیل /مالیات بر نقل و انتقال اتومبیل /مالیات بر حق اشتراک تلفن های خودکار و خدمات مخابراتی بین المللی /مالیات بر نوار ضبط صوت و تصویری)

مفهوم ارزش افزوده:
اگر نگاهی کلی و گذرا بر کتب اقتصاد کلان داشته باشیم و بخواهیم که ارزش افزوده را به زبان ساده بیان کنیم و از ورود به مباحث پیچیده مربوط به آن پرهیز کنیم، خواهیم دید که اقتصاددانان ارزش افزوده را چنین تعریف می کنند: ارزش افزوده عبارت است از ما به التفاوت ستانده و داده. به عبارت ساده تر و در عمل ارزش افزوده یعنی: فروش منهای خرید
برای تبیین موضوع به مثال زیر دقت کنید: یک کارگاه کفاشی را در نظر بگیرید که اقدام به تولید کفش می کند. این کارگاه برای تولید یک جفت کفش احتیاج به مواد اولیه به شرح زیر دارد که هر کدام را به قیمت هائی که در فهرست زیر تهیه آمده است، خریداری می نماید:
1- چرم رویه: 35000 ریال 2- کفی کفش: 25000 ریال 3- میخ کفاشی: 1000 ریال 4- چسب کفاشی: 800 ریال 5- نخ کفاشی : 500 ریال
بنابراین مجموع خرید این کارگاه کفاشی برای تولید یک جفت کفش 62.300 ریال می باشد. بعد از انجام یک سری عملیات بر روی مواد اولیه خریداری شده، یک جفت کفش تولید می گردد. تولید کننده کفش، یک جفت کفش را به قیمت 120.000 ریال می فروشد. با توجه به تعریف مالیات بر ارزش افزوده که ذکر گردید، ارزش افزوده ایجاد شده توسط تولید کننده کفش عبارت خواهد بود از :خرید ـ فروش = ارزش افزوده
ارزش افزوده = 62300 -120000=57700
به بیان دیگر ارزش افزوده یک موسسه ی برابر است با تفاوت بین عایدات ناشی ازفروش محصول تولید شده وکل هزینه هایی که صرف تهیه ی مواداولیه،کالا وخدمات واسطه ای شده است. (یعنی هزینه ی تولید) از دیدگاه اقتصادی "ارزش افزوده" تفاوت بین ارزش ستانده (محصول) و ارزش داده (مواد اولیه) است؛ اما در تدوین قانون به لحاظ ارائه نگرش مطلوب اجرایی، این تعریف بر اساس روش های حسابداری و با تکیه بر روش صورتحساب ارائه می شود و "ارزش افزوده " را چنین تعریف می کنند: ارزش افزوده عبارت از تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات به کار رفته در خرید یک شخص در یک دوره معین است.

مفهوم مالیات بر ارزش افزوده (مالیات بر ارزش افزوده چیست)؟
-تعریف نظری:مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف زنجیره واردات، تولید وتوزیع بر اساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای فروخته شده یا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ می گردد ولی مالیات پرداختی در هر مرحله از زنجیره واردات ،تولید توزیع به عنصر مرحله بعدی زنجیره انتقال می یابد تا نهایتا توسط مصرف کننده نهایی پرداخت گردد.
-تعریف عملیاتی مطابق مفاد عملیات مقرر در قانون:مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که کلیه عرضه کنندگان کالاها و خدمات(مودیان این نظام مالیاتی)بایستی علاوه بربهای کالا یا خدمات عرضه شده به صورت درصدی ازبهای فروش کالاها یا خدمات در زمان فروش ازخریداران اخذ و به صورت دوره ای (فصلی)به سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمایند.
مالیات بر ارزش افزوده در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا و خدمات چند مرحله ای است ، که در طی مراحل زنجیره واردات/تولید/توزیع/مصرف با نرخ مالیاتی ثابت (غیرتصاعدی) اعمال می گردد ولی نهایتاً مصرف کنندگان نهایی تنها پرداخت کننده واقعی آن می باشند. و خرید کالاها و خدمات واسطه ای را از پرداخت مالیات معاف می کند. در این نوع مالیات بر خلاف مالیات بر فروش انبــاشت مرحله ای مالیات وجود نــداشته و مالیات به صورت جدا از قیمت اصلی کالاها و خدمات محاسبه می گردد مبنای محاسبه این مالیات بهای کالا و خدماتی است که یا در داخل تولید می شوند و یا به کشور وارد می گردند و فروشندگان و یا ارائه دهندگان خدمات برای آنها صورتحساب صادر می نمایند. در این نظام مالیاتی هر یک از ارائه دهندگان کالا و خدمات که در این نظام مالیاتی از دید دولت مودیان مالیاتی تلقی می گردند، مکلف به نگهداری دفاتر حسابداری و در هنگام فروش مکلف به تهیه و صدور صورتحساب می باشند. در صورتحسابهای صادره بایستی مشخصات طرفین معامله، مشخصات کامل کالا همراه با قیمت و مالیات آن در ستونهای مربوطه، در چند نسخه ثبت شده باشد.
در هر یک از مراحل زنجیره به هم پیوسته تولید/توزیع، هر یک از بنگاههای اقتصادی در زمان خرید مواد اولیه و یا سایر کالاهای مورد نیاز، بهای کالای خریداری شده بعلاوه مالیات بر ارزش افزوده (که به صورت درصد ثابتی از بهای کالا می باشد) را به فروشنده کالا می پردازند. اما در زمان فروش کالا یا محصولات تولیدی علاوه بر بهای کالائی که به فروش می رسانند، مالیات بر ارزش افزوده متعلقه را نیز محاسبه و از خریدار کالای خود دریافت می نمایند. حال چون در این نظام مالیاتی، فعال اقتصادی نبایستی خود مالیاتی پرداخت نماید و بایستی مالیات تنها از مصرف کننده نهایی اخذ گردد، فعالان اقتصادی مالیات پرداختی بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را از وجوه مالیات دریافتی از خریداران کالاها و دریافت کنندگان خدمات خود، کسر و تنها مابه التفاوت را به خزانه دولت می پردازند. به این ترتیب هر فعال اقتصادی تنها به میزان ارزش افزوده ای که توسط کارگاهش ایجاد می گردد مالیات به حساب دولت واریز می نماید و عمل انتقال مالیات از هر عنصر زنجیره تولید/توزیع به عنصر بعد تا زمانی که مالیات به مصرف کننده نهایی اصابت نماید، ادامه پیدا می کند و نهایتاً مصرف کننده نهایی که حلقه آخر زنجیره تولید/توزیع مصرف است، کل مالیات را که در مراحل مختلف زنجیره توسط عناصر زنجیره تولید/توزیع انباشته گردیده پرداخت می نماید.
جهت تیین موضوع، مثال ساده ای بیان می گردد. این مثال به فرآیند تولید صندلی با فرض نرخ 10% برای مالیات بر ارزش افزوده می پردازد. در یک نگرش ساده به این فرآیند، مراحل زیر را خواهیم دید:
مرحله اول : استحصال تنه درخت از جنگل توسط بهره بردار جنگل و فروش آن به چوب بری
مرحله دوم : تبدیل تنه درخت به الوار توسط چوب بر و فروش آن به نجار
مرحله سوم : تبدیل الوار به صندلی توسط نجار و فروش آن به مصرف کننده نهایی
در مرحله اول، تنه درخت توسط بهره بردار جنگل به قیمت 1000 تومان به چوب بر فروخته می شود. به فرض اینکه چوب جنگلی بوده و بدون پرداخت به هزینه ای برای مواد اولیه تهیه شده باشد، با توجه به قیمت تنه درخت، 10% آن بعنوان مالیات بر ارزش افزوده (100 تومان) به سازمان امور مالیاتی پرداخت می شود. قیمت چوب به اضافه مالیات (100+1000) برابر 1100 تومان می شود. یعنی نجاری مبلغ 1100 تومان به بهره بردار جنگل می پردازد که 1000تومان آن بابت کالا و 100تومان دیگر مالیات بر ارزش افزوده می باشد. شکل 1-2 بیانگر محاسبات مربوط به این بخش از فرآیند می باشد.

شکل 1-: محاسبات مالیات بر ارزش افزوده در فرآیند استحصال و عرضه تنه درخت
در مرحله دوم چوب بر، تنه درختی را که به قیمت خالص 1000 تومان خریده است با بکارگیری عوامل تولید به الوار تبدیل می کند و آن را به قیمت خالص 1500تومان به نجار می فروشد. نجار بهای کالا به اضافه 10% مالیات بر ارزش افزوده (150+1500) یعنی 1650 تومان را به چوب بر می پردازد. چون در نظام مالیات بر ارزش افزوده چوب بر نباید پرداخت کننده اصلی مالیات باشد، چوب بر از محل 150تومان مالیات دریافتی، 100تومان مالیاتی را که قبلاً بابت الوار پرداخت کرده است را کسر می نماید (100-150) و 50تومان باقیمانده را به دولت پرداخت می نماید. شکل 2-2 عملیات این بخش از فرآیند را نشان می دهد.

شکل 2- : محاسبات مالیات بر ارزش افزوده در فرآیند تولید و فروش الوار
در مرحله سوم نجار با الواری که به قیمت 1500تومان خریداری کرده است صندلی تولید کرده و به قیمت 1900تومان به مصرف کننده نهایی می فروشد. ارزش افزوده این مرحله 400تومان است. قیمت محصول به اضافه 10% مالیات (190+1900) برابر 2090تومان می شود. نجار 190تومان مالیات بر ارزش افزوده از مصرف کننده نهایی می گیرد و 150 تومان مالیاتی که قبلاً به چوب بر پرداخت کرده بود را از آن کسر می نماید. پس مالیات خالص این مرحله (150-190) برابر 40 تومان می شود که توسط نجاری به دولت پرداخت می گردد. (شکل 3-2 این بخش از فرآیند را نمایش می دهد) مالیاتی که در مراحل سه گانه فوق توسط عناصر زنجیره تولید به حساب دولت واریز گردیده است جمعاً برابر 190تومان (50+40+100) می گردد، که کلاً توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می گردد. یعنی هر عنصر در این زنجیره فقط مالیات بر ارزش افزوده را به طرف مصرف کننده به حرکت درآورده است و در واقع تنها مصرف کننده، پرداخت کننده مالیات بوده است که مالیات متعلقه به کل فرآیند را به میزان 10% (190تومان) بهای محصول نهایی پرداخت نموده است.

شکل 3-: محاسبات مالیات بر ارزش افزوده در فرآیند تولید و فروش صندلی
چنان که ملاحظه می گردد، در اینجا انتقال مالیات به جلو انجام شده، یعنی نهایتاً سنگینی تمام مالیات بر عهده خریدار نهایی قرار گرفته است. همانطور که مثال فوق نشان می دهد، عاملین اقتصادی از تولیدکننده گرفته تا خرده فروش هیچ گونه مالیاتی را از حساب خود پرداخت نمی کنند و هر مودی مالیات بر ارزش افزوده در زنجیره تولید/توزیع فقط مالیات را به عامل بعدی منتقل می کند تا نهایتاً به مصرف کننده نهایی برسد. با دقت در مثال فوق متوجه خواهیم شد که با توجه به اینکه کل مالیات پرداختی مودی بابت نهاده ها بعنوان اعتبار مالیاتی وی به وی مسترد می گردد، سیستم مالیات بر ارزش افزوده مبتنی بر عدم انباشت مالیات است. یعنی بابت هر کالا کلاً فقط به میزان بهای محصول نهایی مالیات پرداخت می گردد، چه این محصول در یک مرحله تولید و به مصرف کننده نهایی عرضه گریدده باشد و چه طی چندین مرحله از مواد اولیه به محصول واسطه ای و نهایی تبدیل و طی چندین مرحله دیگر مراحل توزیع را پشت سر گذاشته به مصرف کننده نهایی برسد.به عبارت دیگر مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر قیمت فروش است که بار مالیاتی آن بر دوش مصرف کننده نهایی است و از ارزش افزوده بنگاه ها یعنی مابه التفاوت بین عایدی ناشی از فروش کالاها و خدمات و کل هزینه هایی که بابت خرید نهاده های تولیدی (به استثنای نیروی انسانی پرداخت شده ) دریافت می شود. حاصل جمع ارزش افزوده کلیه بنگاه ها در واقع همان تولید ملی است. بنابراین تولید ملی می تواند به صورت بالقوه پایه مالیات بر ارزش افزوده را تشکیل دهد.(

تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده در جهان و ایران
مالیات بر ارزش افزوده یاValue Added Taxو به اختصار (VAT) نخستین بار درسال۱۹۱۸میلادی از سوی فون زیمنس1تاجر آلمانی به منظور فائق آمدن بر مشکلات کمبود درآمد دولت آلمان معرفی شد. این نوع مالیات با ارائه روش اعتباری آدامز2 درسال۱۹۲۱میلادی و توسط لاره3 درسال 1957میلادی توسعه یافت. اما مالیات بر ارزش افزوده در فرانسه و در سال ۱۹۴۸ میلادی به مورد اجرا گذاشته شد. سپس در دهه 1960 میلادی با انتخاب و اجرای این نظام مالیاتی در کشورهای ساحل عاج، برزیل، دانمارک، آلمان، اروگوئه، سوئد و هلند گستره این نظام مالیاتی در جهان توسعه پیدا کرد.
شورای اتحادیه اقتصادی اروپا برای هماهنگ سازی سیستمهای مالیاتی و حمایت از تجارت، تمام اعضا را ملزم کرد تا از اول ژانویه ۱۹۷۰ این سیستم را در تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا اعمال کنند. اگرچه این نوع مالیات در یک دهه رشد چندانی نداشت اما در نیمه دوم دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به اوج رسید تا جایی که در دو دهه پایانی قرن بیستم سریع ترین رشد را در کشورهای جهان داشت و براساس آخرین آمار ، مالیات بر ارزش افزوده هم اکنون در ۱5۰ کشور دنیا اجرا می شود.
پراکندگی کشور های استفاده کننده از مالیات بر ارزش افزوده در سراسر جهان حکایت از این دارد که مدلهای اقتصادی مختلف حاکم برکشور ها مانع استفاده ازاین نوع مالیات نیست. ضمن آنکه طبق نتایج بدست آمده از بررسی همین کشورها میزان پیشرفت و توسعه یافتگی نیزمانعی براجراء آن نمی باشد.کشورهای فقیرتوسعه نیافته ای چون سودان، اتیوپی، پاناما، بورکینافاسو،لبنان، آلبانی،کشور های پیشرفته وتوسعه یافته مانندآلمان ،فرانسه،انگلیس، ایتالیا ،ژاپن، اسپانیا ، کانادا، روسیه وکره جنوبی این نوع مالیات را در کشور خود به اجرا گذاشته اند.از نظر پراکندگی جغرافیایی نیز کشورهای مختلفی از چهارقاره جهان وجوددارندکه نظام مالیات برارزش افزوده را پذیرفته اند واجرا می کنند. حتی کشورهای همجوارما ،نظیر قرقیزستان ،پاکستان،ترکمنستان، ارمنستان،آذربایجان، قزاقستان،ترکیه،اردن این سیستم را اجرا می نمایندواین کشورها ،ازنظرخصوصیات فرهنگی واجتماعی وجوه مشترکی باما دارند.
بنابراین با توجه به تعدد کشورهای مجری مالیات بر ارزش افزوده وسیر رو به رشد کشور های استفاده کننده از آن در جهان،که تنها در دهه١٩٩٠میلادی نزدیک به ٧٠ کشور این نظام مالیاتی را پذیرفته اند، به نظر می رسد در چند سال آینده کمتر کشورهایی در جهان یافت شوند که سیستم مالیات خود را به مالیات بر ارزش افزوده مجهز وتقویت نکرده باشند. چرا که به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران ارتباط نزدیکی بین اجرای مالیات برارزش افزوده و توانمندی های مالی کشور وجود دارد.
در کشور جمهوری اسلامی ایران، لایحه مالیات بر ارزش افزوده درسال 1366برای نخستین بار به مجلس ارسال شداما به دلیل شرایط خاص اقتصادی ویژه جنگ و اجرای سیاستهای تثبیت قیمتها با تقاضای دولت از دستور کار مجلس خارج شد.پس از فراز و نشیب های بسیاردرسال 1379 دفتر مستقل طرح مالیات بر ارزش افزوده در سازمان امور مالیاتی کشور تاسیس شدو درسالهای ۱۳۸۲و۱۳۸۱ به منظور رفع بخشی از مشکلات حاکم بر اخذ مالیاتها و عوارض از کالاها و خدمات و همچنین فراهم آوردن مقدمات اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده، قانون موسوم به "تجمیع عوارض" تصویب و به اجرا گذاشته شد.
درسال ۱۳۸۴ کلیات لایحه مالیات بر ارزش افزوده در صحن علنی مجلس تصویب شد در سال1385 ، مجلس شورای اسلامی براساس اصل ۸۵ قانون اساسی، تصویب اجرای آزمایشی مالیات بر ارزش افزوده را به کمیسیون امور اقتصادی تفویض کرد.درسال ۱۳۸۶ مواد لایحه مالیات بر ارزش افزوده به تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس رسید.درهمین سال ،مدت اجرای آزمایشی لایحه مالیات بر ارزش افزوده ۵ سال تعیین شد. لایحه مالیات بر ارزش افزوده به تایید نهایی شورای نگهبان رسیدو بعنوان قانون به دولت ابلاغ شد.در اول تیرماه87 ، قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط رئیس جمهور جهت اجرا ابلاغ شدو از اول مهر ماه همان سال اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده به طوررسمی اجرا شد.

