بررسی ارزیابی میزان اتکا معامله گران بورس اوراق بهادار تهران به اطلاعات سرمایه فکری در تصمیمات



تعهدنامه اصالت رساله پایان نامه

اینجانب سید محمد علی میرطلاییدانشجوی مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته/دکترای حرفه ای/ دکترای تخصصی در رشته حسابداری با شماره دانشجویی 880658637 که در تاریخ 27/7/1390 از پایان نامه/ رساله خود تحت عنوان ارزیابی میزان اتکا معامله گران بورس اوراق بهادار تهران به اطلاعات سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاریبا کسب نمره 18 و درجه عالی دفاع نموده ام بدینوسیله متعهد می شوم:
1-این پایان نامه/ رساله حاصل تحقیق پژوهش انجام شده توسط اینجانب بوده و در مواردی که از دستاوردهای علمی و پژوهشی دیگران (اعم از پایان نامه، کتاب، مقاله و …) استفاده نموده ام، مطابق ضوابط ورودیه موجود، نام منبع مورد استفاده و سایر مشخصات آن را در فهرست مربوطه ذکر و درج کرده ام.
2- این پایان نامه/ رساله قبلاً برای دریافت هیچ مدرک تحصیلی(هم سطح، پایین تر یا بالاتر) در سایر دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی ارائه نشده است.
3- چنانچه بعد از فراغت از تحصیل، قصد استفاده و هر گونه بهره برداری اعم از چاپ کتاب، ثبت اختراع و … از این پایان نامه داشته باشم، از حوزه معاونت پژوهشی واحد مجوزهای مربوطه را اخذ نمایم.
4- چنانچه در هر مقطع زمانی خلاف موارد فوق ثابت شود، عواقب ناشی از آن را می پذیرم و واحد دانشگاهی مجاز است با اینجانب مطابق ضوابط و مقررات رفتار نموده و در صورت ابطال مدرک تحصیلی ام هیچگونه ادعایی نخواهم داشت.

نام و نام خانوادگی دانشجو
تاریخ، امضا، اثر انگشت:

گواهی امضاء:
دانشجوی فوق الذکر احراز هویت شد. فقط امضای ایشان گواهی می گردد.
فروزان کیوان فر
رئیس پژوهش دانشکده

دانشگاه آزاد اسلامی
واحد اراک
دانشکده مدیریت، گروه حسابداری
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
گرایش: حسابداری

عنوان:
ارزیابی میزان اتکا معامله گران بورس اوراق بهادار تهران به اطلاعات سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاری

استاد راهنما :
دکتر محمود همت فر

استاد مشاور:
آقای علیرضا فرشید پور

نگارش:
سید محمد علی میرطلایی

پاییز 1390

Islamic Azad University
Arak Branch

Faculty of Management-Department of Accounting
((M.A)) Thesis

Subject:
Investigation The Amount of Rely Dealers Tehran Stock Exchange to Information Intellectual Capital in Investment Decisions

Thesis Advisor:
Mahmood Hemmat Far Ph.D.

Consulted by:
Mr Alireza Farshid Pour

By:
Seyed Mohammad Ali Mir Talayee

Autumn 2011
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد اراک
دانشکده مدیریت، گروه حسابداری
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
گرایش: حسابداری

عنوان:
ارزیابی میزان اتکا معامله گران بورس اوراق بهادار تهران به اطلاعات سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاری

نگارش:
سید محمد علی میرطلایی
پاییز 1390

هیات داوران:
1- استاد راهنما: دکتر محمود همت فر
2- استاد مشاور: آقای علیرضا فرشید پور
3- استاد داور: دکتر مجید زنجیردار
4- مدیر گروه تخصصی: دکتر مجید زنجیردار

سپاسگزاری:
سپاس ایزد منان را که توفیق فراگیری علم را برمن عطا فرمود و مرا در کوران مشکلات و سختی ها یاری نمود، تا این رساله را با موفقیت به پایان برسانم.
در طول دوران تحصیلی و تهیه این پایان نامه از راهنمایی ها و مساعدت های اساتید و سروران عزیزی بهره برده ام که در اینجا لازم است از همه ایشان مراتب سپاس قلبی و تشکر خالصانه خود را داشته باشــــم.
از استادان ارجمند و مهربانم جناب آقای دکتر محمود همت فر استاد راهنما و همچنین جناب آقای علیرضا فرشید پور استاد مشاور ، صمیمانه تشکر مینمایم و برایشان توفیقات روز افزون در خدمات علمی و فرهنگی و آموزشی آرزو میکنم .
هم چنین تشکر ویژه دارم از مدیریت پژوهش دانشکده سرکار خانم کیوانفر و از خداوند متعال موفقیتهای بزرگتر در زندگی را برایشان آرزومندم.

تقدیم به :

" مادر عزیزم که توفیق خود را نتیجه زحمات، فداکاریها و دعای خیر ایشان که با صبر و حوصله مرا در تهیه و تنظیم این رساله یاری دادند. باشد که قطره ای از دریای بی کران محبت هایشان را سپاس گفته باشم. "

چکیده: 1
مقدمه: 2
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1)مقدمه 4
2-1) تاریخچه مطالعاتی 4
3-1) بیان مسئله 6
4-1) چارچوب نظری 7
5-1) فرضیات تحقیق 8
6-1) اهداف تحقیق 8
7-1) اهمیت و ضرورت تحقیق 8
8-1) تعریف عملیاتی 9
فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق
1-2 مقدمه 15
2-2( سرمایه های فکری 15
1-2-2) تعاریف مربوط به سرمایه های فکری 20
2-2-2) بررسی موشکافانه علل وجود تفاوت ها در زمینه ارائه تعریفی واحد از سرمایه های فکری 22
3-2-2) دلایل افزایش توجه به سرمایه فکری 22
1-3-2-2) پدیده اقتصاد کلان 22
2-3-2-2) خصوصیات موجود در منابع نامشهود 23
3-2) تاریخچه سرمایه فکری 25
1-3-2) بررسی اثر سرمایه فکری بر عملکرد سازمانی و کسب مزیت رقابتی: 27
1-1-3-2) سرمایه های فکری و عملکرد سازمانی 27
2-1-3-2) نقش ماموریت در بالابردن عملکرد 29
3-1-3-2) مزیت رقابتی 30
4-1-3-2) مزیت مشهود در مقابل نامشهود 31
5-1-3-2) مدیریت دانش، ابزاری برای تبدیل سرمایه های فکری به مزیت رقابتی 31
6-1-3-2) ارتباط سرمایه ی فکری ، سرمایه ی اجتماعی و مزیت رقابتی 32
4-2) اندازه گیری سرمایه فکری 34
1-4-2) مدل های توصیفی سنجش سرمایه ی فکری 35
1-1-4-2) مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار 38
2-1-4-2) مدل های مستقیم سرمایه ی فکری 39
3-1-4-2) مدل بازده دارایی ها 40
4-1-4-2) مدل های کارت امتیازی 50
5-1-4-2) مدل های تجسمی 51
2-4-2) مدل های تجویزی سنجش سرمایه ی فکری 52
3-4-2) مدل های سنجش دارایی های/ سرمایه های دانشی 53
4-4-2) ابزارهای سرمایه ی فکری 54
5-2) افشاء سرمایه های فکری 54
1-5-2) مقدمه 54
2-5-2) افشاء سرمایه های فکری 55
3-5-2) تولد اولین و دومین گزارش سرمایه های فکری در جهان 55
4-5-2) تئوریهای ارائه شده در ارتباط با افشاء سرمایه های فکری 56
5-5-2) فاکتورهای مهم در افشاء سرمایه های فکری 58
1-5-5-2) اندازه شرکت 58
2-5-5-2) تمرکز مالکیت ها در یک نقطه 58
3-5-5-2) استقلال هیئت مدیره 59
4-5-5-2) عمر شرکت 59
6-5-2) خصوصیات یک بیانیه افشاء مناسب 59
1-6-5-2) قابل پیشبینی کردن عملکرد 59
2-6-5-2) قابل استفاده بودن برای تصمیم گیرندگان 60
3-6-5-2) داشتن ارتباط با استانداردهای گزارش دهی مالی موجود 60
7-5-2) گزارش دهی سرمایه فکری 61
8-5-2) صورت وضعیت سرمایه های فکری 62
1-8-5-2) گزارش سرمایه فکری 63
2-8-5-2)گزارش جریان سرمایه فکری 63
3-8-5-2)گزارش یادداشت سرمایه فکری 63
فصل سوم: روش اجرای تحقیق
1-3) مقدمه 69
2-3)روش تحقیق 69
3-3) قلمرو تحقیق 70
1-3-3) قلمرو موضوعی 70
2-3-3) قلمرو مکانی 70
3-3-3) قلمرو زمانی 70
4-3) روش‏های گردآوری اطلاعات 71
5-3) ابزار گردآوری اطلاعات 72
6-3) مدل مفهومی تحقیق 72
7-3) جامعه آماری تحقیق 73
8-3) آزمون فرضیه‏ها 74
9-3) روش تجزیه و تحلیل داده‏ها 75
1-9-3) آزمون همبستگی 75
2-9-3( رگرسیون چندگانه 76
3-9-3) آزمون نرمال بودن ( کولموگروف- اسمیرنوف ) 76
4-9-3- آزمون خود همبستگی ( دوربین- واتسن ): 77
5-9-3) چند هم‏خطی: 77
6-9-3) بررسی نرمال بودن خطاها 78
10-3) شیوه اندازه‏گیری متغیرهای پژوهش 78
1-10-3) مولفه های سرمایه فکری 78
1-1-10-3) کارایی سرمایه فیزیکی : 79
2-1-10-3) کارایی سرمایه انسانی 79
3-1-10-3) کارایی سرمایه ساختاری 80
2-10-3) شاخص های تصمیمات سرمایه گذاران: 80
1-2-10-3) نوسانات قیمت سهام 81
2-2-10-3) حجم معاملات سهام 81
3-2-10-3)نسبت قیمت به سود 82
4-2-10-3)سود هر سهم 83
5-2-10-3)سود نقدی پرداخت شده: 84
6-2-10-3)ریسک سیستماتیک (B): 84
7-2-10-3)ثبات روند EPS: 85
3-10-3) متغیرهای کنترل 85
1-3-10-3) اندازه شرکت 85
2-3-10-3) نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام 85
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
1-4) مقدمه‏ 88
2-4) شاخص‏های توصیفی متغیرها 89
3-4) روش آزمون فرضیه‏های تحقیق 93
1-3-4) بررسی اعتبار مدل 93
4-4) تجزیه‏وتحلیل فرضیه‏های تحقیق 94
1-4-4) بررسی فرض نرمال بودن متغیرهای وابسته 95
2-4-4)آزمون فرضیه اول 96
3-4-4) آزمون فرضیه دوم 101
4-4-4) آزمون فرضیه سوم 105
5-4-4) آزمون فرضیه چهارم 109
1-5-4-4) ضرایب مقدار ویژه و شاخص وضعیت بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS . 113
6-4-4) آزمون فرضیه پنجم 114
7-4-4) آزمون فرضیه ششم 118
8-4-4) آزمون فرضیه هفتم 122
9-4-4) خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها 126
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5) مقدمه 129
2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیر ها 129
1-2-5) نتیجه فرضیه اول 130
2-2-5) نتیجه فرضیه دوم 130
3-2-5) نتیجه فرضیه سوم 131
4-2-5) نتیجه فرضیه چهارم 131
5-2-5) نتیجه فرضیه پنجم 132
6-2-5) نتیجه فرضیه ششم 133
7-2-5) نتیجه فرضیه هفتم 133
3-5) نتیجه گیری کلی 134
4-5) پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق 135
5-5) پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی 135
6-5) محدودیتها و موانع تحقیق 136
پیوست ها
پیوست الف) اسامی شرکت های نمونه و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده: 138
پیوست ب) همبستگی و رگرسیون به تفکیک سال 140
منابع و ماخذ
منابع فارسی: 145
منابع لاتین: 146
چکیده انگلیسی: 148

