بررسی تاثیرات اقتصادی، و زیست محیطی توسعه گردشگری
(مطالعه موردی شهرستان اردل)
1حامد ظفری -کارشناس امورتربیتی اداره کل آموزش و پرورش استان چهار محال و بختیاری
داور علمی مقاله: دکتر حسین علی امینی خواه
چکیده
تجربه ثابت کرده است که گردشگری همـواره دربردارنـده تـاثیرات اقتـصادی و زیست محیطی است. بدین دلیل، سیاست توسعه پایدار گردشگری (توریسم)، امروزه رویکردی عمومی است که دولتها به آن توجه کرده اند تا گردشگری یا توریسم از لحاظ بومشـناختی در بلندمدت مقبول افتد و از لحاظ مالی خودکفا، و از دیدگاههای اجتماعی و اخلاقی نیز برای جوامع محلی مفید و نویدبخش باشد. بنابراین، گردشگری باید بخشی از محیط های طبیعی و فرهنگی و انسانی باشد تا تعادل بـین آنهـا را حفـظ کنـد در ایـن پـژوهش تـاثیرات گردشـگری در شهرستان اردل بررسی میگردد و راهکارهایی برای توسعه پایـدار گردشـگری ارائـه میشود تا ضمن افزایش منافع حاصل از آن، بتوان تاثیرات منفی آن را به حـداقل کـاهش داد این پژوهش با توجه به نوع هدف، کاربردی است و از نظر ماهیـت و روش، از نـوع تحقیقـات توصیفی- تحلیلی و همبستگی بهشمار میآید جامعـه آمـاری پـژوهش شـامل کارشناسـان و متخصصان سازمانها و ادارات شهرستان اردل، به تعداد 55 نفر اسـت بنـابراین، بـه دلیل حجم اندک، تمام جامعه آماری به عنوان نمونه انتخاب شدند و نمونه گیری دیگری صورت نگرفت روش گـردآوری دادههـا و اطلاعـات در ایـن پـژوهش، روش کتابخانـه ای و میـدانی(پرسشنامه) است برای تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیات پژوهش از تحلیل رگرسـیون خطی ساده استفاده شده است نتایج این پژوهش نشان میدهـد کـه توسـعه گردشـگری در شهرستان اردل آثار نامطلوبی را در محیط زیست به وجود آورده است همچنین، توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی، شهرستان اردل تاثیر داشته است .نتایج این پژوهش میتواند در سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صـنایع دسـتی، سـازمان حفاظت محیط زیـست اسـتان چهار محال و بختیاری و شهرسـتان اردل و همچنـین شـهرداری و فرمانداری این شهر (استانداری چهار محال و بختیاری) کاربرد داشته باشد.
کلیدواژه ها: توریسم، تاثیرات اقتصادی ، توسعه پایدار، گردشگری پایدار، شهرستان اردل
Study on the economic, environmental and tourism development
(Case study: Ardal city)
Hamed Zafari expert Amvrtrbyty Department of Education of the province Chahar Mahal and Bakhtiari
Abstract
Experience has proved that tourism always contain environmental and economic impact. For this reason, the policy of sustainable development of tourism (tourism), The general approach is that the government that paid attention to tourism or tourism from ecologically in the long run is approved and financially self-sufficient, and the views of the social and moral for local communities benefit and is promising. Therefore, tourism should be part of the natural environment and cultural and human, to the balance between them to maintain the effect of tourism in the city Ardal is investigated and solutions for sustainable development of tourism is proposed to increase the benefits of it, could be negative effects Therefore, due to the small size, all The population as were selected and sampling other were collecting data in this study, library research and field research (questionnaires) for data analysis and hypothesis testing, research, analysis, simple linear regression was used to results environmental Chaharmahal and fortune Help and Ardal city, as well as mayors and governors of the city (province Chahar Mahal and Bakhtiari) is used.
