بورس به زبان ساده

 تاریخچه بورس در جهان :
دیوید هیوم که آدام اسمیت او را بزرگترین و ارجمندترین فیلسوف عصر نامیده نخستین بار ضمن اشاره به راسته بورس ، آن را مکانی فراتر از محل صرف قهوه و هدر دادن کاغذ و جوهر و قلم می داند . او می گوید : اگر اوراق بهادار نباشند که پس اندازها را جذب کنند این وجوه صرف خرید زمین و مستغلات می شوند که در آن صورت فعالیتهای تجاری عام المنفعه لطمه می بینند .
در اواخر قرون وسطی ملاقات بازرگانان به تدریج صورت منظمی به خود می گرفت در قرن پانزدهم و حوالی 1450 میلادی ، بازرگانان بلژیکی در شهر بورژو مرکز فلانو در شمال غربی بلژیک در میدانی به نام تربوئرس در مقابل خانه بزرگزاده ای به نام فن در بوزه جمع می شدند و به داد و ستد و پرداختند . میادین محل تجمع بازرگانان به بورس مشهور شد. لزوم تاسیس بورس در شهر آنورس بلژیک در 1460 احساس گردید و آن زمانی بود که شهر بورژو به دلیل پیشروی دریا رو به ویرانی گذاشته بود و عده زیادی از بازرگانان شهر بورژو به بندر آنورس در بلژیک کوچ کرده بودند .
این پیشینه تاریخی بی شباهت به سابقه ایجاد بانک نیست که در آن مورد هم ، افرادی جهت تبادل پول روی نیمکتهای میدانهای قدیمی و سنتی اروپا می نشستند ، که بعدها نام بانک از همان لغت بنک به معنی نیمکت اخذ شد ، ایجاد بانک و بورس هر دو در نتیجه انباشت تجربه و مهارت انسان و نیاز به مکانیسمهای تسهیل کننده بوده است.
رشد بورس و جا افتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی ، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن قاره ، از کشاورزی به صنعتی همراه بوده است و نکته قابل توجه آنکه درست در هنگام جهش معاملات بورس و پا گرفتن آن ، دول اروپایی مانند انگلستان ، آلمان و سوئیس قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت این نهاد را وضع کردند و قبل از اینکه امنیت سرمایه گذاری به خطر افتد و موجباتی فراهم شود که صاحبان پس اندازهای کوچک ، صنایع نوپای اروپایی را از موهبت مشارکت خود محروم نمایند، ضمانت های اجرایی قانونی وضع شد تا از هر گونه تقلب و تزویر و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری گردد.
اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم در شهر آمستردام تشکیل گردید و کمپانی معروف استعماری " هند شرقی " سهام خود را در آن بورس عرضه نمود.
بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تامین سرمایه در سطح بین المللی است.
دومین بورس معتبر دنیا ، بورس لندن است که از سال 1801 میلادی با انتشار 4000 سهم 50 پوندی به مبلغ 200000 پوند و با عضویت 500 نفر اقتتاح شده و آغاز به کار نمود . از ابتدای امر ، در بورس لندن اوراق بهادار خارجی و داخلی مورد داد و ستد قرار می گرفته است . بورس نیویورک در اواخر قرن هیجدهم تاسیس شده و با وجود رقیب دیگری به نام بورس امریکن ، از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا ، در مقام اول قرار دارد. گرچه تا قبل از تاسیس بورس نیویورک نیز ، اوراق قرضه و سهام شرکتها توسط دلالان و بازرگانان حرفه ای مورد داد و ستد قرار می گرفت ، اما در سال 1792 ، بیست و چهار نفر از واسطه های خرید و فروش سهام تصمیم گرفتند با انتخاب محل معیینی در آنجا مستقر شده و موجباتی را فراهم آورند تا متقاضیان خرید سهام شرکتها یا فروشندگان اوراق قرضه به آنجا مراجعه نمایند .
در آمریکا ، اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار در نیویورک در محوطه ای در زیر سایه درخت نارون بزرگی در خیابان "وال استریت " بود که بعدها به قهوه خانه ای در نزدیکی همان محل انتقال یافت.
بورس وال استریت با جمع آوری مبالغی به نام ورودیه از دلالان ( کارگزاران ) و گسترش عملیات ، تقویت شد و به مجتمع تجاری عظیمی مبدل گردید که بعدها به نام " بورس سهام نیویورک " رسماً به ثبت رسید. در حال حاضر تعداد کارگزاران این بورس به چند هزار شخص حقیقی و حقوقی بالغ می گردد.
سایر بورسهای سهام در آمریکا را می توان در بوستون ، لوس آنجلس ، شیکاگو ، فیلادلفیا ، بالتیمور، سالت لیک سیتی ، دیترویت، پیتسبورگ ، سین سیناتی ، میدوست وچند شهر دیگر نام برد .
بورس توکیو در حال حاضر بزرگترین بازار سرمایه دنیاست . در ژاپن چندین بورس فعال ومعتبر دیگر نیز وجود دارد. بورسهاو بانکها در ژاپن ارتباط درونی پویایی دارند . بی مناسبت نیست اشاره شودکه نه بانک از ده بانک بزرگ دنیا نیز ، به ژاپن تعلق دارد. بطور کلی بورسها به سه دسته کلی زیر تقسیم می شوند :
1) بورس کالا:
1) کالا عموماً در خود بورس موجود نیست ، بلکه احیاناً نمونه یا مسطوره آن وجود دارد .
2) کالای مورد معامله در بورس ، کالای طبقه بندی شده ،استاندارد شده و دارای مشخصات کامل است بطوری که خریدار و فروشنده از مشخصات کالای مورد معامله کاملاً مطلعند .
3) کالای مورد معامله در بورس باید قابلیت تولید مجدد داشته باشد.
به مرکز فروش کالای هنری و یا تمبرهای پستی و نظایر آن بورس
کالا اطلاق نمی شود.
2) بورس اسعار: که در آن خرید و فروش ارز صورت می گیرد .
3) بورس اوراق بهادار : که در آن :
1) سهام شرکتها و واحدهای تولیدی ، تجاری و خدماتی
2) اوراق قرضه منتشره توسط دولت و موُسسات خصوصی
3) اسناد خزانه مبادله می گردد.
نقش بورس در اقتصاد:
1) تامین منابع مالی مورد نیاز واحدهای تولیدی : میزان وابستگی سرمایه ای بنگاههای بزرگ تولیدی پاره ای از کشورهای صنعتی به انتشار سهام و سایر اوراق بهادار ، برای تامین مالی در حدود 70 درصد می باشد و تنها 30 درصد منابع مالی مورد نیاز این بنگاهها از طریق سیستم بانکی تامین می گردد .
در واقع می توان رابطه معنی داری بین حجم تولید ناخالص ملی و یا درآمد سرانه با تفوق بازار سرمایه بر سیستم بانکی مشاهده نمود . شاید یکی از عمده دلایل ترجیح بازار سرمایه و مکانیسم انتشار اوراق بهادار توسط شرکت بر سیستم بانکی آن باشد که با سهیم شدن سرمایه گذار در سود و زیان شرکت ریسک شرکت از سرمایه گذاری جدید کاهش می یابد.
2) جمع آوری پس اندازهای کوچک و بزرگ و تشکیل سرمایه ملی متعادل : اکثر کشورهایی که موفق شده اند نسبت سرمایه گذاری به تولید ناخالص ملی را افزایش دهند ، بازار بورس اوراق بهادار گسترده ای بوجود آورده اند ، آنچه در کشور ما باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد آن است که نظام بانکی بدلیل بورکراسی دولتی عدم رقابت و همچنین موانع شرعی و قانونی بسیار ناکاراست . همین مساله باعث افت شدید نسبت تشکیل سرمایه ثابت به تولید ناخالص ملی از حدود 34% به حدود 17% در خلال سالهای 1357 تا 1370 گردیده است. در مقابل بورس اوراق بهادار از بسیاری از اشکالات شرعی مبراست تا آنجا که بعضی از صاحب نظران اقتصاد اسلامی آن را نوعی اقتصاد بر پایه اوراق بهادار می دانند . بنابرین لزوم گسترش فعالیتهای بورس اوراق بهادار بیش از پیش احساس می شود. چرا که بسیاری از اقتصاددانان ، نسبت تشکیل سرمایه بالاتر از 30% را یکی از اصول لازم رشد و توسعه پایدار می دانند.
3) ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاریهای صنعتی : بورس اوراق بهادار نه فقط روی تصمیمات خانوار در جهت پس انداز تاثیر مثبت می گذارد ، بلکه باعث افزایش سرمایه گذاری توسط بنگاهها و کارآفرینان می شود . چرا که سرمایه گذاران می توانند اطمینان بیشتری برای تامین سرمایه کسب کنند و بدین طریق ریسک کمتری را برای خود مفروض بدانند.
4) گسترش مالکیت عمومی : بورس اوراق بهادار با توجه به قانونهای محدودکننده مالکیت در آن ، باعث گسترش مالکیت و در نتیجه گسترش مدیریت و تصمیم گیری در جامعه می گردد. اگر مالکیت واحدهای عرضه کننده کالا و خدمات در کشوری ، گسترش یابد ، مصرف کننده بدلیل آنکه سرمایه خود را در بخش عرضه در گیر می بینند فقط به برآورده شدن تقاضای خود نمی اندیشد بلکه خواهان سودآوری بخش عرضه نیز خواهد شد. اگر مشاهده می شود تورم تا ثیر اجتماعی شدیدی در جامعه ایجاد می کند ، بدان دلیل است که اکثریت افراد از بخش عرضه جدا هستند . چه بنگاه در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد و چه ور شکسته باشد ، کارگزاران طبق قانون کار از حقوق و مزایای کافی برخوردارند . حقوق کارمندان نیز هیچ وابستگی ای به رشد تولید در جامعه ندارد . در این شرایط وجود یک تورم بالا باعث تقلیل قدرت خرید آنان می گردد. یکی از راههای حفظ موقعیت کارگزاران و کارمندان دولت ، اجازه به آنها برای سرمایه گذاری در واحدهای تولیدی است. چرا که این واحدها در کوتاه مدت از تورم منتفع می شوند .
نتیجه آنکه بورس اوراق بهادار بدلیل گسترش مالکیت باعث نزدیک شدن به عدالت اجتماعی می شود.
5) اصلاح ساختار و حل مسائل مالی بنگاههای تولیدی : از آنجا که بنگاهها باید شرایط پذیرش را قبل از ورود به بورس به اجرا درآورده باشند و یکی از مهمترین شرایط ورود به بورس اصلاح ساختار مالی است ، شرکتها بالاجبار در جهت بهبود سیستم مالی خود حرکت میکنند.
6) بوجود آمدن رقابت بین واحدها: یکی از مهمترین پیامدهای بورس بالا رفتن رقابت میان واحدهاست. این بدان دلیل است که کوچکترین اشتباه یک واحد تولیدی می تواند قیمت سهام آنرا به شدت کاهش دهد و در مقابل یک حرکت مناسب ( مثلاً سرمایه گذاری در زمان مناسب ) باعث افزایش قیمت سهام خواهد شد. در واقع نه فقط بین واحدهای همسان رقابتی برای افزایش کیفیت و کاهش قیمت محصول و در نتیجه افزایش سهم بازار در جریان است بلکه بین کلیه واحدهای بورس نیز رقابتی برای حفظ قیمت سهام و روند سوددهی شرکت بوجود آمده است . یکی از نکات حائز اهمیت در این رابطه آن است که از آنجا که اطلاعات شرکتهای پذیرفته شده در بورس بصورت همگانی در می آید ، مدیریت و کارکنان واحدهای پذیرفته شده ، حساسیت بیشتری در مورد نحوه عملکرد واحد خود خواهند داشت.

معیارهای تشخیص میزان و نحوه فعالیت یک بورس :
1) حجم معاملات بورس شامل:
1) میزان آشنایی مردم با بورس اوراق بهادار
2) وجود موسسات خدمات امور مالی و موسسات مشاوره ای
3) وجود نهادهای مالی و سرمایه گذاری همچون شرکتهای سرمایه گذاری ، صندوقهای بازنشستگی ، شرکتهای بیمه و بانکها
4) وجود مقررات جامع شامل :
– قوانین ناظر بر چگونگی انتشار و توزیع عمومی اوراق بهادار
– چگونگی انجام معاملات بورس
– افشای اطلاعات مربوط به شرکتهایی که اوراق بهادار آنها در بورس معامله می شود
– نظارت بر معاملاتی که از سوی اشخاصی که رابطه نزدیکی با شرکت منتشر کننده اوراق بهادار دارند صورت میگیرد .

