وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران
اد اره کل آموزش و پرورش استان مرکزی
اد اره آموزش و پرورش منطقه خنداب
نام:سمیه
نام خانوادگی:صادقی
پست سازمانی:دبیر
شماره پرسنلی:39105445
عنوان تجربیات مدون:
بیان تجربیات کلی همراه با چالش ها و ارائه راهکارها و پیشنهادات و بیان برنامه ی آینده
سال تهیه: 94-1393
فهرست مطالب
مقدمه 3
فصل اول: بیان چالش ها و مشکلات
چالش اول: تمرکز دانش آموزان در فرآیند یاددهی یادگیری 9
چالش دوم: بی علاقگی دانش آموزان به دروس ادبیات و انشاء 10
چالش سوم: سطح یادگیری بسیار کم دانش آموزان در درس ادبیات و املا 11
چالش چهارم: بی علاقگی دانش آموزان به دستور زبان فارسی 12
چالش پنجم: بهداشت فردی و نظم در کلاس 13
چالش ششم: افت تحصیلی تعدادی از دانش آموزان مستعد 14
چالش هفتم: مشکلات املایی دانش آموزان 15
فصل دوم: ارائه راهکارها و برنامه ی آینده
راهکار اول: تمرکز دانش آموزان در فرآیند یاددهی یادگیری 18
راهکارهایی برای چالش دوم: بی علاقگی دانش آموزان به دروس ادبیات و انشاء 19
راهکارهایی برای چالش سوم: سطح پائین یادگیری در درس ادبیات و املا 20
راهکارهایی برای چالش چهارم: بی علاقگی دانش آموزان به دستور زبان فارسی 21
راهکارهایی برای چالش پنجم: بهداشت فردی و نظم در کلاس 23
راهکارها برای چالش ششم: جلوگیری از افت تحصیلی دانش آموزان مستعد 24
راهکارها برای چالش هفتم: مشکلات املایی دانش آموزان 27
برنامه های آینده 29
مقدمه
سپاس خدای را بر آنچه از خدایی خود به ما شناسانده و بر آن چه از شکر خود به ما الهام کرده است و بر آن درها که از علم و ربوبیتش بر ما گشوده است.
از میان تمامی عوامل آموزشی و تربیتی،نقش معلم به عنوان مهم ترین عامل نظام تعلیم و تربیت جایگاه و اهمیت بسزایی دارد.معلم در رشد و پرورش دانش آموزان ،نقش مهمی را ایفا می کند.
تمامی فعالیت های معلم،مانند شناخت فرآیند رشد کودکان و نوجوانان، شیوه های تدریس و علاقه مندی به رشته تدریس خود ،از عواملی هستند که در آموزش و پرورش دانش آموزان ،دخالت زیادی دارند. معلمانی که در تدریس خود از شیوه های متعددی استفاده می کنند بر محتوای رشته تدریس خود تسلط دارند و به کار خود عشق می ورزند.اغلب،دانش آموزانی توانا و خلاق پرورش می دهند.
معلم برای کسب موفقیت در تدریس باید از نظریه های نوین آموزشی و روانشناسی آگاهی و اطلاعات لازم وکافی داشته باشد.روش تدریس معلم باید با اصول و اهداف آموزش و پرورش و ویژگی های شخصیتی دانش آموزان هماهنگ باشد تا بتواند ضمن جهت دادن به فعالیت های تربیتی و آموزشی خود شاگردان را به سوی اهداف تعلیم و تربیت هدایت و راهنمایی کند.
فراگیرندگان در هریک از دوره های آموزشی نیازهای ویژه ای دارند .بنابراین آشنایی مربیان و معلمان با خصوصیات رشد و نیازهای دانش آموزان در هر یک از دوره های تحصیلی می تواند در پیشرفت یادگیری و رشد و تکامل شخصیت آنها موثر باشد.
پرسش بسیاری از دانش آموزان این است که یادگیری ادبیات در کدام بخش از زندگی ما قرار می گیرد و چرا
باید آن را آموخت؟ و این که ادبیات چه نقشی در زندگی ما خواهد داشت ؟ معلم باید از رسالت ادبیات ، که آشنا کردن انسان با شیوه های زندگی بهتر و تلاش برای کمال و پیشرفت است برای دانش آموزان سخن بگوید و این که ، ادبیات با مهرورزی و هم دردی ، همواره بشر را به سوی آرمان های والای انسانی ، هدایت کرده و وسیله ای است برای زندگی بهتر.
لازم است برای پاسخ گویی بهتر به این پرسش به تعریف ادبیات بپردازیم:
زبان و ادب فارسی ، پلی است برای انتقال فرهنگ از نسل های گذشته به امروز و از امروز به آینده .
ادبیات ، هنر آفرینندگی است و به آثار باارزشی که بر گرفته از اندیشه و خیال باشد اطلاق می شود و ، به خاطر بیان ارزش های اجتماعی و انسانی، برای کلّ جامعه ی بشری، مفید بوده است . ادبیات با زندگی ما آمیخته است . ما همه روزه ، در اشکال متفاوت از نظم و نثر ، تاثیر می پذیریم . از اندیشه هایی که از طریق آثار ادبی منتقل می شود ، پند هایی برای زندگی می آموزیم و مشتاق به خواندن آن ها می شویم . زبان و ادبیات ، جلوه گاه اندیشه ، آرمان ، فرهنگ و تجارب و روحیات یک جامعه است . انسان ها در گذر زمان از زبان برای انتقال پیام ها ، عواطف و اندیشه های خویش بهره جسته اند و از ادبیات که زبان برتر است به عنو ان ابزاری در انتقال بهتر ، و موثرتر اندیشه ی خود استفاده کرده اند . ادبیات ، در تلطیف احساسات ، پرورش ذوق و ماندگار کردن ارزش ها و اندیشه ها ، سهمی بزرگ و عمده بر دوش داشته است . به همین دلیل هر اندیشه ای که در قالب مناسب خویش ریخته شود پایا و مانا خواهد بود .