Keywords: tourism, impacts of tourism, sustainable development, sustainable tourism, city Ardal
مقدمه
واژه توریسم، نخستین بار در سال 1811 در مجلهای به نام اسپورتینگ آمده است (محلاتـی، 1380 ،14)از دهـه 1970 مطالعات مربوط به صنعت توریسم به مفهوم امروزی خود جایگاه خاصی در میان سایر علـوم دانـشگاهی بـه وجـود آورده است (حیدری چیانه، 1383 ،14 )و امروزه توریسم یکی از امید بخشترین فعالیتهایی است که از آن بـه عنـوان گـذرگاه توسعه یاد میشود (خسروینژاد، 1387 ،89)گردشگری یکی از رشدیافته ترین صنایع نیمه دوم قرن بیستم بـود و اغلـب به عنوان کلید یا رمز رشد اقتصادی، چه در کشورهای توسعه یافته و چه کشورهای در حال توسعه به کـار رفـت(( Font. 63, 1999, Ahjem در زمان حاضر بسیاری از کـشورها منـافع اقتـصادی و اجتمـاعیشـان را از گردشـگری دریافـت میکنند و درآمدهای گردشگری را برای توسعه زیرساختهای منطقه به کار میبرند (44, 1996, Casta and Eccles ) صنعت گردشگری 11 درصد از تولید ناخالص داخلی ( (GDP جهان را تشکیل میدهد و بیش از 200 میلیون شـغل را در سراسر جهان پشتیبانی میکند که 8 درصد کل اشتغال را شـامل مـیشـود (434, 2000, Rita )گردشـگری و محـیط زیست وابستگی متقابل دارند. از این رو، توسعه و مدیریت گردشگری به گونهای که با محیط سازگار باشد، عامل اساسـی در دستیابی به توسعه پایدار به حساب میآید (سازمان جهانی گردشـگری، 1379 ،73)گردشـگری بایـد خـود بخـشی از محیطهای طبیعی و فرهنگی و انسانی باشد تا تعادل بین آنها را حفظ کند (274, 2005, Husain and Altinay ) زیـرا بخش عظیمی از فعالیتهای تفریحی به طور مستقیم به منابع طبیعی در مقصد وابسته اسـت ( ( ,Leich and Dolnicar 672, 2008 بنابراین، منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع جهانگردی باید برای استفاده دائم در آینده حفظ شوند، و در عین حال منافعی هم برای جامعه داشته باشند (سازمان جهانی جهانگردی، 1384 ،17)اصولاً سیاستهـای گردشـگری باید به ارتقای استانداردهای زندگی مردم مناطق مورد بازدید و رفع نیازهای آنان کمک کنند ( کاظمی، 1386 ،40 .( در دوران کنونی در پی بروز بحرانهای زیست محیطی، نابودی منابع و ایجاد موانع در راه رسیدن به توسـعه پایـدار، لازم میآید که برنامه ها بر اساس شناخت و ارزیابی توان محیطی انجام شوند تا هـم بهـره بـرداری درخـور و مـستمر از محیط صورت گیرد و هم ارزشهای طبیعی محیط حفظ شوند (نوری و آوارگانی، 1386 ،14 .( شهرستان اردل با توجه به جاذبه های فراوان گردشگری و سرمایه گذاری های سال های اخیر در آن، میتوانـد مسیر توسعه اقتصادی، و زیست محیطی خود را همچنین ـ به همراه کل استان چهار محال و بختیاری ـ طـی کند. این توسعه در صورتی میسر خواهد بود که تاثیرات زیست محیطی، اقتصادی گردشگری مـورد بررسی دقیق قرار گیرد.
هدف این مقاله، بررسی تاثیرات گردشگری از دیدگاه کارشناسان، مسئولان و مـدیران بخش گردشگری است.
فرضیاتی که در این مقاله بررسی میگردد، اینها هستند:
* توسعه گردشگری در شهرستان اردل تاثیراتی منفی روی محیط زیست فیزیکی دارد؟
* توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی شهرستان اردل موثر است؟
مبانی نظری
امروزه توسعه گردشگری و ورود گردشگران، تاثیرات اقتصادی و زیستمحیطی فراوانی بـر منـاطق پذیرنده گردشگر به وجود میآورد. صنعت گردشگری، دارای آثار اقتصادی گسترده ای هست. ایجاد اشتغال و دستیابی بـه درآمد ارزی پایدار و مناسب (مکیان و نادری بنی، 1382 ،205 )افزایش اشتغال و تنوع فعالیـت هـای اقتـصادی، کـاهش بیکاری و ایجاد اشتغال برای مردم کم درآمد، ارتقای سطح زندگی مردم، بهبود زیرساختها و امکانـات موجـود (زاهـدی، 1385 ،43 )از مهمترین تاثیرات مثبت اقتصادی توسعه گردشگری به شمار میروند. تاثیرات منفی زیست محیطی گردشگری شامل آلودگی هوا، آلودگی خـاک، آلـودگی آب، مـشکل تـراکم ترافیکـی، ریخت و پاش زباله ها، آسیب به بناهای تاریخی، تخریب گیاهان طبیعی، تخریب حیات وحش و مانند اینهاست ( Altinay 277, 2005, Husain and ) در زمینه تاثیرات منفی زیست محیطی توسعه گردشگری، آلتینای و حسین ایـن تـاثیرات را در قبرس شمالی مطالعه کرده اند. یافته های این پژوهشگران نشان میدهد که بیشترین تاثیر محیطی توسعه گردشـگری در قبرس شمالی به انهدام زباله هـا مربـوط مـیشـود (همـان). همچنـین، مطالعـه تـاثیر حـضور گردشـگران بـر منـابع زیست محیطی در بخش طرقبه مشهد، نشان داد که ورود گردشگران باعث آلودگی آب و خاک و هوا، و نابودی گیاهان و جانوران شده است (نوری، 1382 ،68 .(