جدول 1-2 مهم ترین تعاریف ارائه شده توسط محققان 21
جدول 2-2: سیر تکاملی سرمایه فکری 25
جدول 3-2 گزارش سرمایه فکری شرکت 63
جدول 1-3 نحوه محاسبه متغیرها 80
جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی و شاخص های شکل توزیع 89
جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای تحقیق تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال 90
جدول 3-4 : آزمون نرمال بودن متغیر وابسته 96
جدول 4-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام. 97
جدول 5-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام 97
جدول 6-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام 98
جدول 7-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام 99
جدول 8-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود. 101
جدول 9-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود 102
جدول 10-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود. 102
جدول 11-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود 103
جدول 12-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام. 105
جدول 13-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام 106
جدول 14-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام . 106
جدول 15-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام 108
جدول 16-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS. 110
جدول 17-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و EPS 110
جدول 18-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS . 111
جدول 19-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS 112
جدول 20-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS. 114
جدول 21-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS 115
جدول 22-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS. 115
جدول 23-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS 116
جدول 24-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و DPS. 118
جدول 25-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و DPS 119
جدول 26-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و DPS 119
جدول 27-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و DPS 120
جدول 28-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک . 122
جدول 29-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک 123
جدول 30-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک. 123
جدول 31-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک 124
جدول 32-4: ضریب مولفه های سرمایه فکری و شاخصهای تصمیمات سرمایه گذاران 126
جدول 33-4 رابطه بین سرمایه فکری با سه متغیر حجم معاملات سهام ، EPS و DPS 127

نمودار 1-2 چارچوبی برای نشان دادن جریان سرمایه های فکری 60
نمودار 2-2 : صورت وضعیت سرمایه های فکری 62
نمودار 1-3 مدل طبقه‏بندی دارایی‏های یک شرکت 72
نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق 73
نمودار 1-4: هیستوگرام نوسانات قیمت سهام 100
نمودار 2-4: نمودار پراکندگی متغیر نسبت قیمت به سود 100
نمودار3-4: هیستوگرام نسبت قیمت به سود 104
نمودار4-4: نمودار پراکندگی متغیر نسبت قیمت به سود. 104
نمودار5-4: هیستوگرام حجم معاملات سهام 108
نمودار6-4: نمودار پراکندگی متغیر حجم معاملات سهام 109
نمودار7-4: هیستوگرام EPS 113
نمودار8-4: نمودار پراکندگی متغیر EPS 113
نمودار 9-4: هیستوگرام ثبات روند EPS 117
نمودار 10-4: نمودار پراکندگی متغیر ثبات روند EPS 117
نمودار 11-4: هیستوگرام DPS 121
نمودار 12-4: نمودار پراکندگی متغیر DPS 121
نمودار 13-4: هیستوگرام ریسک سیستماتیک. 125
نمودار 14-4: نمودار پراکندگی متغیر ریسک سیستماتیک. 125

چکیده:
فرایند تصمیم گیری سرمایه گذارن، تحت تاثیر ترکیبی از اطلاعات مالی و غیر مالی است، اما گزار ش هایی که مدیران در رابطه با عملکرد و نحوه فعالیت شرکت به بازار سرمایه ارایه می کنند، صرفا ابعاد مالی و مشهود قضیه را در بر می گیرد و کمتر اطلاعاتی در مورد اقلام نامشهود را در بر میگیرد، بنابراین علاوه بر اطلاعات مالی رایج، سرمایه گذاران به اطلاعات بیشتری در مورد عوامل نامشهودی که بر قیمت سهام موثر است، نیاز دارند .
در این تحقیق سعی شده قدرت مربوط بودن اطلاعات مربوط به سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاری از طریق آزمون های آماری اندازه گیری شود تا به کمک آن بتوانیم به سرمایه گذاران متغیرهایی را معرفی کنیم تا آن ها بتوانند با وارد کردن این متغیرها در مدل تصمیم خود به بازده بهتری دست یابند.
پس از جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل داده ها از طریق آزمون های آماری به این نتیجه رسیدیم که بین سرمایه فکری و سه شاخص تاثیر گذار بر تصمیمات سرمایه گذاران یعنی متغیرهای حجم معاملات سهام ، EPS و DPS (فرضیات سوم ، چهارم و ششم ) رابطه معنی داری وجود دارد. بنابراین می توان به سرمایه گذارانی که در مدل تصمیم خود از متغیرهای حجم معاملات سهام ، EPS و DPS استفاده میکنند پیشنهاد کرد که جهت بالاتر بردن بازده خود می توانند متغیر سرمایه فکری را نیز در مدل تصمیم خود وارد کنند. همچنین در این تحقیق ما به این نتیجه رسیدیم که بین سرمایه فکری و چهار شاخص دیگر تاثیر گذار بر تصمیمات سرمایه گذاران یعنی متغیرهای نوسانات قیمت سهام ، نسبت قیمت به سود ، ثبات روند EPS و ریسک هر سهم (فرضیات اول ، دوم ، پنجم و هفتم ) هیچ گونه رابطه معنی داری وجود ندارد. بنابراین سرمایه گذارانی که در مدل تصمیم خود از این چهار متغیر استفاده می کنند ، در صورت افزودن متغیر سرمایه فکری به جمع متغیرهای موجود در مدل تصمیم خود ، تغییر عمده ای را در بازده خود نخواهند دید.
واژه گان کلیدی: سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی، سرمایه ساختاری، تصمیمات سرمایه گذاران

مقدمه:
شرایط خاص اقتصادی حاکم بر شرکت های فعال باعث گردیده تا مزیت رقابتی این شرکت ها دیگر بر پایه درایی های مشهود آنها نباشد . آن چیزی که امروزه این شرکت ها را در صحنه اقتصاد کنونی رقابت پذیر می نماید دارایی های نامشهود و به عبارتی سرمایه های فکری آنهاست. این قبیل شرکت ها با برقراری ارتباط مناسب با مشتریان و کسب تجربه لازم در این مسیر و با اتکا به دانش ، تکنیک های سازمانی و مهارتهای تخصصی خود توانسته اند این امر را محقق سازند . امروزه سود پایدار زمانی بدست می آید که اولا سازمانها راه بدست آوردن دانش را یاد بگیرند و ثانیا این دانش را مدیریت نموده و باکمک فرایندهای موجود در مدیریت دانش به سرمایه های فکری تبدیل نمایند. زمانی که شرکت ها از اقتصاد صنعتی به سمت اقتصاد دانشی حرکت می نمایند با چالش های بزرگی مانند پویایی ، عدم اطمینان و پیچیدگی روبرو می گردند. در چنین محیط کسب و کاری نیاز به آگاهی بیشتر در مورد سرمایه های فکری و کنترل آنها فزونی می یابد. اهمیت زیاد این موضوع منجر گردیده تا شرکت ها تلاش زیادتری در جهت شناسایی دارایی های نامشهود خود و از سویی مدیریت مناسب آنها نمایند

فصل اول
کلیات تحقیق

1-1)مقدمه
با وقوع انقلاب تکنولوژی و فناوری اطلاعات، از سالهای بعد از 1990، الگوی اقتصاد جهانی، تغییر اساسی کرد. در اقتصاد امروز، دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایه مالی و فیزیکی شده است. سرمایه، در مورد موسسه ها، به هر دارایی برمی گردد که باعث ایجاد جریانهای نقدی آتی شود. بیشتر داراییهای شناخته شده، ماهیت مشهود و عینی دارند، بنابراین، سرمایه مشهود به داراییهای فیزیکی و مالی سازمان اشاره دارد. ارزش این داراییها به طور ادواری (توسط شرکتهای بخش عمومی) افشا می شود و به آسانی بر روی ترازنامه به دست آمده از ثبتهای مالی این شرکتها، یافت می شود. داراییهای فیزیکی، می تواند به معنی زمین، ماشین آلات، موجودی کالا، تجهیزات و…. باشد، درحالی که داراییهای مالی به حقوق صاحبان سهام، سودهای انباشته، سرمایه در گردش، پیش پرداخت هزینه ها، حسابهای دریافتنی و …. گفته می شود. اهمیت داراییهای نامشهود در تعیین سودهای آتی به طور فزاینده ای در حال افزایش است.
امروزه از سرمایه فکری به منظور ایجاد ارزش برای سازمان استفاده می شود و در دنیای امروز، موفقیت هر سازمان به توانایی مدیریت این داراییها بستگی دارد. امروزه شاهد رشد اهمیت سرمایه های فکری، به عنوان یک ابزار موثر برای افزایش رقابت شرکتها هستیم. اندازه گیری سرمایه فکری به منظور مقایسه شرکتهای مختلف، تعیین ارزش واقعی آنها و حتی بهبود کنترل های آنها ضروری است.
در این فصل ما به ارائه کلیاتی از قبیل تاریخچه تحقیق ، تعریف مساله ، فرضیات تحقیق ، تعریف متغیرهای موجود در تحقیق ، بیان اهداف و اهمیت و ضرورت تحقیق پرداختیم.

2-1) تاریخچه مطالعاتی
با توجه به جدید بودن موضوع تحقیق، در ایران، تحقیقی در این مورد صورت نگرفته وعمدتا تحقیق های انجام شده درباره اندازه گیری سرمایه فکری است. اما تحقیقات زیادی در مورد عوامل تاثیر گذار بر تصمیمات سرمایه گذاران و همچنین سرمایه فکری انجام شده است که از این قبیل میتوان به تحقیق:
رضا تهرانی و قدرت ا… طالب نیا تحت عنوان ارزیابی میزان اتکاء معامله گران بورس اوراق بهادار تهران به اطلاعات حسابداری و غیرحسابداری در تصمیمات سرمایه گذاری ، به این نتیجه رسیدند که اطلاعات غیر حسابداری مانند نوع مدیریت، مسائل سیاسی و اقتصادی داخلی و بین المللی، حجم فروش و نوع صنعت تاثیر بیشتری از اطلاعات حسابداری، برتصمیمات سرمایه گذاران دارد و توجه به اطلاعات حسابداری در رتبه پایین تری قرار دارد.
سولماز امام (1389) در تحقیقی تحت عنوان عوامل موثر بر سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران به این نتیجه رسید که 18 عامل، عوامل سیاسی کشور، شفاف سازی اطلاعات مالی، نوع صنعت، حجم معاملات یک سهم، نسبت قیمت به سود(P/E)، نوع مالکیت شرکت ها، پیش بینی درآمد هرسهم 1 ، ثبات روند EPS، ریسک سیستماتیک ، مدیریت شرکت، سود نقدی هر سهم2 ، نوسانات قیمت سهام، تاخیر در پرداخت سود نقدی، افزایش سرمایه توسط شرکت ها، نرخ بهره بازار و سود بانکی، نرخ تورم، شایعات منتشر شده در بورس و توصیه کارگزاران در تصمیمات سرمایه گذاران از اهمیت بالایی برخوردار است.
اما گارسیا و ایزابل مارتینز3 (2007) در اسپانیا در تحقیقی مشابه تحت عنوان استفاده از اطلاعات سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاری به این نتیجه رسید که تحلیل گران مالی معمولا از اطلاعات بیشتری در خصوص استراتژی های شرکت، سرمایه مشتری و سرمایه سازمانی استفاده می کنند و نیاز کمتری به اطلاعات تحقیق و توسعه و نوآوری دارند.
بومن و فرشکاف4 (1987) در تحقیقی تحت عنوان تحلیل گران مالی چطور سرمایه گذاری می کنند به این نتیجه رسیدند که تحلیل گران معمولا از اطلاعات مالی برای رد سریع گزینه نامطلوب سرمایه گذاری استفاده می کنند.
چانگ و میدور5 (1984) در تحقیقی تحت عنوان اطلاعات مورد نیاز سرمایه گذاران و گزارشات سالانه به این نتیجه رسیدند که تحلیل گران بیشتر به موقعیت رقابتی و شرکت و اهداف مدیریت توجه می کنند.

بیتی6 (1999) نیز با مطلالعه روی 154 نفر از استفاده کنند گان اطلاعات حسابداری به این نتیجه رسید که کیفیت مدیریت به عنوان متغیر کلیدی تعیین کننده عملکرد شرکت است.
پروایز و یانگ7 (1994) نیز در تحقیقی تحت عنوان تجزیه تحلیل گزارشات تحلیل گران مالی بخش فروش به این نتیجه رسید که تحلیل گران از اطلاعات غیر مالی شامل ریسک شرکت، موقعیت رقابتی، کیفیت مدیریت و استراتژی بیشتر استفاده می کنند.
آرویدسون8 (2003) در تحقیقی تحت عنوان عرضه و تقاضای اطلاعات اقلام نامشهود، گزارش 105 تحلیل گر در کشور های شمالی قاره اروپا را مورد تجزیه تحلیل قرار داد، او از یک شاخص افشای 81 موردی که آنها را در 5 طبقه ی، سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی، سرمایه سازمانی، تحقیق و توسعه و محیطی-اجتماعی قرار داده بود، استفاده کرد. این محقق به این نتیجه رسید که تحلیل گران مالی بیشتر بر اطلاعات مربوط به تحقیق و توسعه و مشتریان متمرکز شده اند و به اطلاعات کمتری پیرامون سرمایه انسانی و سرمایه سازمانی نیاز دارند.