معنا دار کردن یادگیری: از دیگر اقدامات اجرایی برای بازدهی بیش تر ومفید تر این است که کاربردهای
درس را در موقعیت های متفاوت زندگی ، برای دانش آموزان بازگو کنیم ؛ یعنی طوری عمل کنیم که دانش آموزان احساس کنند با یادگیری این درس می توانند مشکلی از مشکلات زندگی خود را حل نمایند. در واقع، یادگیری را برای دانش آموزان معنادار کنیم و روش های تدریس خود را به شیوه ای طراحی کنیم که در آن موقعیت های فراوانی برای ارتباط دروس با زندگی پیش بینی شود.
معلم باید مهارت گوش کردن را در دانش آموزان تقویت کند و برای تفهیم مطالب تا حد امکان از نقل حکایات و داستان های کوتاه استفاده کند تا دانش آموزان به مطالب اصلی درس به دقت گوش دهند .
اشعار را با لحن مناسب بخواند.
معلم باید قبل از روان خوانی درس ، در باره ی موضوع درس، نویسنده یا شاعر موردنظر، مطالبی فراخور سن دانش آموزان بگوید.
معلم می تواند کلاس را به گروههای 4 یا 5 نفری تقسیم کند تا دانش آموزان درباره ی یکی از موضوعات
کتاب فارسی تحقیق کنند و در کلاس آن را به طور شفاهی بازگو کنند.
می توان در معنی کردن متون نظم و نثر از دانش آموزان کمک گرفت تا مهارت بیان و سخن گفتن تقویت
شده و کلاس درس هم فعال گردد.
دانش آموزان را به نوشتن دفتر خاطرات روزانه تشویق و خواسته شود در هر جلسه یکی دو نفر خاطرات خود را در کلاس بخوانند.
از آنجایی که معلم خود انسانی است که عهده دار تعلیم و تربیت اجتماعی کودکان است.انسانی که خود تحت تاثیر عوامل خانوادگی و محیطی و اجتماعی قرار دارد. پس توانایی یادگیری و بکاربستن دانش مهارت، اصول و نتایج حاصل از تحقیقات روانشناسی را در تدریس داشته باشد.
با علم در جریان تدریس زمینه و شرایطی را برای دانش آموزان فراهم کند تا یادگیری و آموزش برای آنها آسان شود از آنجا که معلم با روح و روان شاگردان سر و کار دارد، باید در درد و رنج آنان را بشناسد،در حفظ اسرار و جلب اعتماد و اطمینان آنها بکوشد، مسائل و مشکلاتشان را ببیند و سعی کند علّت مشکلات را بررسی و کشف کند.
بویژه به دنبال عواملی باشد که شاگردان را از درون متحول کند و به فعالیت و کوشش مناسب وادارد. معلمان در حیطه ی کلاس مدیرانی هستند که باید کارکردهای مدیریت را با توجه به چند بعد مهم تربیتی در خود مد نظر داشته باشند تا بتوانند در حیطه کلاس مدیری مدبر با کارکرد مناسب باشند.
ویژگی هایی که یک معلم شایسته باید داشته باشد:
چون معلمی شغل انبیاست و کاری بزرگ و پرارزش است پس:
1- باید علم و تخصص در حیطه کاری داشته باشد.
2- همچنین از شیوه های تربیتی آگاهی داشته باشد. تربیت ذهنی،روحی،عاطفی و … دانش آموزان را بشناسد و آگاه باشد
3- وچون دانش آموزان از معلمان تاثیر می پذیرند پس بنابراین معلمان باید اخلاص عمل و کرامت داشته باشند تا در نظر دانش آموزان باوقار و در نزد آنان محسوب شوند وسخنان وی در دانش آموزان موثر واقع می شود.
4- معلمان باید عمل به علم و گفتار خود داشته باشند.امام صادق(ع)می فرمایند:هرگاه عالمی به علم خود عمل نکند گفتار او در دل ها نفوذ پیدا نمی کند.
5- معلمانی می توانند به اهداف آموزشی تعلیم و تربیت دست یابند که خوش اخلاق و خوش کردار باشند.
6- و معلم نیز باید ظاهری آراسته و ساده و باوقار داشته باشد و تدریس آنها باید همراه با پندهای اخلاقی و تربیتی باشد.
7- در فرصت مناسب کلاس به نکات تربیتی و اخلاقی،دینی و از مثال های گویا و مناسب برای تفهیم دروس خود استفاده کند.
8- رابطه عاطفی خوبی با دانش آموزان برقرار کند و به دانش آموزان الگوهای مناسب رفتاری ارائه دهد.
9- به منظور کسب فضایل اخلاقی با رعایت اصول و ضوابط تربیتی از تشویق و تنبیه استفاده کند.
10- و باید اعتماد به نفس آنان را تقویت دهیم تا فاصله میان دانش آموز و معلم کوتاه تر شود تا بهتر بتوانند رابطه خوبی با آنان برقرار کنند.
به امید فردایی روشن برای فرزندان ایران زمین.
فصل اول:
بیان چالش ها و مشکلات
در این فصل به بیان چالش ها و مشکلاتی خواهم پرداخت که در سالهای تدریس بیشتر با آنها مواجه شده ام.