در ادامه به چند نمونه از تحقیقاتی که در مناطق مختلف ایران انجام شده است، اشاره میشود: بررسی وضعیت اکولوژیک منطقه لواسانات با تکیه بر مناطق میگون و قشم به عنوان جایگـاه گردشـگری و اوقـات فراغت بخشی از مردم شهر تهران، به علت نزدیکی به مرکز کشور و وجود جاذبه های طبیعی برای توسعه تفرج گـسترده انجام شده است. بررسی ها نشان میدهند که شیب زیاد، آسیب پذیری و حساسیت خاک به فرسایش، محـدودیت هـایی را برای توسعه تفرج گسترده به وجود میآورد (نوری، 1381 ،9 .(
تحقیقی در مناطق حفاظت شده استان مازندران، با مطالعه موردی خشکه داران (فانی ثانی، 1381 )نـشان داد کـه بـا توجه به بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی منطقـه و وجـود خـاک هیـدرومورفیک در آن، منطقـه مـذکور بـرای توسـعه گردشگری به صورت متمرکز مناسب نیست؛ اما با اتخاذ تدبیری چـون زدن تریـل در منطقـه و تـدابیر دیگـر، مـیتـوان دسترسی به قسمتهایی با چشماندازهای زیبا و اکوتوریسم را به صورت گسترده و غیرمتمرکز در منطقه فراهم آورد و به بخشهای طبیعی نیز لطمه ای وارد نمیگردد. هماکنون اکثر بازدید کنندگان به دلایل شغلی و آموزشی به منطقه میآینـد. و بیشتر تمایل دارند به صورت گروهی یا خانوادگی به منطقه بروند و فاقد برنامه مشخصی برای بازدید از منطقه اند. بیشتر گردشگران امکانات موجود را برای این منطقه کافی نمیدانند و در صورت ارائه تسهیلات و خدمات حاضـر بـه پرداخـت هزینه ورودی هستند و مایلند که مدیریت منطقه به هر دو بخش دولتی و خصوصی واگذار شود. بررسی تاثیرات حضور گردشگران بر منابع زیست محیطی (مورد نمونه بخش طرقبه در شهرستان مـشهد) (علیـزاده، 1382 )نشان میدهد که توسعه گردشگری در این بخش مـشکلاتی زیـست محیطـی را بـه وجـود آورده اسـت. از میـان تاثیرات منفی گردشگری در این بخش میتوان به آلودگی آب و خاک و هوا، و نابودی گیاهان و جانوران اشاره کرد
. بررسی موانع و چالشهای گردشگری داخلی در استان اردبیل (وجدان طالشمکائیل،1387)نشان میدهد که کمبود زیرساختها و خدمات، مشکلات تقاضای فصلی، ضعف تبلیغ و اطلاع رسانی، موانع فرهنگی و اجتماعی و عدم همکـاری سازمانهای مرتبط با گردشگری، بر توسعه گردشگری استان تاثیر دارند و به عنوان موانع اصلی مطرح اند.
)تقوایی و همکاران 1388 )نقش و جایگاه برنامه ریزی چندبعدی را در توسعه گردشگری و اکوتوریسم منطقـه خـرو طبس بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان از آن دارد که برنامـهریـزی چندبعـدی نقـش مـوثری در توسـعه و سـاماندهی گردشگری منطقه خواهد داشت و رفع محرومیت و بهرهگیری از پتانسیل های متنوع و متعدد منطقه خـرو طـبس جـز بـا نگرش همه جانبه و برنامه ریزی چندبعدی میسر نخواهد شد.
روش تحقیق
این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و همبستگی است. روش گردآوری داده ها و اطلاعـات در ایـن پـژوهش، روش کتابخانهای و روش میدانی (پرسشنامه) است. پرسشنامه ها در بین کارشناسان و مسئولان اداره میـراث فرهنگـی و گردشگری استان چهار محال و بختیاری ، اداره محیط زیست، منابع طبیعی، شهرداری، فرمانداری این شهرستان توزیع گردید. با توجـه بـه حجم کم کارشناسان و مدیران 55 نمونه برای بررسی انتخاب شدند. مدیران هتل ها در مکانهای گردشگری و مسئولان اداره مکانهای جاذب توریست نیز جزء جامعه آماری به شمار می روند. به منظور تجزیـه و تحلیـل دادهها و آزمون فرضیات از ضریب همبستگی و رگرسیون خطی ساده استفاده شـده و تجزیـه و تحلیـل هـای آمـاری بـا استفاده از نرم افزار SPSS انجام گردید است. آزمون روایی که در این پژوهش به کار گرفته شد ، روایی صوری و محتوایی است. برای آزمون پایایی پرسشنامه نیز روش آلفای کرونباخ به کار رفت (مومنی، 1386 ،211 .) آلفای کرونباخ برای متغیرها بـه صـورت جداگانـه بـا اسـتفاده از نرمافزارSPSS برآورد شده است. (جدول1) همانطور که جدول نشان میدهد، ابزار پژوهش دارای پایایی بالایی است.