3-1) بیان مسئله
افزایش رقابت، توسعه بخش های جدید شرکتها و پیشرفت تکنولوژی باعث ایجاد یک سری نارسایی هایی در مورد صورتهای مالی به شکل سنتی می شود. صورت های مالی از یک فقدان به هنگام بودن رنج می برد. بی دقتی و توانایی محدود شرکت ها جهت انتقال ریسک و سایر اطلاعات به آینده باعث ایجاد فقدان ویژگی به هنگام بودن اطلاعات می گردد. در نبود یک سیستم مناسبی که اطلاعات مربوط و قابل اتکاء را در اختیار سرمایه گذاران قرار دهد، اعتماد عمومی به بازار از دست می رود و بازار، کارایی خود را از دست می دهد (اما گارسیا و مارتیتنز9 ، 2007 ، ص10) .
یک نمونه از این نارسایی هایی که صورت های مالی ما از آن رنج می برد فقدان انعکاس سرمایه فکری در صورت های مالی است. در ایران اخیرا تحقیقات زیادی در مورد اندازه گیری سرمایه فکری به روش های گوناگون و روابط سرمایه فکری و متغیرهای مختلف انجام شده است. و هدف تمام این تحقیق ها لزوم ثبت سرمایه فکری به عنوان یک قلم دارایی نامشهود در صورت های مالی است. اما قبل از اینکه ما بخواهیم در مورد لزوم یا عدم لزوم ثبت سرمایه فکری در صورت های مالی تحقیق کنیم باید ببینیم که آیا اطلاعات مربوط به سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاران نقش دارد یا خیر، تا پس از آن بتوانیم در مورد انعکاس یا عدم انعکاس سرمایه فکری در صورت های مالی قضاوت کنیم. بنابراین پژوهش ما می تواند به عنوان یک پیش نیازی جهت تحقیقات آتی در زمینه سرمایه فکری مورد استفاده قرار گیرد.
از آنجا که فرایند تصمیم گیری سرمایه گذارن، تحت تاثیر ترکیبی از اطلاعات مالی و غیر مالی است، اما گزار ش هایی که مدیران در رابطه با عملکرد و نحوه فعالیت شرکت به بازار سرمایه ارایه می کنند، صرفا ابعاد مالی و مشهود قضیه را در بر می گیرد و کمتر اطلاعات غیرمالی و نامشهود را در بر میگیرد، بنابراین علاوه بر اطلاعات مالی رایج، باید اطلاعات بیشتری در مورد عوامل نامشهود که بر قیمت سهام موثرند، برا ی سرمایه گذاران افشا شود .

4-1) چارچوب نظری
در سال های اخیر با پیدایش اشکال جدیدی از خدمات و ترکییب آن با فناوری اطلاعات، اهمیت منابع مجازی در کنار منابع فیزیکی برای سازمانها قابل تصور شده است. از این رو، مفهوم منبع ثروت برای جوامع یا سازمانها دچار تغییر و تحول شده و این تغییر به نوبه ی خود ، تغییر در فضای کسب و کار جوامع را سبب گردیده، زیرا متناسب با افزایش تقاضا برای منابع فیزیکی و محدودیت منابع، میزان دسترسی سازمانها نیز محدود بوده و به همین دلیل، سازمانهای مختلف به فکر جایگزینی منابع موجود با منابع جدید افتاده اند. این موضوع به مرور بر ضرورت توجه به منبع نامشهود تاکید دارد.
در میان مفاهیم جدید مطرح شده در چند ساله اخیر ، سرمایه فکری، موضوع جدیدی است که به لحاظ نظری جایگاه ویژه ای را در سطح جهانی به خود اختصاص داده است و به عنوان منبعی پرارزش برای سازمانها و شاخصی در توسعه یافتگی کشورها و سرمایه ای کلیدی در رشد کارآفرینی به حساب می آید. امروزه ضرورت توسعه و مدیریت سرمایه ی فکری، به یک الزام جدی هم در سطح ملی و هم در عرصه کسب و کار تبدیل شده است. به ویژه شرایط اقتصادی جدید، کشورها را به فکر ایجاد چارچوب ها و راهکارهای جدید اقتصادی و توسعه ی ظرفیت های انسانی موجود و توسعه ی سرمایه های ارتباطاتی انداخته است و رقابت شدیدی در دست یابی به منابع و بازارهای رقابتی در این زمینه را نمایان می کند تا جایی که امروزه عرصه رقابت جهانی، بر عناصر سرمایه فکری تاکید نموده و سازمانهای بین المللی به طرح چارچوب های جهانی برای مدیریت سرمایه ی فکری می پردازند.براین اساس، سنجش سرمایه ی فکری هم در سطح کلان و هم در سطح خرد به ضرورتی غیرقابل انکار برای پذیرش و رقابت در بازارهای بین المللی و به عنوان پیش شرطی برای سرمایه گذاری تبدیل شده است.
5-1) فرضیات تحقیق
فرضیات تحقیق از هفت فرضیه تشکیل شده است.
فرضیه اول: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام وجود دارد.
فرضیه دوم: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود وجود دارد.
فرضیه سوم: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام وجود دارد.
فرضیه چهارم: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و EPS وجود دارد.
فرضیه پنجم: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS وجود دارد.
فرضیه ششم: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و DPS وجود دارد.
فرضیه هفتم: ارتباط معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک وجود دارد.

6-1) اهداف تحقیق
تحقیق ما به دنبال تحقق سه هدف زیر است:
1- ارزیابی میزان دخالت اطلاعات سرمایه فکری در تصمیمات سرمایه گذاران بورس اوراق بهادر تهران.
2- رتبه بندی و تعیین اهمیت هر کدام از اجزای سرمایه فکری برای سرمایه گذاران بورس اوراق بهادر تهران.
3- لزوم انعکاس یا عدم انعکاس اطلاعات مربوط به سرمایه فکری در صورت های مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تهران

7-1) اهمیت و ضرورت تحقیق
سازمانها به چهار دسته از دلایل ممکن است سرمایه های فکری خود را مورد سنجش قرار دهند که عبارتند از: 1- بهبود مدیریت داخلی 2- بهبود گزارشدهی به خارج سازمان 3- مبادلات این سرمایه 4- دلایل قانونی بهبود حسابداری
در یک سازمان دانش محور، که درآن دانش بخش بزرگی از میزان و کیفیت سودآوری یک سازمان را تشکیل می دهد، روشهای سنتی حسابداری،که مبتنی بر دارائی های ملموس و نیزاطلاعات مربوط به عملیات گذشته سازمان هستند، برای ارزش گذاری سرمایه فکری، که بزرگترین وارزشمندترین دارائی برای آنها است، ناکافی هستند. بنابراین، رویکرد سرمایه فکری برای سازمانهایی که می خواهند از میزان و کیفیت سودآوری شان به خوبی آگاهی داشته باشند، جامع تراست.
اگر بتوان مشخص کرد که سرمایه گذاران در تصمیمات سرمایه گذاری خود تا چه میزان به اطلاعات منتشره از سوی شرکت ها و سایر نهادها اتکاء می کنند، و چقدر به این اطلاعات اعتماد دارند و در تصمیمات خود بیشتر به چه نوع اطلاعاتی توجه می کنند، آن وقت می توان یک روش ثابتی را برای سازماندهی ارائه اطلاعات جهت دست یابی موثر سرمایه گذاران به اطلاعات و تصمیم گیری سریع ارائه داد و همچنین ادعا کرد که بورس تهران، چقدر به اهداف خود در زمینه ی شفاف سازی اطلاعات و ایجاد اعتماد در سرمایه گذاران دست یافته است.
پژوهش ما می تواند به عنوان یک پیش نیازی جهت تحقیقات آتی در زمینه سرمایه فکری مورد استفاده قرار گیرد لذا این تحقیق در راستای کمک به تصمیم گیری سرمایه گذاران، جهت انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران می باشد و می تواند راهنمای خوبی جهت اتخاذ تصمیمات هر چه بهتر سرمایه گذاران و محققان حوزه سرمایه فکری محسوب شود. همچنین این تحقیق باعث می شود که سیاست گذاران و مجامع تهیه و تنظیم استانداردهای حسابداری، پیشنهاداتی را جهت ارتقای سطح اقلام نامشهود در گزارشات مالی ارائه دهند.

8-1) تعریف عملیاتی
سرمایه فکری
سرمایه فکری شامل دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه است که میتواند برای ایجاد ثروت آفرینی مورد استفاده واقع شود. سرمایه فکری عبارتست از توانایی ذهنی جمعی یا دانش کلیدی به صورت یک مجموعه است. سرمایه فکری شامل منابع نامشهود مختلفی است که برای یک سازمان دارای ارزش هستند.
تقریبا در تمامی مدل های سنجش سرمایه فکری که تا کنون طراحی شده اند، اجزای سرمایه فکری در سه بعد سرمایه انسانی، سرمایه مشتری (ارتباطی) و سرمایه سازمانی (ساختاری) تعریف شده است. که این طبقه بندی بوسیله پالیک مطرح شده است.