2) سرعت انجام و تسویه معاملات
3) عادلانه بودن قیمت اوراق بهادار : هر چه شفافیت اطلاعاتی در بازار بیشتر باشد قیمت بازار یک سهم به ارزش ذاتی آن نزدیکتر خواهد بود.
4) نبود قدرتهای با نفوذ در بازار اوراق بهادار
5) نبود تقلب ، تبانی و زد و بندهایی که منجر به ضررو زیان عامه مردم و سود سرشار برای گروهی محدود می شود .
تا سیس و شکل گیری بورس تهران:
در سال 1315 شمسی برای اولین بار یک بلژیکی بنام ‍‍"وان لوتر فلد" مطالعاتی درباره تاسیس یک بورس اوراق بهادار در تهران به عمل آورد. این مطالعات سالیان متمادی راکد ماند تا آنکه در اواخر 1341 بنا به دعوت وزارت بازرگانی ایران دو متخصص بلژیکی بنامهای گاستون دوکینگ دبیر کل بورس بروکسل و کاربانتیه رییس اداره روابط عمومی بورس مزبور به منظور همکاری با دولت ایران به تهران آمدند و مدت سه ماه مشغول تهیه طرح تاسیس بورس اوراق بهادار ایران بودند، اما بدلیل تنش های سیاسی آن سالها ، ناکام ماندند . بالاخره در اردیبهشت 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار به تصویب رسید و بوسیله وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ گردید.

تاریخچه بورس اوراق بهادار:
بورس اوراق بهادار تهران در سال 1346 تاسیس گردید . این سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن آغاز کرد. در پی آن سهام شرکت نفت پارس ، اوراق قرضه دولتی ، اسناد خزانه ، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافتند . اعطای معافیت های مالیاتی شرکت ها وموسسه های پذیرفته شده در بورس در ایجاد انگیزه برای عرضه سهام آنها ، نقش مهمی داشته است.
طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران تعداد شرکت ها و بانکها و شرکت های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 6/2 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 57 افزایش یافت . همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346 به بیش از 150 میلیارد ریال سرمایه در سال 1357 افزایش یافت .
در سالهای پس از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی ، دگرگونی های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در برگرفت . نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانکها در تاریخ 17 خرداد 1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک های تجاری و تخصصی کشور در چهارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند. چندی بعد و در پی آن شرکت های بیمه نیز در یکدیگر ادغام گردیدند و به مالکیت دولتی در آمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر 1358 باعث گردید تعداد زیادی از بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند . به گونه ای که تعداد آنها از 105 شرکت و موسسه اقتصادی در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت . بدین ترتیب در طی این سال ها بورس اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پایان سال 1367 ادامه یافت .
از سال 1368 ، در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمینه ای برای اجرای سیاست خصوصی سازی مورد توجه قرار گرفت . بر این اساس سیاست گذاران اقتصادی در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پاره ای از وظایف تصدیهای دولتی به بخش خصوصی ،جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه گذاری ، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش موثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت های اقتصادی نقش مهم و اساسی داشته باشد. در هر حال گرایش سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از ساز و کار بورس ، افزایش چشمگیر شمار شرکت های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در پی داشت که بر این اساس طی سال های 1367 تا نیمه اول سال جاری تعداد بنگاه های اقتصادی پذیرفته در بورس تهران از 56 شرکت به 325 شرکت افزایش یافت . شرکت های پذیرفته شده و شرکت های فعال در بورس به دو دسته تقسیم می شوند:
1) شرکتهای تولیدی
2)شرکتهای سرمایه گذاری
شرکت های تولیدی معمولا به تولید کالای خاصی مبادرت می ورزند و در گروه صنایع فعال در بورس قرار می گیرند و در سازمان بورس با نام شرکت و کد خاص خود ، مشخص می شوند . اما شرکت های سرمایه گذاری شرکت هایی هستند که به عنوان واسطه های مالی فعالیت می کنند . که این گونه شرکت ها یا فعالیت تولیدی ندارند و یا فعالیت آنها به گونه ای است که با کمک های مالی از طریق خرید سهام شرکت های تولیدی و صنعتی و یا مجموعه ای از آنها به تولید وسرمایه گذاری این شرکت ها مبادرت می نمایند که بر این اساس در حال حاضر شرکت های سرمایه گذاری فعال در بورس 19 شرکت است و شرکت های تولیدی 298 شرکت می باشند. همچنین اکنون زمینه های لازم برای حضور شرکت های خدماتی نیز در بورس فراهم شده است.

ساختار سازمانی بورس اوراق بهادار:
ارکان بورس عبارتند از:
1) شورای بورس
2) هیا ت پذیرش اوراق بهادار
3) هیات داوری بورس
4) سازمان کارگزاران بورس
1) شورای بورس: ریاست شورای بورس را رئیس کل بانک مرکزی به عهده دارد و 7 نفر به عنوان عضو در این شورا شرکت می کنند . وظایف شورای بورس عبارتند از:
– تصویب آیین نامه های مقررات لازم برای اجرای قانون
– نظارت در اجرای این قانون وآئین نامه های آن و اعزام نماینده ناظر در هیات مدیره و هیات پذیرش
– تعیین یک نماینده اصلی و یک نماینده علی البدل برای عضویت در هیات داوری
– تجدید نظر در مورد تصمیمات هیات مدیره و همچنین در مورد تصمیم های هیات پذیرش اوراق بهادار
2)هیات پذیرش اوراق بهادار: هیاتی است که به منظور اخذ تصمیم در مورد رد یا قبول اوراق بهادار در بورس و یا حذف آنها تشکیل می شود .ریاست این هیات به عهده قائم مقام بانک مرکزی میباشد و پنج عضو دیگر نیز دارد.
3)هیات داوری بورس : هیاتی است که به طور دائم تشکیل می شود و به اختلافاتی که در اثر معاملات بورس بین کارگزاران با یکدیگر و بین فروشندگان یا خریداران با کارگزاران ایجاد می شود رسیدگی می کند ، ریاست این هیات را نماینده وزارت دادگستری به عهده دارد و دو عضو دیگر نیز دارد .
4)سازمان کارگزاران بورس : این سازمان دو رکن اساسی دارد:
– هیات مدیره بورس که وظیفه آنها اداره سازمان می باشد.
– دبیرکل بورس: هیات مدیره بورس یک نفر خارج از اعضای سازمان بورس را به عنوان دبیر کل سازمان به مدت دو سال انتخاب می نمایند که تصدی امور اجرایی هیات مدیره را بر عهده دارد. تجدید انتخاب دبیر کل سازمان بلامانع است. در صورت تغییر ، دبیر کل قبلی تا انتخاب دبیر کل جدید وظایف او را انجام می دهد .
نحوه فعالیت کارگزاران در بورس :
داد و ستد اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار فقط توسط کارگزاران بورس انجام می شود. این کارگزاران باید در آخر هر سال صورت حساب عملیات بورس خود را که به وسیله حسابرسی مورد قبول سازمان بورس تایید شده به هیات مدیره تسلیم نمایند. ورود به تالار معاملات بجز برای کارگزاران و مسوولان سازمان ممنوع است و اشخاص دیگر فقط با اجازه کتبی سازمان مجاز هستند که به تالار وارد شوند . تنها کارگزاران و نمایندگان آنها در امور مربوط به خرید و فروش سهام در تالار فعالیت دارند و هر کارگزار 5/0 درصد ازمبلغ معامله را به عنوان کارمزد از مشتری خود دریافت می کنند . این مبلغ در هر معامله نباید از 5000 ریال کمتر و از 30 میلیون ریال بیشتر باشد .
کارگزاران می توانند خدمات زیر را ارائه دهند :
1) خرید و فروش اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به نمایندگی از طرف اشخاص
2) پذیره نویسی اوراق پذیرفته شده در بورس
3) اداره امور سرمایه گذاری ها به نمایندگی از طرف اشخاص
4) ارائه کمک و راهنمایی به شرکت ها به منظور نحوه عرضه سهام آنها برای فروش در بورس ارواق بهادار .
5) راهنمایی شرکت ها در مورد طرق افزایش سرمایه و نحوه عرضه سهام ودیگر اوراق بهادار برای فروش در بورس اوراق بهادار
6) انجام بررسی های مالی ، اقتصادی ، سرمایه گذاری ، ارائه خدمات و نظر مشورتی به سرمایه گذاران .
اقدام به عملیات کارگزاری منوط به صدور پروانه کارگزاری است که پس از انجام تمام مقررات و تشریفات از سوی هیات مدیره بورس به نام متقاضی صادر خواهد شد.
دستور خرید و فروش :
هر مشتری تقاضای خود را به وسیله دستور خرید و عرضه سهام خود را توسط دستور فروش به کارگزار اعلام می کند. دستو ر خرید در دو نسخه تنظیم می شود که نسخه اول آن به کارگزار تحویل داده می شود و نسخه دوم آن نزد خریدار باقی می ماند . فرم دستور خرید علاوه بر مشخصات عمومی خریدار دارای ویژگی های زیر می باشد:
1) بالای هر فرم باید نام و کد مخصوص کارگزار مشخص باشد.
2) علاوه بر شماره فرم که در بالا و سمت چپ برگه نوشته شده، در سمت راست و بالای فرم باید شماره سفارش توسط کارفرما نوشته شود .
3) در خواست کننده باید مبلغ و نحوه پرداخت پیش پرداخت را به کارگزار در این فرم مشخص کند و متعهد به پرداخت کلیه کسورات بابت خرید سهام کارگزار باشد .
4) فرم درخواست خرید باید به امضا‏‏ء خریدار رسیده باشد.
5 ) فرم درخواست باید به امضاء کارگزار رسیده و به مهر کارگزاری مهمور شود.
خریداران می توانند نوع سهم یا حق تقدمی را که می خواهند خریداری نمایند در این فرم مشخص نمایند که براین اساس مبلغ سرمایه گذاری و حداکثر قیمت سهم و یا تعداد سهام مورد تقاضا مشخص می گردد. اما فرم درخواست فروش در سه نسخه تهییه می شود که نسخه اول نزد کارگزار باقی می ماند و نسخه دوم آن توسط کارگزار به شرکت خدمات بورس تحویل داده می شود و نسخه سوم آن در اختیار فروشنده قرار می گیرد . فرم در خواست فروش دارای مشخصات زیر می باشد:
1) بالای هر فرم باید نام و کد مخصوص کارگزار مشخص باشد
2) علاوه برشماره فرم که در سمت چپ برگه است ، در سمت بالای فرم باید شماره سفارش توسط کارگزار نوشته شود .
3) فرم در خواست باید به امضاء فروشنده رسیده باشد .
4) فرم درخواست فروش باید به امضاء کارگزار رسیده و مهمور به مهر کارگزاری شود.
5) در خواست کننده باید نام شرکت و تعداد سهم مورد فروش خود را مشخص نماید.

ساعت کارتالاربورس:
معاملات بورس اوراق بهادار پنج روز در هفته به استثنای روزهای تعطیل و پنج شنبه از ساعت 9 الی 12:30 انجام می شود . انجام معاملات توسط کارگزاران و به کمک سیستم رایانه ای انجام می پذیرد . قیمت نهایی هر سهم در پایان معاملات تالار و به عنوان قیمت شروع معاملات آن سهم ، در روز بعد خواهد بود .

شاخص های اصلی بازار سهام :
سه شاخص اصلی به نام های :
1) شاخص قیمت و بازده ( ‏XIPDET )
2) شاخص بازده نقدی ( XIDET )
3) شاخص کل قیمت سهام ( TEPIX )
و همچنین 5 شاخص قیمتی شامل :
1) شاخص مالی
2) شاخص صنعت
3) شاخص 50 شرکت فعال تر ( TX-50 )
4) شاخص رشته های تولیدی و صنعتی به تفکیک صنعت
5) شاخص هر شرکت .
برای سنجش فعالیت کل بازار ، صنایع تعریف شده ، و برای هر یک از شرکت های پذیرفته شده در بورس محاسبه و در چهارچوب گزارش ها ، نشریات مختلف انتشار یافته توسط بورس اوراق بهادار ، در اختیار سرمایه گذاران و علاقه مندان به پیگیری تحولات بازار سرمایه در ایران قرار گرفته است . همانطور که ذکر گردید در بورس اوراق بهادار تهران سه شاخص اصلی مورد محاسبه قرار می گیرد که به طور خلاصه در ذیل به آنها اشاره شده است:
1) شاخص قیمت و بازده نقدی ( TEDPIX ) :
این شاخص برآیند حرکت های قیمتی و بازده نقدی سهام در بورس اوراق بهادار تهران که می تواند بازده کل سرمایه گذاری را بر روی اوراق سهام در طی یک دوره معیین نشان دهد. روش محاسبه این شاخص همانند شاخص قیمت سهام است با این تفاوت که ارزش آن باید به نسبت ارزش سود نقدی تخصیص یافته به هر سهم تعدیل می شود .
2) شاخص بازده نقدی سهام (TEDIX ) :
برپایه تفاضل منطقی شاخص قیمت سهام با وزنی برابر ارزش سهام در زمانی پایه که با توجه به شاخص قیمتی لاسپیرز به صورت زیر به دست می آید :

ارزش جاری سهام منتشر شده توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس
100 × ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = شاخص قیمت سهام
ارزش پابه سهام منتشر شده توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس

عدد مبنای شاخص کل قیمت سهام در تاریخ یکم فروردین 1369 برابر 100 در نظر گرفته شده است .