جدول 1 .تعیین پایایی پرسشنامه (به تفکیک متغیرها)
نام متغیر
نوع متغیر
تعداد نمونه
تعداد سوالات
ضریب آلفای کرونباخ
توسعه گردشگری
مستقل
55
8
84/0
محیط زیست فیزیکی
وابسته
55
8
84/0
توسعه اقتصادی
وابسته
55
5
0/72
کل پرسشنامه
——-
55
21
0/89
معرفی محدوده مورد مطالعه و جاذبه های گردشگری آن
شهرستان اردل با مرکزیت شهر اردل در ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه دارازای جغرافیایی و … درجه و ۳۲ دقیقه پهنای جغرافیایی، در بلندی ۱۸۰۰ متری از سطح دریا و جنوب غربی استان قرار دارد. اردل در فاصله ۸۶ کیلومتری بروجن و ۷۵ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد، در مسیر جاده ارتباطی استان خوزستان به استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. آب و هوای آن معتدل مایل به سرد و خشک و بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها ۳۵ درجه و کم ترین درجه حرارت در زمستان ها ۷ درجه زیر صفر می باشد. میزان باران سالانه اردل به طور متوسط ۵۰۰۰ میلی متر است. شهرستان اردل با مساحت 1854 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 53514 هزار نفر ، شامل 2 بخش 4 شهر و 4 دهستان می باشد . از مهمترین جاذبه های گردشگری ، تاریخی – مذهبی،صنایع دستی وسوغات محلی این شهرستان می توان به موارد ذیل اشاره کرد. (وبسایت فرمانداری شهرستان اردل )
مردمان این شهرستان دارای گویش، موسیقی و آداب بختیاری هستند. این شهرستان دارای اکوسیستم های ویژه و چشم اندازهای طبیعی، مرتعی، جنگلی، و کوهستانی می باشد.آبشارهای پر آب و دیدنی مثل تنگ زندان و آبشار معدن زیبایی اردل را دوچندان کرده است. این منطقه دارای سه تنوع آب و هوایی می باشد و به تبع آن جانورانی چون پلنگ، خرس قهوه ای، سنجاب بلوط های غرب ایران، کل، بز و کبک دری در این منطقه زندگی می کنند. قدیمی ترین آثار شناسایی شده در اردل مشتمل بر ابزارهای سنگی از دوره پارینه سنگی جدید و دوره آغاز نوسنگی است که در غارهای باستانی منطقه به دست آمده که مربوط به ده تا یازده هزار سال قبل تعلق دارند… همچنین بر اساس تحقیقات باستانشناسی این منطقه قسمتی از محدوده و سرحدادت ایالت انشان یا انزان ایلامی است (۳۵۰۰ سال قبل) و در۲۱۰۰ سال پیش بخشی از حکومت الیمایی و نیز محسوب می شد. آثار بدست آمده از دوره ایلامی ، بردگوریها ، آثار دوره ساسانی ، عبور جاده باستانی دسپارت( بختیاری، اتابکان) بقایای قلاع ، پلها و محوطه های باستانی متعدد و… نشان از دیرینگی سکونت انسان در این منطقه دارد. این شهرستان به علت پراکندکی جمعیتی و جغرافیایی از ریز مناطقی مانند ، میانکوه ، مشایخ ، مسیر دشتک ،روگر ، دیناران ، چهاربنیچه و… تشکیل شده است. که دارای سبقه تاریخی مشترکی می باشند.(پایگاه اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اردل)
جاذبه های گردشگری
حاشیه رودخانه کارون از دشتک تا پل و دریاچه سدکارون4، چشمه سرداب روستای رستم آباد ، چشمه مولا روستای آلیکوه،چشمه سرخون ،چشمه دهنو ، چشمه روستای عزیز آباد، چشمه شلیل و مروارید ،چشمه زیبا و منطقه بکر بادره سمی دیناران ، چشمه آبسرده وچشمه های روستای کری منطقه دیناران ، آبشار زردلیمه ، طبیعت روستای بهشت آباد،منطقه حفاظت شده جنگلی هلن میانکوه ، طبیعت جنگلی وزیبای هفت پیران روگر، پارک جنگلی گندمکار،پارک جنگلی شیاسی،طبیعت زیبای دشت قراب دیناران ،غار اردل ،پل مروارید و ایلراه تاریخی ،عشایری دزپارت و…
اماکن تاریخی و مذهبی
پل تاریخی بهشت آباد ،کاروانسرای روستای شلیل ،امامزاده حلیمه خاتون روستای سرپیر دشتک، امامزاده شاه البرز روستای آلیکوه، مجموعه تفریحی،زیارتی شاهزاده عبدالله شهر اردل،امامزاده اسماعیل روستای دورک قنبری، تکیه بختیاری ها در شهر اردل، بقایای قلعه ابوالقاسم خان بختیاری اردل، پل و امامزاده روستای دوازده امام ، سنگ نوشته ها و سنگ نگاره های پل مروارید و …
صنایع دستی
رایج در این شهرستان عبارتند از: گلیم، جاجیم ، خورجین ، البسه محلی و سرمه دوزی و…
سوغات
از مهمترین سوغات محلی این شهرستان میتوان به انواع لبنیات ،قالی های محلی قیصری ودشتکی وصنایع دستی عشایری اشاره کرد. (وبسایت اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان چهار محال و بختیاری )