سرمایه انسانی
سرمایه انسانی که به عنوان اولین بعد سرمایه فکری تعریف می شود عبارتست از قابلیت ها، مهارت ها و تخصص اعضای انسانی سازمان. سرمایه انسانی برخوردار از تفکر بوده و در بر گیرنده تمام تواناییها و مهارت های افرادی است که در سازمان کار می کنند.
سرمایه انسانی ممکن است برای بعضی از شرکت ها از اهمیت بیشتری و برای شرکت های دیگری از اهمیت کمتری برخوردار باشد. بنابراین تغییرات متغیر سرمایه انسانی به طور عمده ای وابسته به نوع شرکت است. سرمایه انسانی، بر خلاف سرمایه ساختاری در مالکیت افراد است، مگر اینکه به عنوان شکل مشهود ثبت شود و یا در ساختار و رویه های سازمانی حول یابد.
سرمایه مشتری:
سرمایه مشتری به عنوان دومین بعد سرمایه فکری بیانگر روابط شرکت با دنیای بیرون می باشد. راجع به این بعد در متون مختلف از اصطلاح سرمایه ارتباطی استفاده شده است. سرمایه مشتری شامل وابستگی های برون سازمانی مانند وفاداری مشتریان، حسن شهرت و روابط شرکت با تامین کنندگان منابع آن می باشد. امروزه سرمایه مشتری به عنوان یکی از اقلام دارایی های نامشهود که در افزایش ارزش شرکت ها نقش بسزایی دارد، مطرح است. دسترسی، اکتساب، حفظ و نگهداری این دارایی نامشهود با ارزش به عهده نیروی فروش شرکت است. برنامه های تشویقی شرکت نیز به طور مستقیم و مثبت بر عملکرد یک شرکت تاثیر می گذارد و باعث افزایش ارزش سهام آن می شوند. تاثیر این دارایی ها در ایجاد وفاداری در مشتریان و تقویت دارایی های نامشهود، اعمال می شود. همچنین این فعالیت ها در ایجاد وفاداری به نام تجاری نیز به کار گرفته می شود. پژوهشها نشان دادند که وفاداران به نامهای تجاری سهام آن شرکت را بیشتر خریداری می کنند و بر عکس. از طرف دیگر پیشرفت تکنولوژی و وسایل ارتباطی و محیطهای رسانه ای جدید باعث نزدیک شدن هر چه بیشتر بازاریابان به مشتریان و افزایش شناخت و آگاهی آنها نسبت به مشتریانشان شده است. ارتباطات دیجیتالی با برقراری امکان تماس مداوم با مشتریان باعث افزایش وفاداری آنها به نام تجاری و جذب مشتریان جدید شده است. با در نظر گرفتن ارزش مشتری به عنوان دارایی نامشهود می توان چنین استدلال کرد که بازاریابی به صورت غیر مستقیم بر افزایش ارزش شرکت ها و در نتیجه بر قیمت سهام آنها و نهایتا بر تصمیمات سرمایه گذاران موثر است.
در مدل پالیک فرض شده است که شرکت قصد ارتباط طولانی با مشتریان خود را دارد. بنابراین روابط با مشتریان یک بخش مهمی از مزیت رقابتی و به عنوان یک عامل تعیین کننده عملکرد شرکت است.
سرمایه سازمانی
یکی از طبقات معمول اقلام نامشهود سرمایه سازمانی یا ساختاری است. سرمایه سازمانی بیان کننده توانایی بهره گیری بوسیله روش های هماهنگ شده از منابع در دسترس شرکت است. ادبیات گذشته پیشنهاداتی را در مورد، مواردی که تحت عنوان سرمایه سازمانی شناخته می شود، ارائه کرده است. فرهنگ سازمانی را می توان به عنوان یکی از اجزای سرمایه سازمانی نام برد که قوانین و مقرراتی را جهت بهبود فعالیت های کارکنان ایجاد کرده است.
همچنین سرمایه سازمانی عبارتست از سیستم فناوری اطلاعاتی که از روشهای اجرای فعالیت شرکتها محافظت می کند و ارتباط یکپارچه ای را برای شرکت فراهم می آورد.
مدل پالیک به دلیل مزایایی که نسبت به سایر مدل ها دارد بعنوان مدل سنجش سرمایه فکری در این تحقیق انتخاب شده است، که مهمترین مزایای آن عبارتند از:
1. یکی از مزایای این مدل اینست که یک مبنای استاندارد و سازگاری را از اندازه گیری فراهم می کند.در واقع روشهایی که بتوانند سرمایه فکری را بطور دقیق اندازه گیری کنند محدود می باشند.
2. این مدل مبتنی بر هر دو جنبه، ارزیابی کارآیی و خلق ارزش از دارایی های ملموس و ناملموس در یک شرکت می باشد.
3. کلیه داده های استفاده شده در محاسبه سرمایه فکری مبتنی بر اطلاعات استاندارد حسابداری و مالی که بطور معمول در گزارش های مالی شرکت، درج شده است، می باشند. بنابراین محاسبات مبتنی بر هدف، قابل رسیدگی، تصدیق و تایید می باشند.اغلب روشهای محاسبه سرمایه فکری، به علت اینکه در اندازه گیری ذهنی بوده و مشکلات زیادی را در جریان اندازه گیری ایجاد می کنند، مورد انتقاد قرار می گیرند.
4. این مدل، در تحقیقات و پژوهش های معتبر خارجی بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.
تصمیمات سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران
در م‍طال‍ع‍ه رف‍ت‍ار ع‍وام‍ل م‍وث‍ر ب‍ر ت‍ص‍م‍ی‍م‍ه‍ای س‍رم‍ای‍ه گ‍ذاری ، ج‍س‍ت‍ج‍وی م‍ت‍غ‍ی‍ره‍ای‍ی ک‍ه ب‍ت‍وان‍د اث‍رات ع‍وام‍ل م‍وث‍ر ب‍ر ت‍ص‍م‍ی‍م‍ه‍ای س‍رم‍ای‍ه گ‍ذاری را ت‍وضیح‍ ده‍د از اه‍م‍ی‍ت ب‍س‍ی‍ار ب‍الای‍ی ب‍رخ‍وردار اس‍ت ، زی‍را س‍رم‍ای‍ه گ‍ذاری ه‍م‍واره ب‍ا ف‍رص‍ت‍ه‍ا و ن‍گ‍ران‍ی ه‍ا ه‍م‍راه اس‍ت . ی‍ک‍ی از راه‍ه‍ای ک‍اه‍ش ای‍ن ن‍گ‍ران‍ی ه‍ا ش‍ن‍اس‍ای‍ی ع‍وام‍ل ت‍اث‍ی‍ر گ‍ذار ب‍ر ت‍ص‍م‍ی‍م‍ه‍ای س‍رمایه‍ گ‍ذاری روی س‍ه‍ام ش‍رک‍ت ه‍ا اس‍ت .
عوامل موثر بر تغییرات قیمت سهام:
ارزش ویژه موسسات مختلف با یکدیگر فرق می کند، زیرا میزان قابلیت فروش و ریسک آنها متفاوت است. حتی" قیمت بازار " سهام یک موسسه نیز در طول زمان تغییر می کند. چنانچه تقاضا برای پول نسبتاً زیاد باشد و در عین حال مقدار عرضه آن کم یا محدود باشد، قانون عرضه و تقاضا ایجاب میکند که قیمت پول )یعنی نرخ بهره وام یا نرخ بازده مورد لزوم ارزش ویژه( بیش از حالتی باشدکه عرضه پول از تقاضای آن بیشتر است.
عوامل موثر بر تغییرات قیمت سهام عبارتند از:
بودجه شرکت و پیش بینی سود هر سهم، تغییرات قیمت سهام در سالیان گذشته و میزان تولید و فروش یکسان، وضعیت خاص صنعت، سیاست های پولی و مالی کشور، تقسیم سود سهام، طرح های توسعه و افزایش سرمایه، تر کیب دارایی ها و سرمایه گذاری ها، اعتبار و سابقه شرکت، بدهی های احتمالی، اطلاعات درونی شرکت و شایعات، نسبت قیمت به درآمد هر سهم، عرضه و تقاضای سهام، مدیریت شرکت
نکات و عوامل مهم در انتخاب اوراق بهادار:
برخی نکات که میتوانند در انتخاب یک ورقه سهم از میان اوراق سهام موجود موثر باشند، به قرار زیر است. البته این نکات جنبه عام دارند، بنابراین ممکن است درجه اهمیت آنها با توجه به نظرگاه ها و خط مشی سرمایه گذاران فرق کند.
قابلیت نقدینگی، تعداد سهام در دست عموم، تر کیب سهامداران، سود آوری، ثبات نسبی سودآوری، نسبت سود تقسیمی هر سهم، ارزش ویژه هر سهم، بافت مالی شرکت، مهلت و تاریخ پرداخت سود سهام، انتشار مستمر اطلاعات و اخبار نسبی، عمر شرکت و میزان استهلاک ماشین آلات نوع شرکت و صنعت مربوطه، تصمیمات کلان اقتصادی و عوامل سیاسی اجتماعی
مدیریت ریسک سرمایه گذاری:
معمولاً ریسک را مفهومی منفی قلم داد میکنیم یعنی چیزی که باید از آن اجتناب کرد یا تهدیدی
که امیدواریم تحق پیدا نکند، اما در دنیای سرمایه گذاری، ریسک جزئی لاینفک از فعالیت در بازار مالی است و برای کسب سود به وجود آن احتیاج داریم. درک ریسک یکی از مهم ترین بخش های آموزش مالی است. سرمایه گذاران چه مطلع باشند چه نباشند، ریسک در سرمایه گذاری هایشان به درجات مختلف وجود دارد. درک نقش ریسک به سرمایه گذاری موفق کمک خواهد کرد.
تصمیم گیری
در تعریف تصمیم گیری می توان گفت که پیش بینی و ارزیابی نتایج از راه حل های موجود و انتخاب قطعی یک راه برای رسیدن به هدف را تصمیم گیری می گویند، تصمیماتی که افراد می گیرند با توجه به میزان دانش و اطلاعات آن ها در وضعیت تصمیم گیری به سه دسته تقسیم می شود، تصمیم گیری در شرایط اطمینان، عدم اطمینان و ریسک.
عوامل روانی تاثیرگذار در تصمیمات سرمایه گذاران:
به طور کلی شواهد تجربی به دست آمده از مطالعات صورت گرفته در بازارهای سرمایه، گویای این واقعیت است که فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران و رفتار آنها بسیار پیچیده بوده و امکان ارائه یک الگوی واحد برای پیش بینی رفتار آنها در بازار، به راحتی میسر نخواهد بود. به طورکلی میتوان گفت که عوامل روانی تاثیرگذار بر قصد افراد به سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادارعبارتند از: عوامل بیوریتمی، قدرت تحلیل ذاتی، کسب پرستیژ )وجهه( سهامدار بودن، انطباق تصویر ذهنی خریدار و تصویر واقعی شرکت، میزان درجه ریسک پذیری، میزان اعتماد به نفس.

فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق

1-2 مقدمه
اندیشه های بشر در حوزه های مختلف با طرح اصول موضوعه عمدتاً منبعث از مشاهدات، استدلال و استنتاج بر مبنای منطق ریاضی، ودر نهایت با بکارگیری محک تجربه در نتیجه گیری ها و پیش بینی ها پیشرفت کرده است و به مرور زمان که مشاهدات بیشتر و دقیق تر شده، پرسش ها و مفاهیم نو مطرح شده و یافته های نو بدست آمده است. به تدریج که تاریخ زندگی بشر پر برگ تر و ، اندیشه هایش پربارتر می شود، دستاوردهای بیشتری نصیب انسانها، سازمان ها و کشورها می شود، و هر چه عقل بشری بیشتر بکار می آید جان انسان آسایش بیشتری می یابد . بنابراین استفاده از تحقیقات گذشته . بررسی آن ها بسیار موثر است.
در این فصل ابتدا ما به بررسی تعاریف و مطالب مربوط به سرمایه فکری پرداختیم سپس تاریخچه و سیر تکاملی سرمایه فکری را مورد بررسی قرار دادیم و نهایتا به تشریح و نحوه اندازه گیری سرمایه فکری و همچنین افشای سرمایه فکری در صورت های مالی پرداختیم.