چالش اول: تمرکز دانش آموزان در فرآیند یاددهی یادگیری
در مقطع راهنمایی دانش آموزان علی رغم هوش بالایشان وسرعت زیاد در یادگیری مطالب وپاسخ به سوالات به هنگام تدریس (فرایند یاددهی-یادگیری) تمرکز لازم را نداشتند وبا کوچکترین عاملی دچار حواس پرتی شده وتمرکز خود را از دست می دادند. زمان تدریس مرتباً به ساعت کلاس که در بـالای تخـته قـرار داشت نگاه می کردند وصدای پنکه، سروصدای سالن وکلاس های مجاور حتی لوازم التحریر فانتزی دانش آموزان حواس آن ها را پرت می کرد وتمرکز آنها را برهم می زد این موارد به تشخیص ما وبعضی از همکاران در روند یاددهی ویادگیری فراگیران اختلال ایجاد می کرد وباعث می شد که بازده کیفی وکمی کلاس کاهش یابد وانگیزه ی دانش آموزان برای حضور در کلاس کم شود.
باتوجه به اهداف کلی از آموزش با مشاهده دقیق رفتار دانش آموزان ونمرات ماه اول مشخص شد که:
– دانش آموزان تمرکز لازم جهت شرکت درکلاس را نداشتند.
– وقتی سوالی ازمعلم می پرسیدند به پاسخ معلم بی توجه بودند. – فراموش می کردند کتاب درسی را به مدرسه بیاورند. – اغلب اضطراب داشتند. – به هنگام تدریس نقاشی می کشیدند. – با کوچکترین صدا ازبیرون ،واکنش نشان می دادند ونظم کلاس رابهم می زدند.
چالش دوم: بی علاقگی دانش آموزان به دروس ادبیات و انشاء
با داشتن چندین سال سابقه تدریس در درس ادبیات، به عنوان دبیر ادبیات در مدرسه راهنمایی مشغول تدریس هستم. کلاس مورد نظر من پس از چندین هفته که از سال تحصیلی می گذشت در بررسی نمرات دانش آموزان آن مشاهده کردم که سطح نمرات دانش آموزان در حد پائین و غیر قابل قبولی است. دانش آموزان کلاس به درس علاقه چندانی ندارند و تکالیف خود را در منزل انجام نمی دهند و بعضی از آنها تکالیف خود را در مدرسه به صورت رونویسی از دیگران انجام می دهند و همچنین دفتر منظم و مرتبی ندارند و هنگام تدریس نیز به کلاس درس توجه ندارند و در بحث کلاسی شرکت نمی کنند.
این موضوع باعث شد کلاس مورد توجه من قرار گیرد و به این فکر افتادم که چگونه می شود این وضعیت بوجود آمده را تغییر داد. تا دانش آموزان کلاس را به دروس ادبیات و انشاء علاقمند نموده و همچنین نمرات آ نان را بهبود بخشم.
چالش سوم: سطح یادگیری بسیار کم دانش آموزان در درس ادبیات و املا
با توجه به اهمیت فوق العاده درس ادبیات و املا و تلاش فراوان اینجانب در تدریس درس نتایج مطلوب حاصل نمی شد و فعالیت اکثر دانش آموزان با تهدید و اصرار معلم صورت می گیرد؟ چرا فعالیّت گروهی و مشارکت دانش آموزان در امر آموزش در حد قابل قبولی نیست؟ و بالاخره چگونه و با استفاده از چه روش هایی می توان میزان یادگیری آنها را افزایش داد؟
می توان موارد زیر را به عنوان نقاط ضعف دانش آموزان در امر یادگیری بیان نمود:
پایین بودن میزان تعامل و همکاری گروهی دانش آموزان ، کم کاری و بی رغبتی تعدادی از دانش آموزان در انجام تکالیف درسی و فعالیت های آموزشی ، عدم دسترسی وشناخت بسیاری از دانش آموزان از وسایل کمک آموزشی ، پایین بودن سطح تعامل اولیای دانش آموزان ، عدم مشارکت دانش آموزان منزوی در فعالیّت های گروهی و پایین بودن سطح نمرات تعدادی از دانش آموزان.
چالش چهارم: بی علاقگی دانش آموزان به دستور زبان فارسی
آنچه مرا برآن داشت تا به بیان این چالش بپردازم، مشکل دانش آموزانم در یادگیری درس دستورزبان بود، به گونه ای که سد راه پیشرفت تحصیلی آنان شده بود. آنها چند جلسه ی متوالی در درس دستورزبان نمراتی بسیار پایین تر از حدّ انتظار کسب کرده بودند. این امر بر تدریس درس ادبیّات هم تاثیر گذاشته بود به این دلیل که من وقت بیشتری را به دستورزبان اختصاص می دادم و از اهداف آموزشی و پرورشی دیگر کتاب باز می ماندم. این امر سئوالات زیادی را به ذهن من آورد که چرا دانش آموزان کلاسم در درس دستورزبان پیشرفتی از خود نشان نمی دهند؟آیا دستورزبان درس پیچیده و دشواری است یا نحوه ی تدریس و ارزشیابی این درس نادرست است؟ همکاران دیگر عموماً، تنبلی و بی مبالاتی بچّه ها را علل پایین بودن نمرات می دانند.
چالش پنجم: بهداشت فردی و نظم در کلاس
تدریس ویادگیری درمحیط شلوغ ،بی نظم وغیربهداشتی بسیارمشکل است. این باعث شده است که من بارها بتوانم با دقت در تمیزی لباس ،کیف و کفش،ظاهر دانش آموزان،مرتب چیدن صندلی های کلاسها، بهداشت خود کلاس و مدرسه ،از بی نظمی ها بکاهم.
داشتن برنامه خوب برای درس خواندن در منزل ،قرار دادن لباس و لوازم شخصی در منزل در جای خود،رسیدگی به بهداشت خود،خواب به موقع ،کمک از اولیا،با هم تمرین کردن،خوردن صبحانه ی مناسب و استراحت کافی نتایج مطلوب در یادگیری دارند.