بحث و یافته ها
توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان و مدیران بررسی های انجام شده نشان میدهد که جاذبه های طبیعی نقش زیادی در توسعه گردشگری اردل دارنـد. 8/61 درصـد کارشناسان و مسئولان وضعیت جاذبه های طبیعی اردل را در جذب توریست، خـوب و بـسیار خـوب ارزیـابی کردنـد . در مجموع، 30/76 درصد پاسخگویان، به تاثیر زیاد و بسیار زیاد رودخانه ها و چشمه ها و آبشار ها در توسعه گردشگری شهرستان اعتقاد دارند. طبق بررسیها، کارشناسان و مسئولان ادارات، تاثیر اماکن تاریخی و مذهبی در جذب گردشگر را چنین ارزیابی کردند : 9/30 درصد بسیار خوب، 5/34 درصد خوب، 3/27 درصد متوسط و 3/7 درصد نامناسب. در کل، 9/30 درصد پاسخگویـان بـا تـاثیر زیـاد و بسیار زیاد اماکن تاریخی و باستانی در جذب گردشگران خارجی موافق بودند و میـزان ایـن تـاثیر را 8/21 درصـد متوسـط، 5/34 درصد کم و 7/12 درصد بسیار کم ارزیابی کردند (جدول2 .(
وضعیت امکانات و خدمات رفاهی و اقامتی در شهرستان اردل ضعیف و بسیار نامناسب است. بـه طـور کلـی 60 درصد پاسخگویان، وضعیت امکانات توریستی شهرستان را نامناسب و بـسیار نامناسـب ارزیـابی کردنـد. 7/12 درصـد کارشناسان وضعیت دسترسی و حمل ونقل را بسیار نامناسب، 5/34 درصد نامناسـب، 9/30 درصـد متوسـط، 2/18 درصـد خوب و 6/3 درصد بسیار خوب ارزیابی کردند. درآمد حاصل از گردشـگری را 1/49 درصـد خـوب و بـسیار خـوب، 1/29 درصد متوسط و 8/21 درصد کم دانسته اند. 6/43 درصد کارشناسان تبلیغ جاذبه های گردشـگری را خـوب، 8/21 درصـد متوسط و 5/34 درصد نیز نامناسب و بسیار نامناسب ارزیابی کردند (جدول2)
جدول2 .ارزیابی وضعیت توسعه گردشگری در شهرستان اردل از نظر کارشناسان (به درصد(
بسیار خوب
خوب
متوسط
نامناسب
بسیار نامناسب
نقش مناظر طبیعی و زیبا در جذب توریست
34/5
27/3
18/2
18/2
1/8
نقش آثار تاریخی-مذهبی در توسعه گردشگری
30/9
34/5
27/3
7/3
0
وضعیت چشمه ها و آبشار ها از نظر جذب توریست
8/41
5/34
20
6/3
0
نقش جاذبه های توریستی در جذب گردشگران خارجی
12/7
18/2
21/8
34/5
12/7
وضعیت توسعه امکانات رفاهی و اقامتی
3/6
7/3
29/1
38/2
21/8
وضعیت توسعه امکانات دسترسی و حمل ونقل
3/6
18/2
30/9
34/5
12/7
وضعیت درآمد حاصل از گردشگری
20
29/1
29/1
20
1/8
وضعیت توسعه امکانات تبلیغ جاذبه های گردشگری
3/6
40
21/8
30/9
3/6
منبع: مطالعات میدانی
تاثیرات زیست محیطی توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان و مدیران
با توجه به نتایج بررسی، 3/27 درصد پاسخگویان تاثیر توسعه گردشگری را بر کیفیت هوا کم، 7/32 درصد بـسیار کـم، و 20 درصد متوسط میدانند. بدینترتیب، بخش گردشگری بـر کیفیـت هـوا در اردل تـاثیر چنـدانی نـدارد، زیـرا ساختارهای مورد نیاز برای بخش گردشگری، رابطه زیادی، با کیفیت هوا و آلـودگی آن نـدارد . 4/65 درصـد کارشناسـان اظهار داشتند که توسعه گردشگری، به صورت متوسط تا بسیار زیاد روی کیفیت آب تاثیر دارد 4/16 درصد ایـن تـاثیر را کم و 2/18 درصد زیاد و بسیار زیاد میدانند. 7/52 درصد پاسخگویان، تاثیرات منفی توسعه گردشگری روی کیفیت خاک را متوسط تا بسیار زیاد ارزیابی کردند. دیگر اینکه، 7/32 درصد تاثیر آن را کم دانستند و 5/14 درصد به فقدان تاثیر منفی اشاره داشتند. مطالعه نشان میدهد که کارشناسان تاثیرات منفی گردشگری در وضعیت ترافیکی را چنین ارزیابی کردنـد: 6/3 درصد بسیار زیاد، 1/9 درصد زیاد، 7/32 درصد متوسط، 2/38 درصد کم و 4/16 درصد بی تاثیر مشاهده میشود. که توسعه گردشگری تاثیر چندانی در وضعیت ترافیکی شهرستان ندارد (جدول3) 76.4 درصد کارشناسان و کارکنان ادارات و سازمانها بیان کردند که توسعه گردشـگری، بـه میـزان زیـاد و بـسیار زیادی باعث ریخت وپاش زباله ها در مکانهای گردشگری اردل میشود. بیشترین تاثیر منفی گردشگری مربوط به ریخت وپاش زباله هاست. ارقام نشان میدهد که تاثیر اندکی روی بناهای تاریخی از سـوی گردشـگران در منطقـه وجـود دارد. توسعه گردشگری در نابودی گیاهان طبیعی نقش دارد. به طور کلی، 49 درصد پاسخدهندگان به تاثیر زیـاد و بـسیار زیاد، 20 درصد نیز به تاثیر متوسط گردشگری روی گیاهان طبیعی اشاره کردند. 20 درصد پاسخدهندگان بیان داشتند که هیچ تاثیر منفی ایجاد نکرده است و 9/10 درصد میزان این تاثیر را کم دانستند. 8/61 درصـد کارشناسـان معتقدنـد کـه توسعه گردشگری حیات وحش را در شهرستان اردل، به طور متوسط تا بسیار زیاد تهدید میکند. 4/16 درصـد بـا تاثیر کم و 8/21 درصد نیز با عدم تاثیر موافقاند (جدول3 .(