2-2( سرمایه های فکری
در سالهای اخیر انباشت و تضارب افکار مختلف در سازمانهای انسانی به تولید، ارتقاء و بازتولید اندیشه های جدید کمک کرده و از آنجا که با بکارگیری اندیشه ، حیف و میل کمتری در انرژی، تجهیزات و مواد اولیه پیش آمده، جایگزین های ارزان تری برای ماشین آلات و ابزارها پیدا شده و فرآیندها نظام های با ارزش تری پدیدار شده اند، تفاوت های بارزی در زندگی گروههای انسانی بویژه در سازمانها حاصل شده است، حاصل این تغییرات جدید، پیشرفت بیشتر اقوام و مللی است که نسبت به همگنان خود از دانش بیشتری برخوردار هستند. مدیران سازمانها با درک این تفاوت، الگوهایی را برای مدیریت دانش سازمانی تجربه کرده اند و نظریه پردازان با تفسیر و تشریح و پیرایش این الگوها به توسعه ی بحث کمک کرده اند. اما سرمایه های غیرملموس سازمانها منحصر به سرمایه دانشی نیست قدرمسلم آن است که هر سازمانی که کارکنان داناتر، ساختار چابک تر، مدیریت بهتر، قابلیت بیشتر، فرهنگ بهتر،روابط با ارزش تر و یادگیری بیشتری دارد سود بیشتری را نصیب سهامدارانش می کندو به همین دلیل سازمانهای امروزی و بیش از آنها مدیران کشورهای پیشرفته در اندیشه ی مدیریت سرمایه ی فکری هستند. سرمایه های انسانی، قابلیت سازمانی، ساختار مدنی ، ارتباطات ملی و بین المللی و بویژه فرهنگ، نه تنها طرد و نفی نمی شوند ، بلکه به فراخور ارزشی که دارند به مثابه ی سرمایه های سازمان، ثبت و ضبط می شوند و این به آن معنی است که مدیران نه تنها در پی ساکت کردن صداها و اندیشه های جدید نیستند بلکه آن را غنیمتی برای حوزه ی مدیریتی خود میدانند.
شرایط خاص اقتصادی حاکم بر شرکت های فعال باعث گردیده تا مزیت رقابتی این شرکت ها دیگر بر پایه دارایی های مشهود آنها نباشد . آن چیزی که امروزه این شرکت ها را در صحنه اقتصاد کنونی رقابت پذیر می نماید دارایی های نامشهود و به عبارتی سرمایه های فکری آنهاست. این قبیل شرکت ها با برقراری ارتباط مناسب با مشتریان و کسب تجربه لازم در این مسیر و با اتکا به دانش ، تکنیک های سازمانی و مهارتهای تخصصی خود توانسته اند این امر را محقق سازند . امروزه سود پایدار زمانی بدست می آید که اولا سازمانها راه بدست آوردن دانش را یاد بگیرند و ثانیا این دانش را مدیریت نموده و با کمک فرایندهای موجود در مدیریت دانش به سرمایه های فکری تبدیل نمایند. زمانی که شرکت ها از اقتصاد صنعتی به سمت اقتصاد دانشی حرکت می نمایند با چالش های بزرگی مانند پویایی ، عدم اطمینان و پیچیدگی روبرو می گردند. در چنین محیط کسب و کاری نیاز به آگاهی بیشتر در مورد سرمایه های فکری و کنترل آنها فزونی می یابد. اهمیت زیاد این موضوع منجر گردیده تا شرکت ها تلاش زیادتری در جهت شناسایی دارایی های نامشهود خود و از سویی مدیریت مناسب آنها نمایند ( عالم تبریز ، 1388 ، ص 17 ).
جای هیچ گونه شکی نیست که در قرن بیستم شاهد تغییراتی انقلابی در فرایند خلق ارزش توسط شرکت ها بوده ایم. گسترش تکنولوژی های قدرتمند ، سیستم های ارتباطی سریع، دسترسی سریع به اینترنت و جهانی سازی، برخی از تغییراتی است که حاضران در این قرن در صورتی که خواهان بهبود در کیفیت زدگی می باشند بایستی آنها را بکار ببندند.
در طول انقلاب صنعتی و تا همین اواخر ارزش ایجاد شده درکسب و کارها اساسا از طریق استفاده موثر از منابع فیزیکی حاصل می شده است . امروزه ارزش در سازمانها به صورتی فزاینده از طریق استفاده از دانش فنی عامل انسانی و عوامل نسبتا مشهودی مانند نام تجاری یا سیستم های اطلاعاتی حاصل می شود. به تولید ارزش از این منابع جدید عنوان کلی دانش اطلاق می شود. نکته قابل توجه اینکه دانش مقوله ای است که همیشه وجود داشته، اما اخیرا این دارایی به عنوان خالق اصلی ارزش معرفی شده است (همان منبع، ص18).
بر اساس نظریات لو10 (2001) دو دلیل اصلی برای این تغییر در نگرش وجود دارد:
1- افزایش رقابت حاصل از جهانی شدن و افزایش خصوصی سازی
2- پدیدار شدن سیستم های اطلاعاتی جدید و پیشرفت های تکنولوژیکی
دانش انجام کار یک سازمان تحت عناوین متفاوتی نام گذاری می شود که در این بین مشترک ترین نام هایی که به چشم می خورد عناوین دارایی های نامشهود و سرمایه های فکری است. به دلیل کاربرد های زیاد این دو واژه ، در حال حاضر آنها را هم معنی می دانند. اما در اصل سرمایه های فکری را بایستی زیر مجموعه ای از دارایی های نا مشهود دانست. به عبارت دیگر، اقلام ناملموسی وجود دارند که به لحاظ منطقی بخشی از سرمایه فکری یک سازمان نیستند. شهرت یک سازمان نمونه ای از آن است. شهرت یک سازمان ممکن است یک محصول فرعی یا نتیجه کاربرد منطقی سرمایه های فکری یک سازمان باشد، اما نی تواند بخشی از آن محسوب شود. از زمان گذشته تمایز بین دارایی ناملموس و سرمایه فکری مبهم بوده است . دارایی های ناملموس تحت عنوان " سرقفلی" و سرمایه فکری به عنوان بخشی از سرقفلی در نظر گرفته شده اند.
در همین اواخر ، تعدادی از طبقه بندی های معاصر این تمایز را به طور مشخص با تقسیم سرمایه فکری به حوضه های سرمایه بیرونی ( مشتریان) ، سرمایه درونی ( ساختاری) و سرمایه انسانی تعدیل کرده اند. واژه دارایی های نامشهود ریشه در اصطلاحات حسابداری داشته و واژه سرمایه های فکری بیشتر به مباحث مربوط به مدیریت مربوط می شود.
این اصطلاح ( سرمایه فکری) توسط استیوارت11 ( 1991) نیز به عنوان کلمه ای مترادف برای نامشهود ها به کار رفته است. دلیل نامیدن این اصطلاح به عنوان یک سرمایه به خاطر ریشه های اقتصادی آن است ، چرا که در سال 1969 توسط اقتصاد دانی به نام گالبرایت بعنوان یک فرایند ارزش آفرین و نیز به عنوان دسته ای از داراییها معرفی گردید.
سرمایه فکری نشان دهنده تفاوت های اساسی ما بین شرکت هایی است که در اقتصاد تاکید و توجه زیاد نسبت به جدید و قدیم فعالیت می کنند. در اقتصاد قدیم ارزش بازاری متکی بر دارایی های فیزیکی بوده ، در حالی که در اقتصاد جدید ارزش از طریق کاربرد سرمایه های فکری شرکت و دانش بوجود می آید . ظهور اقتصاد دانشی منجر به پایان بخشیدن دوران اهمیت نسبی دارایی های مشهود گردیده و به دنبال آن پارادایمی جدید که توجه زیاد به سرمایه فکری و دانش در آن دیده می شد پدید آمد (عالم تبریز ، 1388، ص19).
بر اساس تحقیقی که باروخ لو12 در دانشگاه استرن نیویورک انجام داد مشخص گردیده که از سال 1929 تا به امروز رویکرد های مختلفی در مورد سرمایه گذاری بر روی دارایی ها دیده شده است. نتایج تحقیقات نشان داده که در سال 1929 تقریبا 70% از سرمایه گذاری های شرکت های آمریکایی اختصاص به داراییهای مشهود داشته و تنها 30% از مجموع سرمایه گذاریها بر روی نامشهودها بوده است.
محققی در پاسخ به این سوال که امروز در کجا قرار داریم و در حال تبدیل به چه چیزی هستیم می گوید:" ما در حال داخل شدن به یک جامعه دانش محور هستیم که در آن منبع اصلی اقتصاد، سرمایه، منابع اصلی و نیروی کار محسوب نمی شود بلکه منبع اصلی اقتصادی در این جامعه دانش است و خواهد بود." قرن 21 قرن اقتصاد دانشی نامیده شده است. قبل از اقتصاد دانشی، جهان بر مبنای اقتصاد تولیدی یا صنعتی اداره می شد. در این اقتصاد فاکتورهای تولید ارزش اقتصادی ، منابع فیزیکی مانند زمین ، نیروی کار ، پول ، ماشین و … محسوب می شدند و ترکیبی از این فاکتورهای تولیدی برای اقتصاد ارزش ایجاد می کردند. در آن دوره استفاده از دانش بعنوان یک فاکتور تولیدی بسیار مهم بعنوان یک فاکتور تولید ارزش اقتصادی در سرمایه فکری محدود بود .اما در اقتصاد دانش محور، دانش با دارایی های فیزیکی محسوب می شود. خصوصیات اقتصاد دانش محور را از سه محور می توان نگریست:
1- در این اقتصاد تقاضا برای مصنوعات نامشهود ( خدمات ) افزایش پیدا می کند.
2- دارایی های نامشهود نسبت به عوامل تولیدی نقش پر رنگ تری به خود می گیرند.
3- قوانین تجاری جدیدی برای ارزش گذاری سازمان های تجاری در رقابت ظهور پیدا می کند.
که نمایانگر دارایی های بنیادی شرکت ها در سرمایه فکری این عصر همراه با توسعه سریع اقتصاد جهانی ، ( مانند ساختار ، فرایند ها، سیستم ها ، فرهنگ ، نام تجاری ، شایستگی ها و ارتباط با مشتریان) می باشد، به یک محرک بسیار حیاتی برای پایداری یک کسب و کار در محیط رقابتی امروز تبدیل شده و نقش منابع فیزیکی به حمایت از این سرمایه محدود گردیده است. در اقتصاد دانشی ، دانش بخش اعظم ارزش محصول و ارزش شرکت و همین طور حجم گسترده ای از منابع عمده و با اهمیت یک شرکت را دربر می گیرد. نوآوری در فرایندها و توسعه محصولات جدید که لازمه حیات یک سازمان و حفظ توانایی رقابتی در این اقتصاد به حساب می آید در نتیجه سرمایه های فکری حاصل می شود.
کندریک13 (1990) به عنوان یکی از مشهورترین اقتصاد دانان آمریکا بیان کرده است :" در سال 1929 ، نسبت سرمایه های تجاری نامشهود به سرمایه های تجاری مشهود 30 به 70 بوده است ولی در سال 1990 این نسبت به میزان 63 به 37 رسیده است. " از سوی دیگر لو یکی دیگر از محققان موجود در زمینه سرمایه های فکری عقیده دارد که فقط در حدود 10 الی 15 درصد کل ارزش بازاری شرکت ها، از دارایی های مشهود فیزیکی است و داراییهای نامشهود در حدود 85 درصد کل ارزش بازاری شرکت ها را تشکیل می دهد که تاکنون هیچ کاری را در مورد اندازه گیری آنها صورت نگرفته است.
در یک اقتصاد دانش محور ، محصولات و سازمانها بر اساس دانش زندگی کرده و می میرند.
مطالعات انجام شده و سریع نشان داد که بر خلاف کاهش بازدهی منابع سنتی ( مثل پول ، زمین ، ماشین آلات و غیره) دانش به عنوان منبعی نیرومند برای افزایش عملکرد کسب و کارها تبدیل شده است. از منظر این دیدگاه ، سازمانهایی که در حال رشد و پیشرفت در یک اقتصاد دانش محور هستند، خودشان را به عنوان سازمانهای یاد گیرنده ای می بینند که به دنبال تحقق بهبود مستمر دارایی های دانشی حرکت می کنند. نکته جالب اینکه بازار مدت طولانی است که ارزش دانش و عوامل نامشهود دیگر را در فرایند ایجاد ارزش تشخیص داده است اما اخیرا اندازه این "ارزش پنهان" تغییر کرده است . به عنوان مثال ، در سال 1986 دارایی های مشهود شرکت مرک فقط 3/12 درصد ارزش بازار، در سال 1996 دارایی های کوکاکولا تنها چهار درصد از ارزش بازار و دارایی های مایکروسافت شش درصد ارزش بازار را پوشش می داد.
بر این اساس، موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان ها ، تا حد کمی مبتنی بر تخصیص استراتژیک منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت استراتژیک دانش خواهد بود. بنابر این ، وظیفه رهبری یک سازمان خلق محیطی برای مدیریت دانش است . مدیریت دانش مستلزم تاکید کنترل بر آنچه که در تملک ماست و تاکید بیشتر بر آنچه که می دانیم است. به عبارت دیگر این نوع مدیریت ، مدیریت بر اذهان کارکنان است.
بعبارت دیگر می توان گفت که در اقتصاد جدید شرکت ها توجه به آن خلاقیت و نوآوری در میان پرسنل افزایش می یابد را به عنوان یک اهرم ضروری در میان تجارتشان دانسته و متوجه شده اند که اموری از این قبیل برای حفظ و حمایت از موقعیت رقابتی شان ضروری است. شرکتها از این طریق می توانند پایگاهی برای رشد اقتصادی ، سودآوری بیشتر و کسب ارزش بلند مدت برای سهامدارانشان فراهم آورند.
در عصر اقتصاد دانشی مشاغل فنی در سازمانها عموما بوسیله کارکنان دانشی اشغال شده و سازمانهای یادگیرنده به سرعت درحال پیشرفت هستند. ظهور چنین محیطی باعث گردیده که شرکت های کوچک هم بتوانند با ارائه محصولات و خدمات نوآور و با کیفیت، سهم بازارشان را افزایش دهند. به عبارت دیگر این سرمایه های فکری است که اجازه داده این شرکت ها به طور فزاینده ای موقعیت رقابتی خود را حفظ کنند.