نکته:در خصوص تغذیه دانش آموزان باید یاد آور شوم که اغلب دانش آموزان به اندازه کافی فرصت پیدا نمی کنند در منزل صبحانه بخورند و اغلب ترجیح می دهند با آوردن پول و میوه به جبران گرسنگی بپردازند.دقت در این موضوع مهم باعث شد من بدانم که اغلب دانش آموزانی که در مدرسه از تغذیه استفاده می کنند مورد تعرض و اذیت دانش آموزان دیگر قرار می گیرند به همین خاطر آوردن پول از خانه تاثیر زیادی ندارد.
چالش ششم: افت تحصیلی تعدادی از دانش آموزان مستعد
در اوایل یکی از سال های تحصیلی با دانش آموزانی مواجه بودم که اکثرا با معدل 20 وارد این مقطع راهنمایی شده بودند، پس بالطبع از چنین دانش آموزانی توقعات بالایی وجود داشت. با گذشت چندین جلسه بعد از ندریس چند فصل و آزمونهای شفاهی و کتبی که به عمل آوردم مشاهده کردم که اولا تقریبا نیمی از دانش آموزان در پرسشهای کلاسی و به ویژه آزمونهای کتبی دچار استرس می شوند و تحت فشار عصبی هستند و دچار فراموشی می شوند. ثانیا نتایج حاصله از آزمونها اصلا قابل مقایسه با معدل انها نیست و این نمرات در حد این دانش آموزان نیست. ثالثا تفاوت بسیاری در نحوه عملکرد و فعالیت دانش آموزان ایجاد شده به طوریکه یک دسته بسیار فعال ، با اعتماد به نفس بالا ، کنجکاو و پیشتاز در همه زمینه هلا و در حال پیشرفت و دسته دیگر منفعل ، با اعتماد به نفس پایین ، کم حرف که حتی اجازه پرسش و رفع اشکالات درسی را به خود نمی دادند و روز به روز سطح نمرات آنها پایین تر می آمد.
بعد از بررسی های به عمل آمده متوجه شدم که تعدادی از دانش آموزان به دلیل قرار گرفتن بین عده ای دانش آموز ممتاز و وجود رقابت شدید در بین دانش آموزان به دلیل روحیاتی که داشتند با اینکه از نظر استعداد در سطح خوبی بودند اما خود را در حد رقابت با دیگران نمی دیدند و دچار خود کم بینی شده و روز به روز وضعیت تحصیلی آنها بدتر می شد.
چالش هفتم: مشکلات املایی دانش آموزان
برای این که فراگیرنده بتواند ازعهده ی مهارت املاءبرآید نخست باید ازویژگی هاوتوانمندی هایی برخوردار باشد،از جمله: برخورداری از سلامت دستگاه شنوایی ، بینایی، گویایی، دستگاه عصبی مرکزی،هماهنگی حسی حرکتی، داشتن توانایی هوشی و … واضح است که این توانایی ها عمدتاً باید دردوره ی ابتدایی شناخته شودوبروز پیدا کند وچنانچه نقص یا بیماری درهرکدام ازدستگاه هاوجود داشته باشد و به موقع شناخته نشود ممکن است باعث ضعف شدید در املاء و دیگر دروس شده و چه بسا برچسب استثنایی به دانش آموز زده می شود بنابــــراین لازم است دانش آموزان ازابتدای ورود به مدرسه و حتی زودتر آزمایش شده و سلامتی و تندرستی آنان شود.
اشکال در خط فارسی یکی ازعلل مهم و ریشه ای مشکل خط فارسی است که بسیاری از زبان شناسان و ادیبان درگذشته و حال آن را مورد بررسی قرار داده وخواهان اصلاح خطّ کنونی شده اندو پیش نهادها و نظراتی هم ارائه کرده اند که از بین آنها،دو اشکال بیشتر حائز اهــمیت است وضرورت اصلاحشان در اولویت یکی این که خطّ فارسی مصوّت های کوتاه را نشان نمی دهـد و همین امر باعث کند خوانی،غلط خوانی و اخـتلاف در تلفّظ برخی از واژه ها می شــــــود و این مشکل ضعف در قرائت را به دنبال دارد.
مشکل عمده ی دیگر این که برای بعضی صداها بیش ازیک علامت وجود دارد،توضیح ایـن که واج(صدا) با حرف فرق دارد .واج به اعتبار تلفّظ است و حرف به اعتبار کتابت ،واج، صورت مفلوظ حرف است و حرف صورت مکتوب واج،برای همین است که در زبان فارسی 32یا33(یکی دیگر از اشکالات،همین نامشخّص بودن دقیق حروف الفباست) حرف داریم و 29واج،مثلا واژه ی"درس"سه حرف دارد و چهار واج Darsو کلمه ی "خویش" چهار حرف دارد و سه واجXis، دکتر باطنی در کتاب"زبان و تفکّر"، ص.65می نویسد: "یکی از مسائل مهمّی که باید مورد توجّه فرهنگستان قرار گیرد،مشکل خطّ فارسی است.خطّ فعلی فارسی به علّت این که مصوّت های کوتاه را نشان نمی دهند برای کارهای دقیق علمی نامناسب اســت به طوری که ما مجبوریم برای جلوگیری از اشتباه،اغلب تلفّظ کلمات ناآشنا را علاوه بر خطّ فارسی به خطّ لاتین بنویسیم.مهم ترین اصلاحی که باید در خطّ فارسی بشود وارد کردن علائمی است که نمایشگر مصوّت های oea باشند.یکی دیگر از اصلاحات لازم مربوط به یکنواخت کردن املای کلمات عربی است. هم اکنون مقدار زیادی از عمر دانش آموزان ما صرف این می شود که فلان کلمه را با"ص"یا"س"بنویسند.حروف مختلف،مثلا "ص،ث،س"در عربی دارای تمایزصوتی هستند ولی این تمایز در فارسی وجود ندارد این سه حرف نماینده ی صدای /s/می باشند.