شاخص های فرعی بازار سهام:
شاخص 50 شرکت فعالتر: همچنین سازمان بورس اوراق بهادار به منظور تقویت اطلاع رسانی به بازار سرمایه اقدام به انتشار دو شاخص جدید برای 50 شرکت فعالتر کرده است . این شاخص ها ازمدتها قبل به صورت آزمایشی در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه و از ابتدای سال 1380 جهت اطلاع علاقه مندان به بازار سرمایه به طور روزانه منتشر می شود.

جایگاه بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران :
هرچند که بازار اوراق بهادار مفهومی محدودتر از بازار سرمایه دارد؛ در ایران همانند بسیاری از کشورهای درحال توسعه ، شبکه بانکی به بازار سرمایه چیرگی داشته است . و بازار سرمایه ایران کم و بیش در بورس اوراق بهادار تهران متجلی می شود که پیشینه آن به سال 1346 بازمی گردد. از این رو در گام اول اقتصاد ایران برای دستیابی به رشدی درون زا و قابل دوام نیازمند گسترش منابع پس اندازی واقعی است ، ودر گام دوم باید وضعیت بازار سرمایه کشور را برای تجهیز منابع مالی و انباشت سرمایه ساماندهی کرد. بی گمان نقطه آغاز حرکت از بورس اوراق بهادار تهران می باشد . یک بازار خوب می تواند ضمن افزایش کارایی بازار متشکل سرمایه و بهره مند ساختن بخش های تولیدی از منابع حاصل از آن فشار تقاضا را برای منابع مالی در بازار پول به کمترین حد ممکن کاهش دهد. گذشته از این ، ارتباط بازار سرمایه ایران با شبکه های مالی بین المللی میتواند زمینه برخورداری از سرمایه های خارجی را فراهم آورد . همچنین یک بازار مالی خوب باید به گونه ای عمل کند " شفاف و قاعده مند " باشد . در این راستا بورس اوراق بهادار تهران تلاش می کند تا با به کارگیری سیاست های زیر بتواند تا حدود زیادی از کاستی های مشهود کنونی بازار سرمایه بکاهد:
1) اصلاح ساختار بازارها مالی کشور
2) ایجاد تنوع ابزاری در بورس
3) گسترش جغرافیایی بورس
4) گسترش موضوعی بورس

انواع اوراق بهادار:
1) اسناد خزانه : دارای سه ویژگی اند:
1) کوتاه مدت هستند
2) فاقد کو پن هستند
3) بصورت تنزیل شده بفروش می رسند
2) اوراق قرضه : سه ویژگی دارند:
1) دارای سررسید هستند
2) دارای کوپن هستند
3) نرخ بهره ثابت دارند

انواع اوراق قرضه :
1) اوراق قرضه عام
2) اوراق قرضه وجوه کنار گذاشته شده
3) اوراق قرضه رهنی
4) اوراق قرضه درآمدی
5) اوراق قرضه پست
6) اوراق قرضه با بهره مواج
7) اوراق قرضه فاقد کوپن
3) انواع سهام :
1) سهام عادی
2) سهام ممتاز : عموماً دارای بهره از قبل تعیین شده است .

عوامل تعیین کننده نرخ سهام :
1) میزان سود آوری فعالیتها و نرخ بازدهی داراییهای موجود
2) میزان سودهای اضافی حاصل از اجرای طرحهای سرمایه گذاری جدید
3) درجه اطمینان نسبت به کسب سودهای آتی
4) ارزش داراییهای شرکت پس از کسر بدهیهای آن : ارزش ویژه هر سهم را می توان به عنوان یک حداقل ارزش تلقی کرد که قیمت بازار هر سهم کمتر از آن نخواهد شد
5) تا ثیر تورم بر ارزش سهام : تورم تا ثیرات متقاضی بر وضعیت شرکت می گذارد برای بورس تا ثیر تورم ، چهار عرضه فروش ، هزینه ها ، سود و جریانات نقدی مازاد را در نظر می گیریم:
1) فروش: اگر تعداد رقبای شرکت کم باشد و کالای تولیدی آن جانشینهای زیادی نداشته باشد ، سرعت افزایش قیمت محصولات شرکت بیشتر از نرخ تورم خواهد شد . اما اگر رقبای شرکت زیاد باشند و هر یک از آنها بتوانند به آسانی عرضه محصولات خود را افزایش دهند و یا چنانچه جانشینهای فراوانی برای فرآورده شرکت وجود داشته باشد ، سرعت افزایش قیمت محصولات می تواند کمتر از نرخ تورم باشد .
2 ) هزینه ها: اگر قسمتی از هزینه های یک شرکت ثابت باشد و تورم بر آنها تاثیری نداشته باشد ، نرخ افزایش کل هزینه های شرکت کمتر از نرخ تورم خواهد بود.
3 ) سود : شرکتهایی که قسمت عمده منافع مالی خود را از طریق اخذ وام و تسهیلات مالی با هزینه های ثابت تامین کرده باشند ، در شرایط تورمی منتفع خواهند شد .
4) جریانات نقدی مازاد : در شرایط تورمی حتی اگر شرکت نخواهد فعالیت خود را توسعه دهد، به دلیل افزایش سطح قیمتها باید مبالغ بیشتری را برای جایگزینی کالا ، خرید مواد اولیه و همچنین خرید تجهیزات و داراییهای ثابت مستهلک شده صرف کند در چنین وضعیتی ، طبیعی است که جریانات نقدی مازاد شرکت کاهش می یابد و مبالغ کمتری برای توزیع سود بین سرمایه گذاران باقی خواهد ماند .
به سرمایه گذاران توصیه می شود که در شرایط تورمی سهام شرکتی را بخرند که :
1) در عرصه فعالیت آن ، تعداد رقبا اندک باشد .
2) فعالیت آن از نوع فعالیتهای سرمایه بر و قسمت عمده هزینه های آن ثابت باشد
3) به میزان زیادی از وام و سایر بدهیها استفاده کرده باشند
4) نسبت دارایییها پولی شرکت به داراییهای فیزیکی کم باشد
5) طبق قرارداد یا قراردادهای دراز مدت مواد اولیه و سایر عوامل تولید خود را با نرخ ثابت تهیه کرده باشد.

نکات و عوامل مهم در انتخاب اوراق بهادار:
سرمایه گذار با خرید یک ورقه بهادار ، ریسک می پذیرد و بازده به دست می آورد پس مهمترین عواملی که در تصمیم گیری برای خرید اوراق بهادار موثر است بازده و ریسک آن در مقایسه با سایر فرصت های سرمایه گذاری است به همین ترتیب ، بازده و ریسک هر ورقه بهادار ، قابل مقایسه با سایر اوراق می باشد.
به عبارتی ، هدف سرمایه گذار منطقی این است که از میان اوراق بهادار ، ورقه بهاداری را انتخاب کند که از یک سو در صورت داشتن ریسک مساوی نسبت به سایر اوراق بیشترین بازدهی را داشته باشد و از سوی دیگر در صورت داشتن بازده مساوی نسبت به سایر اوراق ، حداقل ریسک را داشته باشد . با توجه به موارد یاد شده ، برخی نکات که می توانند در انتخاب یک ورقه سهم ازمیان اوراق سهام موجود موثر باشند از این قرار است . گفتنی است که این نکات جنبه عام دارند ، بنابراین ممکن است درجه اهمیت آنها با توجه به نظرگاه ها و خط مشی سرمایه گذاران فرق کند.

1) قابلیت نقدینگی :
قابلیت نقدینگی یک ورقه سهم به معنای مکان فروش سریع آن است . هر چه سهامی را بتوان سریع تر و با هزینه کمتری به فروش رساند ، قابلیت نقدینگی آن بیشتر است . اوراق بهاداری که به طور روزانه و به دفعات مکرر معامله می شوند نسبت به اوراق بهاداری که با تعداد محدود و یا دفعات کم معامله می گردند قابلیت نقدینگی بیشتر و در نهایت ریسک کمتری دارند . فهرست پنجاه شرکت فعالتر بورس که هر سه ماه یک بار منتشر می شود راهنمای مناسبی برای انتخاب سهامی است که از قابلیت نقدینگی برخوردارند .

2) تعداد سهام در دست عموم :
قابلیت نقدینگی یک ورقه سهم تا حدودی به تعداد سهام در دست عموم بستگی دارد . هر چه تعداد سهامی که در دست مردم قرار دارد بیشتر باشد، حجم و سرعت گردش معاملات افزایش یافته و بازار ، قیمت منصفانه و معقول تری برای آن پیدا می کند برعکس هر چه تعداد سهام در دست مردم کمتر باشد ، رکود بیشتری بر معاملات سهام حاکم شده و در صورت معامله ، قیمت ها شکل یک طرفه ( صعودی یا نزولی ) به خود می گیرد . تجربه شرکت هایی که تعداد سهام رایج آنها کم بوده موید این نکته است.

ترکیب سهامداران :
یکی دیگر از معیارهای مطلوبیت یک ورقه سهم ، ترکیب سهامداران آن است و ترکیب سهامداران که در واقع ترکیب هیات مدیره آن را تعیین می کند می تواند به نفع سهامداران جزء یا عمده باشد . در شرکتهایی که اعضاء هیات مدیره آن منتخب سهامداران عمده هستند ممکن است تصمیماتی اتخاذ شود که بیشتر در راستای اهداف سهامدار عمده باشد و در مواردی به نفع سهامدار جزء نباشد . چنین تصمیماتی در بازارهای کارا اثر خود را به خوبی در قیمت سهم نشان می دهد و البته معمولاً تاثیر مهمی بر قیمت سهام نمی گذارد اما در بازارهای غیر کارا تا حدودی تحت تاثیر جو بازار قرار می گیرد می تواند جهت تغییرات قیمت را یک طرفه سازد .
4) سود آوری :
شاید مهمترین عامل برتری یک سهم ، میزان سودآوری آن باشد . با توجه به اینکه تعداد سهام منتشره از سوی شرکت ها با هم متفاوت است میزان سودآوری یک سهم را نسبت سود هر سهم یا EPS می سنجد .

مجموع سود خالص قبل از کسر مالیات
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ= سود هر سهم
تعداد سهام منتشره شرکت

سود هر سهم مبلغ سود به ارزش اسمی سهام را نشان می دهد . با توجه به اینکه اررزش اسمی سهام کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران 1000 ریالی بوده و ممکن است قیمت بازار انواع سهام متفاوت باشد برای مقایسه شرکت ها با یکدیگر رقم سود نسبت به قیمت بازار تحت عنوان نسبت E/P سنجیده می شود .