انواع مالیات بر ارزش افزوده
سه نوع مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد : مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ،مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی ا5ا و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی . هرکدام از این سه نوع مالیات نیز بر مبنای دو اصل مبدا یا اصل مقصد محاسبه می شوند . در اصل مبدا، مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور تولید می شوند ، وضع می شود. ولی در اصل مقصد ، مالیات بر ارزش افزوده همه کالاها و خدماتی که در کشور مصرف می شوند ، وضع میگردد .
نوع تولیدی :
در مفهوم کلی ، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ، در صورتیکه از اصل مبدا استفاده شود ، همه مخارج در تولید ناخالص داخلی ( به جز مخارج دولت بابت دستمزد که نمی تواند تحت پوشش مالیات بر ارزش افزوده قرار گیرد ) را در بر می گیرد. با فرض اینکه از اصل مبدا استفاده شود ، صادرات که منشا داخلی دارد، مشمول مالیات می گردد ، اما واردات که ارزش آن از خارج نشات می گیرد ، از شمول مالیات خارج می شود. به این ترتیب می توان گفت پایه مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ، جمع تمام مخارج در تولید ناخالص داخلی به استثنای مخارج دستمزدی دولت است. در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ، مالیات کلی بر فروش اعمال می شود . به طور کلی ، این نوع مالیات بر ارزش افزوده می تواند بر کالاهای مصرفی و سرمایه ای اعمال شود. در این روش ، کالاهای سرمایه ای و استهلاک آنها از مالیات معاف نیستند. به بیان دیگر ، می توان گفت به خرید کالاهای سرمایه ای ، اعتبار مالیاتی تعلق نمی گیرد . از این رو ، این مالیات انگیزه سرمایه گذاری را تضعیف می کند .

نوع مصرفی :
در مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی ، علاوه بر استهلاک ، مخارج مربوط به کالاهای سرمایه ای نیز از شمول پایه مالیاتی خارج می شود . در واقع ، با کاهش هزینه های سرمایه ای از تولید ، آنچه باقی می ماند ، برابر ارزش کالاهای مصرفی تولید شده است. نظام مالیات بر ارزش افزوده‏ای که در کشورهای عضو جامعه اروپا مورد استفاده قرار می گیرد، از این نوع است. گرایش برخی از کشورهای در حال توسعه نیز به سمت استفاده از این روش است ، به خصوص به دلیل معاف بودن کالاهای سرمایه ای از مالیات ،که انگیزه برای سرمایه گذاری بیشتر را به وجود می آورد. همچنین در عمل ، استفاده از این روش نسبت به دو روش دیگر ، از سهولت بیشتری برخوردار است.

نوع درآمدی:
مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی ، استهلاک را در بر نمی گیرد و به این ترتیب ، مخارج سرمایه ای خالص را شامل می شود. پایه این مالیات ، مجموعه درآمد پرداختی به عوامل ، پس از کسر مخارج دستمزدی دولت است. به همین دلیل نیز نام آن ، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی است. به طور کلی ، در این نوع مالیات بر ارزش افزوده ، پایه کلی مالیات ، متناسب با درآمد عوامل تولید است. مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد ، با مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف تفاوت دارد ، زیرا در نوع اول ، بنگاه مجاز است استهلاک را کم کند ، اما در نوع دوم ، مجاز به کسر سرمایه گذاری ناخالص است. به این ترتیب، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی ، به اندازه تفاوت سرمایه گذاری ناخالص و استهلاک ، بیشتر از مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی است.

مقایسه سه نوع مالیات بر ارزش افزوده
در بین سه نوع مالیات ، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ، وسیعترین پایه مالیاتی و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی ، کم ترین پایه مالیاتی را ایجاد می کند. چون مالیات تولیدی ، خریدهای ناخالص کالاهای سرمایه ای ( بدون مستثنی کردن استهلاک ) را شامل می شود ، موانعی در برابر سرمایه گذاری ایجاد می کند. از آن گذشته ، در صورتیکه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به روش صورتحساب انجام گیرد ، در مورد آن دسته از فعالیتها که موفق به انتقال بخشی از هزینه های سرمایه ای خود به بعد شوند ، وضع این مالیات بر کالاهای سرمایه ای ، منجر به مالیات چند مرحله ای می شود که در مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی ، این مساله در حد کمتری به وجود می آید . در بین سه روش فوق ، ، مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی که کم ترین پایه مالیاتی را ایجاد می کند یک مالیات عمومی بر مصرف است ( در صورتیکه از اصل مبدا استفاده شود ، خالص صادرات را نیز در بر می گیرد ) بنابراین ، در بین سه روش مذکور، اکثر کشورها معمولا این روش را بر می گزینند . البته استفاده از این روش ، بالاترین نرخ مالیات را برای ایجاد بازده درآمدی مطلوب لازم دارد و به همین دلیل ، برخی کشورها کوشش می کنند مبنای مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی را به وسیله مالیات پذیر کردن بخشی از کالاهای سرمایه ای گسترش دهند.

انواع نرخهای مالیات بر ارزش افزوده
می توان نرخ های مالیاتی را به چهار دسته طبقه بندی کرد:
۱. نرخ استاندارد، به نرخ عمومی مالیات بر ارزش افزوده اطلاق می شود که بیش تر کالاها وخدمات با این نرخ مشمول مالیات می شوند
۲. نرخ زیر استاندارد، نرخ زیر استاندارد کم تر از استاندارد بوده و در مواردحمایتی اعمال می شود.
۳. نرخ فوق استاندارد، نرخ فوق استاندارد بالاتر از استاندارد بوده و برای کالاها و خدمات تجملی -لوکس-در نظرگرفته می شود.
۴. نرخ صفر. به مواردی اطلاق می شود که ضمن عدم شمول مالیات بر فروش مالیات های متعلقه قبلی به خریدهای مودی، مشمول نرخ صفر، مسترد می گردد. این نرخ معمو لا درمورد صادرکنندگان به کار گرفته می شود
حدود نرخ مالیات بر ارزش افزوده را میزان نیاز مالی دولت به این مالیات، شرایط عمومی اقتصاد کشور، سطح درآمدی اقشار آسیب پذیر و اقلام معاف از این مالیات تعیین میکند.

روش محاسبه و ثبتهای حسابداری:
دو روش کلی برای محاسبه مالیات فوق معرفی می شود که عبارتند از : روش تجمعی و روش تفریقی.در روش تجمعی بر مبنای تعریف ارزش افزوده از حاصل جمع عواید نهاده های تولید یعنی دستمزد، اجاره، سود بانکی، سود بنگاه و… مالیات محاسبه و اخذ می شود. در حالی که در روش تفریقی ارزش افزوده به عنوان اختلاف میان ارزش کل معاملات و ارزش معاملات واسطه ای (اختلاف میان ورودی و خروجی ) در نظر گرفته شده و بر این اساس مالیات فوق محاسبه می گردد.از سوی دیگر هر یک از روش های فوق نیز خود به دو شیوه ، اعمال مستقیم و غیرمستقیم دسته بندی می شوند. به این ترتیب چهار شیوه کلی اعمال مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد.
الف) روش تجمعی مستقیم :(سود + اجاره + بهره + دستمزد) * نرخ مالیاتی
ب) روش تجمعی غیرمستقیم :(سود) * نرخ مالیاتی + (اجاره + بهره + دستمزد) * نرخ مالیاتی
پ) روش تفریقی مستقیم :(ورودی – خروجی) * نرخ مالیاتی
ت) روش تفریقی غیرمستقیم :(ورودی) * نرخ مالیاتی – (خروجی) * نرخ مالیاتی
به دلایلی در ایران وبسیاری از کشورها از روش تفریقی غیر مستقیم که به آن روش فاکتور نویسی نیز گفته می شود استفاده می شود:
1-بدهی مالیاتی به معاملات تعلق میگیرد
2-چون در این روش فاکتورها نگه داری میشود یک سیستم اطلاعاتی جامع تهیه میشود
3-همچنین نگه داری فاکتورها باعث سهولت در امر حسابرسی و کنترل میگردد
4-میزان فرار مالیاتی بسیار کاهش می یابد چون اگر فروشنده اول مالیات نهاده های خود را برداخت نکند بار مالیاتی آن به فروشنده دوم منتقل میگردد و خریدارن ترجیح می دهندکالای مورد نیاز خود را از شخصی دریافت کنند که مالیات ان را برداخت کرده باشد.
بدهکار

بستانکار

خرید
**

مالیات بر ارزش افزوده
**

عوارض شهرداری
**

وجه نقد
**

بدهکار

بستانکار

وجه نقد
**

فروش
**

مالیات بر ارزش افزوده
**

عوارض شهرداری
**
نرخ کالاهای عمومی
93
92
91
90
89
88
87
سال
5.3%
3.6%
2.9%
2.2%
1.5%
1.5%
1.5%
مالیات ارزش افزوده
2.7%
2.4%
2.1%
1.8%
1.5%
1.5%
1.5%
عوارض شهرداری
8%
6%
5%
4%
3%
3%
3%
جمع
*نکته:1% از مالیات ارزش افزوده در سال 1393 به طرح تحول سلامت اختصاص داده شده است.
در دی ماه سال 92 کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی و به هنگام بررسی بودجه 93 ، نرخ مالیات بر ارزش افزوده را برای این سال، 2 درصد افزایش دادند و با وجود تاکید قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و به موجب مفاد تبصره ( 2) ماده ( 117 ) آن ، که دولت مکلف بوده که هر سال یک درصد به مالیات بر ارزش افزوده اضافه نماید به گونه ای که در پایان برنامه به هشت ( 8 % ) برسد و بر همین اساس باید نرخ این نوع مالیات در سال 93 هفت درصد می باشد، اما نمایندگان مجلس برای رفع مشکلات بخش بهداشت و درمان و توسعه امکانات و خدمات درمانی در سراسر کشور با افزایش دو درصدی مالیات بر ارزش افزوده موافقت نمودند، تا یک درصد از سهم مالیات بر ارزش افزوده نیز به طرح تحول نظام سلامت و بخش بهداشت و درمان اختصاص یابد. از این رو با اختصاص اعتبار مناسب از محل افزایش یک درصدی مالیات ارزش افزوده فشار بخش سلامت بر روی اقشار مردم کاهش یافته و توسعه مراکز و امکانات درمانی نیز در سراسر کشور به وضوح قابل مشاهده است.
نرخ کالاهای خاص
جمع
عوارض
مالیات
نام کالا
15%
3%
12%
سیگار
30%
10%
20%
بنزین و سوخت هواپیما
15.3%
10%
به نرخ عمومی سال
نفت سفید و نفت گاز
10.3%
5%
به نرخ عمومی سال
نفت کوره