فصل دوم:
بیان راهکارها، پیشنهادات و برنامه های آینده
در این فصل با استفاده از تجربیاتم در طول سالهای خدمت به بیان راهکارها و پیشنهاداتی برای حل چالش هایی خواهم پرداخت که در فصل اول تشریح شدند
راهکار اول: تمرکز دانش آموزان در فرآیند یاددهی یادگیری
1) توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان وتعیین تیپ های شخصیتی آنها(بصری-سمعی-جنبشی ولمسی)
2) استفاده از تشویق لفظی
3) تقویت کنجکاوی ، جستجوگری وتمایل به اکتشاف در شاگردان
4) انجام دادن کارهای غیرمنتظره در کلاس
5) استفاده از نمایش وبازی درتبیین مطالب درسی
6) ترتیب دادن شرایط محیط آموزشی به نحوی که برای شاگردان خوشایند باشد.
7) اتاق درس دل انگیز
8) بیان اهداف آموزشی درس درابتدای بحث
9) تغییر روش تدریس معلم
10) توجه به وضعیت جسمانی
11) مسئولیت دادن به شاگردان درون گرا وکم رو.
12) توجه به تغذیه مناسب دانش آموزان
راهکارهایی برای چالش دوم: بی علاقگی دانش آموزان به دروس ادبیات و انشاء
تصمیم گرفتم برای حل مسائل موجود در کلاس به تحقیق و جمع آوری اطلاعات مفید در این زمینه دست بزنم. چندین کتاب و مجله و مقاله مرتبط با مسئله مورد نظر را مورد مطالعه قرار دادم. با در نظر گرفتن نظرات دانش آموزان راهکارهایی را ارائه می دهم:
1. مشارکت فعالانه دانش آموزان در فرآیند تدریس به صورت کار و بحث گروهی
2. پرسش های شفاهی از تمامی دانش آموزان در هر جلسه.
3. گروه بندی دانش آموزان کلاس و ایجاد حس رقابت بین آنها.
4. تشویق دانش آموزانی که نسبت به قبل پیشرفت کرده اند
5. برقراری رابطه عاطفی بین معلم و دانش آموزان.
6. اصلاح روش تدریس (روش تدریس فعال)
7. توجه به ارزش های اسلامی و نکات اخلاقی و ارائه ترتیب درس.
راهکارهایی برای چالش سوم: سطح پائین یادگیری در درس ادبیات و املا
پس از بررسی شرایط و مطالعه کتاب ها و مجله ها، و تجربه های شخصی، راه حل های چندی جمع آوری شده که به شرح زیر است:
1-استفاده از لیست سالانه برنامه ریزی درس ادبیات فارسی؛ جهت سامان دادن و نظم بخشیدن به وضعیت تکالیف دانش آموزان و اطلاع آنان از برنامه درسی جلسه آینده.
2- گروه بندی دانش آموزان با استفاده از الگوی فعالیت گروهی دانش آموزان زیر نظر مدیر گروه ؛ که به روشی نو و خلاقانه طراحی و به اجرا درآمد تا چگونگی و روش کار و نظارت و پیگیری فعالیت دانش آموزان توسط مدیر گروه و در تعامل با دبیر به نحو مطلوب انجام پذیرد.
3- اجرای نمایش و ایفای نقش؛ جهت کاربرد آموخته های زبانی در موقعیت های واقعی زندگی توسط دانش آموزان.
4- استفاده از کتب کمک آموزشی و سی دی ها و نوار های آموزشی و برنامه های تلویزیونی، جهت یادگیری بهتر و رساتر و جذاب تر مطالب آموزشی.
5- انجام پرسش و پاسخ های مستمر توسط دبیران و مدیران گروه؛ که باعث تثبیت یادگیری و بازآموزی مطالب تدریس شده می گردد.
6- استفاده از پیک درسی به عنوان فعالیت مکمل و فوق برنامه ؛ که سبب عمق بخشیدن به یادگیری فراگیران و ایجاد فرصت مناسب برای اندیشیدن درباره آموخته هایشان خواهد گردید.
راهکارهایی برای چالش چهارم: بی علاقگی دانش آموزان به دستور زبان فارسی
الف ـ استفاده از روش های فعّال مشارکتی شامل:
1ـ قصّه گویی
2ـ روش ایفای نقش
3ـ بازی و تحّرّک
ب ـ تشویق.
الف ـ روش قصّه گویی: در این مرحله، برای تدریس درس انواع ماضی، با استفاده از صنعت انسان نمایی پدیده ها(شخصیت بخشی)، داستان خانواده ی آقای فعل را نوشتم و به هر کدام از فعل ها: ساده، استمراری، ماضی بعید… شخصیّت انسانی بخشیدم و در قالب قصّه ای انواع ماضی ها را به دانش آموزان یاد دادم.
ب ـ روش ایفای نقش: در این روش که موضوع ما نحوه ی ساخت بن ماضی و مضارع از طریق نمایش رستوران فعل ها بود.
طبق این نمایش گروهی از فعل ها با هم به رستوران می روند و غذا سفارش می دهند. این غذاها در حقیقت با نام اجزای تشکیل دهنده ی هر کدام از آنها نام گذاری شده بودند. هر کدام از فعل ها بایستی از میان لیست غذاها، غذایی را که متناسب با اجزای تشکیل دهنده ی خودش باشد؛ انتخاب می کرد.
ج ـ بازی و تحرّک: بازی های ارائه شده ، کاملاً ابتکاری و خودساخته بوده و از تنوّع کافی برخوردار بودند. برخی از این بازیها به قرار زیرند: بازی نگاه کن و جور کن، بازی بشنو و بپر، بازی ببین و بپر، بازی تقویت چگونگی ساخت فعل ها.