E سود هر سهم
ـــ = ــــــــــــــــــــ
P قیمت بازار سهام

این نسبت بازده جاری سهام را نشان داده و در شرایط تساوی سایر عوامل ، هر چه این نسبت بالاتر باشد سهام از موقعیت بهتری برخوردار خواهد بود . لازم به ذکر است هرچه میزان سود هر سهم در مقایسه با قیمت بازار سهام بیشتر باشد به خاطر تقاضایی که برای آن ایجاد می شود احتمال افزایش آتی قیمت بالاتر خواهد بود . خاطر نشان می شود که سهامداران در خرید سهام می توانند از نسبت قیمت بر درآمد تحت عنوان P/E نیز استفاده کنند که این نسبت براساس مرتبه بیان می شود و هر چه رقم آن کمتر باشد بازدهی آن سهم بیشتر خواهد شد .
P قیمت هرسهم
ـــ = ـــــــــــــــــ
E سود هر سهم
5) ثبات نسبی سودآوری :
استناد به سود هر سهم در یک سال ، به لزوم مبنای صحیحی برای ارزیابی سهام نیست چرا که ممکن است سود سال بعد بسیار کمتر از آن باشد . معیار مهم دیگری که به هنگام استفاده از نسبت بازده جاری سهام باید مورد نظر قرار داد ، ثبات نسبی سودآوری
هر سهم است . لازم به یادآوری است هر چه میزان انحراف سودآوری سال های گذشته و یا سودهای احتمالی آینده نسبت به میانگین سود یا سود مورد انتظار بیشتر باشد ریسک سهم بالاتر و ارزش آن کمتر خواهد بود ، برعکس هر چه روند سوددهی سال های گذشته و آتی از ثبات بیشتری برخوردار باشد ریسک کمتر و ارزش سهم بالاتر خواهد بود. با توجه به این که سرمایه گذاران در ارزیابی سهام تقریباً از ضریب قیمت به درآمد یکسانی در صنایع مختلف استفاده می کنند در میان انواع اوراق بهاداری که با یک ضریب قیمت بر درآمد ( P/E ) یکسان ارزیابی شده اند ، ورقه بهاداری که از سودهای با ثبات تری برخوردار است به دلیل اینکه ریسک کمتری دارد مطلوب تر است .
6) نسبت سود تقسیمی هر سهم :
نسبت سود تقسیمی هر سهم ، از تقسیم سود نقدی هر سهم به سود هر سهم به دست می آید :
E PS سود نقدی هر سهم
ـــــــ = ـــــــــــــــــــــــــــ = نسبت سود تقسیمی هر سهم
DPS سود هر سهم
تفاوت سود نقدی هر سهم و سود هر سهم مواردی از جمله مالیات ، اندوخته قانونی ، سایر اندوخته ها و سود ( زیان ) انباشته را در بر می گیرد گر چه در نظریه ، تفاوت زیادی بین شرکتی که سود نسبتاً بالایی تصویب می کند و شرکتی که سود کمی از درآمد خود را تقسیم می نماید وجود ندارد ، در عمل به دلیل جوّ حاکم بر بازار به ویژه از طرف کسانی که به درآمد سهام اتکای زیادی دارند ، عرضه سهام شرکت هایی که سود سهام
کمی تعیین می کنند زیاد شده و موجب کاهش قیمت آن سهم را در بازار فراهم می نماید. از این رو در شرایط تساوی سایر عوامل شرکت هایی که نسبت سود تقسیمی بالاتری را دارند نسبت به سایر شرکت ها از موقعیت بهتری برخوردارند .گفتنی است که نباید این نسبت در کوتاه مدت مورد توجه قرار گیرد به عبارتی ارقام یک سال را نمی توان مبنای صحیحی برای قضاوت نسبت به عملکرد همیشگی شرکت قرار داد . ممکن است سیاست شرکت در سالی اقتضاء کند که نسبت سود تقسیمی بالایی وضع شود اما در سایر سالها ، این نسبت رقم پایینی باشد برای قضاوت صحیح در مورد سیاست تقسیم سود شرکت ، باید روند تقسیم سود چند سال گذشته را مورد بررسی قرار داد و به استناد آنها نحوه تقسیم سود احتمالی سال های آتی برآورد کرد .

7) ارزش ویژه هر سهم :
ارزش ویژه هر سهم از نسبت حقوق صاحبان سهام ( سرمایه + اندوخته طرح و توسعه + اندوخته قانونی + اندوخته احتیاطی + سایر اندوخته ها + سود انباشته ) به تعداد سهام منتشره به دست می آید و در مقایسه با ارزش اسمی هر سهم سنجیده می شود هر چه ارزش ویژه هر سهم از قیمت اسمی سهام بیشتر باشد سهام آن شرکت از موقعیت و استحکام بالاتری برخوردار است .
8) بافت مالی شرکت: بافت مالی که شامل بدهی ها و حقوق صاحبان سهام است تاثیر بسزایی در عملکرد دو سودآوری یک شرکت دارد . هر چه بدهی بیشتر باشد به خاطر خاصیت اهرمی بدهی ، سودآوری نیز بالاتر خواهد بود ولی خطر ناتوانی شرکت در ایفای تعهداتش نیز بیشتر می شود بنابراین ریسک شرکت نیز بالاتر خواهد بود و بالعکس.
9) مهلت و تاریخ پرداخت سود سهام :
طبق ماده 240 قانون تجارت ، در صورتی که مجمع عمومی عادی سودی را تصویب شرکت باید ظرف مدت 8 ماه از تاریخ تصویب ، آن را به سهامداران پرداخت کند . وجوه این ماده قانونی ، یک مهلت پرداخت 8 ماهه برای شرکت ها به وجود می آورد ، در مقایسه هر چه سود نقدی هر سهم سریع تر پرداخت شود برای سهامداران مفیدتر است چرا که اولاً مشمول تورم و کاهش ارزش پول نمی شود و ثانیاً سهامدار می تواند وجوه خود را مجدداً سرمایه گذاری کرده و از بابت آن بازده به دست آورد . بنابراین در میان شرکت هایی که سود سهام نقدی اعلام می کنند آن شرکتی مطلوب تر است که سود سهام خود را سریع تر ازدیگران می پردازد .
10) انتشار مستمر اطلاعات و اخبار نسبی:
در صورتی که شرکت ها در ارائه اطلاعات شفاف مالی و یا هر گونه اخبار در زمینه وضعیت شرکت به سهامداران نهایت تلاش را نمایند ، سهامداران با داشتن اطلاعات کافی می توانند اقدام به خرید و فروش سهام نمایند .
11) عمر شرکت و میزان استهلاک ماشین آلات :
هر چه شرکت ها از ماشین آلات جدید با تکنولوژی پیشرفته تر استفاده کنند در امر تولید موفق تر هستند و شرکت هایی که عمر ماشین آلات آنها به پایان رسیده یا آنکه استهلاک بالایی دارند ممکن است در طول سال به دلیل خرابی دستگاه ها وقفه زمانی در تولید داشته باشند و نتوانند به تعهدات خود عمل کنند در نتیجه در سودآوری شرکت بی تاثیر نخواهد بود .

12) نوع شرکت و صنعت مربوط:
در هر برهه از زمان ، با توجه به شرایط اقتصادی کشور و خط مشی اعمال شده توسط دست اندرکاران اقتصادی می توان شاهد تاثیر گذاری بر روی صنایع مختلف باشیم . فعالیت اقتصادی شرکتهای تولیدی و صنعتی با توجه به تقاضای بازار برای کالا تولید شده می تواند در سودآوری آن نقش به سزایی داشته باشد ، به عنوان مثال شرکتی که عرضه کننده انحصاری کالای خاصی به یک بازار باشد می تواند بر قیمت آن اعمال قدرت بیشتری نماید ودر نتیجه سود بالای شرکت مزبور تضمین شده است ، یا دولت می تواند به منظور حمایت از صنایع داخلی بر روی کالای مشابه خارجی تعرفه و حقوق گمرکی نسبتاً زیادی وضع کند و یا در مواردی ممنوعیت ورود اعلام نماید ، در چنین حالتی تقاضا برای محصولات داخلی حفظ می شود و یا افزایش می یابد و نهایتاً پیش بینی های فروش شرکت و سودآوری آن تحقق می یابد .
13) اقتصاد کلان و عوامل سیاسی – اجتماعی :
رویدادهای اجتماعی و سیاسی و پیش بینی تاثیر احتمال هر یک از آنها بر اقتصاد کشور و همچنین عوامل اقتصاد کلان ( کل سیستم اقتصادی کشور ) می تواند در تصمیم گیری سهامدار در خرید و فروش سهام شرکت ها نقش عمده ای داشته باشد . دامنه این عوامل بسیار متنوع است و طیف گسترده ای را در بر می گیرد . عواملی مانند نرخ تورم ، بیکاری ، اشتغال ، سبد هزینه خانوار ، توزیع درآمد و …برخی از عوامل مهم اقتصادی است که بر وضعیت بازار سهام تاثیر مهمی دارد . همچنین عوامل سیاسی – اجتماعی ، مانند بروز تنش ها ، رخدادهای مهم سیاسی ، … نیز به نوبه خود بر اوضاع عمومی بازارسهام می تواند حائز اثرات مثبت یا منفی باشد . گفتنی است دو عامل نوع صنعت و اقتصاد کلان جزو عوامل بیرونی هستند که غالباً شرکت ها و خود بورس بر آنها کنترلی ندارند و ما بقی عوامل یاد شده از عوامل درونی شرکت ها به شمار می روند .
سرمایه گذاری و سرمایه گذاران

تعریف سرمایه گذاری:
سرمایه گذاری ( INVESTMENT ) عبارت است از هر گونه فدا کردن ارزشی در حال حاضر ( که معمولاً مشخص است ) به امید بدست آوردن ارزشی در زمان آینده ( که معمولاً اندازه یا کیفیت آن نامعلوم است ) به عبارتی سرمایه گذار در حال حاضر ، ارزش مشخصی را فدا می کند تا در قبال آن در آینده ارزش خاصی که مورد نظرش است بدست آورد ؛ مثل پرداخت وجهبی بابت خرید سهام به امید بدست آوردن سودهای مشخصی از آن در آینده سرمایه گذاری را به روشهای مختلفی تقسیم بندی می کنند:
1) بر اساس موضوع سرمایه گذاری : سرمایه گذاری بر حسب موضوع به دو دسته سرمایه گذاری واقعی و سرمایه گذاری مالی تقسیم می شود:
1) سرمایه گذاری واقعی : نوعی سرمایه گذاری است که فرد با فدا کردن ارزشی در زمان حاضر ، نوعی دارایی واقعی بدست می آورد .
2) سرمایه گذاری مالی : در سرمایه گذاری مالی فرد در ازای فدا کردن ارزش حاضر نوعی دارایی مالی که نتیجه آن معمولاً جریانی از وجوه نقد است بدست می آورد . سرمایه گذاری در اوراق بهادار مثل سهام عادی یا اوراق مشارکت ، که فرد در ازای پرداخت پول ، محق به دریافت جریانی از وجوه نقد به شکل سود می شود ، سرمایه گذاری مالی محسوب می گردد .

2) براساس زمان یا مدت سرمایه گذاری : برحسب زمان ، سرمایه گذاری را می توان کوتاه مدت یا حداکثر تا یکسال و بلند مدت یا بیش از یکسال تقسیم بندی کرد .
3) برحسب خطر یا ریسک سرمایه گذاری : از آنجا که منافع حاصل از سرمایه گذاری در آینده بدست می آید و نسبت به تحقق این منافع یقین وجود ندارد پس انواع سرمایه گذاری ها با درجاتی از احتمال عدم تحقق منافع مورد نظر سرمایه گذاری یا ریسک مواجهند . بر این اساس اینکه میزان یا احتمال تحقق نیافتن منافع آتی ( ریسک ) چقدر باشد ، سه نوع سرمایه گذاری را می توان از یکدیگر متمایز ساخت :
1) سرمایه گذاری با ریسک متناسب : سرمایه گذاری متناسب یا بطور خلاصه سرمایه گذاری ، نوعی سرمایه گذاری است که ریسک آن متناسب با بازده ای است که از آن انتظار می رود .
2) سرمایه گذاری نسبی : سرمایه گذاری با ریسک نسبتاً بیشتر یا سفته بازی ، نوعی سرمایه گذاری است که در آن سرمایه گذار برای کسب بازده ، ریسک بیشتری تقبل می کند
3) سرمایه گذاری پرخطر یا ریسکی : سرمایه گذاری بسیار ریسکی یا قمار ، نوعی سرمایه گذاری است که در آن فرد برای بدست آوردن بازده ای ولو بسیار کم ، ریسک بسیار زیادی متحمل می شود .