1- رفع نارسایی های مالیاتی سنتی
2- ایجاد منبع درآمد برای پاسخگویی به هزینه های روز افزون دولت
3- ایجاد نظام مالیاتی متناسب با عملکرد پیمان های منطقه ای
4- ایجاد تحول در ساختار مالیاتی به دلیل ناهماهنگی با روند توسعه اقتصادی
دلایل توجیهی معرفی مالیات بر ارزش افزوده در ایران:
١- سهم پایین مالیات در تولید ناخالص داخلی: بالا بودن نسبت کل درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی، نشان دهنده کارآیی نظام مالیاتی کشور است . این رقم در اقتصاد کشور ما همواره در سطحی پایین قرار داشته و هیچگاه به مرز ده درصد نیز نرسیده است.در کشور ما در کنار درآمد های مالیاتی درآمد حاصل از فروش نفت از اقلام عمومی تشکیل دهنده درآمدهای دولت است . اتکای بیش از حد به درآمدهای نفتی با توجه به نوسان های شدید بهای نفت در بازار جهانی، بی ثباتی کل درآمدهای دولت را در طول دو دهه اخیر در اقتصاد ایران موجب گردیده است . درآمدهای مالیاتی که نوع دیگری از درآمدهای دولت است، در مقایسه با درآمدهای نفتی همواره مبلغ ناچیز ی بوده است.
٢- نقش ناچیز مالیا تها در تامین هزینه های دولت: یکی از منابع درآمد مهم و قابل اتکا برای دولت مالیات است. مقایسه این منبع با دیگرمنابع حاکی از این است که هر چه سهم مالیات ها در تامین مخارج دولت بیشتر باشد از ایجاد آثار نامطلوب اقتصادی به میزان چشمگیر جلوگیری می کند. مالیات ها نقش بسیار مهمی از یک سو در تامین منابع مالی دولت و از سوی دیگر در تنظیم اموراقتصادی جامعه ایفا می کند و از این نظر، از حساسیت زیادی برخوردار است . یکی ازنکات مهمی که در طرح ساماندهی اقتصاد کلان و در برنامه سوم توسعه اقتصا دی،فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است، تامین مالی مخارج جاری دولت از طریق مالیات ها و در نتیجه سهم مالیات ها در تامین هزینه های جاری دولت بوده است .به عبارت دیگر یکی از اهداف مطلوب دولت در این زمینه حرکت به سمت رساندن نسبت مالیات به هزینه جاری دولت به عدد یک یعنی صد درصد می باشد. با مقایسه نسبت فوق در سال های ٧٠ تا ٨١ مشاهده می شود که بیشترین رقم مربوط به این نسبت یعنی ٤٨٣(١٣٧٩ نه تنها با افزایش مواجه نشده بلکه کاهش نیز یافته است ) در سال های ۱۳۸۱این وضعیت نشان می دهد که دولت نه تنها به هدف مطلوب فوق نزدیک نشده است بلکه تا حدودی از آن هدف مهم نیز دورتر شده است.
٣- وابستگی بالای دولت به استقراض از نظام بانکی و مالیات تورمی :در سال های گذشته بودجه دولت به دلیل عدم تناسب میان در آمدها و هزینه هاو یا به عبارت دیگر ناچیز بودن درآمدهای مالیاتی و نیز سیر صعودی هزینه های دولت عمدتًا با کسری مواجه بوده است . به طور کلی تامین کسری بودجه دولت در سال های قبل از انقلاب عمدتًا با اتکا به درآمدهای نفتی، اعتبارات و وام های خارجی صورت گرفته است . اگرچه این سی است مشکل اقتصاد کشور را در کوتاه مدت رفع کرده و مساله کسری بودجه را حل کرده است، در بلند مدت افزایش بدهی های خارجی و داخلی دولت را به دنبال داشته است . پس از انقلاب کسری بودجه عمدتًا با توسل به استقراض از سیستم بانکی تامین شده که این امر یکی از دلایل عمده ا فزایش حجم نقدینگی، سطح عمومی قیمت ها و افزایش مداوم تورم بوده است . استقراض از سیستم بانکی در قالب انتشار پول اضافی به عنوان یکی از ابزارهای تامین کسری بودجه در سال های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است . این روش از تامین بودجه که به مالیات تورمی معرو ف است موجب افزایش تورم و در نتیجه کاهش قدرت خرید مردم و انتقال آن به دولت می شود، و آثار تخریبی بسیار شدیدی را در پی داشته است. آثار تخریبی مالیات تورمی زمانی تشدید می شود که درآمدهای غیر مالیاتی دولت نیز کاهش یابد .
دراقتصاد ایران، متناسب با رهنمودهای کلی سند برنامه سوم توسعه ، به منظور کاهش اتکای بودجه دولت به درآمد نفت مقرر شد تا سهم درآمدهای مالیاتی در ترکیب منابع درآمدی دولت با گسترش پایه های مالیاتی از طریق وضع مالیات بر ارزش افزوده افزایش یابد.
بالا رفتن هزینه ها و تحقق نیافتن درآمدهای پیش بینی شده و در نتیجه ایجاد کسری بودجه های سالانه به دلیل اوضاع خاص بازار جهانی نفت، موجب آشکار شدن ویژگی های نامطلوب اتکای اقتصاد به درآمدهای نفتی شده و دولت جمهوری اسلامی ایران را وادار کرد که باایجاد تحول در نظام مالیاتی و گسترش پایه مالیاتی، درآمدهای ناشی از این بخش را به نحومطلوبی برای تامین هزینه های هنگفت بازسازی اقتصاد کشور به کار گیرد.از طرفی محدود بودن تعداد کالاهای مشمول مالیات که عمدتًا کالاهای خصوصی هستند باعث تغییر نسبت قیمت ها شده و تعادل بازار کالا را به هم م یزند و موجب به هم خوردن کارایی می شودو دیگر آن که بخش هایی چون خدمات به ویژه تجا رت، کم ترین سهم در تحمل بار مالیاتی داشته وبرعکس بخش هایی مثل صنعت به عنوان یک بخش مولد و در عین حال فاقد کارایی لازم در رقابت بافعالیت های مشابه در سطح جهانی، مشمول مالیات های متعدد گردیده است.بنابراین اصلاح نظام مالیاتی، در چارچوب برنامه سوم توسعه ا قتصادی، اجتماعی و فرهنگی از طریق راهکارهایی همچون تشکیل سازمان امور مالیاتی کشور، اصلاح قانون مالیا ت های مستقیم،معرفی و اجرای مالیات بر ارزش افزوده به عنوان مکمل اصلاح قانون مالیات های مستقیم و یک ابزاری درآمدی پویا و هماهنگ با شرایط اقتصادی کشور، مدنظر قرار گرفته است.در مقدمه توجیهی لایحه مالیات بر ارزش افزوده که در هیات دولت به تصویب رسیده، دلایل توجیهی به اجرا درآوردن این قانون به صورت زیر بیان شده است:
۱. افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در ترکیب درآمدهای دولت با اتکا به منابع جدید و بر پایه مصرف،
۲. کاهش فشار مالیاتی بر بخش تولید و سرمایه گذاری مواد اقتصادی از طریق تبدیل نرخ های مالیات بر درآمد،
۳. افزایش کارایی نظام مالیاتی از طریق کاهش هزینه و زمان وصول درآمدهای مالیاتی،
۴. تمرکز امور مربوط به اخذ مالیات و حذف عوارض و درآمدهای شبه مالیاتی.
بر اساس سند چشم انداز20ساله کشور دولت باید تا پایان برنامه پنجم توسعه قادر باشد که هزینه های جاری خود را به طور عمده از درآمد مالیاتی تامین کند و از اتکای این بخش به درآمدهای نفتی بکاهد

مزایا در نظام مــالیات بر ارزش افـــزوده
1.شفافیت فعالیت های اقتصادی: یکی از مهم ترین مسائلی که در فضای اقتصادی دنیا به عنوان یک پیش فرض وجود دارد، شفافیت اطلاعات است. دارایی ها و اطلاعات مردم، شرکت ها، سرمایه داران، دولتمردان، فعالان مختلف اقتصادی اعم از تجار و تولیدکنندگان همه و همه در اختیار دولت ها قرار دارد. با این اطلاعات است که دولت ها قابلیت برنامه ریزی اقتصادی پیدا می کنند و می توانند اقتصاد را در کنترل خود داشته باشند.همچنین اطلاعات اقتصادی لازم، در اختیار همگان قرار دارد تا با نگاه به تحولات و تغییرات برنامه ریزی کنند.در این فضا، فعالان اقتصادی اطمینان لازم برای سرمایه گذاری را می یابند و اقتصاد به پیش می رود.در این شیوه مالیاتی، مودیان برای استفاده از اعتبار مالیاتی ملزم به ارائه فاکتور خواهند بود، که با این شیوه خود به خود ،زمینه برای شناسایی میزان معاملات مودیان فراهم میشود. در نتیجه، یک سیستم اطلاعاتی کامل از معاملات و مبادلات تجاری ایجاد میشود که علاوه بر شفاف سازی مبادلات و فعالیتهای اقتصادی موجب سهولت اعمال مالیاتهای دیگر از قبیل مالیات بر درآمد و مالیات بر مشاغل میگردد. اهمیت شفافیت اطلاعات در بخش مالیات تنها در افزایش درآمد نیست بلکه در کشورهای پیشرفته دنیا، برای هدایت منابع مالی به سمت تولید، بازارهای موازی تولید همچون ارز، طلا، زمین و مسکن با ابزار مالیات های تنظیمی کنترل می شوند. بدین ترتیب جذابیت این بازارها که در حالت عادی بسیار بیش تر از تولید است، کاهش یافته و سرمایه ها به سمت تولید سوق پیدا می کنند. پیش نیاز اصلی دریافت مالیات های تنظیمی نیز دسترسی به اطلاعات مختلف فعالان این بازار است که با استفاده از مالیات بر ارزش افزوده این اطلاعات قابل دسترسی خواهد بود.
2) ایجاد منبع درآمدی با ثبات و انعطاف پذیر برای دولت : مالیات بر ارزش افزوده در بسیاری از کشورها یک منبع درآمدی جدید و با ثبات به منظور پوشش مخارج دولت در نظر گرفته می شود؛ چون این مالیات از مصرف اخذ می شود و مصرف نیز به مثابه بخشی از تولید ناخالص داخلی کم تر دچار نوسان می شود، بنابراین اِعمال این مالیات نوعی درآمد ثابت برای دولت ایجاد می کند. همچنین به دلیل این که این مالیات بر قیمت جاری اِعمال می شود و ایجاد تغییراتی در نرخ آن سریعاً به افزایش یا کاهش درآمد منجر می شود. بنابراین به منزله ی یک ابزار مالی انعطاف پذیر به هنگام اِعمال سیاست های تثبیت اقتصادی می تواند به آسانی مورد استفاده ی سیاستگذاران قرار گیرد.
3) پایه ی مالیاتی گسترده: از آنجا که مالیات بر ارزش افزوده می تواند بخشی از فعالیت های اقتصادی را زیر پوشش قرار دهد که از طریق مالیات های دیگر به دشواری امکان پذیر است؛ در نتیجه دارای پایه ی مالیاتی گسترده است و امکان وصول بخش زیادی از ظرفیت های بالقوه مالیات کشور را فراهم می سازد. پایه ی مالیاتی گسترده ی آن، پایین بودن نرخ مالیاتی را توجیه می کند که خود از ویژگی های بارز این روش مالیاتی برای تشویق فعالیت های اقتصادی تلقی می شود. نکته مهم در زمینه پایه مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده این است که اگرچه این پایه مالیاتی گسترده است، امّا چون اجرای آن بر اساس آمار و اطلاعات وسیع و مرحله ای تولید استوار و نظام دفترداری در مراحل عمده فروشی و همچنین خرده فروشی، یک ضرورت است ؛ بنابراین شروع با یک پایه ی محدود و به صورت تدریجی و سپس گسترش آن مطابق با تجارب سایر کشورها با موفقیت همراه خواهد بود.
4) جلوگیری از فرار مالیاتی: مزیت مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه بامالیات های فروش ، خود کنترلی بودن آن و تکیه برروش خود اظهاری است. بدین صورت که به طور معمول در نظام مالیات بر ارزش افزوده، مالیات پرداخت شده یک بنگاه در زمان فروش به خریداران اعلام می شود؛ زیرا بنگاه های خریدار در پی دریافت اعتبار مالیاتی و بستانکار کردن همان میزان از کل بدهی مالیاتی خود هستند. بنابراین با اجرای این مالیات به دلیل خصوصیات آن، از فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات جلوگیری می شودو چنانچه فراری هم صورت گیرد، به راحتی در زنجیره ی تولید و توزیع قابل شناسایی است.
5) خنثی بودن : مالیات های سنتی به طور معمول متغیرهای کلان اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهند و به همین دلیل یکی از علت های اصلاح نظام مالیاتی از روش سنتی به روش مالیات بر ارزش افزوده، خصلت خنثی بودن و بی طرفی آن عنوان شده است. مالیات بر ارزش افزوده در برابر تجارت خارجی و فعالیت های مختلف اقتصادی، خنثی است؛ بدین معنا که این مالیات بر توزیع عوامل تولید، سرمایه گذاری، تجارت خارجی، اشتغال، تولید، میزان دخالت دولت، میزان فعالیت بخش های تعاونی و خصوصی در فرایند تولید، نحوه و درجه ی ادغام بنگاه های تولیدی و تصمیمات اقتصادی اشخاص حقیقی و حقوقی بی تاثیر است. علاوه بر این هنگام اِعمال مالیات برارزش افزوده تفاوتی وجود ندارد که کالا قبل از رسیدن به دست مصرف کننده چند بار مبادله شده است و به طور کلی می توان گفت با اِعمال آن در تخصیص بهینه ی عوامل تولید خللی وارد نمی شود.
6) تسهیل ورود به پیمان های منطقه ای و جهانی : برخی از پیمان های منطقه ای بنا به دلایلی، نظیر ایجاد وحدت نظام مالیاتی در مناسبات اقتصادی کشورهای عضو پیمان ، برقراری یکنواخت فشار مالیاتی، ایجاد انگیزه ی کشورهای عضو برای افزایش کارایی استفاده از مزایای بی طرفی و خنثی بودن، تحت تاثیر قرار نگرفتن کالاهای وارداتی و گسترش رقابت داخلی، مالیات بر ارزش افزوده را شرط عضویت برای اعضا تعیین کرده اند. از جمله این پیمان ها می توان به اتحادیه ی اروپا و اتحادیه ی منطقه ای آمریکای لاتین اشاره کرد. همچنین عنوان شده مالیات بر ارزش افزوده، تنها مالیات بر فروش معمول اتحادیه هاست که خصوصیات خنثی بودن در مورد کالاها و خدمات مورد مبادله ی منعکس شده در موافقتنامه تعرفه تجارت و سازمان تجارت جهانی در بر دارد. خنثی بودن مالیات بر ارزش افزوده در رابطه با تجارت بین افراد یک اتحادیه و نیز در ارتباط تجاری با کشورهای در حال توسعه، حل کننده ی بسیاری از مشکلات بوده است؛ بدین ترتیب که این مالیات، عمل شناسایی کالاهای غیر مشمول مالیات را به طور دقیق انجام می دهد و اِعمال معافیت ها و نرخ صفر به صادرات را بدون هیچ گونه تاثیری بر آن عملی می کند
7)افزایش عدالت اجتماعی: این مالیات در بسیاری از کشورها ضمن تامین بیشتر عدالت اجتماعی نسبت به سایرمالیاتها ، و بدون از بین بردن انگیزه سرمایه گذاری و تولید ، به عنوان منبع درآمد جدیدی درجهت افزایش درآمدهای دولت بکار برده شده است .
8) بایین بودن هزینه وصول: از آنجایی که سیستم مالیات بر ارزش افزوده یک سیستم خود اجراست و همه مودیان نقش مامور مالیاتی را ایفا می نمایند ، هزینه وصول آن پائین است .
9) زمان قطعیت بسیار کوتاه: به دلیل مقطوع بودن نرخ این مالیات ، زمان قطعیت آن بسیار کوتاه بوده و مشکلات طولانی بودن قطعیت مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت را ندارد . بنابراین ، تاخیر در وصول درآمدهای مالیاتی به حداقل می رسد.
10)بهبود وضعیت تراز بازرگانی: کالاهای صادراتی در مراحل مختلف تولید و توزیع از پرداخت مالیات معاف هستند ولی در مقابل کالاهای وارداتی مشمول مالیات می گردند ، که این امر به بهبود وضعیت تراز بازرگانی خارجی و افــزایش نسبی توان صادراتی کمک می کند
11)جلوگیری از ایجاد مالیات مضاعف: بـــه طور کلی هرگاه نرخ موثر مالیات بیش از نرخ اسمی آن باشد این حالت را مالیات مضاعف گویند مالیات که اگرنظام مالیات بر ارزش افزوده به طور کامل اجرا شود مالیات مضاعف به وجود نخواهد آمد .