دـ تشویق: در پایان تدریس فعل ها، جشنی برگزار شد و از دانش آموزان موفّق در این درس قدردانی به عمل آمد. و هم چنین نمایشگاهی از کارهای دستی دانش آموزان مربوط به درس انواع فعل ها برگزار و به بهترین کارها جوایزی ارائه شد.
راهکارهایی برای چالش پنجم: بهداشت فردی و نظم در کلاس
به منظور جلو گیری ازاین مشـــکل به تمامی افرادی که صبحانه با خود می آوردند اجازه می دادم در پایان یا آغاز درس در کلاس صبحانه ی خود را میل کنند این باعث می شد اکثر افراد با خیال راحت و با آرامــــش در کـــــــلاس صبحانه بخورندو سایرین نیز به تدریج نــــــاچار به این جمــــــع می پیوستند.
خوردن صبحانه درمدرسه باعث کسب انرژی در نتیجه شادابی و سر حالی دانش آموزان می شد و توان گوش دادن ،خواندن ونشستن آنها را افزایش می داد ودر کل موجب توجه بیشتربه معلم و یادگیری بهتر می شد.
نکته:از جمله کارهای مهم که انجام دادم برگزاری جشن های مختلف برای دانش آموزان بود که دانش آموزان در این جشن کارهای گروهی انجام می دادند از قبیل گروه سرود، تئاتر و…. و به دانش آموزان نمازخواندن یاد دادم که بخوانند چون به از 9 سالگی سن تکلیف رسیده اند و دانش آموزان نماز را فردی یا به صورت گروهی می خوانند و تشویق آنها شرکت در نماز جماعت و رفتن به مسجد بود.
راهکارها برای چالش ششم: جلوگیری از افت تحصیلی دانش آموزان مستعد
1- استفاده از روشهای نوین تدریس و درگیر کردن دانش آموزان در فرایند تدریس ، ایجاد محیط فعال برای یادگیری به منظور بالابردن کیفیت آموزش و پایدارکردن آموخته ها .
2- تقسیم بندی دانش آموزان بر اساس علائق و استعدادهایشان به گروههای مختلف ( نقاشان ، سخنوران ، بازیگران ، محققین ، فن آوری اطلاعات ، به منظور کیفیت بخشی به فرایند یاددهی،یادگیری)
3-طراحی تکالیف و فعالیت ها و پروژه های تحقیقی فردی یا گروهی در سطوح مختلف حیطه شناختی و روانی ،حرکتی به منظور یادگیری بهتر.
4- تقویت اعتماد به نفس و خود ارزشمندی در دانش آموزان با استفاده از روشهای مختلف از جمله : معرفی مجله موفقیت و کتابهای پیروزی در مقطع راهنمایی ، کلیدهای موفقیت در تحصیل و مطالعه آن توسط دانش آموزان و ارائه بعضی از مطالب آن در کلاس در زمان های استراحت- توجه به توانمندی های دانش آموزان و نه ضعف ها و ناتوانایی های آنها- ایجاد زمینه برای کسب تجارب موفقیت آمیز توسط دانش آموزان- بالا بردن قدرت تحمل آنها برای مواجه شدن با ناکامی ها و شرکت دادن دانش آموزان در فرایند تدریس و محترم شمردن نظریات آنها برای تقویت جرات آنها در بیان صریح افکار خود.
5- تشویق دانش آموزان به خوردن صبحانه و بیان فواید و تاثیر آن بر کارکرد بهتر مغز و استفاده از شکلات در زمان استراحت کلاس.
6- استخراج مطالب علمی موجود در قران توسط دانش آموزان با استفاده از جستجو در قران ، کتاب اعجاز علمی قران موجود در کتابخانه دبیرستان، اینترنت و ارائه آن در شروع کلاس و بحث پیرامون آنها به منظور آرامش یافتن دانش آموزان و پی بردن به اعجاز علمی قران و رازهای طبیعت و عظمت خالق هستی.
7- کاهش اضطراب و ترس از آزمونهای کتبی با استفاده از خواندن دعای مطالعه و آیت الکرسی ، تشویق نقاط مثبت و توانمندیهای دانش آموزان ، بها دادن به میزان تلاش آنها نه صرفا نتایج حاصل از آزمونها، برگزاری آزمونهای مشورتی و گروهی ، پرسش و پاسخ های مکرر کلاسی برای آشنا کردن آنها با نحوه تنظیم سوالات ، برگزاری رقابتهای دوستانه تحت عنوان مسابقه علمی که بین گروهها برگزار می شد و …
8- استفاده از ارزشیابی توصیفی و ارائه بازخورد به هنگام ارائه نتایج آزمون ها.
ایجاد محیطی صمیمی و شاداب و در عین حال منظم و جدی در کلاس زمینه را برای ایجاد آرامش و احساس امنیت خاطر دانش آموزان فراهم می کند و در سایه امنیت استعدادها و خلاقیت آنها شکوفا می شود. توجه به دنیای شخصی یادگیرندگان و تفاوتهای فردی ، تشویق نقاط مثبت و توانمندی های آنها ، پرهیز از تنبیه و تحقیر ، تقویت حس خود ارزشمندی و اعتماد به نفس دانش آموزان اضطراب آنها را کاهش داده و در بهبود وضعیت تحصیلی آنها را یاری می دهد. استفاده از روشهای تدریس متنوع و مشارکتی دانش آموزان را برای شرکت فعال در یادگیری تشویق می کند و کیفیت یاددهی ، یادگیری را ارتقاء می دهد. اجرای فعالیت ها و تکالیف متنوع در سطوح مختلف دانش آموزان را در کسب دانستنی های ضروری ، مهارتها و نگرشهای ضروری یاری می دهد. بهب دادن به میزان تلاش و فعالیت دانش آموزان به جای توجه صرف به نتایج حاصله از آزمونها در کاهش استرس آنها موثر بوده و کمک به آنها در یادگیری و درک عمیق از مفاهیم و گسترش توانایی هایشان در برقراری ارتباط بین آنها در پیشرفت درسیشان موثر است. برقراری ارتباط بین علوم تجربی و علوم دینی (مباحث علمی موجود در قرآن و احادیث) ضمن محکم کردن اعتقادات مذهبی ، دانش آموزان را به برقراری انس و الفت بیشتر با قران و کشف اعجاز علمی قران و رازهای طبیعت و عظمت کردگار بی همتا رهنمون می شود.