انواع سرمایه گذاران :
سرمایه گذارانی که در بازار معامله اوراق بهادار وجود دارند متنوع و بشرح زیرند :
1) اشخاص حقیقی : گروهی هستند که بیشتر به امید انتفاع از سرمایه گذاری اقدام به خرید یا فروش اوراق بهادار می کنند . در برخی موارد ، وقتی سرمایه این افراد زیاد باشد ، ممکن است هدف دیگری همچون بدست گرفتن کنترل شرکت از طریق خرید درصد بالایی از سهام آن شرکت نیز دنبال شود.
2) اشخاص حقوقی : این اشخاص که معمولاً به دلیل وسعت عمل و حجم منابع مالی ، تاثیر بسزایی در بازار سرمایه دارند ، متنوع و برخی از مهمترین آنها به شرح زیرند :
1) بانکها : مو سساتی هستند که معمولاً به دو دلیل وارد بازار می شوند . اول که بیشتر رایج است ، کسب بازده از وجوهی است که به شکل سپرده نزد آنان قرار دارد و دوم که معمولاً تابع شرایط خاصی است عبارت است از ایجاد و حفظ بازاری سیال و نقدینه برای اوراق بهادار . در این نقش بانکها از طریق عرضه یا تقاضای اوراق بهادار هنگامی که برای آنها عدم تعادل وجود دارد ، نقش متعادل کردن بازار ایفا می کنند .
2) شرکتهای بیمه : شرکتهای بیمه با دو دسته جریان وجوه مواجهند : جریان ورودی که معمولاً شامل حق بیمه های وصولی بابت موضوعات بیمه اشخاص و غیر اشخاص می گردد و جریان خروجی که عمدتاً شامل خسارتهای پرداختی ، پس انداز عمر افراد و نظایر آن است . برای اینکه بین این دو جریان تعادلی مطلوب برقرار شود ، شرکتهای بیمه معمولاً سعی می کنند بخش عمده ای از وجوه خود را سرمایه گذاری کنند . یکی از بازارهای جذاب برای این قبیل شرکتها ، بازار اوراق بهادار می باشد . شرکتهای بیمه معمولاً به لحاظ حجم قابل توجه منابع مالی ، تاثیر بسزایی در این بازار دارند .
3) صندوقهای بازنشستگی : این مو سسات نیز مانند شرکتهای بیمه با دو دسته جریان وجوه مواجهند ؛ یکدسته وصولی های مربوط به کسور بازنشستگی افراد که غالباً در مقایسه با جریان خروجی وجوه ، رقم کمی است و دسته دوم پرداختهای مربوط به حقوق بازنشستگی که معمولاً رقم قابل توجهی می باشد ( جریان خروجی ) . صندوقهای بازنشستگی برای ایجاد تعادل بین این دو جریان ورودی وخروجی ، وجوه در دسترس خود را برای کسب بازده و تقویت جریان ورودی به اشکال مختلف سرمایه گذاری می کنند که سرمایه گذری در انواع اوراق بهادار یکی از رایج ترین آنها می باشد . این موسسات نیز به دلیل منابع قابل توجه مالی ، تاثیر بسزایی در بازار دارند .
4) شرکتهای سرمایه گذاری : شرکتهای سرمایه گذاری مو سساتی هستند که از طریق فروش سهم و در برخی موارد ، اوراق قرضه ، منابع مالی پس انداز کنندگان وافراد را جمع آوری کرده ، و آنها را در سهام و اوراق قرضه سایر شرکتها سرمایه گذاری می کنند. اهمیت این مو سسات در این است که افراد ، با پس انداز اندک خود ، شاید براحتی نتوانند در اوراق بهادار مورد نظر خود سرمایه گذاری کنند اما این قبیل شرکتهای ، با یک کاسه کردن وجوه ، آنها را در اوراق بهادار متنوع سرمایه گذاری معمولاً بازده ای بیشتر از این مجموعه عاید می کنند . شرکتهای سرمایه گذاری خدمات متنوعی انجام می دهند که موارد زیر از اهم آنها می باشد :
– اداره حسابهای مختلف سرمایه گذاران ، سرمایه گذاری مجدد سودهای سهام آنان .
– سرمایه گذاری وجوه جزء جمع آوری شده در اوراق بهادار متنوع وایجاد مجموعه سرمایه گذاری کارآ ( پورتفوی )
– بررسی و کنترل مستمر سرمایه گذاریها برای حفظ شرایط ارائه شده هر یک ( بطور مثال حداقل بازده لازم ، حداکثر ریسک قابل قبول و …
– ارزیابی مستمر اوراق بهادار برای انتخاب اوراق بهادار دارای بازده بالقوه بالا.
با توجه به مقیاس عمل گسترده ، معمولاً هزینه سرمایه گذاری برای این شرکت ها حداقل می شود .
5) شرکتهای دارنده یا مادر: شرکتهای مادر یا دارنده ، شرکتهایی هستند که سهام یک یا چند شرکت فرعی را به منظور کسب کنترل آنها در جهت تحقق یک هدف مشترک در دست دارند . لازم به ذکر است که سهام کنترل کننده لزوماً 51% نبود و حتی ممکن است برای شرکتهای که سهام آن به طور گسترده ای پراکنده شده ، این میزان حتی کمتر از 10% باشد. از آنجایی که در بازار بورس اوراق بهادار ، بخاطر معاملات مستمر سهام ، تغییرات مالکیتی رخ می دهد لذا این شرکتها به منظور حفظ موقعیت کنترلی خود دائماً در بازار حضور می یابند .
6) شرکتهای کارگزاری : واسطه های مالی هستند که بین خریداران و فروشندگان اوراق بهادار ، نقش تسهیل کننده مبادله را بر عهده دارند . در ایران ، اساسنامه این شرکتها به آنها اجازه داده تا میزان 20% حجم معاملات ، مشروط بر اینکه از میزان سرمایه آنها تجاوز نکنند ، برای خود خرید و فروش کنند.
7) سایر اشخاص حقوقی : معمولاً شرکتها وجوه مازاد خود را جهت کسب بازده در اوراق بهادار سرمایه گذاری می کنند . بعضی اوقات نیز خرید بخشی از اوراق بهادار ( سهام عادی یا ممتاز ) یا تمام آن ، به امید جذب یا ادغام شرکت مورد نظر در راستای اهداف رقابتی شرکت اصلی می باشد .

فرایند سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران:
پس از اینکه سرمایه گذار ، تصمیم خود را نسبت به سرمایه گذاری در خرید یک ورقه بهادار خاص ، یا مجموعه ای از اوراق بهادار ، یا حتی فروش آنها اتخاذ کرد ، برای اجرای منظور خود بایستی به یکی از معامله گران مراجعه کرده ، دستور خرید یا فروش خود را به آنها ارائه دهد . سایر مراحل ، خودبخود و تقریباً بدون دخالت سرمایه گذار انجام خواهد پذیرفت . معامله گران ، که در واقع نمایندگان مجاز و قانونی خرید و فروش هستند به دو گروه عمده کارگزاران و متخصصین یا بازارسازان تقسیم می شوند .

کارگزاران ( Brokers ) :
کارگزاران اشخاصی حقیقی یا حقوقی هستند که نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را در بازار بورس بازی می کنند . آنها دراین نقش ، وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را بر عهده دارند . به عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند کارگزاران طی تشریفات و آزمونهای متعدد و خاصی انتخاب می شوند و بنابراین در کار خود صلاحیت ، مهارت و دانش لازم را دارا می باشند . کارگزاران وظایف متنوعی دارند که موارد زیر از اهم آنها می باشد:
1) انجام معامله : ( اجرای سفارش خرید برای خریداران و سفارش فروش برای فروشندگان ) . در انجام این وظیفه آنها خود را در مقام مشتری فرض کرده ، سعی می کنند در خرید به حداقل قیمت و در فروش به حداکثر بها معامله کنند.
2) اداره حساب سرمایه گذاری اشخاص : شرکتهای کارگزاری بورس در برخی موارد نقش مدیریت حساب سرمایه گذاری اشخاص را ایفا می کنند . در این ارتباط ، آنها با توجه به استراتژیهای اشخاص سرمایه گذار ، مجموعه سرمایه گذاری برای آنها تشکیل داده ، دائماً بر اساس شرایط جدید تعدیل و اصلاح می کنند.
3) مشاوره و راهنمایی : کارگزاران با دسترسی نسبتاً وسیع و سریعتر به اطلاعات ، و با داشتن کارشناسان متخصص ، معمولاً خدمات اطلاعاتی قابل توجهی به مشتریان ارائه می دهند . این خدمات از ارزیابی عملکرد گذشته یک یا چند شرکت گرفته تا پیش بینی تغییرات احتمالی آنرا شامل می شود.
4) معرفی شرکتها برای پذیرش در بورس : طبق قانون ، شرکتهایی که متقاضی پذیرش در بورس هستند باید آمادگی خود را از طریق یک یا چند شرکت کارگزاری اعلان دارند معمولاً بعد از پذیرش ، عرضه سهام این شرکتها و حتی حمایت از آنها ، از طریق همین شرکت یا شرکتها کارگزاری انجام خواهد شد .
5) انجام عملیات انتقال سهام از طرف مشتریان : طبق قانون تجارت ، کلیه اطلاعات مربوط به سهامداران و هر گونه نقل و انتقال سهام آنها باید در دفتری به نام دفتر ثبت و نقل و انتقال سهام درج شود . بعد از انجام هر معامله فروش ، فروشنده باید به اداره امور سهام شرکت ذیربط مراجعه کرده و با تغییر اطلاعات دفتر مزبور ، آنرا امضاء کند. در حال حاضر این کار از طریق کارگزاران و با وکالتنامه ای که بهمراه سفارش فروش از مشتریان گرفته می شود انجام شده و طبعاً سادگی و راحتی بیشتری را برای مشتریان فراهم می کند.

متخصصین ، بازارسازها ( specialists ) :
کارگزاران در امر خرید و فروش اوراق بهادار ، مقید و منحصر به شرکت یا صنعت خاصی نبوده و می توانند روی اوراق بهادار تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس معامله کنند . طبیعی است کارکردن روی تمامی شرکتها ، امکان تمرکز بر تک تک آنها و دقیق شدن در رفتار قیمت سهام و سایر ویژگیهای مالی را از بین می برد . مکانیزم عرضه و تقاضا نیز همیشه تعادل در بازار را فراهم نمی آ ورد و بنابراین ممکن است روند تغییرات قیمت ها بی رویه مثبت یا منفی شوند . برای ایجاد بازاری منظم و سیال برای تمام اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس که جزو وظایف بورس می باشد، گروهی دیگر در بازار فعالیت می کنند که متخصص یا بازار ساز نامیده می شوند . متخصصین یا بازارسازان ، کسانی هستندکه به صورت تخصصی روی یک یا چند ورقه بهادار خاص کار می کنند. وظیفه اصلی این گروه حذف ناهماهنگی های موقتی بین عرضه و تقاضا و حفظ بازاری سیال و منظم برای یک یا چند ورقه بهاداری است که به آنها اختصاص داده شده ؛ برای این کار آنها در نقش متعادل کننده وارد بازار می شوند یعنی زمانی که عرضه زیادی برای سهام خاص وجود دارد ، آنها در نقش تقاضا و خرید وارد می شوند و برعکس زمانی که خریدار زیادی برای سهام مورد نظر وجود دارد ، برای حذف ناهماهنگی و ایجاد تعادل ، بازار را می سازند . این افراد می توانند برای خود و یا از سوی سایر اعضای بورس (کارگزاران ) معامله کنند. بازارسازان معمولاً تماس مستقیم با عموم ندارند بلکه بیشتر سفارشات ارائه شده از سوی کارگزاران را در ازای دریافت کارمزد انجام می دهند . به لحاظ نقش مهمی که ایفا می کنند این افراد باید توانایی مالی زیادی داشته باشند تا در هر لحظه بتوانند برای ساختن بازار ، وارد شوند ،. محدود بودن به اوراق بهادار مورد بررسی توسط این افراد باعث می شود آنها بتوانند ، کلیه اطلاعات مربوط به ورقه بهادار مورد بررسی خود را جمع آوری کرده و آنها را در قیمت تفسیر کنند متخصصین در خرید و فروش ، منحصر به حجم معاملاتی خاصی نبوده ، سفارشات جزئی را نیز اجرا می کنند. عملکرد این افراد توسط سه معیار سنجیده می شود:
1) نسبت مشارکت : از تقسیم کل حجم خرید و فروش یک متخصص یا بازارساز به کل معاملات بازار در همان روز بدست می آید :

حجم معاملات متخصص
ـــــــــــــــــــــــ = نسبت مشارکت
حجم معاملات بازار

2) نسبت ثبات : براساس میزان خرید و فروشهایی که یک متخصص ، با قیمتی کمتر یا بیشتر از قیمت بازار انجام داده محاسبه می شود.
3) نسبت تداوم قیمت : بر اساس میزان معاملاتی که به قیمت قبلی بازار انجام شده محاسبه می شود . این رقم هرچه بیشتر باشد ، نشان می دهد بازار ساز تلاش بیشتری برای حفظ تداوم قیمت و جلو گیری از نوسانات شدید آن نموده است . علیرغم خدمات ارزشمندی که متخصصین یا بازارسازان می توانند برای کارآ شدن بازار انجام دهند در بورس اوراق بهادار تهران هنوز فعال نشده اند .