معایب مالیات بر ارزش افزوده
1)آثار تورمی: تجارب کشورهای استفاده کننده از مالیات بر ارزش افزوده نشان داده که الزاما همبستگی مثبت میان اِعمال این مالیات و افزایش نرخ تورم وجود ندارد و شرایط در کشورهای مختلف متفاوت می باشد. در واقع در اقتصاد های در حال گذار اِعمال هر سیاستی ممکن است در قیمت های نسبی تغییر ایجاد کند و این مسئله تنها به اِعمال مالیات بر ارزش افزوده مربوط نمی شود. مطالعات انجام شده حاکی از ان است که اثر این مالیات بر روی تورم موقتی است و در طول مدت کم تر از یک سال از بین خواهد و مجددا تعادل برقرار خواهد شد، مشروط بر ان که دولت در چارچوب یک برنامه ی مدون همزمان با اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده، سیاست های مکمل را به کار بگیرد و به موقع اقدامات پیشگیرانه را اطلاع رسانی و اجرا کند.
در لایحه ی پیشنهادی دولت به دلیل این که این مالیات جایگزین مالیات های غیر کارآ (مثل مالیات های غیر مستقیم ) می شود و به دلیل اِعمال یک نرخ یکسان و پایین بر تمام کالاها و خدمات در نظر گرفتن معافیت برای نیازهای ضروری خانوارها و نیز محدود کردن دامنه ی پوشش آن، پیش بینی می شود که تنها سطح عمومی قیمت ها در کوتاه مدت افزایش یابد و قیمت های نسبی دستخوش تغییر عمده نشوند. این امکان برای دولت وجود دارد که با اقداماتی از جمله به کارگیری سیاست های آگاه سازی عامه مردم و معامله کنندگان، استفاده از ابزارهای کنترلی قیمت، انتخاب زمان مناسب برای اجرا، اعطای اعتبار مالیات بر خرید کالاهای واسطه ای و افزایش سطح دستمزدها و …، آثار تورمی را کنترل کند، اگرچه تجربه ی گذشته نشان می دهد که دولت در این مواقع درست عمل نمی کند.
2)آثار تنازلی: یکی از انتقادات وارد شده بر مالیات بر ارزش افزوده این است که این نوع مالیات در مقایسه با مالیات های درآمد و مصرف، بیش تر موجب بی عدالتی مالیاتی می شود. به خصوص با فرض این که خانوارهای با درآمد پایین، سهم بیش تری از درآمدشان را نسبت به خانوارهای با درآمد بالا مصرف می کنند. وضع این نوع مالیات هنگامی که با یک نرخ واحد و پایه ی وسیع معرفی شود، فشار مالیاتی بیش تری را بر خانوارهای با درآمد پایین وارد می کند. البته در این مورد، راه هایی برای تعدیل تنازلی وجود دارد؛ یک راه این است که کالاهای دارای سهم بالا در مصرف خانوارهای با درآمد پایین، معاف یا مشمول نرخ صفرگردند. راه دوم نیز اِعمال مالیات به صورت چند نرخی است؛ به گونه ای که نرخ های پایین تر برای کالاهای ضروری اِعمال شود اگرچه دو راه حل به معنی کاهش کارایی مورد انتظار این مالیات است، اما این موضوع اجتناب ناپذیر است. در لایحه ی پیشنهادی، با در نظر گرفتن معافیت برای کالاهایی که سهم بالایی در مصرف خانوارهای با درآمد پایین دارند و نیز پیش بینی پایه ی محدود، تا حد زیادی آثار تنازلی خنثی شده است و دولت می تواند از برنامه ی پرداخت های انتقالی، برای تعدیل بیش تر اثر این مالیات بر افراد فقیر استفاده کند. به دلیلی احتمال موفق نشدن و پیچیده شدن نظام اجرایی، به هیچ وجه نظام چند نرخی در زمان شروع اولیه توصیه نمی شود
3)هزینه های اجرایی :یک انتقاد از مالیات بر ارزش افزوده این است که هزینه های اجرایی آن در زمان معرفی به دلیل جدید بودن زیاد است .
4)احتمال تقلب درصورتحسابها : به دلیل این که این مالیات براساس صورتحساب محاسبه می شود، ممکن است به دلیل تبانی خریدارو فروشنده برای درج مبالغ کم تر یا روش های دیگر تقلب و سود برای فرار مالیاتی صورت پذیرد که البته به دلیل وجود امتیاز اعتبار مالیاتی در مالیات بر ارزش افزوده انگیزه انجام چنین خلافی دراین مالیات کم تر از انواع دیگر مالیات است.

مالیات بر ارزش افزوده به نفع وضرر چه کسانی است:
به نفع تولیدکنندگان داخلی به خاطر حذف قانون تجمیع عوارض و در نتیجه باعث رونق صادرات میباشد
و به ضرر دلالان و واسطه گران وهم چنین قاچاقچیان وکلیه کسانی که از شفافیت بازار گریزانند.

ثبت نام مرحله ای مشمولین مالیات بر ارزش افزوده:
ثبت نام مرحله ای در نظام مالیات بر ارزش افزوده بدان معناست که در پیاده سازی این نظام مالیاتی ، سازمان امور مالیاتی کشور به صورت مرحله ای اقدام به ثبت نام فعالان اقتصادی در این نظام مالیاتی نموده است.
مودیان مشمول مرحله اول : از تاریخ 1 /7 / 87 ملزم به اعمال تکالیف قانونی هستند.
مودیان مشمول مرحله دوم : از تاریخ 1 / 7 / 88 ملزم به اعمال تکالیف قانونی هستند.
مودیان مشمول مرحله سوم : از تاریخ 1 / 1 / 89 ملزم به اعمال تکالیف قانونی هستند.
مودیان مشمول مرحله چهارم : از تاریخ 1 / 7 / 89 ملزم به اعمال تکالیف قانونی هستند.
مودیان مشمول مرحله پنجم : از تاریخ 1 / 7 / 90 ملزم به اعمال تکالیف قانونی هستند.
معافیتها
برخی کالاها و خدمات به دلایل مختلف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف می شوند. معافیت به معنی ان نیست که تولیدکنندگان این قبیل کالاها و خدمات کاملا خارج از سیستم این مالیات قرار دارند.
تولیدکنندگان مزبور، مالیات بر ارزش افزوده مربوط به نهاده های موردنیاز را زمان خرید این نهاده ها می پردازند، لیکن مالیات پرداختی بابت نهاده ها به آن ها مسترد نمی شود. (برخلاف روش نرخگذاری صفر که مالیات پرداختی بابت نهاده ها مسترد می شود).این عدم استرداد مشخصه ی اساسی معافیت ها در سیستم مالیات بر ارزش افزوده است که در بحث آثار معافیت ها مورد بررسی قرار می گیرد.معمولا کالاها و خدمات به سه دلیل زیر از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف می شوند:
1- اعمال معافیت ها برای کاهش خاصیت تنازلی بودن مالیات بر ارزش افزوده.
2- برخی کالاها و خدمات که مورد مصرف عامه اند، و اصطلاحا به عنوان کالاهای ویژه نامگذاری شده اند، از پرداخت مالیات برارزش افزوده معاف می شوند.
3- مالیات بندی بر بعضی کالاها و خدمات به لحاظ مسائل اجرایی شان مشکل است. از این رو، روش معافیت در مورد آنها اعمال می شود.
معافیت برخی کالاها براساس هر سه این دلایل توجیه پذیر است. مثلا محصولات کشاورزی علاوه بر ان که مالیات بندیشان مشکل است و مورد مصرف عامه اند، معافیت ان ها خاصیت تنازلی بودن مالیات بر ارزش افزوده را نیز کاهش می دهد.برخی کالاها و خدمات نظیر آموزش، بهداشت، آب، کتب و .. باید به عنوان کالاهای ویژه در نظر گرفته شده و از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف شوند. اما واقعیت این است که در صورت معافیت نیز این نوع کالاها و خدمات باید مالیات بر ارزش افزوده را بابت نهاده های مورد نیاز برای تولیدشان بپردازند.

اعمال روش معافیت آثار مختلفی خواهد داشت که عمدتا به شرح زیر است:
– از آنجا که تولیدکنندگان کالاهای معاف بدهی مالیاتی بر نهاده هایشان را باز پیش نمی گیرند، هر چقدر ارزش نهاده های مالیات بسته شده نسبت به ارزش ستانده معاف بیشتر باشد، بار مالیاتی این تولیدکنندگان بزرگتر می شود.
– اگر کالای معاف شده فروش نهایی نباشد بلکه به عنوان نهاده در تولید کالاها و خدمات دیگر استفاده شود، تاجری که این کالا را می فروشد، مالیات بر ارزش افزوده پرداختی بر خرید نهاده هایش بخشی از قیمت فروش او و بخشی از هزینه ی تولیدکننده ای را که این کالای معاف شده را به عنوان نهاده برای تولید کالای دیگر باید خریداری کند، تشکیل خواهد داد. در نتیجه، نرخ موثر مالیات بر تولید نهایی از نرخ قانونی بیشتر خواهد شد و پدیده ی مالیات در مالیات رخ می دهد. از آنجا که کارایی بیشتر مالیات بر ارزش افزوده بر دیگر انواع مالیات ها جلوگیری از بوجود آمدن این پدیده است، لذا هر چقدر تعداد معافیت ها بیشتر باشد، کارایی مالیات بر ارزش افزوده از این نظر کمتر می شود.
– هر چقدر کالاها و خدمات بیشتری از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف شوند، احتمال می رود افراد بیشتری کوشش کنند کالای تولیدی خود را در زمره ی کالاهای معاف در آورند. به این ترتیب، پایه ی مالیات بر ارزش افزوده فرسوده می شود.
از دیدگاه برابری و عدالت اجتماعی روش نرخگذاری صفر کارایی بیشتری در مقایسه با روش معافیت دارد، زیرا تاجری که کالای معاف شده را می فروشد، مالیات پرداختی بابت خریدهایش را سعی می کند به نحوی به خریدار منتقل کند.
ماده 14 ـ عرضه کالاها و ارائه خدمات زیر و همچنین واردات آنها حسب مورد از پرداخت مالیات معاف می باشد:
الف ـ کالاها:
1 ـ محصولات کشاورزی فرآوری نشده ؛ پوست گیری، خشک کردن و بسته بندی، فرآوری تلقی نمی شود؛
2ـ دام و طیور زنده و آبزیان، زنبور عسل، نوغان و ابریشم؛
3ـ خوراک دام و طیور و آبزیان و زنبور عسل؛
4ـانواع کود، سم، بذر و نهال؛
5 ـ آرد گندم، نان (اعم از صنعتی و سنتی)،گوشت، تخم مرغ، چای، قند، شکرو روغن نباتی و حیوانی آماده برای مصرف غذایی، برنج، حبوبات، پروتئین سویا، شیر، ماست، پنیر، عسل، کره، و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان؛
6 ـ کتاب، روزنامه، مجله و نشریات (اعم از کاغذی یا فایل الکترونیکی)، انواع دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ و تحریر با وزن حداکثر تا 250 گرم در هر متر مربع؛
7 ـ کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه ها و موسسات دولتی با تایید هیات وزیران؛
8 ـ کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات وارد کشور می شود؛
9 ـ اموال غیر منقول، اعم از عین و منفعت؛
10 ـ انواع داروهای درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و اقلام مصرفی درمانی که فهرست آنها به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت جهاد کشاورزی حسب مورد، به سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می گردد؛
ب ـ خدمات:
1 ـ خدمات پوست گیری و خشک کردن محصولات کشاورزی؛
2 ـ انواع خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی)، خدمات توانبخشی و حمایتی و خدمات آرامستان ها؛
3 ـ خدمات مشمول فصل مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات های مستقیم؛
4 ـ انواع خدمات مالی و اعتباری:
الف ـ خدمات مالی و اعتباری دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛
ب ـ خدمات دفاتر نمایندگی بانک های خارجی دارای مجوز؛
ج ـ خدمات اعتباری قرض الحسنه صندوق های قرض الحسنه دارای مجوز از مراجع قانونی ذی ربط؛
دـ خدمات صندوق های مالی و اعتباری که به موجب قانون تاسیس شده اند؛
هـ ـ خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس ها و بازارهای خارج از بورس و بازارگردانی بورس دارای مجوز فعالیت از سازمان بورس اوراق بهادار؛
و ـ سود سهام، نقل و انتقال سهام، سود گواهی سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری، نقل و انتقال گواهی سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری؛
5 ـ خدمات حمل و نقل:
الف ـ خدمات حمل و نقل عمومی مسافری درون و برون شهری جاده ای، ریلی، هوایی، دریایی؛
ب ـ خدمات حمل و نقل بین المللی اعم از جاده ای، ریلی، هوایی، دریایی، و ترانزیت کالا؛
6 ـ خدمات آموزشی و پژوهشی طبق آیین نامه ای که با پیشنهاد مشترک سازمان امور مالیاتی کشور و وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت وزیران می رسد؛
7 ـ خدمات تبلیغات و آگهی روزنامه ها؛
8 ـ رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، تجهیزات نظامی و اطلاعاتی موضوع بندهای (پ)، (ت) و (ث) ماده 119 قانون امور گمرکی مصوب 20/08/1390
ماده 15 ـ صادرات کالا و خدمات به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی، مشمول مالیات موضوع این قانون نمی باشد و مالیات های پرداخت شده بابت آنها با ارائه برگ خروجی صادره توسط گمرک (در مورد کالا) و اسناد و مدارک مثبته، مسترد می گردد.

جرایم مالیات ارزش افزوده :
1-عدم ثبت نام مود یان در مهلت مقرر75% مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی
2-عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق
3-عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک بابر ما به التفاوت مالیات متعلق
4-عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل 25% مالیات متعلق
5-عدم تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام و یا شناسایی معادل 50% مالیات متعلق
6-عدم ارایه دفاتر یا اسناد و مدارک معادل 25% مالیات متعلق
7-تاخیر در پرداخت جریمه ای به میزان 2% در ماه نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تاخیر
مواد مهم قانون مالیات بر ارزش افزوده
ماده 2 ـ عرضه کالا در این قانون انتقال کالا از طریق هر نوع معامله است؛
تبصره ـ کالاهای مشمول مالیات موضوع این قانون که توسط مودی خریداری، تحصیل یا تولید می شود، در صورتی که برای استفاده شغلی به عنوان دارایی در دفاتر ثبت گردد یا برای مصارف شخصی برداشته شود، عرضه کالا به خود محسوب و مشمول مالیات خواهد شد.
ماده 7ـ ارزش افزوده در این قانون، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین می باشد.
ماده 8 ـ منظور از مالیات در این قانون مالیات بر ارزش افزوده ‏می باشد، مگر در مواردی که عنوان دیگری تصریح شده باشد.‏
تبصره 1 ـ مالیات بر ارزش افزوده عبارتست از ما به التفاوت مالیات متعلق به عرضه کالا و ارائه خدمات پس از کسر مالیات بر خرید کالا و خدمات که بر اساس این قانون قابل کسر است.
تبصره2 ـ منظور از مالیات متعلق در این قانون مالیات بر عرضه کالاها و ارائه خدمات مشمول، قبل از کسر اعتبار مالیاتی می باشد.
ماده9 ـ اعتبار مالیاتی عبارتست از مالیات خرید کالاها و خدمات مشمول که مودیان برای فعالیت های اقتصادی خود با رعایت این قانون پرداخت می نمایند.
تبصره ـ حد آستانه عبارت است از میزانی از فروش یا درآمد که شاخص تعیین و انتخاب مودیان برای فراخوان و اجرای قانون قرار می گیرد.
ماده 12 ـ سال مالیاتی عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند ماه همان سال ختم و به چهار دوره مالیاتی سه ماهه تقسیم می شود. در صورتی که شروع یا خاتمه فعالیت مودی در خلال یک دوره مالیاتی باشد، زمان فعالیت مودی طی دوره مربوط، یک دوره مالیاتی تلقی می شود.

ماده 16 ـ ماخذ محاسبه مالیات، بهای کالا یا خدمت مندرج در صورتحساب خواهد بود. در مواردی که صورتحساب موجود نباشد و یا از ارائه آن خودداری شود و یا به موجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج در آنها واقعی نیست، ماخذ محاسبه مالیات، ارزش روز کالا یا خدمت به تاریخ روز تعلق مالیات می باشد

ماده 21 ـ مودیان مکلفند در قبال عرضه کالاها و ارائه خدمات موضوع این قانون، صورتحسابی مطابق فرم نمونه سازمان امور مالیاتی کشور، صادر و مالیات متعلق را در ستون مخصوص درج و وصول نمایند. در مواردی که مودیان به موجب مقررات از سامانه های فروشگاهی(صندوق مکانیزه فروش) استفاده می کنند، خروجی های چاپی سامانه های مذکور و همچنین خروجی الکترونیکی یا اطلاعات مندرج در آن حسب نظر سازمان، جایگزین صورتحساب خواهد بود. دستورالعمل اجرایی این ماده توسط سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و اعلام خواهد شد.