راهکارها برای چالش هفتم: مشکلات املایی دانش آموزان
همان طور که می دانید اولین تمرین در کتاب های فارسی پایه های اول یا سوم ابتدایی با کلمه های هم خوانواده شروع می شود ،به علت این که هم خوانواده سازی علاوه بر تقریر زبان آموزی و افزایش گنجینه ی لغات کمک موثری در جهت تقویت املاست بیشترین غلط های املایی مربوط به صداهایی است که بیشتر از یک علامت دارند و در شش گروه جای می گیرند:
1-ا،ء،ع3-ت و ط3-ث،ص وس4-ح وه5-ذ،ز،ض وظ6-غ و ق؛
به عبارت دیگر اغلب غلط ها مربوط به کلمات عربی است و شاید بهترین و موثر ترین راه برای درست نویسی لغات عربی آموزش دقیق و صحیح هم خوانواده باشد؛زیرا در زبان عربی که بر اساس اشتقاق است ؛ از یک ریشه که غالباً سه حرفی است ، کلمات متعددی می سازند با معانی نزدیک و مرتبط به هم و یا با معانی متفاوت (هم ریشه).
بنا براین باید ابتدا با پرداختن به کلمات ساده و پرکاربرد مهارت در کاربرد کلمه های هم خانواده را تقویت کرد.
2-آموزش املا تنها منحصر به ساعات این درس نیست.بلکه هماهنگی در تمام دروس به خصوص دروس قرائت فارسی،انشا و دستور در صحیح خواندن و درست نوشتن کلمات، کمک زیادی می کند..متاسّفانه بسیاری از دانش آموزان فکر می کنند غلط املایی فقط در درس املا باید مطرح شود و اگر در انشا از آن ها غلط املایی گرفتیم و نمره هم کم شد اعتراض می کنند که مگر املا سعی [صحیح!]می کنید!غافل از این که ما املای درست کلمات را یاد می گیریم که در انشا و در هر نوشته ی دیگر غلط املایی نداشته باشیم.اگر دردروس دیگر هم دبیران با دقّت،اشکالات املایی فراگیران را مشخّص کنند و تذکّر دهند مفید خواهد بود.
3-در املا؛درهرسه سطح ضعیف،متوسط و قوی را در نظر بگیریم و گاهی املای ساده هم بگوییم تا دانش آموزان ضعیف ناامید و دلسرد نشوند.
4-جمله سازی با کلماتی که اهمّیِّت املایی دارند؛پاک نویس کردن؛نوشتن متضاد،(برای آن هایی که دارند)مترادف،هم می تواند مفید باشد.
5-در هر جلسه که می خواهیم املا بگوییم،می توانیم به دانش آموزان یک ربع تا نیم ساعت فرصت دهیم تا درس یا درس هایی را که قرار است از آن ها املا گفته شود،مرور کنند.
6-درهر جلسه بعد از گرفتن املا-در صورت داشتن وقت-روی کلماتی که بیشتر دانش آموزان آن ها را غلط نوشته اند بحث کنیم،بعضی از قواعد و اصول شیوه نامه ی تصحیح املا را برایشان بگوییم،بعضی از اصول ساده ی زبانی و آوایی مثل:پیدا شدن بعضی از واج های میانجی مثل"گ"در"نمایندگان"و"ی"در"بیفتاد"کمکی است در جهت درست نویسی.
7-وقتی ادبیات فارسی درس می دهیم سعی کنیم لغات و ترکیبات مهم را گوشزد و توجّه دانش آموزان را به خصوص به کلمات متشابه جلب کنیم.
برنامه های آینده
از آنجایی که قرن بیست و یکم، قرن اطلاعات، ابتکار و مهارت و سرعت می باشد من نیز قصد دارم این برنامه ها را در آینده دنبال کنم.
1- آشنایی فناوری آموزشی: برای کسب موفقیت در قرن بیست و یکم، معلمان باید دانش آموزانی تربیت کنند که یادگیرندگان مادام العمر باشند و این مسیر نمی گردد مگر این که فرایند یادگیری مبتنی بر انتقال صرف دانش تغییر پذیرد بنابراین معلمان باید با استفاده از کامپیوتر و اینترنت و کاربرد آنها تدریس واقف باشند و دانش آموزان را نیز به این امر ترغیب کنند. فناوری اطلاعات به ما می گوید آن چه که تا دیروز درست بوده امروز ممکن است نادرست و حتی گمراه کننده باشد، بنابراین معلمان با استفاده از این تکنیک باید معلمانی محقق و پژوهشگر باشند و دانش آموزان پرسش گر امروز و پژوهشگر فردا تربیت کنند.
2- آشنا با استاندارهای جهانی کیفیت کار
3- بالا بردن اطلاعات عمومی: معلم قرن بیست و یکم در همه ی زمینه ها اطلاعات خود را بالا ببرد نه فقط در زمینه رشته ی تدریس خود چرا که بسیاری از علوم به هم وابسته اند. اصطلاحات رایج روز را بشناسد، امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی جامع خود را بداند و در نهایت به علم روان شناسی آگاه باشد چرا که یک معلم بیش از معلم بودن خود باید یک روان شناس آگاه و خبره باشد.