انتخاب کارگزار مناسب :
در بازار بورس اوراق بهادار ، تعداد نسبتاً زیادی کارگزار وجود دارد که از لحاظ تواناییهای مالی و تخصصی و رشته فعالیت ، با یکدیگر تفاوت دارند . سرمایه گذار باید با توجه به خواسته خود ، از میان آنها مناسبترین کارگزار را انتخاب کند . معیارهای متعددی در انتخاب یک کارگزار مناسب وجود دارد که برخی از آنها به شرح زیر است: 1) قابلیت انجام سریع سفارش مشتری : شاید بتوان گفت اساسی ترین عامل در موقعیت یا شکست سرمایه گذاران ، خرید یا فروش به موقع اوراق بهادار است . بدیهی است در هر لحظه از زمان اطلاعات جدید وارد بورس شده و با تفسیر آنها توسط سرمایه گذاران ، قیمت ها تحت تاثیر قرار می گیرد . در این نوسان قیمت ، سرمایه گذاری موفقتر خواهد بود که زودتر از دیگران سفارش خود را عملی سازد ، زیرا هر چه زمان بیشتری از انتشار اطلاعات جدید بگذرد ، به لحاظ مطلع شدن گروه بیشتری از مردم و ارائه سفارش های خرید و فروش ، قیمت ها بیشتر به سمت قیمت جدید نزدیک شده و بنابراین نفع حاصله یا نفعی که می توانست بدست آید کمتر می شود. از طرفی همانطور که گفته شد کارگزاران می توانند در اوراق بهادار تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس معامله کنند . معاملات بطوریکه بعداً توضیح داده خواهد شد ، از طریق سیستم و برنامه های رایانه ای انجام می شود . با استفاده از این سیستم ، اسامی شرکتهای پذیرفته شده و اطلاعات مربوط به قیمت آنها در شبکه ای از ایستگاههای رایانه ای که در مجموع بازار را تشکیل می دهند از طریق صفحه نمایش رایانه ، دائماً در معرض دید نمایندگان بازار قرار دارد . طبعاً قدرت نمایش صفحه نمایش محدود بوده و در هر لحظه از زمان می تواند در هر صفحه ، اطلاعات قیمتی ( عرضه ، تقاضا و قیمت معامله شده ) حداکثر 20 شرکت را به نمایش بگذارد . البته تغییر اطلاعات هر صفحه یا تغییر صفحه اطلاعات ساده است ولی گاهی اوقات بخاطر سیستم شبکه و تعداد کاربر آن ، بسیار زمان بر می باشد بطوریکه زمانی که بابت تغییر این صفحه یا اطلاعات آن صرف می شود ممکن است از منافع حاصل از آن خیلی بیشتر شود . بخاطر وجود این محدودیت و نیز تنوع زیاد اوراق بهادار پذیرفته شده کارگزاران معمولاً برچند شرکت خاص متمرکز شده و در صفحه اصلی مونیتور کامپیوتر ، اطلاعات شرکتهایی را وارد می سازند که بیشترین معامله را روی آنها انجام می دهند . به این دلیل ، سرمایه گذاران باید کارگزارانی را انتخاب کنند که روی سهم مورد نظرشان بیشتر کار می کنند.
2) داشتن سیستمهای داخلی مناسب : محدودیت تعداد کارگزاران نسبت به افزایش روز افزون مشتریان ، موجب شده تعداد افرادی که به هر یک از کارگزاران مراجعه می کنند هر روز بیشتر شود . با توجه به تعداد مشتریان و مشکلات مربوط به اداره حساب آنان ، می توان گفت کارگزاری مناسب تر است که از سیستمهای مالی حسابداری دقیق تر ، منظم تر و به روزتری برخوردار باشد . طبعاً وجود سیستمهای مناسب موجب می شود معاملات مشتریان با رعایت نوبت و به موقع صورت گیرد.
3) داشتن اطلاعات مربوط و کافی :
بسیاری از مشتریان شخصاً اطلاعات کافی نداشته ، و کار اتنخاب سهم یا مجموعه ای از اوراق بهادار ( پور تفوری ) را بر عهده کارگزاران می گذارند . بدیهی است منافع مشتریان وقتی به بهترین نحو تامین خواهد شد که کارگزار منتخب آنها ، اطلاعات و دانش مرتبط لازم را داشته باشد . با توجه به این عامل ، سرمایه گذاران باید به کارگزاری مراجعه کنند که کادر تحقیقاتی مناسب تر و سیستمهای اطلاعاتی به روزتر دارند .

فرآیند دریافت و اجرای سفارش:
بعد از انتخاب کارگزار مناسب ، نوبت به ارائه سفارش خرید یا فروش می رسد . سفارشات مشتریان از طریق فرمهایی که توسط سازمان بورس در اختیار کارگزاران قرار می گیرد ارائه می شود . با ارائه سفارش از طرف مشتری ، بنام وی حسابی در دفاتر کار گزاری ایجاد می شود ،البته در صورتی که سفارش مزبور خرید باشد ، همزمان با ارائه سفارش ، مشتری باید وجهی معمولاً به اندازه خرید مورد نظر خود به حساب شرکت کارگزاری پرداخت نماید . در حالت سفارش فروش ، مشتری باید علاوه بر فرم سفارش فروش ، فرم دیگری که وکالتنامه فروش نامیده می شود را نیز تکمیل کند . همانطور که گفته شد طبق قانون تجارت ، هر گونه نقل وانتقال سهام باید توسط سهامدار یا وکیل او در دفاتر شرکت به ثبت برسد . فرم وکالتنامه این اجازه را به کارگزار می دهد که به نمایندگی از طرف مشتری ، این کار را انجام دهد .

سفارش های خرید و فروش :
سفارشات خرید و فروش فرمهای نمونه ای هستند که رابطه حقوقی و قردادی بین مشتریان و کارگزار ، در خرید یا فروش را تعیین و تعریف می کنند و به همین دلیل تکمیل صحیح و دقیق آنها ( چه خرید یا فروش ) از اهمیت خاصی برخوردار است . این فرمها معمولاً از دو قسمت تشکیل می شود . یک قسمت چاپی ، که معمولاً در تمام فرم ها یکسان و مشابه است و یک قسمت جاهای خالی ، که مشتری اطلاعات مورد نظر خود در قرارداد معامله را در آنها درج می کند . مشتریان می توانند براساس تمایل اطلاعات متنوعی در قسمتهای خالی درج کنند. با توجه به نوع اطلاعاتی که می توان در این قسمتهای خالی گنجاند ، سفارشات متعددی بوجود می آید که از انواع آن می توان به موارد زیر اشاره کرد .
1) قسمت نوع سهام : در حالت سفارش خرید ، سرمایه گذار باتوجه به میزان مطالعات و بررسیهای خود، می تواند به دو شکل عمل کند:
1) سرمایه گذار ، ورقه بهادار خاصی را انتخاب کرده ، که در این صورت نام شرکت مورد نظر خود را در قسمت خالی قید می کند .
2) سرمایه گذار به هر دلیل ، مطالعه و انتخاب مشخصی نداشته ، بنابراین می تواند باذکر جمله (( به صلاحدید کارگزار)) و یا (( طبق نظر کارگزار )) ، البته با توافق با گارگزار ، انتخاب ورقه بهاداری خاص را بر عهده کارگزار بگذارد . در واقع با این نوع سفارش ، سرمایه گذار مسئوولیت انتخاب ورقه بهادارخاص را به کارگزار تفویض می کند .
2) قسمت بهای سهام : با توجه به شروطی که می توان در این قسمت گنجاند ، انواع سفارش زیر بوجود می آید :
1) در قسمت بهای سهام درج شود ، سفارش به قیمت بازار شکل می گیرد . براساس این نوع سفارش ، معامله با بهترین قیمت رایج در بازار صورت می گیرد . با این شیوه قیمت گذاری ، کارگزار سعی خواهد کرد در حالت خرید ، سهم مورد نظر را به پایین ترین قیمت خریداری کند و در حالت فروش ، آنرا به بالاترین قیمت بفروش رساند . این شیوه تعیین قیمت خرید و فروش ، معمولاً انعطاف عمل زیادی برای کارگزار ایجاد می کند و بنابراین سرعت زیادی به معامله می بخشد . ولی در عین حال ، برای مشتری این خطر را نیز دارد که ممکن است قیمت معاملاتی نسبت به قیمت مورد نظر مشتری تغییر زیادی کرده باشد و احتمالاً مشتری متضرر گردد .
2) سفارش قیمت معیین : مشتری می تواند قیمت خاصی را در قسمت خالی مربوط درج کند . در این صورت سفارش به قیمت مشخص بوجود می آید . طبق این نوع سفارش ، کارگزار تنها در قیمت خاص مورد نظر مشتری اقدام به معامله خواهد کرد . این شیوه تعیین قیمت ، خطر تغییر شدید قیمت و احتمالاً منتقع نشدن مشتری را بسیار کاهش می دهد ولی موجب می شود انعطاف عمل کارگزار در معامله از بین رفته وچه بسا ممکن است در اثر تغییر قیمت اصلاً معامله ای در قیمت مورد نظر مشتری صورت نگیرد .
3) سفارش محدود ( Limit Order ) : مشتری می تواند در قیمت ، سقف یا کف قیمت تعیین کند ( مثلا (( حداکثر … ریال )) برای خرید یا (( حداقل … ریال )) برای فروش) . در این صورت دامنه قیمتی که کارگزار برای معامله اوراق بهادار مورد نظر می تواند اعمال کند حداکثر ( و یا حداقل ) تا قیمت مورد نظر مشتری خواهد بود . با این شیوه عمل ، انعطاف کارگزاران در محدوده قیمتی تعیین شده تا حدودی بیشتر شده ، انجام سفارش نیز تسریع می شود . از طرفی مشتری نیز اطمینان بیشتری نسبت به دامنه قیمت معاملاتی و قیمت معامله خواهد یافت .
3) قسمت ملاحضات و شرایط ویژه خرید: با توجه به شروطی که در این قسمت می توان نوشت دو نوع سفارش ایجاد می شود :
1) سفارش قسمت محدود زمانی ( Time Order ) : مشتری می تواند تاریخ مشخصی در سفارش قید کند. ( مثلاً اعتبار دستور خرید حداکثر تا تاریخ … می باشد ) . دراین صورت قرارداد معامله ( خرید یا فروش ) حداکثر تا زمان مورد نظر مشتری معتبر خواهد بود و پس از آن بخودی خود باطل خواهد شد . این نوع سفارش معمولاً مطلوب اشخاصی است که نسبت به زمانهای دورتر ، اطمینان کافی ندارند و یا در رابطه با آینده ، اطلاعات خاصی دارند ، مانند احتمال افزایش قیمت یا برگزاری مجمع شرکت و …
2) سفارش باز یا معتبر تا اطلاع بعدی ( Good Till Cancelled ) : در قسمت تاریخ ، می توان عبارت (( تا اطلاع ثانوی )) را درج کرد ( یا حتی آن قسمت را خالی گذاشت ) ،در این صورت ، سفارش مشتری ، تا تاریخی که وی اعلام کند معتبر خواهد بود . افرادی که سعی دارند به هر ترتیب ممکن اوراق بهادار خاصی را معامله کنند ، معمولاً از این حالت استفاده می کنند . این شرط ، ریسک تغییر قیمت ورقه بهادار را برای مشتری افزایش می دهد .
1) سایر انواع سفارش :
1) سفارش همه یا هیچ ( Fill or Kill ) : این نوع سفارش توسط مشتریانی داده می شود که مایل نیستند اوراق بهادار مورد نظر آنها به صورت جزء جزء یا در مقاطع مختلف معامله شود . در صورتی که حجم سهام معاملاتی زیاد بوده و قیمت آن نیز دائماً در نوسان باشد ممکن است نتوان همه اوراق بهادار مورد نظر مشتری را به طور یکجا معامله کرد و چه بسا ممکن است مشتری به خاطر تغییر قیمت متضرر شود . در چنین مواردی از سفارش همه یا هیچ استفاده می شود . برای این نوع سفارش مشتری در قسمت شرایط ویژه می تواند عباراتی را درج کند که نشانگر تمایل وی به فروش کلی اوراق بهادار باشد و طبق آن کارگزار تنها در صورتی دستور مشتری را انجام خواهد داد که مطمئن شود می تواند همه معامله را به یکباره انجام دهد و در غیر اینصورت کارگزار معامله ای نخواهد کرد
2) سفارش ازنوع اجرای فوری : با این نوع سفارش ، کارگزار یا باید فوراً دستور مشتری را انجام داده معامله را انجام دهد و یا کل سفارش باطل می شود این سفارش برای اوراق بهاداری مناسب تر است که در بازار از نوسان شدید قیمتی برخوردار باشد.

تعیین کد معاملاتی برای مشتریان:
بعد از اینکه مشتری سفارش مورد نظر خود را به کارگزار تسلیم کرد ، نوبت به تعیین کد معاملاتی مشتری می رسد . کد معاملاتی ، نمادی است که به صورت اختصاصی برای تمام مشتریانی که در بورس اوراق بهادار معامله می کنند ، به منظور شناسایی وی در سیستم معاملاتی ، سهولت انجام معاملات از نظر دادن اطلاعات متعدد مربوط به خریداران یا فروشندگان ، نگهداری اطلاعات مشتریان ، گزارشگریهای دوره ای و صحت معاملات انجام شده توسط کارگزاران ( زیرا تمام معاملاتی که در بورس صورت می گیرد ، به نام شخص خریدار یا فروشنده انجام می شود ) تعیین می شود .
کد معاملاتی معمولاً علامتی است که مرکب از سه حرف و پنج عدد ( مجموعاً 8 حرف که حروف آن ، سه حرف اول تشکیل دهنده نام فامیل شخص ، و اعداد آن ، طبقه بندی وی در بانک اطلاعاتی سیستم کامپیوتری است . برای مثال برای نام " رضا محمدی " ممکن است در سیستم کامپیوتری کد زیر مورد استفاده قرار گیرد . محم01251 که " محم" برگرفته از سه حرف اول نام فامیل فرد و شماره 01251 جایگاه آن در بانک اطلاعاتی مربوط می باشد . مشتریان یا برای اولین بار است که معامله می کنند . ویا قبلاً سهامدار یک یا چند شرکت بوده اند . برای کسانی که اولین بار است اقدام به خرید می کنند ، توسط واحد صدور کد بورس ، کد معاملاتی ایجاد می شود و سپس تمام خرید یا فروشهای فرد با همان کد انجام می شود . ( مگر اینکه اشتباهاً در معاملات بعدی کد جدیدی برای وی صادر شود . ) اما کسانی که قبلاً سهامدار یک یا چند شرکت بوده اند یا بهنگام خرید از بورس اوراق بهادار برای آنها کد معاملاتی ایجاد شده و یا شرکت متبوع آنها به هنگام پذیرش و ورود به بورس ، اطلاعات سهامداران خود را بر اساس سیستم معاملاتی بورس تنظیم و اعلام نموده و توسط بورس برای آنها کد معاملاتی تعیین گردیده است . ( البته دراین حالت ، کارگزار از طریق سیستم معاملاتی بورس ، کد وی را مشخص می کند. ) از آنجا که فرد ممکن است قبلاً سهامدار چند شرکت بوده ، یا به اشتباه در خریدهای متفاوت ، کدهای مختلفی برای وی ایجاد شود ، می تواند بیش از یک کد معاملاتی نیز داشته باشد . با توجه به اینکه کد سرمایه گذار فقط یک کلید اطلاعاتی است ، منحصر یا چند تایی بودن آن هیچ تاثیری در حساب شخص و یا رابطه وی با بورس ندارد . بهر حال پس از مشخص شدن کد معاملاتی ، دستور مشتری ، برای اجرا وارد کامپیوتر می گردد.