جدول3 .ارزیابی تاثیرات منفی توسعه گردشگری روی محیط زیست از دیدگاه کارشناسان (به درصد)
بسیار زیاد
زیاد
متوسط
کم
بسیار کم
کیفیت هوا
7/3
12/7
20
27/3
32/7
کیفیت آب
12/7
23/6
29/1
16/4
18/2
کیفیت خاک
1/8
23/6
27/3
32/7
14/5
تراکم ترافیکی
3/6
9/1
32/7
38/2
16/4
ریخت پاش و زباله ها
34/5
41/8
18/2
3/6
1/8
بناهای تاریخی
5/5
14/5
20
32/7
27/3
گیاهان طبیعی
14/5
34/5
20
10/9
20
حیات وحش
9/1
23/6
29/1
16/4
21/8
منبع: مطالعات میدانی
تاثیرات اقتصادی توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان و مدیران کارشناسان
میزان تاثیر توسعه گردشگری را در ایجاد و افزایش اشتغال در بخش گردشگری و بخشهای پشتیبانی کننـده آن، چنین ارزیابی کردند: 3/7 درصد بسیار زیاد، 7/32 درصد زیاد، 1/49 درصد متوسط، 1/9 درصد کم، و 8/1 درصـد آن را بیتاثیر برشمردند. از این ارقام چنین استنباط میشود که توسعه گردشگری، در ایجاد اشتغال در بخشهای مربـوط بـه گردشگری موثر است. در کل، 6/23 درصد پاسخدهندگان، تاثیر گردشگری در ایجاد تنوع در فعالیتهای اقتصادی را زیاد و بسیار زیاد، 8/41 درصد متوسط، 1/29 درصد کم و 5/5 درصد بسیار کم ارزیابی کردند. بررسی نشان میدهد که 6/83 درصد کارشناسان موافق تاثیر متوسط تا بسیار زیاد گردشگری در کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال بـرای مـردم کـم درآمـد هستند. مطالعه نشان میدهد که 8/21 درصد از مسئولان به میزان بسیار زیاد، 3/27 درصد به میزان زیاد، 1/29 درصد به میزان متوسط، 2/18 درصد به میزان کم و 6/3 درصد به میزان بسیار کم بیان کردند که توسعه گردشگری در شهرستان اردل به بهبود زیرساختها و امکانات موجود در شهرستان اردل شده اسـت. 2/18 درصـد پاسـخدهنـدگان نقش گردشگری را در ارتقای سطح زندگی ساکنان شهرستان، بسیار زیاد، 1/29 درصد زیاد، 7/32 درصـد متوسـط، 4/16 درصد کم ارزیابی کردند (جدول4 .(
جدول 4.ارزیابی تاثیرات اقتصادی توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان (به درصد)
بسیار زیاد
زیاد
متوسط
کم
بسیار کم
افزایش اشتغال
7/3
32/7
49/1
9/1
1/8
تنوع فعالیت های اقتصادی
9/1
14/5
41/8
29/1
5/5
برای مردم کم درآمد ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری
27/3
38/2
16/4
18/2
0
بهبود زیرساختها و امکانات موجود در شهرستان
21/8
27/3
29/1
18/2
3/6
ارتقای سطح زندگی مردم شهرستان
18/2
29/1
32/7
16/4
3/6
منبع: مطالعات میدانی
بررسی و آزمون فرضیه ها
فرضیه اول: توسعه گردشگری در آلودگی محیط زیست فیزیکی شهرستان اردل تاثیر دارد.
به منظور بررسی توسعه گردشگری و محیط زیست، از تحلیل رگرسیون خطی ساده استفاده شده است . با توجـه بـه آزمون رگرسیون فرضیه، ضریب تعیین (R Square) بین دو متغیر (توسعه گردشگری و تخریب محیط زیـست فیزیکـی) 10 درصد است (جدول5)؛ یعنی توسعه گردشگری تنها 10 درصد تغییـرات ایجـاد شـده در متغیـر وابـسته را پـیش بینـی می کند.
جدول 5 .ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعدیل شده
خطای معیار میانگین
0/322 a
0/104
0/087
0/77400
aپیشبینی کننده: توسعه گردشگری
جدول تحلیل واریانس رگرسیون (جدول 6 (نیز خطی بودن رابطه بین دو متغیر توسعه گردشگری و محـیط زیـست فیزیکی را تایید میکند، زیرا sig کمتر از 5 درصد است.
جدول6 .تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)
جموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
توزیع فیشرF-
سطح معنی داری
رگرسیون باقی مانده کل
3/67
1
3/67
6/137
0/016
متغیر وابسته: محیط زیست فیزیکی
با توجه به جدول7 رابطه معنادار این دو متغیر با سطح معناداری 016/0 تایید مـیشـود کـه ضـریب استانداردشـده Beta آن نیز 32/0 است، که نشان میدهد به ازای هر واحد تغییری در متغیر مستقل، 32/0 در متغیر وابسته تغییر ایجـاد میشود. نمودار پراکنش رگرسیون نیز نشان میدهد که دو متغیر (توسعه گردشگری و محیط زیـست فیزیکـی( رابطه متوسطی با هم دارند.