ماده 44 ـ پالایشگاه های نفت، گاز، واحدهای استخراج نفت و گاز، واحدهای پتروشیمی و سایر واحدهای آلاینده و مخرب محیط زیست که استانداردها و ضوابط حفاظت محیط زیست را رعایت نمی نمایند، طبق تشخیص سازمان حفاظت محیط زیست، مشمول مالیات آلایندگی به نرخ یک درصد (1%) فروش یا درآمد ارائه خدمات و همچنین درآمد خدمات ناشی از تولید کارمزدی خواهند بود.
مشمولین مرحله دوم مالیات بر ارزش افزوده
1- فروشندگان لوازم یدکی خودروهای سبک و سنگین و ماشین آلات راهساری -کشاورزی و ساختمانی (نمایندگی-عمده و خرده فروشی)
2- صاحبان تعمیرگاه های مجاز خودرو و انواع وسایل نقلیه سنگین و ماشین آلات راه سازی کشاورزی و ساختمانی
3- فروشندگان تجهیزات و تاسیسات حرارتی و برورتی شوفاژ و تهویه مطبوع ولوازم مربوط(نمایندگی-عمده و خرده فروشی)
4- فروشندگان لوازم بهداشتی ساختمان (نمایندگی-عمده و خرده فروشی)
5- فروشندگان تزیینات ساختمان(موکت- کفپوش-انواع پرده- کاغد دیواری – شومینه و کارهای تزیینی چوبی و فلزی)(نمایندگی- عمده و خرده فروشی)
6- فروشندگان انواع تلفن(ثابت و بی سیم)همراه و تجهیزات جانبی آن(نمایندگی- عمده و خرده فروشی)
7- تولیدکنندگان و فروشندگان مبل-منصوعات چوبی و فلزی و غیر فلزی اعم از اداری و خانگی (نمایندگی- عمده و خرده فروشی)
8- فروشندگان فرش ماشینی- تابلو فرش-موکت و قلیچه ماشینی(نمایندگی- عمده و خرده فروشی)
9- فروشندگان لوازم آرایشی و بهداشتی(نمایندگی- عمده و خرده فروشی)
10- فروشندگان لوازم طبی بیمارستانی- آزمایشگاهی و دندان پزشکی و دندان سازی و انواع لوازم و تجهیزات پزشکی(نمایندگی- عمده و خرده فروشی)
از ابتدای سال 1393 ملزم به استفاده از سامانه صندوق فروش یا رایانه دارای سیستم نرم افزار فروشگاهی و صدور الکترونیکی صورتحساب فروش مطابق نمونه اعلام شده در دستور العمل موضوع مواد 19 قانون مالیات بر ارزش افزوده میباشد.

فصل دوم
مالیات بر ارزش افزوده و تورم

مقدمه
طی چند دهه اخیر، نظام مالیات بر ارزش افزوده، در بیش از نیمی از کشورهای جهان اجرا شده است .این مالیات که از ارزش افزوده بنگاه ها در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می شود، مزایای متعددی مانند پائین بودن نرخ مالیاتی، کاهش انگیزه فرار مالیاتی، خنثی بودن نسبت به متغیر های اقتصادی دارد و منبع قابل اعتمادی برای کسب درآمد برای دولت می باشد. کشورهایی که تا کنون این نظام مالیاتی را دنبال نکرده اند و یا آنهایی که با تاخیر به اجرای آن می پردازند، نگرانی هایی داشته اند که افزایش سطح عمومی قیمتها بعد از اعمال مالیات بر ارزش افزوده و آثار تورمی آن از این دسته است .
یکی از مهمترین مسائل و محورهای بحث در زمینه مالیات بر ارزش افزوده ، مسئله آثار تورمی آن است . در این راستا، اعضای شورای مرکزی خانه های صنعت و معدن کشور معتقدند که اجرای خام لایحه مالیات بر ارزش افزوده ، موجب افزایش تورم معادل نرخ مالیات مصوب ،بعلاوه دو درصد بابت هزینه های جمع آوری و نگهداری محاسبات آن بر روی قیمت کالاها می شود .
از طرفی جمشید پژویان یکی از کارشناسان مسائل اقتصادی با بیان این مطلب که مالیات بر ارزش افزوده یک سیستم کارآمد مالیاتی است که، نه به خاطر افزایش درآمد مالیاتی ،بلکه به دلیل کارآمد کردن نظام مالیاتی صورت گرفته ، بر این اعتقاد است که ،این نوع مالیات ، در صورتی که به منظور افزایش درآمد مالیاتی باشد ،تنها افزایش قیمت را در پی خواهد داشت.

نقش انتظارات در موفقیت نظام مالیات بر ارزش افزوده و آثار روانی وضع آن:
موفقیت نظام مالیات بر ارزش افزوده در تامین اهداف دنبال شده از استقرار آن و همچنین برخورداری از مزایای آن، منوط به پذیرش آن توسط مودیان مالیاتی می باشد چرا که بروز مقاومت از سوی مودیان مالیاتی و همچنین وجود انگیزه های مالیات گریزی می تواند موجبات گسترش هزینه های اجرایی این نظام مالیاتی را سبب شود و عملا از کارایی آن بکاهد. از اینرو مشاهده می شود که در بسیاری از جوامع برخوردار از نظام مالیات بر ارزش افزوده، بیش از استقرار نظام فوق فعالیتهای گسترده ای جهت ایجاد زیر ساختهای لازم فرهنگی و روانی در جامعه صورت پذیرفته است. آماده سازی جامعه در پذیرش این نظام مالیاتی به مراتب مهمتر و سخت تر از فراهم آوردن امکانات سخت افزاری مورد نیاز می باشد. چرا که شکل گیری فرهنگ مالیاتی در طول زمان صورت پذیرفته و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. لذا عملکرد نادرست بخش عمومی در تامین منافع جامعه در یک دوره از زمانی می تواند موجب بروز انحرافاتی در فرهنگ مالیاتی گردد که به آسانی برطرف نشوند

عوامل موثر بر تورم در ایران
داده های اقتصاد ایران حکایت از آن دارد که، از جمله عوامل اصلی ایجاد و تداوم تورم در کشور ما ، افزایش مخارج دولت و کسری بودجه ناشی از آن، وتامین این کسری از طریق استقراض از سیستم بانکی بویژه بانک مرکزی، وتغییرات در متغیر های پولی _رشد نقدینگی-_ واعتباری بوده است .به عبارت دیگر، منشا اصلی تورم در ایران، افزایش هزینه های دولت ، نامناسب بودن ساختار بودجه، از جمله وابستگی به درآمدهای نفتی و سهم کم درآمد مالیاتی در آن است.
از سوی دیگر ،مطالعات و بررسیهای کارشناسان و متخصصان داخلی و خارجی بیانگر این نکته است که، تورم در کشور ما در اثر اعمال سیاستهای پولی ایجاد می شود ، به عبارت دیگر ،تورم ایران ،تورمی پولی است ، وعوامل دیگر یا تاثیری در ایجاد آن ندارند ویا اینکه اثر آنها موقتی است.
آثارتورمی مالیات برارزش افزوده درایران
محاسباتی که کارشناسان خبره داخلی با کمک کارشناسان متبحر خارجی انجام داده اند ، ونیز مطالعات و تحقیقاتی که موسسه توسعه و تحقیقات دانشگاه تهران ،در خصوص آثار تورمی مالیات بر ارزش افزوده انجام داده، نشان دهنده این است که، در نظام مالیات بر ارزش افزوده با نرخ 10درصد (در لایحه 7درصد پیشنهاد شده)، حداکثر تورم ناشی از این مالیات 5/1درصد و آن هم فقط یک بار برای همیشه خواهد بود. به عبارتی ، اعمال مالیات بر ارزش افزوده فقط در سال اول اجرا باعث تورمی 5/1 درصدی خواهد شد و در سالهای بعد اثر تورمی در بر نخواهد داشت .

تجربیات اعمال مالیات بر ارزش افزوده در سایر کشورها
تحقیق جامعی نیز توسط آلن تیت در مورد تعدادی از کشورها (35کشور)که مالیات بر ارزش افزوده را اعمال نموده اند ، صورت گرفته است .بر اساس مطالعات وی ، در 22کشور پس از اجرای مالیات بر ارزش افزوده تغییری در نرخ تورم مشاهده نشده ویا ناچیز بوده و در 7 مورد افزایش نرخ تورم فقط به صورت یک افزایش یکباره بوده است و یک کشور نیز تورم فزاینده را تجربه کرده است . بنابراین تحقیق ،روی هم رفته اعمال این مالیات در 29 کشور تورم شتابان در برنداشته و در 6 کشور همراه با تورم شتابان بوده است . آلن تیت نتیجه می گیرد که، مالیات بر ارزش افزوده را بدون آثار تورمی قابل ملاحظه ای می توان اجرا کرد . وی همچنین معتقد است که پس از اجرای مالیات بر ارزش افزوده هیچ ارتباط خودکاری بین تغییرات نرخ مالیات بر ارزش افزوده و تورم وجود نخواهد داشت .
تجارب برخی از کشورها نیز بیانگر این واقعیت می باشد که افزایش قیمت ها در ماههای اول اجرا ی مالیات بر ارزش افزوده، به صورت یک افزایش یک نوبتی بمدت 6تا 9 ماه مشاهده می شود و در بلند مدت تاثیر چندانی بر تورم ندارد.،واز طرفی ، تاثیر آن بر تورم و افزایش قیمت ها نسبی است.، که آن هم ، اگر چنانچه سیاستهای پولی (مثل حجم پول ویا سرعت گردش پول)و سیاستهای مالی (مثل سیاست مربوط به مالیاتهای موجود و چگونگی مخارج دولت ویا سیاست های دستمزد ) در کنار سیاستهای مربوط به عرضه کل بطور حساب شده اعمال گردند می توان شرایطی فراهم نمود که نگرانی از افزایش تورم را برطرف نماید.

راهکار های کاهش اثرات تورمی مالیات بر ارزش افزوده
در واقع ، سیاست های دولت در اطلاع رسانی به عموم و بویژه بخش کسب و کار اقتصاد ،در ضمن قابل اعتماد بودن سیاستگذاران از سوی مردم ،از عوامل مهمی هستند که ازاثرات انتظاری مالیات بر ارزش افزوده بر روی سطح قیمت ها می کاهد. استفاده از روشهای کنترل قیمت و دستمزد ، تغییر در سایر مالیاتها بخصوص مالیات بر فروش برای همسو نمودن با مالیات بر ارزش افزوده ، انتخاب زمان درست و مناسب در معرفی ، وضع و اجرای این نظام مالیاتی، از جمله اقداماتی است که اثرات تورمی آن را خواهد کاست .

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر سطح عمومی قیمتها:
یکی از نگرانیهای دولتها در خصوص استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده، چگونگی اثر گذاری این مالیات بر سطح عمومی قیمتها می باشد. به عبارت دیگر یکی از عمده ملاحظات دست اندرکاران نظام مالیاتی در خصوص پیاده سازی نظام مالیاتی فوق، بیم از تورم زایی آن است.

از آنجا که تاریخچه استفاده از این مالیات محدود است و از طرفی دوران استقرار این نظام مالیاتی در کشورهای اروپایی مصادف با بروز بحران نفتی و شوکهای منفی اقتصادی در این کشورها بوده و همچنین در عمده این کشورها سیستم مالیاتی فوق جایگزین سایر مالیاتها شده است، تفکیک و بررسی آثار تورمی این مالیات با استفاده ازشواهد آماری در دسترس که در برگیرنده موارد فوق الذکر می باشند امری بسیار مشکل می نماید در هر حال و از دیدگاه تئوریک . در خصوص چگونگی اثر گذاری این مالیات بر سطح عمومی قیمتها موارد متعددی مطرح می گردند که در ادامه به آنها اشاره می نماییم:

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر بودجه دولت:
چنین عنوان می گردد که مالیات بر ارزش افزوده و یا اصولا هر گونه مالیاتی، سبب افزایش در آمدهای دولت شده و لذا می تواند موجبات گسترش بودجه و هزنیه های دولت را فراهم سازد، لذا از آنجا که گسترش هزینه های دولت می تواند بطور بالقوه تورم زا باشد، استقرار نظام مالیاتی فوق می تواند موجبات افزایش سطح عمومی قیمتها را فراهم سازد.
البته ذکر این نکته ضروری است که مورد مطرح شده فوق محدود به مالیات بر در آمد نبوده و همانگونه که اشاره گردید هر گونه افزایش در درآمدهای دولت که به عنوان پشتوانه ای جهت گسترش هزینه های دولت مورد استفاده قرار گیرد می تواند بطور بالقوه و نه به صورت حتم موجبات بروز تورم را در جامعه فراهم سازد. بدیهی است گسترش هزینه های دولت در شرایطی که اقتصاد امکان گسترش ظرفیت تولیدی خود را دارد می تواند به جای بروز تورم زمینه های افزایش ظرفیت تولیدی کشور را امکان پذیر سازد. لذا نمی توان صرفا بر اساس رابطه فوق عنوان نمود که مالیات بر ارزش افزوده قطعا منجر به بروز تورم خواهد گردید. به عبارت دیگر بروز تورم در اثر استقرار و اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده و یا هر نظام مالیاتی دیگر ابتدا وابسته به آن است که آیا در آمدهای دولت در پی اجرای سیاست مالیاتی فوق افزایش یافته است یا خیر و سپس بستگی به نحوه هزینه نمودن در آمدهای دولت و همچنین پتانسیلهای تولیدی در آن جامعه دارد در این خصوص آلن تیت معتقد است که بروز چنین تورمی نشات گرفته از تحقق نظام مالیات بر ارزش افزوده نبوده بلکه متاثر از سیاستهای انبساطی دولت می باشد.

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر قیمت نسبی کالاها و خدمات (اثر جانشینی):
یکی دیگر از اثراتی را که برای مالیات بر ارزش افزوده می توان تصور نمود این است که این مالیات می تواند سبب ساز تغییر در قیمتهای نسبی کالاها و خدمات تولیدی شده و لذا از این طریق تقاضای موثر برای این کالاها و خدمات را متاثر سازد. در نتیجه تغییر در تقاضا، می تواند خود سبب بروز فشارهای تورمی در اقتصاد گردد. البته باید بدین نکته توجه نمود که در صورت جایگزینی مالیات بر ارزش افزوده به جای مالیاتهای دیگر نظیر مالیات بر فروش و یا مصرف وجود نداشته است، می توان انتظار داشت که قطعا سطح قیمتها افزایش یابد. در هر حال تصمیم گیری در مورد چگونگی اثر گذاری مالیات بر ارزش افزوده بر سطح قیمتها از طریقب اثر جانشینی ایجاد شده بستگی به شناسایی تغییرات در قیمتهای نسبی کالاها و خدمات و همچنین تشخیص نحوه اثر گذاری قیمتهای نسبی بر روی روند تخصیص منابع و در نتیجه سطح قیمتها در اقتصاد دارد.