اجرای سفارش مشتریان:
پس از اینکه کد معاملاتی مشتری بوسیله کارگزار تعیین یا توسط بورس صادر شده کارگزار یا نماینده وی ، سفارش مشتری را وارد بازار می کند . تا قبل از مطرح شدن سیستم معاملات کامپیوتری ، بازار معامله منحصر به محلی بود به نام تالار ، که در آن کارگزاران یا نمایندگان آنها ، به صورت رو در رو و با بیان عباراتی خاص مانند ((خریدم)) یا (( فروختم )) ، معامله می کردند . آنها قبل از معامله ، ابتدا سفارشات خرید و فروش مشتریان را در دفاتر کارگزاری خود گرفته ، آنها را طبقه بندی کرده و در تالار معاملات ، متناسب با هر یک از این سفارشات ، به معامله و چانه زدن با سایر کارگزاران می پرداختند؛ سپس بعد از انجام معامله ، در صورت خرید ، آنها را بر اساس تقدم دستورات مشتریان و تعداد مورد نظر به آنها تخصیص می داند . اساس معاملات در تالار مبتنی بر نوعی حراج بوده بدینصورت که در بین پیشنهادات قیمت ارائه شده برای خرید ، پیشنهاد که بالاترین قیمت را ارائه می داد ، موفقیت در معامله را کسب می کرد ( و بر عکس برای پیشنهاد فروش ) .

ترتیب اجرای سفارشات :
سیستم اجرای اتوماتیک معاملات ( ATES ) ، سفارشاتی را اجرا خواهد کرد که از نظر قیمت یکسان ( واز نظر تعداد کافی ) باشند . از آنجا که متاثر از اصول حراج ، طبقه بندی اطلاعات در این سیستم بگونه ای است که سفارشات خرید و فروش هم قیمت یا دارای قیمت نزدیک در بالایی لیست خریداران و فروشندگان قرار می گیرند ، پس سیستم از ابتدای لیست شروع کرده خرید و فروش ها را با یکدیگر پایاپای می کند در صورتی که سفارشات مثال فرضی فوق با یکدیگر مقایسه کنیم ، ملاحظه خواهد شد که در بالای لیست، سفارشات دارای قمیت یکسان یا خیلی نزدیک بهم وجود دارند، در پایین آن ، قیمتهای خرید و فروش از هم فاصله بیشتری می گیرند. اصولاً طبق آیین نامه معاملات و قواعد حاکم بر سیستم معاملات مکانیزه بورس ترتیب اجرای سفارشات به صورت زیر است :
1) سفارشات خرید یا فروش باز ( بدون قیمت ) در اولین زمان ورود اجرا می شوند فرض در این نوع سفارشات براین است که قیمت خریدار ( در حالت فروش ) و یا فروشنده ( در حال خرید ) بهترین قیمت است .
2) سفارشات خرید یا فروش به قیمت معیین : این سفارشات براساس جایگاهشان در لیست خریداران و فروشندگان ، زمانی که قیمت آنها متناسب با خریدار یا فروشنده باشد معامله می شوند .
3) سفارشات خرید و فروش همه یا هیچ : این سفارشات تنها وقتی اجرا می شوند که سفارش متقابلی درست به همان اندازه ( از نظر تعداد سهام ) وجود داشته یا ارائه شود. البته حتی اگر این نوع سفارش فاقد قیمت ( با قیمت باز ) ارائه شود ، تا موقعی که سفارش متقابل هم حجمی ارائه نشود ، معامله نخواهد شد .
4) سفارشات از نوع اجرای فوری : مانند سفارشات با قیمت معیین ، منتهی با رعایت ویژگیهای سفارش از نوع فوری ، عمل خواهد شد . در صورتی که برای سهامی ، سفارشات خرید و فروش هم قیمتی وجود نداشته باشد ، بازار اصطلاحاً نامتعادل می شود . عدم تعادل بازار که معمولاً به دلیل فزونی حجم عرضه بر تقاضا یا برعکس افزایش تقاضا نسبت به عرضه بوجود می آید ، ( که بهرحال موجب اختلاف قیمت خریدار و فروشنده می شود ) ، موجب می شود قابلیت فروش یا تبدیل به نقد سهام مورد نظر از دست برود . برای اجتناب از تشدید عدم تعادل بازار ، سیستم ATES این امکان را برقرار ساخته که سفارشات مشتریان بدون ذکر تعداد یا حجم سفارش مطرح گردد .این سفارش که اصطلاحاً پنهان نامیده می شود ، جدای کاربردهای متعددی که برای خریداران و فروشندگان دارد ، با ایجاد نوعی جوّ روانی موجب حمایت از تقاضا ( در حالتی که سفارشات خرید کم است ) و اجتناب از خروج خریداران از بازار با مخفی کردن تعداد سهام قابل عرضه می گردد. برخی مواقع قبل از آغاز ساعت انجام معاملات مکانیزه ، ممکن است در اثر رقابت خریداران برای خرید یک سهم ، قیمت به حدی بالا رود که از قیمت بهترین فروشنده نیز بیشتر شود . در چنین مواقعی اصطلاحاً در بازار اختلال ایجاد می شود . از آنجایی که سیستم ATES طوری طراحی شده که منافع همه گروهها ( خریدار و فروشنده ) را در نظر می گیرد ، در زمان آغاز کار، خریداران را تا حد بهترین فروشندگان کاهش داده ، معامله را انجام می دهد . چنین مکانیزمی خیلی از مواقع از ضررهای ناشی از ورود اشتباه اطلاعات و یا سایر مسائل جلو گیری می کند.

صدور اعلامیه خرید و فروش و گواهینامه موقت سهام :
بعد از انجام هر معامله برای مشتریان (چه خرید و چه فروش) توسط سیستم ATES یکسری فعالیتهای پشتیبانی و نهایی معامله انجام می شود که صدور اعلامیه های خرید و فروش و صدور گواهینامه موقت سهام نمونه ای از آنها می باشد . اعلامیه های خرید و فروش ، اسنادی هستند که اطلاعات مربوط به وضعیت معامله سهام یک مشتری را نشان می دهند این اعلامیه ها در حال حاضر برای همه معامله در 4 نسخه تهیه می شوند . یک نسخه برای خریدار سهام، یک نسخه برای فروشنده سهام ، یک نسخه برای شرکتی که سهامش معامله شده ( برای انجام عملیات مربوط به نقل و انتقال سهام به نام سهامدار جدید ) و نسخه نهایی نیز جهت نگهداری سوابق در بورس بایگانی می شود. در هر اعلامیه اطلاعات زیر وجود دارد :
– کد شرکت : برای تسهیل انجام معاملات توسط سیستم کامپیوتری ، برای هر شرکت نماد خاصی طراحی شده که متشکل از چند حرف می باشد . اولین حرف این نماد ، مشخصه صنعت یا گروهی است که شرکت در قالب آن فعالیت می کند . سایر حروف نیز تلخیصی است از نام شرکت و معمولاً به گونه ای انتخاب می شود که بخوبی نام شرکت اصلی را تداعی کند . مثلاً نماد (( وبشهر )) ، که مختص شرکت توسعه صنایع بهشهر است ، بر اساس اولین حرف (( و )) نشان می دهد که شرکت در گروه شرکتهای سرمایه گذاری ( واسطه گر مالی ) است ، و سایر حروف ((بهشهر )) نیز مخففی است از نام توسعه صنایع بهشهر .
– اریخ انجام معامله : که معمولاً در قسمت بالای سمت چپ اعلامیه درج می شود .
– شخصات شناسنامه ای مشتری : در بخش میانی اعلامیه ها ، اطلاعات شناسنامه ای مشتریان ( خریدار یا فروشنده ) و همچنین کد معاملاتی آنها ثبت می شود .
– شخصات معامله ودرنهایت ، در نیمه زیرین اعلامیه ، اطلاعات مالی مربوط به معامله مشتری ، از لحاظ تعداد ، نرخ معامله هر سهم ، کل مبلغ معامله و کل وجوه قابل پرداخت خریدار و یا قابل دریافت فروشنده ثبت می شوند .

هزینه انجام معاملات :
هزینه ای که مشتریان برای انجام معامله متحمل می شوند برای سفارشات خرید و فروش تا حدودی متفاوت است . درحال حاضربرای سفارشات خرید ، مبلغی که خریدار می پردازد عبارتست از 5/0 % مبلغ معامله بابت کارمزد کارگزار ( مشروط بر اینکه از 5000 ریال کمتر از 30000000 ریال بیشتر نشود ) و 25/0 % مبلغ معامله بابت کارمزد گسترش بورس . برای سفارشات فروش ، علاوه بر دو مورد کارمزد کارگزار و کارمزد گسترش بورس ، 5/0 % مالیات فروش نیز وجود دارد . علاوه بر اعلامیه های خرید و فروش ، توسط سیستم ، گواهینامه موقت سهام جدید صادر شده و در اختیار خریداران ، و یا فروشندگانی که بخشی از سهام خود را فروخته اند قرارمی گیرد ( در واقع برای فروشندگان ، گواهینامه جدیدی مساوی باقیمانده سهام این افراد صادر می شود ) این گواهینامه که قابلیت نقل وانتقال دارد، مدت کمی بعد از معامله صادر می گردد . در مقایسه با دورانی که بورس فاقد سیستم ATES بوده ،گواهینامه ها بصورت دستی صادر می شد و مشتریان نیز باید بعد از معامله چند ماهی را در انتظار صدور سهام جدید از طرف شرکت معطل می ماندند ، معاملات بورس از رونق فرآینده ای برخودار شده است .

تسویه حساب با مشتریان :
آخرین مرحله از فرآیند معامله توسط مشتری، تسویه حساب با نامبرده می باشد . تسویه حساب بر حسب اینکه مشتری خریدار باشد یا فروشنده ،از نظر دوره زمانی تا حدودی متفاوت است . در حالتی که مشتری خریدار باشد ، تسویه حساب پس از صدور اعلامیه خرید توسط بورس و روشن شدن وضع حساب مشتری در کارگزاری ممکن خواهد بود ، اما در صورتی که مشتری ، فروشنده باشد ، تسویه حساب ممکن است بخاطر عملکرد سیستم پایاپای بورس تا حدودی زمانبر شود . سیستم پایاپای بورس واحدی است که عملیات مالی کارگزاران با یکدیگر را تسویه می کند . عملکرد این واحد تا حدود زیادی شبیه سیستم پایاپای بانکی است . در این واحد ، برای هر یک از کارگزاران حسابی باز شده و کلیه معاملات خرید و فروش انجام شده توسط کارگزار در آن ثبت می شود . در پایان هر دوره تسویه ، وضعیت حساب هر یک از کارگزاران با اتاق پایاپای مشخص شده و تسویه حساب صورت می گیرد ؛ بدین نحو که اگر حساب کارگزاری نسبت به پایاپای بدهکار باشد یعنی میزان خرید انجام شده نامبرده بیش از میزان فروش وی باشد ، به اتاق پایاپای بدهکار شده و طی چکی ، خالص بدهی خود را تسویه می کنند و برعکس در صورتی که میزان فروش انجام شده از خرید سهام توسط کارگزار بیشتر باشد ، کارگزار طلبکار شده و اتاق پایاپای با پرداخت چکی به مبلغ خالص حساب نامبرده با وی تسویه حساب می کند . در این تاریخ قانوناً کارگزار اجازه می یابد تا با مشتریان خود تسویه کند . طبیعی است قبل از این تاریخ در صورتی که کارگزاری مثلاً بهای فروش سهامی را به فروشنده پرداخت کند از آنجاکه هنوز با پایاپای تسویه نکرده است ، در صورتیکه موجودی نقدی شرکت بجز مطالبات مشتریان کافی نباشد ، درواقع از محل وجوه مشتریان نزد خود استفاده کرده و در صورت استفاده از وجوه مشتریان ، از نظر قوانین بورس ، سوء استفاده از وجوه مشتریان تلقی می شود .
حقوق و تعهدات سهامداران:
یکی از شرایط پذیرش سهام شرکت ها در بورس آن است که به صورت سهامی عام باشند . هر فردی با خرید یک یا چند سهم از سهام یک شرکت سهامی ، دارای حقوقی می شود که امکان نقض آن وجود ندارد . حقوق ناشی از مالکیت سهم متعدد است و در موارد مختلف قانون تجارت به آنها اشاره شده است . به طور کلی این حقوق به دو دسته ، حقوق مالی و غیر مالی تقسیم می شود . حقوق مالی ناشی از مالکیت سهام بر چند نوع است ، حق سهیم شدن در سود ، حق تقدم در خرید سهام جدید و حق سهیم شدن در دارایی شرکت . البته برخی حقوق مالی متفرقه نیز وجود دارند که از جمله آنها حق مخالفت با افزایش تعهدات بدون رضایت سهامدار است .