جدول 7 .تحلیل رگرسیون (تاثیر توسعه گردشگری بر محیط زیست(
مدل رگرسیون
ضریب استانداردنشده
ضریب استاندارد
t
sig
B
خطای معیار
Beta
5/274
2/477
0/000
0/016
مقدار ثابت
توسعه گردشگری
2/168
0/360
0/411
0/146
0/322
فرضیه دوم: توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی شهرستان اردل تاثیر دارد
جدول ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون (جدول 8 )نشان میدهد که ضریب تعیـین برابـر بـا 46 درصـد است. به عبارت دیگر، متغیر مستقل (توسعه گردشگری) 46 درصد تغییرات ایجاد شده در متغیر وابسته (توسعه اقتصادی) را پیشبینی میکند.
جدول 8 .ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعدیل شده
خطای معیار میانگین
0/679 a
0/462
0/451
0/522
aپیشبینی کننده: توسعه گردشگری
جدول 10 ،حاوی تحلیل واریانس رگرسیون به منظور بررسی قطعیت رابطه خطی بین دو متغیر است . بـا توجـه بـه اینکه sig برابر با 000/0 و کمتر از 5 درصد است، پس فرض خطی بودن رابطه بین دو متغیر تایید میشود.
جدول9 .تحلیل واریانس رگرسیون(ANOVA)
جموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
توزیع فیشرF-
سطح معنی داری
رگرسیون باقی مانده کل
12/41
1
12/41
45/42
0/000
متغیر وابسته: توسعه اقتصادی
همچنین، با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون خطی ساده، فرضیه مذکور تایید میشود، زیرا سطح معنـاداری برابـر بـا 000/0 است. همچنین این نتیجه بهدست آمده است که به ازای هر واحد تغییری که در متغیر مـستقل ایجـاد مـی شـود، 67/0 تغییر در متغیر وابسته به وجود میآید (جدول11 (نمودار رگرسیون نیز مشخص مـیکنـد کـه توسـعه گردشـگری، توسعه اقتصادی را به دنبال دارد.
جدول 11 .تحلیل رگرسیون (تاثیر توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی (
مدل رگرسیون
ضریب استانداردنشده
ضریب استاندارد
T
sig
B
خطای معیار
Beta
2/913
6/740
0/000
0/005
مقدار ثابت
توسعه گردشگری
0/809
0/662
0/278
0/098
0/679
نتیجه گیری
* بررسیها نشان میدهد که آبشار ها و چشمه ها و جنگل ها شهرستان اردل ، منـاظر طبیعـی و زیبـا و آثـار و بناهای تاریخی به ترتیب بیشترین نقش را در توسعه گردشگری شهرسـتان اردل دارنـد. گردشـگران، آبشار های شهرستان را جذابترین مکانهای گردشگری شهرستان برشمردند.
* گردشگری در تخریب زیست محیطی شهرستان اردل تاثیر دارد. به عبارت دیگر، توسعه گردشـگری در شهرسـتان اردل تاثیرات منفـی و نـامطلوبی را در محـیط زیـست بـه وجـود آورده اسـت . یافتـه هـا نـشان داد کـه ریختوپاش زباله ها مهمترین پیامد نامطلوب زیست محیطی توسعه گردشگری است.
* نتایج نشان میدهد که توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی شهرستان اردل نقش مثبت دارد.
* یافته ها حاکی از آناند که توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی شهرستان اردل تاثیر دارد. با توجه به نتایج بهدست آمده، پیشنهادهایی که در ادامه ذکر میگردد، برای توسعه گردشـگری و افـزایش تـاثیرات مثبت اقتصادی گردشگری و کاهش تاثیر منفی زیست محیطی آن مطرح میشود:
* توسعه گردشگری مذهبی و تاریخی، به دلیل وجود جاذبه های تاریخی و مذهبی فراوان؛
* توسعه اکوتوریسم به عنوان یکی از شکلهای مهم گردشگری، به دلیل وجود جاذبـه هـای طبیعـی و اسـتثنایی مانند چشمه ها ،رود خانه ها تابستان، ارتفاعات سبلان، آبهای گرم معدنی، درههای زیبا و دیدنی مانند شـیرواندره و دیگر جاذبههای طبیعی؛
* شناسایی و حفظ و معرفی گونه های گیاهی و جانوری متنوع شهرستان و جذب گردشـگران علاقـهمنـد در ایـن زمینه؛
* استفاده از استعدادهای تولیدی (محصولات) منطقه مانند انواع میوه و لبنیات، و افزایش نقش صـنایع دسـتی و هنرهای محلی، بهمنظور عرضه به گردشگران؛
*جذب سرمایه گذاریهای دولتی و خصوصی بهم نظور استفاده از منابع طبیعی و انسانی منطقه؛
* توسعه گردشگری عشایر به دلیل زندگی عشایر بختیاری در قشلاقات شهرستان اردل، توسـعه گردشگری روستایی و توجه به نقش روستاهای سنتی و تاریخی شهرستان در توسعه گردشگری؛
* تهیه برنامه های بازاریابی و تبلیغاتی به منظور شناساندن شهرستان اردل به گردشگران و ترغیب آنان بـه بازدید از منطقه و ایجاد تسهیلات و اطلاعرسانی جهانگردی در مناطق مقصد جهانگردان؛
* ایجاد تسهیلات تفریحی ـ فرهنگی و افزایش فضاها و مکانهای عمومی و بهبود وضعیت بهداشتی مکانهـای گردشگری؛
* بهبود وضعیت دسترسی و حمل ونقل به مکانهای گردشگری شهرستان، به ویژه مکانهای تاریخی؛
* تهیه برنامه های اشتغال در صنعت گردشگری و بخشهای ذیربـط و بـه حـداکثر رسـاندن اشـتغال محلـی در گردشگری از طریق آموزش صحیح اشخاص برای فعالیت در بخش گردشـگری و ایجـاد زمینـههـای افـزایش اشتغال در این زمینه و استخدام و بهکارگیری نیروهای متخصص در صنعت گردشگری؛