1-2-2) تعاریف مربوط به سرمایه های فکری
سرمایه های فکری می تواند به عنوان داراییهای دانشی یک شرکت محسوب شود.
با اینکه اجماع عمومی بر روی اجزاء متشکله و سازنده سرمایه فکری وجود دارد اما هنوز یک تعریف مورد قبول و مشترک در جهان ارائه نشده است.
بر اساس تعریف مر واسکیوما ، سرمایه فکری به گروهی از دارایی های دانشی مربوط به یک سازمان اطلاق می شود که از طریق اضافه کردن ارزش برای یک سازمان نقش دارند. سرمایه فکری می تواند بعنوان دانش ، مهارتها، شایستگی ها و توانایی هایی که ثروت خلق کرده و کمک به ایجاد خروجی های ارزشمند می گردد تعریف شود.
1 – سرمایه ساختاری
2-سرمایه ارزش اقتصادی دو مقوله از داراییهای نامشهود سازمان
براین اساس سرمایه انسانی اشاره به سیستم های نرم افزاری مناسب شبکه های توزیع، انسانی شامل منابع انسانی درون سازمان و منابع خارج از سازمان مانند مشتریان، زنجیره تامین و … دارد.
در نتیجه گزارش دهی آن وجود چندین تعریف از سرمایه فکری و فقدان یک تعریف جامع از سرمایه فکری باعث شده است که هر محققی از نقطه نظر خود و بنا بر مدل های تجربی و آزمایشی این اصطلاح را تعریف نماید.
تعاریف ارائه شده در ذیل توسط چهار محقق برجسته در زمینه سرمایه های فکری ارائه شده است:
– سرمایه های فکری اصطلاحی مبهم و پیچیده است، اما زمانیکه درک و مورد بهره برداری قرار گیرد می تواند یک پایگاه منابع جدید فراهم سازد که از طریق آن سازمان بتواند رقابت کند.
در تعریفی دیگر بیان شده که سرمایه فکری عبارت از تلاش برای استفاده موثر از دانش (محصول نهایی) در مقابل اطلاعات ( ماده خام) است.
– سرمایه فکری اصطلاحی برای ترکیب دارایی ناملموس بازار، دارائی فکری، دارائی انسانی و دارائی زیر ساختاری است، که سازمان را برای انجام ماموریت ها توانمند تر می سازند.
– سرمایه فکری شامل همه فرایندها و دارایی هایی می شود که معمولا در ترازنامه نشان داده نمی شوند و همچنین شامل همه دارایی های ناملموسی می شود ( مثل مارک های تجاری، حق ثبت و بهره برداری محصولات و نام های تجاری) که در روش های حسابداری مدرن مورد توجه قرار داده می شوند. سرمایه فکری عبارت از جمع دانش اعضاء سازمان و کاربرد دانش آنهاست.
– سرمایه فکری شامل دانش ، اطلاعات، دارائی فکری و تجربه است ، که می تواند برای ایجاد ارزش آفرینی مورد استفاده واقع شود. سرمایه فکری عبارت از توانایی ذهنی جمعی یا دانش کلیدی به صورت یک مجموعه است.
در جدول 1-2 تعاریف اصلی ارائه شده توسط صاحب نظران اصلی در رابطه با سرمایه فکری آورده شده است.
جدول 1-2 مهم ترین تعاریف ارائه شده توسط محققان
تعریف سرمایه فکری
نویسنده
تفاوت میان ارزش دفتری و ارزش بازار
بروکینگ (1997)
منبعی از دارائی های نامشهود که غالبا در ترازنامه دیده نمی شود
ادینسون (1994)
دانشی که می تواند به سود تبدیل شود
هریسون وسالیوان(2000)
مقدار دانش اعضای یک شرکت و ترجمه سودمند این دانش به علامت تجاری و حق انحصاری، نام تجاری
روس (1997)
مواد کری ، دانش ، اطلاعات ، دارایی معنوی و تجربه که می توان برای خلق ارزش از آن استفاده کرد
استیوارت (1999)
سرمایه های فکری دانشی است که می تواند به ارزش تبدیل شود
اسویبی (1998)
سرمیه های فکری به مجموع داراییهای دانشی موجود در یک سازمان اطلاق می شود که به یک سازمان مزیت رقابتی داده و در ترکیب باهم منافعی برای یک سازمان در آینده به ارمغان می آورند
اندریسون واستم(2004)

)منبع: عالم تبریز ، 1388 ، ص 35 )
2-2-2) بررسی موشکافانه علل وجود تفاوت ها در زمینه ارائه تعریفی واحد از سرمایه های فکری
وجود تفاوت در تعریف ارائه شده به سطوح تحلیل متفاوت و بعد زمانی که محققان در نظر گرفته اند بر می گردد. برخی از نویسندگان سرمایه فکری و ماهیت کیفی را در سطح فردی در نظر گرفته و آنرا منحصر به دانش و مهارتهای کارکنان دانسته اند.

3-2-2) دلایل افزایش توجه به سرمایه فکری
سرمایه فکری به عنوان یک عامل ارزش آفرین برای شرکت ها می باشد و از سوی دیگر در سال های اخیر شاهد افزایش اهمیت مجامع علمی و مدیران سطوح بالا بوده ایم. تحقیقات دو عامل مهم زیر را در ریشه یابی این امر دخیل می دانند:

1-3-2-2) پدیده اقتصاد کلان
اگر با جزئیات بیشتری بخواهیم پدیده اقتصاد کلان را بررسی کنیم به این موراد بر می خوریم:
1-گسترش حمایت های قانونی از حق ثبت
در سال های اخیر شاهد روند روبه رشدی از ابزارها و هنجارهای حمایت قانونی از حق ثبت و اختراعات هستیم. افزایش شمار استانداردهایی که از حقوق ثبت حمایت می کنند باعث شده که احتمال مذاکره ها و معامله ها در این زمینه افزایش و در نتیجه از توسعه بازاری خاص حمایت و باعث جلب توجه به آنها گردد. زیرا مالکان با این کار می توانند از مالکیت یا واگذاری آنها سود ببرند.
2- افزایش رقابت ها
شتاب در امر تولید و گسترش ارائه انواع محصولات و خدمات در بازار باعث افزایش رقابتها گردیده است. شرکت ها به منظور نشان دادن عکس العمل به این شرایط بایستی شایستگی هایشان را گسترش داده و منابع لازم برای کاهش زمان توسعه محصولات، خدمات، تولید و فروش را افزایش بدهند. این سرمایه فکری امر برای مدیریت نوعی اجبار و اضطرار فزاینده در استفاده درست از فراهم می کند.
3- افزایش ارتباط ها در میان بازیگران موجود در بازار
پدیده جهانی شدن باعث گردیده تا شرکت ها به سمت استراتژی های ملی و جهانی گام بردارند به همین دلیل ایجاد و تقویت شبکه هایی جدید در میان بازیگران موجود در این بازارها لازم و ضروری است. توانایی ها برای انسجام ، تنظیم و سازمان دادن این ارتباطات به سمت یک استراتژی جهانی متمایز ، به عنوان یک فاکتور مهم و تعیین کننده موفقیت شرکت ها محسوب می شود. امروزه اهمیت ارتباطات در درون شبکه ها افزایش پیدا کرده و از آن به عنوان یک دارایی استراتژیک مهم برای کوچک سازی و برون سپاری شرکت ها یاد می شود.
4- توجه به دارایی های مالی شرکت
در طول سالیان اخیر توجه به روند های موجود در بازار به خاطر افزایش در حجم تجارتهای روزانه زیادتر شده است. توجه به قیمت سهام شرکت ها این نیاز را برای سرمایه گذاران پدید آورده که ارزش واقعی شرکت را ارزیابی کنند تا از این طریق به دلایلی که باعث ایجاد ناهمخوانی های موجود در میان ارزش سهام (بازار) و ارزش حسابهای شرکت ( ارزش دفتری) وجود دارند پی ببرند. تحقیقات برای یافتن علت این تفاوت ها منجر به نمایان شدن سرمایه های فکری و درنتیجه افزایش میزان توجهات به آنها گردیده است.
5- توجه بیشتر به افراد
امروزه شرکت ها بیش از گذشته در بازار کار برای جذب بهترین و با استعداد ترین افراد رقابت می کنند چراکه آنها بدرستی متوجه شده اند که در حال حاضر ایده ها و شایستگی های منحصر به فرد کارکنان عاملی حیاتی برای موفقیت محسوب می شود. بنابراین توجه به کسب و کارها بیش از پیش معطوف به یافتن افرادی به عنوا یک عامل اصلی خلق ارزش ، شده است.
6- نهاد های مشاوره ای و فعالیت های شرکت
رشد گسترده اقتصاد در آسیا به عنوان تهدیدی برای اقتصاد کشورهای اروپایی و آمریکایی محسوب می شود. این تهدید تاحد زیادی به خاطر کمیت هزینه پایین نیروی کار در آسیاست. موسسه های موجود در کشورهای آسیایی با مقایسه خود با کشور های اروپایی بیش از پیش خطر رقابت را احساس کردند و در نتیجه برای کم کردن زیانی که به بهره وریشان وارد شده طرحی را برای توسعه منابع نامشهود به عنوان وسیله ای برای رقابت با کشورهای اروپایی ایجاد کردند.

2-3-2-2) خصوصیات موجود در منابع نامشهود
ظهور پدیده اقتصاد کلان که در بالا به آن اشاره گردید باعث تقویت ویژگی هایی در سرمایه فکری شده که در نتیجه، منابع نامشهود در میان سایر داراییهای شرکت نقش بسیار مهم تری ایفاء نمودند.این منابع نامشهود، به خاطر توانایی هایشان در خلق ارزش طبقه بندی می شوند.
مطالعات اقتصادی برای ایجاد ارزش را به دلیل وجود چندین ویژگی منحصر به فرد سرمایه فکری صورت گرفته ، ظرفیت آنها دانسته است. این ویژگی ها شامل:
1- مقیاس پذیری
دارایی های فیزیکی به خاطر طبیعت خاص خود که مشهود بودن است، محدود می گردند. این امر باعث می شود استفاده از آنها در آن واحد با بیش از یک نفر امکان پذیر نباشد و در نتیجه این دارایی ها همیشه با محدودیت کم یاب بودن روبرو هستند . بدین معنی که برای استفاده از این داراییها بایستی بهترین انتخاب را کرد. اما داراییهای نامشهود بر خلاف داراییهای مشهود هستند یعنی با استفاده زیاد از آنها در تنگنا قرار نگرفته و در نتیجه استفاده از آن توسط یک نفر مانع استفاده دیگران از آن نمی شود. تنها عامل محدود کننده برای داراییهای نامشهود میزان تقاضای موجود در درون سازمان برای استفاده از آنها است
توانایی برای بدست آوردن ارزش از منابع نامشهود به توسعه سیستم های تولیدی بستگی خواهد داشت که بدین طریق استفاده هم زمان از آنها را موجب شده و در نتیجه بر پارادایم نایاب و کمیاب بودن آنها غلبه می گردد.
2- بازده های فزاینده
هرچقدر منابع نامشهود افزایش و انباشته شوند سود نیز بیشتر افزایش می یابد که این امر نقش زیادی در بالا بردن مقیاس بازده ها دارد. هرگونه گسترشی در زمینه منابع نامشهود باعث گسترش در منابع مشهود دیده می شود و به دلیل توسعه و گسترش بیشتر این منابع ، بایستی آنها را تعویض کرد.
بازده های فزاینده به چهار فاکتور زیر وابسته است:
– خلق استانداردهایی که به موجب آن ، مالک یک استاندارد مشخص شده بتواند مزایای بیشتری را با افزایش شمار دنباله روهای این استاندارد بدست آورد.
– پدیده وابستگی مشتری به شرکت: در زمانی که وابستگی مصرف کننده به یک استاندارد افزایش می یابد هزینه های تغییر از یک تکنولوژی به تکنولوژی دیگر نیز برای او افزایش می یابد.
– هزینه های بالای توسعه آنها
– اثر گلوله برفی بیان می کند ، آنهایی که از قبل در بازار هستند نه تنها مهاتهای زیادی گرداوری می کنند بلکه همیشه و همیشه سعی در افزایش آن دارند.
3- مشکل در تقلید کردن
تقلید در ایجاد و تولید منابع نامشهود به علت سه مورد زیر بسیار مشکل است:
– ابهام در تکرار اتفاقی مجدد: تکرار در شکل دهی مناسب شرایط محیطی و برقراری ارتباط علت و معلولی که منجر به خلق دوباره منبع نامشهود شود بسیار مشکل است.
– مسیر وابستگی: توسعه و بهبود جزء موضوعاتی هستند که اثرات منفی و مثبت زیادی برروی تصمیماتی که قبلا گرفته شده اند دارد.
– تراکم زمانی: توسعه منابع نامشهود یک دوره زمانی طولانی را طلب می کند که این امر تقلید را تشویق نمی کند.

3-2) تاریخچه سرمایه فکری
امروزه ، رشته در حال تکوین سرمایه فکری به یک موضوع هیجان انگیز هم برای محققان و هم برای دست اندر کاران سازمانی تبدیل شده است. امروزه در رشته های مختلف، تلاش های زیادی برای بکارگیری مفاهیم سرمایه های فکری مشاهده می شود. به عنوان مثال ، حسابداران علاقه مند به اندازه گیری آن در ترازنامه هستند ، متخصصان فناوری اطلاعات در صدد کد گذاری آن در سیستم های اطلاعاتی هستند، جامعه شناسان تمایل دارند قدرت را با آن متوازن سازند، روان شناسان تمایل دارند ذهن ها را توسعه دهند، مدیران منابع انسانی تمایل دارند بازدهی سرمایه گذاری را از طریق آن محاسبه کنند و کارکنان آموزش و توسعه خواهان بکارگیری آن در برنامه های توسعه منابع انسانی هستند.برای درک بهتر این رشته جدید، در جدول 2-2 سعی شده است که سیر تکاملی مساعدت های انجام شده برای شناسایی، اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه فکری تبیین شود.