حق سهیم شدن در سود شرکت :
یکی از اهداف خریداران سهم یک شرکت ، آن است که در سود آن شرکت ، سهیم شوند . میزان سود هر سهامدار در مجمع عمومی عادی سالانه شرکت تعیین می شود . منظور از سود قابل تقسیم است که شامل این موارد می شود : سود خالص سال مالی شرکت منهای زیان های سال های مالی قبل و اندوخته قانونی ( 5 درصد سود خالص هر سال ) و سایر اندوخته های اختیاری ، به علاوه سود قابل تقسیم سال های قبل که تقسیم نشده است . نحوه پرداخت سود قابل تقسیم را نیز ، مجمع عمومی تعیین می کند . اگر مجمع عمومی در این خصوص ، تصمیمی نگرفته باشد ، هیات مدیره شرکت نحوه پرداخت را تعیین خواهد کرد . ولی در هر حال پرداخت سود به صاحبان سهام باید ظرف هشت ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود انجام شود .

حق تقدم در خرید سهام جدید شرکت :
از آنجا که سهامداران یک شرکت خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شرکت هستند انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی شرکت ، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند . به همین دلیل ، ابتدا شرکت به سهامداران قبلی خود پیشنهاد فورش سهام می کند . آنها نیز در استفاده و یا صرف نظر کردن از این حق ، مختار هستند . اما از آنجا که قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت ، با قیمت بازار سهام متفاوت است ، سهامداران معمولاً از این حق تقدم استفاده می کنند .

حقوق غیر مالی :
حقوق غیر مالی ناشی از مالکیت سهام بر چند نوع است که عبارتند از : حق رای ، حق انتقال سهام ، حق اطلاع
1)حق رای : بدیهی ترین حقی که سهامدار در شرکت دارد ، حق رای است . سهامدار با استفاده از حق رای خود در مجامع عمومی ، در امور شرکت ، همچون انتخاب اعضاء هیات مدیره و بازرسان شرکت ، تغییرات سرمایه ، تقسیم سود، تغییرات اساسنامه ، انحلال شرکت و سایر موارد ، مشارکت می کند . حق رای سهامداران نسبی است و هر کس تعداد سهام بیشتری داشته باشد ، حق رای بیشتری نیز خواهد داشت . حق رای سهامدار می تواند از طریق اعطای وکالت نیز اعمال شود. حق رای به دو صورت ساده و تجمعی اعمال می شود . در رای گیری ساده هر سهم یک رای دارد . در این نوع رای گیری ، سهامداران اقلیت نمی توانند حتی یک عضو هیات مدیره را انتخاب کنند و کلیه اعضای هیات مدیره را سهامداران اکثریت برمی گزینند. در این نوع رای گیری ، تعداد آرای هر رای دهنده ، برابر با حاصل ضرب مذکور خواهد بود ، در نتیجه رای دهنده می تواند آرای خود را به یک نفر بدهد یا آن را بین چند نفر تقسیم کند . بدین ترتیب سهامداران اقلیت نیز می توانند در چنین هیات مدیره ای تاثیر گذار باشند و نماینده ای در هیات مدیره داشته باشند .
2) حق انتقال سهام : هر سهامداری ، حق انتقال سهام خود را به دیگری دارد . انتقال سهام با نام از طریق امضای دفتر ثبت سهام شرکت از سوی سهامدار یا نماینده قانونی وی انجام می شود . انتقال سهام از یک سهامدار به فرد دیگر در شرکت های سهامی عام ، نیازی به موافقت هیات مدیره یا مجمع عمومی ندارد .
3) حق اطلاع : حق اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت ، وسیله ای برای اجرای درست حق رای است . هر سهامدار می تواند از پانزده روز قبل از انعقاد مجمع عمومی در مرکز شرکت ، به صورتحساب ها مراجعه کند و از ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملیات مدیران و گزارش بازرسان رونوشت بگیرد . همچنین ، با توجه به آن که اساسنامه ، از سهامداران نوعی قرارداد بین موسسین و سهامداران است ، هریک حق دارند نسخه ای از اساسنامه را دریافت کنند . در برخی موارد نیز شرکتها از طریق پست و یا انتشار اطلاعیه یا دعوتنامه در روزنامه های کثیر الانتشار ، از سهامداران خود برای تشکیل مجامع عمومی عادی دعوت به عمل می آورند .

تعهدات سهامدار :
تنها تعهد یک سهامدار در شرکت سهامی ، پرداخت مبلغ سهم است و اگر به این تعهد خود عمل کند ، به عنوان صاحب سهم تعهد دیگری ندارد . سهامدار هیچگونه تعهد شخصی در قبال طلبکاران شرکت ندارد و اگر شرکت بنا به دلایلی قادر به پرداخت دیون خود نباشد ، نمی توان به سهامداران رجوع کرد . همچنین تعهدات سهامداران همان است که قبول کرده اند و نمی توان با تغییر اساسنامه تعهد جدیدی برعهده آنان گذاشت یا تعهدات فعلی آنان را افزایش داد . در این زمینه قانون نیز به صراحت عنوان کرده است که هیچ مجمع عمومی نمی تواند تابعیت شرکت را تغییر دهد و یا هیچ اکثریتی نمی تواند بر تعهدات صاحبان سهم بیفزاید .

برنامه های سازمان بورس اوراق بهادار
طی سال های اخیر ، و در پی زدودن بسیاری از کاستی ها ، بورس اوراق بهادار تهران با آغاز دهه چهارم فعالیت ، دوره تازه ای از حیات تاریخی خود را نیز آغاز کرد . از این دیدگاه ، حتی با در نظر گرفتن نقش عوامل بیرونی ، رونق چشمگیر و روند رو به رشد فعالیت ها و نماگرهای عملکرد بورس در طی دو سال اخیر بیش از همه چیز بازتاب کوشش ها و نتیجه فعالیت هایی بوده که طی سال های اخیر با هدف ساماندهی بازار سرمایه و به طریق اولی بورس اوراق بهادار انجام شده است .

راه اندازی بورس های منطقه ای
گسترش پوشش جغرافیایی بازار سرمایه ایران در چارچوب ایجاد بورس های منطقه ای و سایر مراکز خدماتی مربوط به داد و ستد اوراق بهادار با هدف افزایش انگیزه برای پس انداز و سرمایه گذاری ، افزایش انگیزه برای تولید از طریق بهبود سازوکار و تخصیص منابع ، جلوگیری از فرار سرمایه ، تشویق فرهنگ سهامداری و فراهم آوردن امکان داد و ستد گسترده سهام شرکت های کوچک و متوسط فعال در بخش های مختلف کشور از برنامه های سال 1379 بورس اوراق بهادار تهران بود . در این زمینه انجام مطالعات امکان سنجی ، تعیین اولویت مناطق طراحی سازوکار اجرایی تالار داد و ستد بورس اوراق بهادار تهران در پنج منطقه کشور انجام شد و مناطق مربوط به اولویت های یکم و دوم به مرکزیت مشهد و تبریز ساخته شدند . از بیست و یکم خرداد ماه سال جاری بورس مشهد رسماً آغاز به کار کرد .
در گام بعد ، مرحله اجرایی طرح ایجاد بورس های منطقه ای با راه اندازی تالارهای داد و ستد در مناطق تعیین شده و بررسی مقدمات اجرایی بورس های مربوط به سایر مناطق پنج گانه انجام می شود .

بهسازی معیارهای پذیرش شرکت ها
انجام مطالعات مقدماتی در ارتباط با طراحی و راه اندازی تابلوی دوم و تالار فرعی در بورس اوراق بهادار تهران بر پایه بستر قانونی و مقرراتی با هدف تنوع سازی شرکت های قابل پذیرش در بازار دست دوم از نظر رشته فعالیت و میزان سرمایه آنها و همچنین تدوین معیارهای مربوط به نظام جدید پذیرش شرکت ها در بورس از جمله اقداماتی است که در این زمینه باید به آن اشاره شود . از این رو ، از نیمه دوم سال جاری شاهد فعالیت تالار فرعی بورس در کنار تالار اصلی بوده ایم . تالار فرعی در محل قبلی ساختمان بورس تهران در خیابان سعدی واقع شد .

ایجاد بورس کالا
بر پایه اخذ مصوبه قانونی از مجلس شورای اسلامی در چارچوب ماده 95 قانون برنامه سوم توسعه و تصویب ساختار سازمانی و سازوکار اجرایی پیشنهادی سازمان از سوی شوراهای بورس ، دو طرح تفصیلی مربوط به ایجاد بورس کالاهای کشاورزی و بورس فلزات اساسی در سال 1379 در دستور کار قرار گرفت که در زمینه بورس فلزات اساسی ، مطالعات تدوین آیین نامه های مورد استفاده ، آماده سازی مقدمات اجرایی در آن نیز توسط سازمان بورس اوراق بهادار انجام شده و نیز مطالعات راه اندازی بورس کالاهای کشاورزی انجام شده و اکنون در مرحله اجرایی قرار دارد .
اجرای این دو طرح به دلیل فراهم آوردن زمینه های مناسب برای ارتقای سطح کمی و کیفی نظارت ، پوشش ریسک نوسان های قیمتی در بخش کشاورزی و فلزات اساسی ، شفافیت اطلاعاتی ، قدرت نقدشوندگی اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس ، شکل گیری یک مدیریت اقتصادی کارآمد در سطح بنگاه های اقتصادی و افزایش مشارکت مردم در فعالیت های اقتصاد ملی اهمیت اساسی دارد .

گوناگون سازی ابزارهای مالی
معرفی ابزارهای مالی جدید کاربردپذیر در بازار سرمایه با هدف گوناگون سازی ترکیب ریسک و بازدهی و ایجاد فرصت های متنوع سرمایه گذاری بر روی اوراق بهادار یکی از اولویت های سازمان بورس اوراق بهادار است که در این زمینه می توان به انجام مطالعات پایه ای در زمینه طرح داد و ستد دست دوم گواهینامه حق خرید (تقدیم) سهام ، بکارگیری گواهی های سپرده بانکی برای تجهیز منابع پس اندازی و افزایش سطح کارآیی شبکه بانکی و تدوین معیارهای پذیرش اوراق مشارکت در بورس اوراق بهادار اشاره کرد .
همچنین مطالعات اولیه در ارتباط با نحوه جذب سرمایه گذاری خارجی بر روی اوراق بهادار ایران نیز در دست انجام بوده است .

منابع :
1- برگستروم, ریلی, 1938, دولت و رشد, ترجمه علی حیاتی, سازمان برنامه و بورس,

1- http:/Viking.som.yale.edu/will/finman540/classnotes/notes.html

فهرست مطالب
عنوان صفحه

تاریخچه بورس در جهان 1
نقش بورس در اقتصاد 4
معیارهای تشخیص میدان و نحوه فعالیت بورس 7
تاسیس و شکلگیری بورس تهران 8
تاریخچه بورس اوراق بهادار 8
ساختار سازمانی بورس اوراق بهادار 10
نحوه فعالیت کارگزاران در بورس 12
جایگاه بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران 16
انواع اوراق بهادار 17
عوامل تعیین کننده نرخ سهام 19
نکات و عوامل مهم در انتخاب اوراق بهادار 21
سرمایه گذاری و سرمایه گذاران 28
فرآیند سرمایه گذار در بورس اوراق بهادار تهران 32
کارگزاران 33
متخصصین بازارسازها 34
فرآیند دریافت و اجرای سفارش 38
تعیین کد معاملاتی برای مشتریان 42
اجرای سفارش مشتریان 43
صدور اعلامیه خرید و فروش و گواهینامه موقت سهام 46
حقوق و تعهدات سهامداران 49
حق سهیم شدن در سود شرکت 50
تعهدات سهامدار 52
برنامه های سازمان بورس اوراق بهادار 52
راه اندازی بورسهای منطقه ای 53
ایجاد بورس کالا 54
منابع 56

57