اثر بر سطح قیمتها در نتیجه انتقال بار مالیاتی:
از آنجا که عمدتا مالیات بر ارزش افزوده همانند مالیاتهای غیر مستقیم عمل می نماید، انتظار بر آن است که در صورت پیاده سازی واجرای آن، شاهد انتقال بار مالیاتی بوده و به عبارتی پرداخت کنندگان اولیه و نهایی مالیات با یکدیگر متفاوت باشند در صورت بروز چنین امری، این امکان وجود دارد که پرداخت کنندگان نهایی مالیات که پیش بینی می شود عمدتا مصرف کنندگان نهایی کالاها و خدمات بوده (بخصوص در مورد مالیاتهایی که بر مصرف کالاهای ضروری وضع می گردند) و معمولا قشر حقوق بگیر جامعه را تشکیل می دهند، به منظور حفظ قدرت خرید تمایل به افزایش در دستمزدهای خود را داشته باشند که به نوبه خود می تواند پدیده ای تورم زا تلقی گردد. همچنین عنوان می شود به دلیل آنکه مالیات بر ارزش افزوده به صورت درصدی از فروش اعمال می گردد (مالیات بر بها و ارزش کالا اعمال می شود و نه بر مقدار و تعداد آن) بخشی از افزایش قیمت ناشی از سایر سیاستهای اقتصادی و فشارهای تورمی را جذب نموده و لذا می تواند پیامدهای ضد تورمی داشته باشد. در طرف مقابل عنوان می شود که این نوع مالیات دارای اثرات تنازلی می باشد. به این معنی که مالیات به ارزش افزوده نوعی مالیات برمصرف بوده و چون معمولا با نرخ غیر تصاعدی بر کالاها و خدمات مشمول وضع می گردد، عمدتا توسط اقشار کم در آمد جامعه پرداخت شده و این گروه از جامعه بطور نسبی بار مالیاتی بیشتری را متحمل خواهند شد، بنابراین، تامین اصل عدالت مالیاتی زیر سوال می رود، به دلیل آنکه پرداخت کنندگان نهایی، مصرف کنندگان کالاها و خدمات می باشند و این امر باعث افزایش سطح عمومی قیمتها خواهد شد.
در هر حال بروز آثار تورمی در پی استقرار مالیات بر ارزش افزوده، متاثر از عوامل متعدد اقتصادی و غیر اقتصادی می باشد که از یک جامعه به جامعه دیگر متفاوت بوده و لذا نمی توان بطور قطع، دست آوردهای تورمی این نظام مالیاتی را در تمامی جوامع مشابه و یکسان پیش بینی نمود. در این خصوص آلن تیت اقدام به برآورد آثار تورمی مالیات فوق بر اساس آمارهای موجود در 35 کشور نموده است. حاصل عبارت از آن است که در 63% از کشورهای فوق (22 کشور) پیامدهای تورمی مشاهده نشده است و در 8 کشور سطح قیمتها شاهد فقط یک جهش بوده و نهایتا تنها در 6 کشور آثار تورمی ظاهر گردیده است. لذا وی نتیجه می گیرد که تحقق نظام مالیات برارزش افزوده بدون بروز پیامدهای تورمی امکان پذیر می باشد.

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر توزیع در آمد:
اشاره شد که یکی از ویژگیهای مالیات بر ارزش افزوده این است که این مالیات دارای پایه و ماخذ مالیاتی گسترده و نرخهای مالیاتی پایین می باشد. همچنین این مالیات عمدتا همانند مالیات بر فروش و مصرف کالا و یا به عبارت دیگر مالیاتهای غیر مستقیم عمل نموده به این معنی که اثر گذار بر قیمتهای نسبی کالاها و خدمات تولیدی می باشد، لذا همانگونه که در مورد مالیاتهای غیر مستقیم انتظار انتقال بار مالیاتی وجود دارد، در خصوص مالیایت بر ارزش افزوده نییز می توان انتظار داشت که با پدیده انتقال بار مالیاتی روبرو باشیم. لذا می توان نتیچه گرفت که این مالیات می تواند بر نحوه توزیع در آمد اثر گذار باشد بالاخص در شرایطی که مالیات فوق بر کالها و خدمات ضروری که عمدتا دارای کشش قیمتی تقاضای پایینی می باشند وضع گردد. در این شرایط پرداخت کنندگان عمده مالیات قشر کم در آمد جامعه می باشند چرا که سهم کالهای ضروری در بودجه خانوارهای کم در آمد در مقایسه با خانوارهای با در آمد بالا بیشتر است. از این رو و به منظور کاهش چنین فشارهایی کشورها سعی می نمایند تا با استفاده از نرخهای چندگانه مالیات بر ارزش افزوده، اهداف توزیعی در آمد را نیز دنبال نمایند. بدیهی است اثرات توزیعی مالیات بر ارزش افزوده در یک جامعه بستگی به نظام مالیاتی و همچنین ساختار توزیع در آمد در آن جامعه داشته، انتخاب پایه مالیاتی و گستردگی آن و همچنین نرخها و معافیتهای مالیاتی به کار گرفته شده، همگی در تعیین اثرات توزیعی مالیات برارزش افزوده دخیل می باشند.

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر تراز تجاری:
تاثیر پذیری تراز تجاری از نظام مالیات بر ارزش افزوده بستگی به عوامل متعددی از جمله وجود و یا عدم وجود معافیتهای مالیاتی، سطح نرخهای مالیاتی و همچنین سطح جاری تراز تجاری دارد، در پاره ای از کشورها نظیر اتریش، یونان، اندونزی و… به منظور تقویت مزیتهای نسبی صادراتی و حمایت از صادرات، بر کالاها و خدمات صادراتی نرخ مالیاتی صفر اعمال می گردد در این صورت کالاهای مشمول نرخ مالیاتی صفر علاوه بر معافیت مالیاتی، از اعتبار مالیاتی معادل با میزان پرداختی بابت نهاده های خریداری شده برخوردار می باشند. این امر سبب می گردد که بهای تمام شده کالاها و خدمات مشمول نرخ صفر در بازارهای جهانی در مقایسه با قیمتهای داخلی آنها کمتر بوده، عملا برای صادر کنندگان آنها امکان رقابت در بازارهای بین المللی فراهم گردد. با توجه به مطالب ذکر شده می توان پیش بینی کرد که مالیات بر ارزش افزوده سبب بهبود توان تجاری گردد اما اعمال نرخهای مالیاتی غیر صفر می تواند نتایج متفاوتی به دنبال داشته باشند. به عنوان راهکاری دیگر در برخورد با مالیات بر ارزش افزوده می توان از اصل مبدا و یا اصل مقصد پیروی نمود. بر اساس اصل مبدا کلیه کالاها و خدمات تولید شده در داخل چه به منظور مصرف و چه با هدف صادرات مشمول مالیات قرار خواهند گرفت. بالعکس واردات از پرداخت مالیات معاف می گردد. همچنین بر اساس این اصل کالاهای سرمایه ای وارداتی و تولید داخل مشمول مالیات قرار نگرفته و تنها زمانی که اقدام به صدور آنها گردد. مورد اصابت مالیاتی قرار خواهند گرفت. مشخص است که پیروی از این اصل در استقرار نظام مالیاتی می تواند موجبات تضعیف توان صادراتی را فراهم سازد.
اصل دیگری که از آن می توان در استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده تبعیت نمود، اصل مقصد می باشد، بر اساس این اصل کلیه کالاهایی که به منظور مصرف وارد کشور می شوند مشمول مالیات قرار گرفته و بالعکس کالاهای صادراتی مشمول نرخ صفر خواهند شد.
همانگونه که مشخص شد تبعیت از این اصل می تواند سبب گسترش مازاد تجاری گردد. پیروی از هر یک از اصول فوق می تواند نشات گرفته از اهداف دنبال شده توسط دولت در برقراری نظام مالیاتی باشد، بدیهی است اگر دولت صرفا به دنبال گسترش منابع در آمدی خود باشد، تحت شرایط کسری حساب جاری، پیروی از اصل مقصد می تواند در آمدهای بیشتری را برایش به دنبال آورد. بالعکس به هنگام وجود مازاد در حساب جاری، پیروی از اصل مبدا می تواند موجبات گسترش پایه های مالیاتی و به تبع در آمدهای مالیاتی دولت را فراهم آورد. حال اگر هدف دولت نظام مالیاتی را با هدف تعمیق مزیتهای نسبی و قدرت رقابتی تولید کنندگان داخلی در مقابل تولید کنندگان خارجی برقرار سازد. اعمال نرخهای مالیاتی صفر می تواند راهگشا باشد.
در هر حال و در راستای تحقق اهداف مختلف دنبال شده توسط دولت، وجود یک سیستم ارزیابی کالاها در مبادی ورودی و خروجی کشور مورد نیاز است. این سیستم باید قادر باشد تا ارزش واقعی کالاها را تعیین و بر اساس نرخهای مالیاتی مصوب، مالیات مربوطه را مشخص نماید. بدیهی است هر گونه اختلاف در قیمتهای واقعی و اعلام شده کالاها می تواند موجبات تحلیل پایه پولی را فراهم سازد. برای مثال و با رعایت اصل مقصد، چناچه ارزش کالاها کمتر از میزان حقیقی آنها اعلام و پذیرفته گردد، زبان مالیاتی ناشی از آن به مراحل بعدی تولید و توزیع منتقل می گردد. بالعکس رعایت اصل مبدا به هنگامی که قیمت کالاهای صادراتی کمتر از قیمت واقعی آنها اعلام گردد سبب خواهد شد تا با پرداخت غیر واقعی اعتبار مالیاتی، هزینه های دولت افزایش یابد.
به عنوان جمع بندی اثر مالیات بر ارزش افزوده برتراز تجاری و همچنین تراز پرداختها می توان عنوان نمود که عموما اعتقاد بر این است که مالیات بر ارزش افزوده می تواند موجبات افزایش نرخ مبادله شده و به عبارتی موجبات افزایش قدرت رقابتی کالاهای تولید داخل را در بازارهای جهانی فراهم آورد. در این صورت انتظار می رود که با استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده و با اعمال نرخهای مالیاتی صفر بر کالاهای صادراتی، تراز جاری و همچنین تراز پرداختها افزایش یابند.

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر سرمایه گذاری:
می دانیم تحت شرایطی که بار تکفل در جامعه بالا باشد، تنها راه تشویق پس انداز و در نتیجه سرمایه گذاری، کاهش بار مالیاتی بالاخص برای اقشار برخوردار از سطوح پایین در آمدی است.
از این رو استدلال می گردد که با توجه به آنکه مالیات بر ارزش افزوده برخوردار از نرخهای پایین مالیاتی می باشد. به رغم آنکه ارزش افزوده حاصل از به کارگیری سرمایه را مشمول مالیات قرار می دهد ولی در مقایسه با نرخهای تصاعدی مالیات بر در آمد، بار مالیاتی کمتری ایجاد نموده و لذا می تواند موجبات تشویق سرمایه گذاری را فراهم سازد. البته ذکر این نکته ضروری است که تعیین اثر نهایی مالیات بر ارزش افزوده بر سرمایه گذاری منوط به تعیین پرداخت کننده نهایی مالیات بوده و می بایست به این منظور میزان انتقال مالیاتی صورت گرفته مورد بررسی قرار گیرد. به این معنی که در نتیجه وضع مالیات بر کالاهایی که برخوردار از کششهای قیمت تقاضای نسبتا پایینی می باشند می توان انتظار داشت که مصرف کنندگان آن کالاها پرداخت کنندگان اصلی مالیات فوق بوده در نتیجه و با این فرض که مصرف کنندگان فوق در سطوح پایین در آمدی قرار دارند می توان پیش بینی نمود که مالیات فوق به ضرر پس انداز عمل نموده و همچنین اگر پس انداز را منبع اصلی تامین نیازهای سرمایه گذاری بدانیم، می توان انتظار بر تضعیف سرمایه گذاری داشت. در هر حال اثر نهایی بر سرمایه گذاری بر آیندی خواهد بود از عوامل مختلفی نظیر: روش اعمال مالیات بر ارزش افزوده، نرخهای مالیاتی، نوع کالاها و خدمات مشمول مالیات، معافیتهای مالیاتی و… برای مثال به کارگیری روش مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی می تواند در مقایسه با سایر انواع روشهای اعمال مالیات فوق موجبات تشویق سرمایه گذاری را فراهم سازد.
از سوی دیگر یکی از دغدغه های سیاست گذاران مالیاتی در به کارگیری نظام مالیات بر ارزش افزوده، پیش بینی اثرات تنازلی برای آن است. از آنجا که این مالیات عمدتا با نرخ یکسان بر عموم کالاها و خدمات صرفنظر از کشش های قیمتی و در آمدی تقاضای آنها وضع می گردد می تواند موجبات انتقال بار مالیاتی را به مصرف کنندگان کالاها و خدمات فراهم سازد که این امر سازگار با اصول عدالت مالیاتی نبوده و در صورتی که به نحو مناسبی خنثی نگردد می تواند موجبات تعمیق عدم اعتماد و شکاف میان عموم مودیان مالیاتی (مصرف کنندگان) و دولت را فراهم آورده، مالیات گریزی را تشویق نماید. در این راستا و به منظور خنثی نمودن اثرات تنازلی مالیات برارزش افزوده در اغلب کشورها، کالاها و خدمات استراتژیک و ضروری مشمول نرخهای پایین تر گشته و بالعکس پاره ای از کالاهی لوکس مورد اصابت نرخهای بالاتر مالیاتی قرار می گیرند.
اما تعدد نرخهای مالیاتی خود می تواند به عنوان مانعی بر سر راه استقرار موفق این نظام مالیاتی تلقی گردد چرا که از مزایای نظام مالیاتی فوق در مقایسه با نظام مالیات تک مرحله ای بر مصرف، سادگی آن می باشد که خود نشات گرفته از نرخ همسان مالیاتی برای عموم کالاها می باشد. از اینرو در تعیین نرخ مالیات بر ارزش افزوده می بایست نهایت دقت صورت پذیرد تا علاوه بر تامین نیازهای در آمدی دولت بتواند آثار تنازلی آنرا به حداقل رسانده و دولت را از به کارگیری نرخهای چندگانه مالیاتی تا حد امکان بی نیاز سازد.

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر مصرف و پس انداز:
بررسی نحوه اثر گذاری مالیات بر ارزش افزوده بر سطح پس انداز خانوارها و بنگاه ها و همچنین بر سطح پس انداز در جامعه، نیازمند وجود شناخت دقیق از الگوهای مصرفی و پس اندازی افراد و همچنین بر سطح پس انداز در جامعه، نیازمند وجود شناخت دقیق از الگوهای مصرفی و پس اندازی افراد و همچنین انگیزه های پس اندازی بنگاهها می باشد به عبارتی تنها با اشراف بر روابط رفتاری حاکم بر انتخابهای فردی و همچنین عوامل اثر گذار بر تخصیص منابع در بنگاهها می توان نحوه اثر گذاری مالیات بر ارزش افزوده و یا اصولا هر گونه مالیاتی را بر مصرف و پس انداز در جامعه مورد بررسی قرار داد. اما در شرایط فقدان چنین شناختی بهره گیری از بعضی مشخصه های رفتاری می تواند ما را در پیش بینی اثرات فوق یاری سازد. به این منظور و در ابتدا می بایست با بهره گیری از دانش اقتصادی، ابعاد مختلف اثر گذاری مالیات بر ارزش افزوده را مورد بررسی قرار داده و سپس با استفاده از واقعیت های جامعه به تعیین بر آیند احتمالی آنها همت گمارد. از اینرو به اختصار به بررسی ابعاد مختلف اثر گذاری مالیات فوق بر الگوی پس اندازی افراد در جامعه می پردازیم.