جدول 2-2: سیر تکاملی سرمایه فکری
پیشرفت
دوره زمانی
ایده عمومی ارزش ناملموس (اغلب "سرقفلی" نامیده میشد.)
اوایل دهه 1980
عصر اطلاعات بوجود می آید و شکاف بین ارزش دفتری و ارزش بازاری بطور قابل ملاحظه ای برای بسیاری از شرکت ها افزایش می یابد.
اواسط دهه 1980
نخستین تلاش ها برای نوشتن و تدوین حسابها / صورت حسابهایی که سرمایه فکری را اندازه گیری می کنند ابتکار عمل هایی که به طور نظام مند موجودی سرمایه فکری شرکت را اندازه گیری و به گروههای بیرونی گزارش می دهند(سلمی و اسکاندیا، 1998)
اواخر دهه 1980
در سال 1990 اسکاندیا ای. اف.اس لیف ادینسون را به عنوان " مدیر سرمایه فکری " منصوب می کند. این اولین باری است که نقش مدیریت سرمایه فکری با تخصیص یک پست رسمی ، در سازمان مشروعیت می یابد. کاپلان و نورتون(1992) مفهوم کارت امتیاز دهی متوازن را معرفی می کنند. امتیاز دهی متوازن مبتنی براین فرض است که " آنچه را که شما اندازه گیری می کنید همان چیزی است که شما بدست می آورید".
اوایل دهه 1990
نونوکا و تاکیشی (1995) کار بسیار با ارزش را درباره "سازمان دانش آفرین" معرفی می کنند. اگرچه تمرکز این کتاب بر "دانش" است با این وجود تمایز بین دانش و سرمایه فکری در آن بسیار ظریف می باشد. در سال 1994 ابزار شبیه سازی سلمی با نام تانگو روانه بازار شد. تانگو اولین محصول پر فروش است که در آموزش مدیران درباره اهمیت عوامل ناملموس بکار می آید. همچنین در سال 94 یک ضمیمه برای گزارش سالانه شرکت اسکاندیا تهیه شده که موجودی سرمایه فکری آن را نشان می دهد. گزارش سرمایه فکری علاقه زیادی را در شرکت هایی که به دنبال پیروی از پیشگامی اسکاندیا هستند، ایجاد می نماید . رویداد دیگری در سال 1995 اتفاق افتاده و در زمانی است که سلمی از "ممیزی دانش" برای یک ارزیابی مفصل از وضعیت سرمایه فکری شرکت استفاده نموده است. صاحب نظران نهضت سرمایه فکری کتابهای پر فروشی را درباره این موضوع منتشر نموده اند(کاپلان و نورتون،1996؛ادینسون و مالون،1997؛ اسویبی،1997).
کار ادینسون و مالون ، بویژه درباره فرآیند و چگونگی اندازه گیری سرمایه فکری به مراتب بیشتر مورد استفاده واقع شده است.
اواسط دهه 1990
در اواخر دهه 1990 سرمایه فکری مورد پسند بسیاری از محققان و کنفرانس های علمی ، مقالات و نشریات مختلف می شود. تعداد بسیار زیادی پروژه در سطح وسیع انجام می گیرد. برای مثال ، پروژه های مریتم، دنمارک، استکهلم در سال 1990 و آ.ای.سی .دی، یک سمپوزیوم بین المللی درباره سرمایه فکری در آمستردام برگزار می کند.
اواخر دهه 1990
اولین مجله معتبر علمی با عنوان " سرمایه فکری" انتشار می یابد . اولین استانداردهای حسابداری سرمایه های فکری توسط دولت دانمارک تدوین می گردد. چشم انداز سرمایه های فکری به همراه کمیته سرمایه های فکری در شرکت اسکاندیا تعیین و تشکیل می شود. اتحادیه اروپا اولین گزارش سرمایه های فکری خود را منتشر می نماید. کتاب "ثروت نامشهود" توسط موسسه "بروکینگ " و گزارش سرمیه های فکری مراکز تحقیقاتی اتریش و کتاب مدیریت ، اندازه گیری و گزارش دهی داراییهای نامشهود، توسط "لو" ب همراه حجم گسترده ای کتب و مقالات پیرامون مدیریت سرمایه های فکری منتشر می گردند. تعداد بسیاری از پروژه ها در راستای مدیریت و اندازه گیری سرمایه های فکری در سازمانهای مختلف تعریف، انجام و در حال حاضر نیز در حال پیگیری است.
اوایل قرن 2000

)منبع: عالم تبریز ، 1388 ، ص 24 )
سرمایه فکری حوزه نسبتا جدیدی برای مطالعه است اما تحقیقات پتی و گوتری14 در سال 2000 نشان داد که سرمایه فکری در کل اگرچه به محور گسترده ای از بحث های دانشگاهی – تحقیقاتی و به یک عنوان ارزشمند در تحقیقات تبدیل شده است. هزاران کتاب ، مقاله و نشریه ، و ظهور شمار زیادی از شرکت های مشاوره ای که راهنمایی هایی پیرامون سرمایه فکری ارائه می کنند موید این امر است.
در طی چند سال گذشته موضوع سرمایه های فکری به موضوعی تبدیل شده است که بیشتر به صورت تجربی و مطالعات موردی بر روی آن متمرکز می گردد در صورتیکه در دهه 1990 بیشتر بر روی زمینه های مفهومی مربوط به سرمیه های فکری و ادراکات موجود در این زمینه تحقیق می گردید. در طول دهه گذشته ،شرکت های متعدد وبا زمینه های کاری گوناگون شروع به استفاده از معیارهای عملکردی غیر مالی مانند BSC،شش سیگما ، شاخص های رضایت مشتری یا مدل اسکاندیا نویگتور در ارزیابی عملکرد خویش کرده اند. یکی از آخرین روندهایی که امروزه در زمینه سرمایه های فکری مشاهده می شود گسترش مدل های علّی است که با کمک آنها تلاش می شود به صورتی تجربی فرضیه های مرتبط باجنبه های مختلف سازمانی بررسی گردد )عالم تبریز ، 1388 ، ص 26 ).

1-3-2) بررسی اثر سرمایه فکری بر عملکرد سازمانی و کسب مزیت رقابتی:
1-1-3-2) سرمایه های فکری و عملکرد سازمانی
عملکرد به چگونگی انجام وظایف، فعالیت ها و نتایج حاصله از انجام آنها اطلاق می شود. عملکرد را می توان نتایج قابل اندازه گیری تصمیمات و اقدامات سازمان دانست که نشان دهنده میزان موفقیت و دستاورد کسب شده باشد. در همین راستا استراتژی یک شیوه تخصیص منابع است که شرکت ها را قادر می سازد عملکردشان را حفظ و بهبود بخشند که همین امر باعث ایجاد تناسب در میان فعالیت های شرکت خواهد شد. اندازه گیری عملکرد به نوعی ردیابی کردن اجرای استراتژی شرکت از طریق مقایسه کردن نتایج واقعی بدست آمده در مقابل هدف های استراتژیک است. همانگونه که عملکرد نتیجه یک فعالیت است ، عملکرد نیز بایستی به منظور تحلیل استراتژی ها اندازه گیری شود. اندازه گیری عملکرد در عین حال که سخت ترین و بد انگاشته ترین مفهوم می باشد اما یکی از مهم ترین کارها در زمینه حسابداری مدیریت است. اندازه گیری عملکرد، فرایند کمی کردن اعمال گذشته است. ROA در اندازه گیری و بازدهی سرمایه استفاده می شده است. این روش ها به دلیل سنتی عملکرد از تکنیک های مالی مانند گذشته نگر بودن مورد انتقاد قرار گرفته اند چراکه در اندازه گیری منابع نامشهود، ناتوان بوده و برای ارزیابی عملکرد سرمایه گذاریها در تکنولوژی های جدید و بازارهای رقابتی در سطح بازارهای جهانی مناسب نمی باشند )عالم تبریز ، 1388 ، ص 188).
نظریه لو15 (2000) اثبات کرده است امروزه به جای آنکه دارایی های فیزیکی بخش اعظم ارزش بازاری یک شرکت را تشکیل بدهد، داراییهای نامشهودی مثل نوآوری ها، علامت تجاری و میزان آموزش این نقش را برعهده دارند. در گرداگرد جهان شناخت و بکارگیری بیشتر سرمایه فکری به شرکتها در جهت کارآمدتر، موثرتر و نوآورتر شدن و در نتیجه بالاتر رفتن عملکرد کمک شایانی می کند.
سرمایه های انسانی به عنوان بخشی از سرمایه های فکری نقشی اساسی در ایجاد این رابطه دارند. چن16 در تعریفی که از سرمایه های انسانی در سال 2004 ارائه نمود آنرا به عنوان مجموعه فاکتورهایی مانند دانش، مهارت ، قابلیت ها و نگرش های موجود در کارکنان تعریف نموده که می تواند منجر به ترغیب مشتریان در خرید از شرکت و در نتیجه کسب سود مالی به عنوان یک فاکتور مهم در عملکرد سازمانی گردد. این سرمایه به عنوان یک ابزار تولیدی بسیار مفید محسوب شده که نقش زیادی در افزایش کیفیت ارائه شده به مشتریان داشته و در همین راستا می تواند منجر به کسب مزیت رقابتی در بازار و در نتیجه کسب ارزی بالاتر برای سازمان گردد . از سوی دیگر به منظور اینکه سرمایه انسانی بتواند به صورتی کامل به عملکرد بهینه فکری خود برسد نیاز به یک سرمایه ساختاری پشتیبان دارد. اگر از قبل سرمایه گذاری مناسب در سرمایه ساختاری صورت نگیرد سرمایه های انسانی به خوبی از عهده انجام مسئولیت های خود بر نخواهند آمد.
از سوی دیگر هرچقدر سازمانها در R&D بیشتر سرمایه گذاری کنند دانش افراد موجود در سازمان افزایش یافته که این افزایش در سرمایه انسانی باعث تاثیر برروی سرمایه مشتری و در نتیجه عملکرد سازمانی خواهد شد (چانگ 17، 2007 ، ص 5).
بونتیس18 (1998) اولین مطالعه را در زمینه بررسی اثر سرمایه فکری به عنوان یک ساختار مجزا بر روی عملکرد انجام داد.
او در مطالعه خود به شواهدی دست یافت که از تاثیر سرمایه فکری بر روی عملکرد حمایت می کرد.در تحقیقی که وی در شرکت های مالزیایی انجام داد وجود این تاثیرات را اثبات و نشان داده که شدت ارتباط مابین زیر مجموعه ، بسته به وجود منابع مختلف در آنها، متفاوت است.
او در این تحقیق و سایر تحقیقات دیگر در این زمینه،شاخص های ای زیررا برای اندازه گیری عملکرد سرمایه فکری معرفی کرده ست:
– میزان رهبری سازمان در صنعت
– چشم انداز آتی سازمان
– میزان رشد سودآوری
– رشد فروش
– بازده دارایی ها پس از کسر مالیات
– بازده فروش پس از کسر مالیات
– واکنش کلی سازمان نسبت به رقبا
– میزان موفقیت در ارائه محصولات و خدمات جدید
– میزان عملکرد و موفقیت کلی کسب و کار

2-1-3-2) نقش ماموریت در بالابردن عملکرد
جای هیچگونه شکی نیست که در سال های اخیر ، بیانیه ماموریت، نقشی کلیدی در استراتژی شرکت و فرایند برنامه ریزی استراتژیک یافته است اگر تمامی مواردی که در بیانیه ماموریت آمده به صورتی کامل اجر گردد میزان عملکرد افزایش خواهد یافت ( البته با فرض ثابت بودن سایر عومل). یکی از عوامل ضروری برای اجرای ماموریت ، میزان اطلاع، درک و تعهد اعضای سازمان به ماموریت سازمان می باشد. وقتی در سازمانی ده، صد و یا هزاران کارمند آگاهی ، دانش و درکشان از ماموریت سازمان را با یکدیگر تقسیم کنند به هدف های گنجانده شده در ماموریتشان بسیار سریع تر خواهند رسید.چرا؟ زیرا داشتن یک احساس دسته جمعی از ماموریت ، کشتی سازمان را با دقت و اشتیاق بیشتری به سمت مسیر ترسیم شده اش هدایت می کند. اگر کارکنان نتوانند ماموریت را تعریف و بیان نمایند و یا نتوانند آنرا به خاطر آورده و یا به آن متعهد باشند، بسیار مشکل است (بخوانید غیر ممکن) که کرها را بدرستی تکمیل کرده و در نتیجه به عنوان یک ابزار برنامه ریزی بی اهمیت به حساب خوهد آمد درنتیجه، دانش کارکنان و تعهدشان به ماموریت سازمان به عنوان یک جزء مهم منجر به بالا رفتن سرمایه فکریاز سرمایه های فکری اساسی سازمان محسوب شده که بافرض درست بودن تئوریهای عملکرد می شود.
دو جنبه بسیار مهمی که یک ماموریت بایستی داشته باشد تا بتواند بر عملکرد تاثیر بگذارد عبارتست از:
1- میزانی که ماموریت ( به عنوان یک ابزار حیاتی برنامه ریزی استراتژیک) بایستی شناخته، فهمیده و در درون سازمان به وسیله کارکنان تسهیم شود.
2- میزانی از ماموریت که توانایی ها و تعهد کل کارکنان در سراسر سازمان در نظر می گیرد )عالم تبریز ، 1388 ، ص 192 ).