* بهره برداری از توان تشکیلاتی، قوانین، و مقررات، بـا هـدف کـاهش مخـاطرات و آلـودگیهـای اکولوژیـک و زیست محیطی در مناطق و مکانهای گردشگری
منابع
Alizadeh, K., 2004, The Effects of Tourism on Environmental Resources (Case: Part Torghabe in Mashhad Township), Journal of Geographical Research,
Number 44. Altinay M., Hussain K., 2005, Sustainable Tourism Development: A Case Study of North Cyprus, International Journal of Contemporary
Hospitality Management, Volume:17, Issue:3. pp: 272 – 280. Chyaneh Heidari, R., 2005, Evaluation of Tourism Planning in Iran, Ph.D. thesis, Supervisor: Karim Hussein Zadeh Delir, Tabriz University. Consulting Engineers: Logistician Balanced Development, 2009, Tourism Master Plan of Afous.
Eccles G., Costa J., 1996, Perspectives on tourism development, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Volume 8, Number 7, pp. 44-51.
Fani Sani ,F., 2002, Ecotourism in Protected Areas of Mazandaran Province: Case Study Khoshkeh Daran, Environment M.A. Thesis, Tarbiat Modarres University.
Font Xavier and Ahjem Tor E., 1999, Searching for a Balance in Tourism Development Strategies, international journal of contemporary hospitality management, Volume: 11; Issue: 2/3, pp. 73-77.
Kazemi, M., 2007, Tourism Management, Second Edition, Tehran, Published by: Samt
. Khosravi Nejad, M., 2008, Rural Recond House Tourism and its Effects on Rural Communities, University of Isfahan, Periodical: Atlas, Number 9.
Mahalati, S.D., 2001, Introduction to Tourism, Shahid Beheshti University.
Makyan, S.N. and Naderi Beni, M., 2003, Foreign Tourism in the Yazd Township, journal of Economic Research, Number 62.
Marc Fortuny, Roger Soler, Catalina Cánovas, Antoni Sánchez, 2008, Technical Approach for a Sustainable Tourism Development. Case Study in the Balearic Islands, Journal of Cleaner Production, Volume 16, Issue 7, Pages 860-869.
Masoud Tagvai and Others, 2009, Role and Position of Multi-dimensional Planning in Tourism of Ecotourism Development: Case Study of Tabas Region, Journal of Geography and Environmental Planning, Number 35, pp. 45-62.
Momeni, M., 2007, Statistical Analysis Using Spss, Tehran, Published by New Book
. Nouri G. and Khosravi S., 2002, Study of Ecotourism Situation in the Region of Qeshm, Lavasanat and Maygoon, Journal of Environmental Science and Technology, Number 14, pp. 9-23.
Nouri, N., 2006, Study Policies in the Tourism Industry and Provide Sustainable Development Patterns in the Ttourism Industry, Ph.D. thesis, Supervisor: Manouchehr Shojaee, Tehran University.
Nouri, S.H., Noroozi, Avarghani A., 2007, Evaluation of Environment for Tourism Development in Villages Chgakhur, journal of Literature and Humanities Science Faculty, Isfahan University, Year 22, Number 1.
Rita P., 2000, Tourism in the European Union, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Volume: 12, Issue: 7, pp: 434-436.
Sara Dolnicar, Friedrich Leisch, 2008, Selective Marketing for Environmentally Sustainable Tourism, Tourism Management, Volume 29, Issue 4, Pages 672-680.
Sharply, R., 2001, Rural Tourism, Translated by Fatemeh Nasiri and Rahmatullah Monshizadeh, Tehran, Printing Monshi.
Vejdan Talesh Molkail R., 2008, Obstacles and Challenges of Domestic Tourism in the Province of Ardabil, Management M.A. thesis, Isfahan university.
World Tourism Organization, 2000, Tourism Planning in National and Regional Level, Translated by Bahram Ranjbar & Mohammad Zahedi, Published by Isfahan University.
World Tourism Organization, 2005, Planning National and Regional Tourism, Translated by Mahmoud Abdollah Zadeh, Second Edition, Tehran: Cultural Research Bureau.
Zahedi, Sh.S., 2006, Ecotourism Principles (with Emphasis on the Environment), Tehran, Allameh Tabatabai University.
Ziyari, K., 2004, New Cities Planning, Published by Samt.
1 – نویسنده مسئول : کارشناسی ارشد اقتصاد اسلامی دانشگاه اصفهان-تلفن همراه09138815474 email:zafari_hamed@yahoo.com
—————
————————————————————
—————
————————————————————
14