اثر مالیات بر ارزش افزوده در ایجاد ثبات اقتصادی:
در ادبیات اقتصادی همواره از مزایای تثبیت کننده های خودکار در نظام مالیاتی یاد می گردد. تثبیت کننده های خودکار آن دسته از متغیرهای مالیاتی می باشند که فاقد درنگهای دورنی بوده و بر اساس نوسانات اقتصادی و به صورت خودکار تغییر یافته و سبب کاهش ضریب فزاینده مخارج مستقل گشته و لذا می توانند موجبات کاهش دامنه نوسانات اقتصادی را در مواجه با تغییرات ناخواسته در اجزا تشکیل دهنده تولید ناخالص داخلی فراهم سازند. از جمله این عوامل می توان به نرخ مالیات بر در آمد در سیستم مالیات تصاعدی اشاره نمود که سبب کاهش دامنه نوسانات اقتصادی گذشته و در ادوار رکورد و رونق اقتصادی موجبات کاهش انحراف از وضیعت تعادلی را فراهم می سازد. حال اگر نظام مالیاتی فوق بوسیله نظام مالیات بر ارزش افزوده که در آن نرخهای مالیاتی فاقد واکنش نسبت به شرایط اقتصادی و ادوار رونق و رکور می باشند، جایگزین گردد، نقش تثبیت کننده های خودکار در اقتصاد کاهش یافته، عملا امکان گسترش دامنه نوسانات اقتصادی فراهم می گردد. لذا به کار گیری نظام مالیاتی فوق بخصوص در جوامعی که از عدم ثبات در روند اقتصادی خود در رنج می باشند می بایست در نهایت دقت صورت پذرد.

نتیجه :
آنچه که از نتیجه تحقیقات و تجربه سایر کشورها دریافت می شود ،این است که اجرای مالیات بر ارزش افزوده (بالاخص اگر جایگزین مالیاتی دیگر باشد) به خودی خود تورم بهمراه نخواهد داشت. اما اگر عاملان اقتصادی -همانند مصرف کننده و تولید کننده – انتظار افزایش قیمت ها را داشته باشند و سعی نمایند خود را در قبال این افزایش قیمت ها محافظت نمایند در این صورت ممکن است اجرای مالیات بر ارزش افزوده تورم شتابان را دامن بزند.
اگر تجربیات موجود در جهان مبنایی برای قضاوت در مورد آثارتورمی وضع مالیات برارزش افزوده در ایران قرار دهیم ، نتایج این تجربیات نشان می دهد که، وضع این نوع مالیات یا افزایش نرخ آن، منجر به پدید آمدن تورم یا تشدید آن نمی شود . در واقع اگر چه، کم و بیش انتظار افزایش قیمت ها وجود دارد ، اما افزایش پیوسته، و یا تشدید و شتاب گرفتن تورم بر اثر وضع مالیات بر ارزش افزوده ، چندان پشتوانه تجربی ندارد.
با این اوصاف ، اثر تورمی مالیات بر ارزش افزوده منتفی نیست ، زیرا بسته به وضعیت اقتصاد جهانی و اقتصاد داخلی، و نیز سیاستهایی که برای همراهی با این سیستم مالیاتی اتخاذ می شود ، نتایج می تواند بسیار متفاوت باشد. بویژه اگر عواملی چون اقدامات انبساطی دولت و بانک مرکزی و شیوع انتظارات تورمی، با زمان اجرای مالیات بر ارزش افزوده همراه گردد، ممکن است تورم شدت بگیرد و شدت گرفتن تورم نیز ، به وضع این مالیات نسبت داده شود.

فصل سوم
نقش مالیات بر ارزش افزوده در شفافیت اقتصادی و عدالت اقتصادی و اجتماعی

نقش مالیات بر ارزش افزوده در شفافیت اقتصادی
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف تولید و توزیع براساس درصـدی از ارزش افـــزوده کالاهــــای تــــولید شده و یـــا خدمات ارائه شده اخذ می گردد . این نوع مالیات انگیزه های سرمایه گذاری را افزایش می دهد. همچنین در خلال فرآیند تولید یعنی از کارخانه تا محل فروش به صورت مرحله به مرحله اخذ می گردد .
در این نوع مالیات بر خلاف مالیات بر فروش انبــاشت مرحله ای مالیات وجود نــداشته و مالیات به صورت جدا از قیمت اصلی کالاها و خدمات محاسبه می گردد .
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اقتصادی اجرای صحیح قانون این نوع مالیات در چارچوب یک برنامه کلان اقتصادی و به دور از بخشی نگری سبب برقراری عدالت در پرداخت مالیات می شود. مالیات بر ارزش افزوده با توجه به وضعیــت اقتصادی کشور می تواند حالت انعطاف پذیر داشته باشد.
در هنگام رونق اقتصادی چون این نوع مالیات بر کالاها و خدمات اعمال می شود ، با افزایش سطح تولید میــزان وصولی این منبع افزایش می یابد.از طرف دیگر در زمان رکود اقتصادی با کاهش سطح تولیدات ، میزان وصولی مالیات بر ارزش افزوده نیز تقلیل می یابد و در نتیجـــه از فشار فــزاینده بــار مالیاتی بر طبقات مختلف جامعه در زمان رکود کاسته می شود و به سبب وسعت دامنه منابع وصول این مالیات معمولاً بیشتر کالاها و خدمات را در بر می گیرد .
مالیات بر ارزش افزوده به جریان معاملات و مبادلات کالاها نظم بخشید و آنها را مستند و قابل کنترل می کند و در نتیجه امکان تصمیم گیری های سنجیده را در امور اقتصادی برای دولت فراهم می نماید .
تجــربیات دیگر کشــورهای جهان نشان می دهد که بیشتر مالیات بر ارزش افزوده اخذ شده قبل از سطح خرده فروشی است . و این امر یک مزیت عمده برای اجرای این نوع مالیات در کشوهای در حال توسعه است چون در اغلب این کشورها تعداد بنگاههای خرده فروشی با مقیاس کوچک بسیار زیاد است و گسترش و گستردگی مالیات بر ارزش افزوده به سطح خرده فروشی از نظر اجرای آن بسیار پرهزینه و مشکل ساز است .
با اجرای مالیات بر ارزش افزوده، منافع 2 گروه از فعالان بازار به طور جدی به خطر خواهد افتاد. در درجه اول کسانی که پشت پرده به دلالی و واسطه‏گری مشغولند. کسانی که بدون اینکه در زحمت تولید شریک باشند و بدون اینکه در مقابل مصرف‏کنندگان تعهدی به عهده بگیرند، با قرارگرفتن در مسیر تولید تا مصرف، با خرید و فروش‏های مکرر باعث عدم شفافیت و التهاب در بازار می‏ شوند.
ضرر این عده بیشتر از این بابت است که براساس قانون مالیات بر ارزش افزوده، مسیر تهیه و توزیع کالاها شفاف می‏شود. با اجرای این قانون، کسانی که بی‏جهت در مسیر تولید تا مصرف قرارگرفته‏اند شناسایی شده و به تدریج حذف می‏شوند. گروه دیگر ضررکننده‏ها از قانون مالیات بر ارزش افزوده، قاچاقچیان هستند.
کسانی که خارج از مسیر قانونی و رسمی واردات، کالاهای خارجی را از بازارهای امارات، عمان، کردستان، آسیای میانه و حتی افغانستان و پاکستان دور از چشم قانون به داخل ایران منتقل کرده و بازار ایران را مملو از کالاهای بی‏کیفیت خارجی کرده ‏اند.
ویژگی اصلی این عده، عدم تعهد آنها در برابر مصرف‏کنندگان است چرا که نه گارانتی معتبری ارایه می‏کنند و نه حتی در قبال صحت و سلامت کالایی که ارایه می‏کنند، مسوولیتی می‏پذیرند. با اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده، منافع این دسته از خرابکاران بازار، به شدت به خطر می‏افتد. قانون مالیات بر ارزش افزوده در عین حال به شدت به نفع صادرات و صادرکننده است.
ماده 13 این قانون، صادرات کالا و خدمات را از این مالیات معاف کرده و مقرر داشته مالیات کالاهایی که قبلاً به هنگام فروش آنها مالیات بر ارزش افزوده دریافت شده، هنگام خروج از کشور، مسترد می‏شود. در واقع صادرکنندگان محصولات ایرانی با خرید کالا از بازار ایران و خروج آن از کشور، 5/1 درصد از ارزش کالای صادراتی را که قبلاً به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخته بودند، از دولت بازپس می‏گیرند

نقش مالیات بر ارزش افزوده در برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی
بی گمان اهمیت و تاثیر مالیات در حیات و چرخه اقتصادی کشور بر کسی پوشیده نیست و همه اقتصاد دانان دنیا بر این باورند که درآمدهای مالیاتی از مطمئن ترین درآمدهای دولت است . اگر چه این تغییر ساختار به راحتی امکان پذیر نیست و به سالها زمان احتیاج است تا در زمینه های مختلف اقتصادی از قبیل صنعت ، کشاورزی ، صادرات غیرنفتی و … بر مشکلات موجود فائق آییم . امروزه نظام مالیاتی در تامین سه هدف عمده اجتماعی، اقتصادی و بودجه ای نقش عمده ای دارد. در بعد اجتماعی مهمترین هدف از وضع مالیات کاهش فاصله طبقاتی و توزیع مجدد درآمدهاست، در حالی که هدف اقتصادی وضع مالیات، تثبیت نوسانات اقتصادی، تخصیص بهینه منابع بین بخش های مختلف و کمک به تسریع فرآیند توسعه بخشی یا منطقه ای می باشد. علاوه بر این هدف بودجه ای وضع مالیات نیز تامین مالی بودجه دولت است. یکی از انواع مالیات ها مالیات بر ارزش افزوده می باشد . مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف تولید و توزیع براساس درصـدی از ارزش افـــزوده کالاهــــای تــــولید شده و یـــا خدمات ارائه شده اخذ می گردد . در تبیین اهداف مالیات بر ارزش افزوده می توان گفت از آنجا که مالیات از منابع مهم درآمد دولت هاست، ثبات و تداوم وصول مالیات موجب ثبات در برنامه ریزی دولت برای ارائه خدمات مورد نیاز کشور در زمینه های مختلف می شود. از سوی دیگر دوره های کوتاه مدت وصول آن تداوم تامین نقدینگی خزانه دولت را تامین می کند. این مالیات نسبت به سایر مالیات ها منعطف تر بوده و به دلیل مقطوع بودن نرخ این مالیات، زمان قطعیت کوتاهی داشته و تاخیر در وصول درآمدهای مالیاتی را به حداقل می رساند. از اهداف دیگر این طرح می توان به افزایش سهم مالیات ها در بودجه، جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف بر مصرف محصول، گسترش پایه ی مالیاتی با حذف معافیت های غیرضروری و اعمال مالیات های جدید، کاهش قابل ملاحظه نرخ های مالیاتی، تغییر جهت دریافت مالیات از مصرف کننده به جای تولیدکننده ،کاهش انگیزه فرار مالیاتی، شفاف سازی تدریجی مبادلات اقتصادی، اصلاح الگوی مصرف و کاهش میل به مصرف گرایی و افزایش توان پس انداز جامعه اشاره کرد. با توجه به تاثیرات قابل ملاحظه مالیات بر متغیرهای اقتصادی، همواره اتخاذ یک سیاست مالیـاتی مناسب که علاوه بر تامین اهداف فوق کمتـرین اخلال را در اقتصاد و فرآیند توسعه اقتصادی کشور بر جای گذارد، از مهمترین مسائل پیش روی سیاست گذاران بخش مالیاتی محسوب می شود.در واقع می توان گفت سیاست های مالیاتی موثر و کارآمد، یکی از عوامل مهم در تحقق اهداف مالیاتی بوده و نشانه ای از حاکمیت ملی و بخشی از سیاست های اقتصادی هر کشوری است و این نظام مالیاتی نوین می تواند نقش موثر و مطلوبی در فرآیند مدیریت اقتصاد کشور ایفا کرده و میزان رضایت مندی مردم و مودیان را افزایش دهد. همچنین بر اساس تصویب نمایندگان مجلس ، بخشی از درآمدهای مالیاتی به نظام سلامت اختصاص داده شده است، این امر موجب کاهش هزینه های پرداختی مردم به مراکز درمانی و بیمارستانی شده که خود کمک شایانی به قشر متوسط و کم درآمد جامعه کرده و به نحوی موجب تحقق عدالت اجتماعی می گردد . لازم به ذکر است که با اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده، توازن بیشتری بین میزان مالیات بر درآمد و تولید با مالیات بر ارزش افزوده برقرار شده است که این امر به نفع تولید کننده و مصرف کننده خواهد بود. به باور اغلب صاحب نظران اقتصادی، درآمدزایی جدید به منظور پاسخگویی به هزینه های دولت، جلوگیری از فرار مالیاتی و شفاف سازی مبادلات میان تولید تا مصرف و مهم تر از همه برقراری عدالت مالیاتی، از جمله مهمترین مزایای قانون مالیات بر ارزش افزوده است. تحلیلگران اقتصادی تاثیر بر رشد اقتصادی و سرمایه گذاری را از جمله آثار کلان اقتصادی مالیات بر ارزش افزوده می دانند و عقیده دارند مهم ترین آثار خود این قانون تاثیر بر کارآیی و عدالت است. بی تردید اگر منابع حاصل از مالیات بر ارزش افزوده در امور سرمایه گذاری در منابع مورد نیاز صرف شود، دوباره به چرخه تولید کشور باز خواهد گشت و به همین سبب اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده کمک شایانی به بسط و گسترش هر چه بیشتر عدالت مالیاتی کرده و به تبع آن منجر به افزایش درآمدهای مالیاتی خواهد شد. از سوی دیگر می توان گفت مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر مصرف است پس هرکه بیشتر مصرف می کند می بایست مالیات بیشتری هم پرداخت نماید که این امر نقش بسزایی در اصلاح الگوی مصرف و در نهایت عدالت مالیاتی، عدالت اقتصادی و عدالت اجتماعی دارد.

