ویتامین A
مقدمه
رتینول یا ویتامین A یکی از ویتامینهای محلول در چربی می باشد. ویتامین A از ترکیباتی به نام رتینوئیدها ساخته می شود که فرمهای فعال ویتامین A هستند و در طبیعت به چند صورت موجود می باشند. در طبیعت موادی به نام پیش سازهای ویتامین A وجود دارد که بتا کاروتن از آن جمله است. بتا کاروتن ترکیبی است که در بدن شکسته شده و به ویتامین A تبدیل می شود.
چون ویتامین A محلول در چربی است جذب آن در روده ها به هضم چربیها بستگی دارد. از این رو کسانی که در هضم چربیها مشکل دارند مثل مشکلات صفراوی ، باید میزان بیشتری ویتامین A دریافت کنند. به دلیل اینکه ، این ویتامین محلول در چربی است و قابلیت ذخیره شدن در کبد و بافتهای چربی را داراست و می تواند در زمان کمبود مصرف مورد استفاده قرار گیرد.
ساختمان شیمیایی
از نظر شیمیایی ویتامین A یک الکل نوع اول پلی اتیلنیک است. زنجیر کربنی آن دارای 4 اتصال دوگانه است که به یک حلقه شش ضلعی به نام بتا یونون منتهی شده است. این حلقه دارای یک اتصال دوگانه بین کربنهای آلفا و بتا بسبت به زنجیر کربنی می باشد. ویتامین A از مشتقات کربورهای ترپنی است و این کربورها خود از پلیمریزه شدن هیدروکربور سیر نشده به نام ایزو پرن حاصل می شوند. این ویتامین دارای تعداد زیادی ایزومرهای هندسی سیس و ترانس می باشد ولی همگی ایزومرهای فوق در طبیعت وجود ندارند و حتی از طریق مصنوعی نیز تولید نشده اند.
کاروتنها یا پرو ویتامینهای A
کاروتنها از گروه رنگدانه های کاروتنوئیدی مشتق می شوند. کاروتنوئیدها به رنگ قرمز و نارنجی می باشند و از نظر شیمیایی عبارتند از: هیدروکربورهایی با فرمول خام C40H56 که فرمول گسترده آنها از یک زنجیر کربنی که دریک یا دو انتها به یک حلقه 6 ضلعی منتهی شده است. چگونگی واکنشهایی که باعث تبدیل کاروتن به ویتامین A می شود شناخته نشده است.
عملکرد ویتامین A
ویتامین A یکی از ویتامینهای بسیار مهم است و در بسیاری از فعالیتهای حیاتی بدن نقش دارد. از آن جمله: ویتامین A در رشد و نمو موثر است. ویتامین A در کیفیت بینایی موثر است. ویتامین A نقش اساسی در حفظ بافتهای مخاطی بدن (مثل لایه های مخاطی اندامهای گوارشی) دارد. ویتامین A در دستگاه ایمنی بدن و در تولید مثل موثر است. ویتامین A در بدن بوسیله مواد حمل کننده پروتئینی منتقل و به مکانهای مورد نیاز ارسال می شود . در صورتی که فردی کمبود شدید پروتئین داشته باشد مثل کودکان مبتلا به سوء تغذیه شدید ، عوارض کمبود ویتامین A در وی ظاهر می گردد.
اعمال ویتامین A
* ضد شب کوری و ضعف قوه بینایی است و در معالجه بسیاری از اختلالات چشمی موثر است.
* مقاومت بدن را در مقابل عفونت مجاری تنفسی زیاد می نماید.
* مدت بیماری را کوتاه می سازد.
* لایه خارجی بافتها و اندامهای بدن را سالم نگاه می دارد.
* برای رشد استخوانهای محکم ، پوست ، مو ، دندانها و لثه های سالم ضروری است.
* در موارد استعمال خارجی به بهبود آکنه ، زرد زخم ، کورک و دمل کمک می کند.
* در معالجه نفخ و اتساع بعضی از اعضای بدن و ازدیاد فعالیت غده تیروئید موثر است.
منابع ویتامین A
این ویتامین به فرم اصلی اش فقط در مواد غذایی حیوانی موجود است. ویتامین A به مقدار زیاد در جگر وجود دارد. درتخم مرغ میزان محدودی از آن یافت می شوند و شیر و لبنیات منابع خوب ویتامین A هستند . پیش سازهای ویتامین A یعنی کاروتنوئیدها که در بدن به ویتامین A تبدیل می شوند، که در سبزیجات با رنگ سبز تیره مثل سبزی خوردن و اسفناج، در سبزیجات نارنجی رنگ مثل هویج و کدو حلوایی و میوه های به رنگ نارنجی مثل پرتقال و گرمک وجود دارد.
عوارض کمبود ویتامین A
از آنجا که یکی از نقشهای اساسی ویتامین A در بینایی می باشد کمبود آن منجر به عارضه ای به نام شب کوری می شود. ویتامین A در رشد نیز موثر است و کمبود آن منجر به اختلال در رشد استخوانها می شود. همچنین با کمبود آن ، ایمنی در برابر عفونت کاهش می یابد و کم خونی عارض می شود. به دلیل تاثیر آن در تولید مثل ، کمبود ویتامین A منجر به عدم رشد مناسب جنین و سقط خود به خود می شود.
به دلیل تاثیر آن بر حفظ بافت مخاطی در صورت کمبود آن بافتهای مخاطی بدن که دستگاه گوارشی ، تنفسی ، ادراری و تولید مثل را از ورود میکروبها محافظت می کنند، تغییر شکل داده و بدن در معرض عفونت قرار می گیرد. در اثر کمبود ویتامین ، لایه مخاطی چشم حالت شفاف خود را از دست داده و در صورت ادامه کمبود دریافت ، خصوصا در کودکان مبتلا به سوء تغذیه شدید ، کوری عارض می شود. که خوشبختانه در کشور ما کمبود تا این حد مشاهده نمی شود.
نقش ویتامین A در شبکیه چشم
ویتامین A را رتینول نیز می نامند و این به علت نقش مهمی است که این ویتامین در شبکیه چشم و خصوصا در عمل بینایی در غروب آفتاب و در تاریکی به عهده دارد. در شبکیه چشم ویتامین A به شکل آلدئیدی یعنی رتین و یا رتینال وجود دارد. رتینال به کمک یک واکنش آنزیمی احیا گردیده و به رتینول تبدیل می شود و به عکس رتینول در اثر اکسیداسیون قابل تبدیل به رتینال است.
9