4- تدریس نوین: استفاده از روش تدریس فعال و همگام با روز، روش هایی تدریس معلم را ویژگی خاص می بخشد عبارتنند از : روش همیاری، روش تدریس فعال، روش بارش مغزی، روش ایفای نقش، روش نمایشی، روش بحث گروهی، روش حل مسئله، روش استقرایی، روش اکتشافی. تمامی این روش ها را می شناسد و می داند که هر یک را در چه درسی و در چه کلاسی به کار گیرد و به تعبیری تدریس او مبتنی بر استانداردها است و تدریس بر اساس استاندارد نوعی بهبود فرایند کار در آموزش و پرورش است.
5- شرکت در دوره های ضمن خدمت: معلم همیشه خود باید در حال فراگیری علم باشد و اطلاعات جدید و نو را بگیرد، در طول کار خود همیشه یکسان تدریس نکند و نکات را از جهات مختلف و زوایای متعدد بیان کند. لازمه ی این کار، شرکت در دوره های ضمن خدمت آموزش معلمان است.
6- آشنایی با اصول روانشناسی تربیتی: از آنجائی که معلم در طول تدریس خود نیاز به ارتباط مقابل دارد، بنابراین باید مخاطبان خود را شناسایی کند. بداند در چه شرایطی زندگی می کنند، تا حدی از خانواده آنها مطلع باشد. در این صورت می تواند پیام های یاددهی خود را شفاف منتقل سازد.
7- داشتن طرح درس: معلم، باید زمان تدریس خود را حساب کند کتاب مورد تدریس را با طرح درس سالانه، بودجه بندی کند و همچنین طرح درس روزانه، داشته باشد و اطلاعاتی کافی و جامع درباره ی مراحل طرح درس نویسی داشته باشدف ارزشیابی تشخیصی،تکمیلی، پایانی را بداند و در مراحل تدریس خود به کار بندد. هدف های جزئی و کلی و هدف های رفتاری را شناسایی کند. حیطه های آموزشی (دانش، درک و فهم، کاربرد،ترکیب قضاوت) را بداند و در طرح ریزی سوالات و ارزشیابی های مستمر خود که در طرح سالانه خود در نظر گرفته است اعمال نماید.
نکاتی درمورد تدریس ادبیات فارسی راهنمایی
نکاتی که در تدریس درس ادبیات، باید مدّ نظر داشت
با توجه به طراحی شیوه های جدید آموزشی، استفاده از روش های مشارکتی و فعّال تدریس، امری ضروری است.
به تعداد دانش آموزان، روش تدریس وجود دارد.
در تمام روش های تدریس مشارکتی و فعّال دانش آموزان را سوار قایقی کرده ایم ؛ آن ها باید پارو بزنند و معّلم راهنمایی کند.
سعی کنیم دانش آموزان را با مطالب درس، درگیر کنیم ؛ درست گفته اند که : اگر به من درس بدهید ،حفظ می کنم ؛ اگر به من بگویید فراموش می کنم و اگر مرا درگیر کنید، یاد می گیرم.
خود ارزیابی ها کاری کاملاً شفاهی و دانش آموز خودش می فهمد که چه قدر فهمیده، صورت سوال را می خواند و جنبه ی روانی دارند . سوال چهارم گویای این است که : خودتان یک سوال بنویسید و به آن پاسخ دهید و سوالات دیگری هم می توانید مطرح کنید . نیازی به نوشتن و پاسخ خودارزیابی در کتاب نیست .
دانش های زبانی به روش استقرایی و استفاده از مثال تدریس شود و از اطلاعات اضافی که باعث انباشت ذهن و خستگی دانش آموز شود، جداً پرهیز گردد . فقط در حدّ کتاب درسی گفته شود نه بیشتر.
در کارهای گروهی، دانش آموزان از هم یاد می گیرند ؛ می آموزند و می آموزانند ؛ به موقع سکوت می کنند و حرف می زنند و رفتار اجتماعی را در خود نهادینه می کنند . به دو سوال از سوالات بخش کارگروهی پرداخته شود .
اغلب سوالات بخش نوشتن ارزش املایی و انشایی دارند .
هم خانواده، مختصّ زبان عربی است و در زبان های پیوندی وجود ندارد . در زبان فارسی با تساهل و تسامح قائل به هم خانواده برای واژه گانیم .
استفاده از مترادف واژگان و روابط معنایی، برای زیبایی و تاثیر بیشتر کلام در مخاطب است .
شرط تلفظ برای واژگان وارداتی، زبان مقصد است . مثلاً، عید در عربی "عِید"، اما در فارسی "عَید" تلفظ می شود .
هدف از قسمت مطالعه و پژوهش، حرکت از مطالعه به سمت پژوهش است ؛ بنابراین، لازم است هفته ای حداقل یک کتاب را به دانش آموزان معرفی کنیم تا علاوه بر یادگیری محتوا، با اطلاعات کتاب شناسی، با نحوه ی ارجاع و فهرست منابع و ماخذ و …. آشنا شود . اگر کتاب داستانی باشد، در کلاس درس در مورد "شخصیت ها و قهرمانان، درون مایه، لحن، زاویه ی دید و…"بحث شود .
شعرخوانی ها، روان خوانی ها و حکایت، برای اشداذ ادبی و تقویت مهارت های خواندن است ؛ سعی شود از این قسمت ها، املا به عمل نیاید و سوالی مطرح نگردد .
در پایان باید متذکر شوم معلمی تنها شغل نیست هنر است هنر معلم در آن است که زیر ساختها را بداند ،آنها را فراهم کند ،خود و مطالبش را آنقدر مهم کند که یادگیرنده بی تابی کند و انتظار بکشد لحظه یادگیری فرا رسد.
ب