فصل چهارم
مالیات ارزش افزوده در ایران معکوس اجرا می شود
مقدمه
ماهیت مالیات بر ارزش افزوده ؛ مالیات برمصرف است و باید از کلمه "مالیات بر ارزش افزوده" حرف "بر" حذف شود و ازکسانی که ارزش افزوده ایجاد می کنند نباید چنین مالیاتی اخذ شود. تولید کنندگان صرفا باید مالیات بر درآمد را که در حال حاضر 25 درصد از سود سالانه شان است پرداخت کنند.
VAT چیست؟
VAT مخفف، Value Added Taxاست که در ایران به غلط به "مالیات بر ارزش افزوده" معروف شده در حالی که ترجمه دقیق این نوع مالیات، "مالیات ارزش افزوده " است.
قانون و منطق حکم می کند که اگر کسی کالایی را خرید و 1) ارزش افزوده ای بر آن ایجاد کرد و 2) آن را به شخص حقیقی یا حقوقی دیگر فروخت؛ نباید مالیات ارزش افزوده بدهد. اما اگر کسی کالایی را خرید و آن را مصرف کرد مشمول این مالیات می شود. مالیات ارزش افزوده در ایران معکوس اجرا می شود. در حال حاضر از ایجاد کننده ارزش افزوده ، این نوع مالیات اخذ می شود در حالی که ایجاد کننده ارزش افزوده نباید مالیات مذکور را پرداخت کنند. توزیع کالا خود ارزش افزوده است و توزیع کننده نیز نباید این مالیات را پرداخت کند. این مالیات باید فقط بر دوش مصرف کننده قرار بگیرد. به همین جهت هم این مالیات یکی از عادلانه تری مالیات هایی است که دولت ها می توانند بگیرند. این مالیات برمصرف است و کسی که کالا و خدمات بیشتری مصرف می کند و از مواهب جامعه بیشتر بهره مند است؛ مالیات بیشتری هم پرداخت می کند.
نکته مهم در طراحی و اجرای مالیات برمصرف؛ شناسایی و تفکیک مصرف کننده یک کالا از کسی است که همان کالا را خریده اما مصرف نکرده و به عنوان کالای تجاری یا واسطه ای به شخص دیگری فروخته است. در برخی از کشورها مثل آمریکا و کانادا مالیات بر مصرف فقط در یک مرحله از مصرف کننده نهایی اخذ می شود. این روش ظاهرا ساده تر است. اما تشخیص و شناسایی مصرف کننده در این روش بسیار سخت است.
در روش VAT؛ گردش کار به شکلی طراحی شده که این شناسایی به صورت خودکار و در طی مراحل مختلف تولید و مصرف هر کالا انجام می شود. هر جا خریداری کالایی را خرید و به شخص دیگری نفروخت معنی اش این است که خودش آن را مصرف کرده است. اما اگر کالا را خرید و به فرد دیگری فروخت معلوم است که آن را مصرف نکرده است. مالیات VAT را بر اساس قیمتی که آن را می فروشد (که قاعدتا بیشتر از قیمت خرید است)؛ از خریدار می گیرد. آنچه خود قبلا در زمان خرید پرداخت کرده بود را باز می ستاند. اضافه مبلغ عاید خزانه دولت می شود. به همین دلیل این روش بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است. منتهی باید ابزار و امکانات و شیوه های وصول این مالیات به طور کامل طراحی و تدارک شود. مامورین دانا و دست و دل پاک در سازمان مالیاتی به این کار گمارده شوند و آموزش لازم به آنها داده شود. مردم و تولید کنندگان و صنوف و بازرگانان هم با این روش آشنا شوند. نظام های مالی و حسابداری و حسابرسی در واحد های اقتصادی برای اجرای صحیح آن مستقر شود. تولید کنندگان و توزیع کنندگانی که در زنجیره تولید یک کالا قرار می گیرند باید توجیه شوند مالیاتی که در زمان خرید کالاهای واسطه یا مواد اولیه خود می پردازند؛ در زمان فروش کالای خود به نفر بعدی، به آنها برمی گردد و سازمان مالیاتی به نوعی رفتار کند که تولیدکنندگان و صنوف باور کنند که سازمان مالیاتی طلب آنها را به موقع به آنان مسترد می کند.

مبالغ دریافتی بابت VATتوسط تولیدکنندگان، بازرگانان و اصناف وجوه امانی دولت نزد آنهاست
از طرف دیگر تولیدکنندگان و بازرگانان و اصناف باید قبول کنند که مبالغ دریافتی بابت VAT وجوه امانی متعلق به دولت است و امانت نزد آنان است. این مبالغ را نباید در حسابهای درآمدی خود ثبت کنند و نباید دخل و تصرف مالکانه در آن وجوه انجام دهند. باید در حداقل زمان آن وجوه را به خزانه دولت واریز نمایند. سازمان مالیاتی برای تحقق این امر باید خود را مجهز به ابزار و امکاناتی بکند که مبالغ وصولی توسط هر یک از تولیدکنندگان و اصناف؛ بلافاصله در همان مبدا وصول تفکیک شده و سهم مالیات فوق به خزانه و سهم فروشنده به حساب درآمدی وی واریز شود.
امروز آنچه اجرا شده و می شود خیلی با این ایده آل ها فاصله دارد. اکثر شرکتها یا مغازه ها؛ وجوه دریافتی از این بابت را در حساب درآمدی خود وارد می کنند. تعجیلی در واریز آن به خزانه ندارند. ثبت و ضبط کامل و دقیقی هم از مبالغ وصولی انجام نمی شود. سازمان مالیاتی هم از تولیدکنندگان و شرکتها و اصناف به صورت علی الراس مالیات ارزش افزوده را می گیرد. ورود روش علی الراس به حیطه مالیات ارزش افزوده موجب می شود زمینه فساد و روابط ناسالم شخصی گسترش یابد. ماهیت آن مالیات تغییر کند. تولیدکنندگان و شرکت ها و اصنافی هم که مبالغ وصولی را من غیر حق به حساب درآمدی خود محسوب کرده بودند در شرایطی قرار می گیرند که باید آن مبلغ را از حساب درآمدی شان پرداخت کنند و آن را مالیات مضاعف بردرآمد خود محسوب می کنند. این احساس ظلم در جامعه به وجود می آورد؛ بالاخص وقتی که محاسبه مبلغ علی الراس قابل پرداخت به شکل ناسالم و ناصحیحی انجام شود.

مالیات ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است
مالیات ارزش افزوده به زبان ساده چیست؟
مالیات ارزش افزوده یکی از روشهای اخذ مالیات بر مصرف است و در حوزه مالیات های غیر مستقیم تعریف می شود.در مالیات غیرمستقیم شما از طریق شخص ثالث آن را به دولت پرداخت می کنید.
تفاوت مالیات مستقیم و غیر مستقیم چیست؟ و چرا مالیات برمصرف در حوزه مالیات های غیر مستقیم قرار میگیرد؟
مالیات مستقیم، مالیاتی است که مودی مالیاتی خودش مستقیم به دولت پرداخت می کند. مهم ترین نوع مالیات مستقیم مالیات بردرآمد است. در این نوع مالیات هر تولیدکننده یا شرکت یا فعال اقتصادی و همچنین هر سهامدار هر یک از شرکت ها درصدی از سود سالانه خود را به سازمان مالیاتی می دهند. امروز در ایران این مالیات 25 درصد سود حاصله است. اگر کسی سودی از فعالیت اقتصادی اش بدست نیاورد؛ قاعدتا مالیاتی هم نباید پرداخت کند.
مالیات غیرمستقیم، مودی خودش شخصا مالیات را به دولت پرداخت نمی کند. بلکه از طریق شخص ثالثی آن را به وزارت امور اقتصاد و دارایی پرداخت می کند. مالیات بر مصرف و VAT از این نوع است. مالیاتی است که مصرف کننده باید به دولت پرداخت کند. اما آن مبلغ را به یک تولیدکننده یا شرکت یا مغازه ای که از آن کالا میخرد؛ پرداخت می کند. آن تولید کننده یا شرکت یا مغازه دار امانت دار مودی است و مبلغ مالیات را به صورت امانی از مصرف کننده می گیرد و به خزانه دولت واریز می کند.
همین است که می گوییم تولید کننده این مالیات را پرداخت نمی کند ؛ و همین است که میگوییم آن شرکت یا تولیدکننده حق دخل و تصرف در آن وجوه دریافتی از مصرف کننده ندارد و نباید آن مبالغ را در حساب های درآمدی خود منظور کند. و اگر تولید کننده یا شرکت آن وجوه را به حساب خود واریز و مصرف کند؛ خلاف امانت کار کرده و برای این کار جریمه غیر قابل تخفیفی در قانون پیش بینی شده است. و در نهایت به همین دلیل است که سازمان مالیاتی نباید تشخیص و وصول این نوع مالیات را از طریق علی الراس و براساس حدس و گمان انجام دهد. باید ساختاری را طراحی و پیاده نماید که کلیه وجوه دریافتی از خریدار کالا در آن ثبت شود و سهم مالیاتی دولت تفکیک شود و به حساب خزانه واریز شود. با این کار تولیدکننده یا صاحبان مغازه و شرکت ها نیز این احساس را نمی کنند که از درآمد آنان مالیات اخذ شده. در حالی که وقتی به اجازه داده می شود این مبالغ دریافتی از خریداران بابت مالیات ارزش افزوده در حسابهای درآمدی شرکت ها یا صاحبان مغازه منظور شود سپس بخشی از آن مبالغ درآمدی را مطالبه می کنید؛ به طور طبیعی این احساس پیش می آید که دولت دارد از درآمد آن واحدهای تولیدی یا شرکتها یا مغازه ها مالیات می گیرد.

حرف "بر" از "مالیات بر ارزش افزوده" باید حذف شود
مالیات ارزش افزوده درست است یا مالیات بر ارزش افزوده؟
اگرحرف "بر" از "مالیات بر ارزش افزوده" را حذف کنیم مفهوم درست تری را منتقل می کنیم. ایجاد کننده ارزش افزوده نباید مالیات دهد. بار سنگین مالیات ارزش افزوده اکنون در ایران بردوش تولیدکنندگان است.

اجرای صحیح قانون مالیات ارزش افزوده درآمد مالیاتی دولت را افزایش می دهد. اجرای صحیح قانون چه مزایایی می تواند در پی داشته باشد؟
با اجرای صحیح قانون؛ می توان انتظار داشت که درآمد مالیاتی دولت افزایش یابد.به علاوه فشار مضاعفی که هم اکنون بر دوش تولید و اصناف وارد می شود کاهش یابد. بالاخص با توجه به اینکه مالیات بر مصرف یکی از بهترین و عادلانه ترین مالیات های قابل وصول دولت است. کسی که بیشتر مصرف می کند و از مواهب اقتصادی و ثروت کشور بهره مند است به طور طبیعی مالیات بیشتری هم خواهد داد. همین یک نکته کافی است که دولت اهتمام جدی برای اجرا و پیاده کردن آن به خرج دهد.
اصلاح این امر یک دستاورد دیگر هم می تواند داشته باشد و آن تنظیم دخل و خرج دولت درزمینه هزینه های اجتماعی و یارانه ها متناسب با مالیات وصولی از این محل است. گفته می شود که مخارج دولت باید از مالیات تامین شود و فروش دارایی ثابت و ذخایر معدنی و نفتی باید صرف سرمایه گذاری برای نسلهای آتی شود. در تامین هزینه های دولت از محل مالیات هم یک تفکیک اولیه وجود دارد. هزینه های جاری دولت معمولا از محل مالیات بردرآمد و هزینه های اجتماعی از قبیل یارانه ها و تامین اجتماعی برای بازتوزیع درآمد از محل مالیات بر مصرف قابل تامین و تخصیص است و در برخی کشورها نرخ هردو براساس این تخصیص محاسبه و تصویب می شود.
اصلاح نظام مالیات بر مصرف می تواند منبع قابل اتکایی برای هزینه های اجتماعی؛ یارانه ها ؛ هزینه های انتقالی و تامین اجتماعی باشد و در اجرای سیاست رهایی از نفت برای بودجه دولت؛ این هزینه ها فدای هزینه های جاری دولت نشود.

نتیجه گیری:
چنانچه مالیات بر ارزش افزوده در نظام مالیاتی ایران برقرار شود و به شکل موثر و مطلوب اجرا شود پیش بینی می شود بسیاری از حلقه های زنجیره مبادله های اقتصادی که در وضعیت موجود از نظارت دستگاه مالیاتی و بخش مالیات بر درآمد خارج است به کنترل درآید و به این ترتیب بخش مالیات بر درآمد از پایه متحول شود. مالیات بر ارزش افزوده با خصوصیت سازده سازی، بی طرفی و کارایی بسیار می تواند زمینه شروع اصلاح ها باشد و سنگ بنای اصلاح های دیگر قرار گیرد.

پیشنهادات:
در پایان چند ین پیشنهاد در مورد به کارگیرینظام مالیات بر ارزش افزوده در ایران ذکر می شود:
· تعیین و تشکیل یک سازمانمستقل با اختیارات ویژه در زیرمجموعه معا ونت مالیاتی که به صورت یک مدیریت مستقلاقدام به کار کند که این امر ظاهرا به نوعی محقق شده است،
· تعیین دقیق مواردمشمول مالیات بصورت روز آمد شدن در صورتی که قرار است معافیت های تغییر کرده و بهروز شود.
· پرهیز از هر گونه شتابزدگی وتعجیل در به کارگیری این روش. بدین منظور به نظر می رسدمالیات بر ارزش افزوده در ابتدا برای تولیدات کارخانه ای و سپس در صورت موفقیت آمیزبودن برای دیگر کالاها و سایر سطوح در نظر گرفته شود.
· تشکیل یک گروه جهت تعییناولویت ها و بررسی مسائل و موضوعات مربوط به اجرا و سایر مسائل مربوط.
· تعیین یک نرخواحد برای این مالیات به منظور سهولت در اجرا و کارای بیشتر.
امید است که با بهکارگیری بهینه و مطلوب نظام مالیات بر ارزش افزوده در کشور، نظام مالیاتی ایران ازکارایی و بازدهی بیشتری برخوردار شود.

منابع
پژویان، جمشید (1384)،" اثرات تورمی مالیات بر ارزش افزوده،" روزنامه دنیای اقتصاد، 22 مرداد، ص 12.
توفیق، فیروز، تحلیل داده – ستانده در ایران و کاربرد های آن در سنجش، پیش بینی و برنامه ریزی، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول
شیخ الاسلام، کمال الدین (1368)، "سیستم مالیات بر ارزش افزوده" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
صادقی، مهدی و فدایی خوراسگانی، مهدی (1381) ، "بررسی آثار تورمی مالیاتی بر ارزش افزوده بر بخش های مختلف ایران"، مجله پژوهشهای اقتصادی، شماره 54، ص 64- 90
طیب نیا علی و رحمانی، تیمور(1385)، بررسی اثرات احتمالی اجرای مالیات بر ارزش افزوده در ایران بر تورم، دفتر طرح مالیاتی بر ارزش افزوده، سازمان امور مالیاتی، چاپ اول، پائیز 1383 ص 135-137.
طیب نیا، علی (1383)، " فرآیند تورم در ایران، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، ص 79 و 80.
عباسی نژاد، حسین (1385) "تحلیل اثر افزایش قیمت فرآورده های نفتی بر بخش های اقتصادی با استفاده از جدول داده- ستانده "، پزوهشنامه بازرگانی، بهار85، شماره 38، ص 8.
مجلس شورای اسلامی (قانون بودجه)، سالهای 1370 تا 1388
مرکز آمار ایران (1384)، جدول داده – ستانده ایران سال 1378، با اصلاحات سال 1383.
نادران، الیاس، رنجبرکی، علی (1386) " پیامدهای اجرای مالیات بر ارزش افزوده و زمینه سازی برای اجرای موفقیت آمیز آن در ایران" فصلنامه مجلس و پژوهش، سال چهاردهم، شماره 56.
Aizenman, J. & Jinjarak, Y. (2005). "The collection efficiency of the value added tax: theory and international evidence", Santa Cruz Department of Economics, Working Paper Series, UC Santa Cruz.
GillJet B.S., (2003) , The Nuts and Bolts Of Revenue Administriation Reform, Washington DC, World Bank, Mimeo.
Giesecke, J. A. & Hoang N. T. (2010). "Modeling value-added tax in the presence of multi-production and differentiated exemptions", Journal of Asian Economics, vol. 21(2), pages 156-173, April.
Keen, Michael. & Lockwood, Ben. (2010)."The value added tax: Its causes and consequences", Journal of Development Economics, Vol. 92, No. 2, Pp 138-151.
Nellor, David (2000).The Effect Of the Value Added On The Tax Ratio" , IMF Working Paper, No. 87/47.
Onji, Kazuki (2009) :"The response of firms to eligibility thresholds: Evidence from the Japanese Value-added tax" , Journal of Public Economics, vol. 93(5-6), pages 766-775, June..
Tita,A.A. (1991) Value Added Tax; Administrative Policy Issues, IMF, Washington DC, vol.43, No.1, pp :53-54.

و

1

ا