3-1-3-2) مزیت رقابتی
با نگاهی دقیق به جهان پیرامون، این حقیقت آشکار می شود که " جهان امروز بسیار متفاوت تر از گذشته است." برای مثال ، از ویژگی های مسلط جهان امروز می توان به جهانی شدن اقتصاد، تولید انبوه، ظرفیت مازاد در اکثر بازارها، رقابت بر مبنای زمان، حجم انبوه اطلاعات و کارایی ارتباطات، دانش، اطلاعات و قدرت روز افزون مشتری اشاره کرد که این همه بیانگر یکپارچگی بازارهای جهانی و پیچیدگی روزافزون بازارها و پویایی محیط فراروی شرکت ها و موسسات تولیدی و خدماتی است. در چنین فضایی این سوال اساسی قابل طرح است که : راز بقاء و موفقیت سازمانها در بازار رقابتی امروز چیست؟
با نگاهی به ادبیات مربوطه و بررسی نظریات متخصصان مدیریت استراتژیک، پاسخ سوال در ایجاد و تداوم مزیت رقابتی پایدار یافت می شود. به این معنا که صاحب نظران معتقدند سازمانها برای مسون ماندن از امواج سهمگین محیطی و نیز سازگاری با الزامات رقابتی ، چاره جز کسب و تداوم اهرم نفوذ رقابتی پایدار ندارند.
مزیت رقابتی تمایز در ویژگی ها یا ابعاد هر شرکتی است که آنرا در مقایسه با رقبا قادر به رقابت بهتر ( ارزش بهتر)به مشتریان می کند . همچنین مزیت رقابتی ارزش های قابل ارائه شرکت برای مشتریان است ، به نحوی که این ارزش ها از هزینه های مشتری بالاتر باشند." توجه به عنصر تعاریف فوق و سایر تعاریف ارائه شده در مورد مزیت رقابتی گویای این است که وجود ارتباط مستقیم میان ارزش های مورد نظرمشتری، ارزش های عرضه شده شرکت و رقبای آن الزامات و ابعاد مزیت رقابتی را تعیین می کند. چنانچه از ارزش های عرضه شده شرکت در مقایسه با ارزش های عرضه شده رقبا بیشتر به ارزش های مورد نظر و انتظامات مشتری سازگارتر و نزدیکتر باشد، می توان گفت که آن شرکت در یک یا چند شاخص نسبت به رقبای خود دارای مزیت رقابتی است، به نحوی که این مزیت باعث می شود که شرکت در عرصه بازار نسبت به رقبای خود در نزدیکی به مشتری و تسخیر قلب وی، برتری داشته باشد )عالم تبریز ، 1388 ، ص 193 ).

4-1-3-2) مزیت مشهود در مقابل نامشهود
مزیت رقابتی مشهود، آن نوع مزیتی است که منشاء آن منابع مشهود بوده و به صورت داده های فیزیکی مانند ماشید آلات ، تجهیزات و… می توان آنها را مشاهده کرد . مزیت های مشهود معمولا از تعهد شرکت نسبت به مقدار زیادی منابع در عرصه های خاص که به راحتی قابل تغییر نیستند ناشی می شود که از آن جمله می توان به سرمایه گذاری سنگین در ماشین آلات اشاره نمود ( این نوع مزیت نمی تواند در قلمرو سرمایه فکری سازمان مورد بحث قرار داده شود.) در مقابل مزیت نامشهود آن نوع مزیتی است که امکان مشاهده آن در شکل فیزیکی به راحتی مقدور نیست. این نوع مزیت معمولا پشت عوامل مشخصی پنهان است که می تواند از نام تجاری، شهرت ، شیوه یادگیری و دانش کارکنان، فرهنگ سازی و… حاصل گردد. برای مثال مزیت رقابتی ناشی از فرهنگ سازی مبتنی بر نوآوری بازار محور آن است که شرکت را قادر ساخته هرسال بخش قابل ملاحظه ای از فروش خود را ازمحل محصولات نوآور بدست آورد. از طرف دیگر سیاست شرکت مبنی بر اینکه مهندسان می توانند 15 درصد وقت اداری خود را روی پروژه های خود صرف کنند تا حدود زیادی به نوآوری محصولات شرکت کمک کرده است. به طور کلی می توان گفت که هر قدر مزیت رقابتی، نامشهود باشد امکان تقلید آن مشکل تر و زمان برتر خواهد بود. ضمن اینکه جابجایی و جذب مزیت نامشهود بسیار مشکل تر از مزیت مشهود است.
در واقع مزیت های مشهود از منابع فیزیکی و قابل مشاهده سازمان ناشی می شوند در حالیکه مزیت های نامشهود از قابلیت های سازمان منتج می گردند که ناشی از شیوه های برنامه ربزی، سبک های مدیریتی، فرایندها، ساختار و سیستم های سازمانی ، مکانیزم های یادگیری، روش های هماهنگی ونیز کارهای تیمی ( که در سرمایه انسانی قابل بحث هستند) است. به همین علت تقلید پذیری آن مشکل خواهد بود )عالم تبریز ، 1388 ، ص 194 ).

5-1-3-2) مدیریت دانش، ابزاری برای تبدیل سرمایه های فکری به مزیت رقابتی
بدون شک اهمیت روزافزون سرمایه فکری مدیریت نظام مند را موجب می شود. مدیریت دانش می تواند به عنوان آن بخش از فرایند مدیریت تعریف شود که بر تحلیل نظام مند ، برنامه ریزی، انباشت ، خلق ، توسعه، ذخیره سازی و کاربرد دانش شرکت تمرکز دارد و سعی دارد تا حد زیادی سرمایه انسانی را به سرمایه ساختاری به منظور ایجاد مزیت رقابتی تبدیل نموده و تحقق اهداف اصلی دیگر به نحوی مقتضی کمک نماید. همچنین، مدیریت دانش به عنوان یک فعالیت بین وظیفه ای، جزء شایستگی مدیریت (استراتژیک ) ارشد یک شرکت است و باید باشد.
مدیریت دانش باید نتایج مناسبی را ارائه دهد|، به این معنی که به ایجاد مزیت رقابتی شرکت کمک کند. هدف اساسی آن بایستی تا جایی که ممکن است تبدیل سرمایه انسانی شرکت به سرمایه ساختاری باشد. به منظور تحقق این هدف وظایف اساسی مدیریت دانش بایستی به شرح زیر باشد )عالم تبریز ، 1388 ، ص 195 ).
سطح استراتژیک
در سطح استراتژیک مدیریت دانش بایستی 1) یک ذهنیت "دانشگر" را در شرکت مستقر کند 2) مطمئن شود که یک شرکت قادر است برای کسب و کار خود برای دانش موجود و دانش مورد نیاز برای فرایند کسب و کار آینده، تحلیل و برنامه ریزی نماید؛ و 3) یک محیط کسب و کار مناسب را که به خلق فرایند ایجاد دانش جدید در شرکت کمک می نماید را فراهم آورد.
سطح تاکتیکی
در سطح تاکتیکی ، مدیریت دانش بایستی مطمئن شود که
1) دانش موجود به طور مناسب شناسایی شده است؛
2) دانش جدید برای استفاده آینده به دست می آید و به طور مناسب در حافظه سازمانی حفظ می شود؛
3) سیستم های جدیدی که تخصیص کارا و موثر دانش را موجب می شوند، در درون شرکت ایجاد می شوند.

6-1-3-2) ارتباط سرمایه ی فکری ، سرمایه ی اجتماعی و مزیت رقابتی
مطالعات قلیچ لی (1385) در دو شرکت خودرو سازی بزرگ ایران نشان داد که بین عناصر سرمایه ی فکری ، سرمایه ی اجتماعی و مزیت رقابتی همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد .
نتایج آزمون مدل تحقیق فوق نشان داد که در شرکت های مطالعه شده سرمایه ی اجتماعی و سرمایه ی فکری بر مزیت رقابتی آنها تاثیر مثبت و معنی داری داشته است . در زمینه ی سرمایه ی اجتماعی ، عناصر سرمایه ی اجتماعی این شرکت ها به ترتیب اولویت عبارت بود از : شناختی ، ساختاری و رابطه ای . این شرکت ها در زمینه عنصر ساختاری که بیانگر ساختار مند بودن ارتباطات کاری است همچنین در زمینه عنصر رابطه ای که بیانگر اعتماد ، تعهدات و هویت مشترک بین افراد سازمانی است نسبت به عنصر شناختی سرمایه ی اجتماعی که شامل تلاش به منظور ایجاد ارزشها و چشم انداز سازمانی مشترک است ، تلاش کمتری انجام داده اند . همچنین بر اساس نتایج تحقیق در زمینه سرمایه ی فکری عناصر آن به ترتیب اولویت عبارت بود از : سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه ای . این تحقیق نشان داد که این دو شرکت در زمینه سرمایه انسانی از قبیل دانش ، مهارت ها و شایستگی های کارکنان خود و همچنین در زمینه سرمایه ساختاری از قبیل دارایی فکری ، نو آوری ، فرآیند ها و روش های کاری ، یادگیری سازمانی و سیستم های اطلاعاتی تلاش بیشتری انجام داده اند تا در زمینه سرمایه رابطه ای ، که بیانگر رابطه این شرکت ها با ذی نفعان بیرونی شان مثل مشتریان ، تامین کننده و سرمایه گذاران است . به علاوه ، سرمایه اجتماعی شرکتهای مورد مطالعه به ترتیب بر عناصر انسانی و رابطه ای سرمایه ی فکری تاثیر مثبت و معنی داری داشته است . به طور کلی ، نتایج نشان می دهد که این شرکت ها با تقویت روابط اجتماعی بین کارکنان خود می توانند به کسب ، تسهیم و خلق دانش موجود در ابعاد سرمایه انسانی و سرمایه رابطه ای خود کمک کنند .
این شرکت ها اگر چه در زمینه توسعه سرمایه انسانی و تبدیل آن به سرمایه ساختاری و رابطه ای تلاش هایی انجام داده اند، با وجود این نتوانسته اند به ترتیب از سرمایه ساختاری، سرمایه رابطه ای و سرمایه انسانی خود به عنوان منابعی برای کسب مزیت رقابتی استفاده کنند. در خصوص مزیت رقابتی این شرکت ها تحقیق نشان داد که آنها در طی سه سال گذشته سعی کرده اند به ترتیب در حوزه های تصویر عمومی ، کیفیت ، پشتیبانی، قیمت و طراحی، و عدم تمایز، محصولات و خدمات خود را در بازارهای هدفشان متمایز کنند و در طی این سالها اقداماتی را به منظور بهبود تصویر عمومی، کیفیت و خدمات پشتیبانی، محصولات و خدمات خود انجام داده اند. همچنین با وجود تلاش این شرکت ها در زمینه های کاهش قیمت و بهبود طراحی محصولات خود، شاید به دلیل اینکه صنعت خودروی کشور نسبت به صنعت خودروهای کشورهای توسعه یافته رقابتی نیست، تمرکز آنها بر این دو عنصر مزیت رقابتی کمتر بوده است. البته می توان اظهار کرد تمرکز تلاش های آنها طی سه سال اخیر بر بهبود تصویر عمومی، کیفیت و خدمات پشتیبانی به احتمال زیاد بخاطر فشار شرکای تجاری، رقبای داخلی و بیرونی، مردم و دولت بوده است.همچنین توجه نرکدن شرکت های مطالعه شده به عنصر عدم تمایز مزیت رقابتی نشان می دهد که آنها سعی دارند با اتخاذ یک استراتژی فعالانه، نه تقلیدی محصولات و خدمات خود را متمایز کنند. به طور کلی، بررسی رابطه ی سرمایه اجتماعی و سرمایه ی فکری با مزیت رقابتی در این تحقیق نشان داد که سرمایه اجتماعی با تقویت سرمایه ی فکری می تواند بر مزیت رقابتی شرکت های مورد مطالعه تاثیر مثبت و معنا داری داشته باشد (قلیچ لی ، 1388، ص56).

4-2) اندازه گیری سرمایه فکری
همانطور که اقتصاد بیشتر به سمت دانش و دانایی در حرکت است ، پارامترهای رشد اقتصادی نیز، از مدیریت کارآیی به سوی مدیریت دانش در تغییرند. از این رو به منظور مدیریت اثربخش سازمانها در محیط امروزی ، نیاز به مدل های سنجش سرمایه ی فکری بیش از پیش احساس می شود. همانگونه که پیش تر نیز گفته شد، سرمایه فکری به سرعت در حال تبدیل شدن به مبنایی مهم در توسعه ی عملکرد آینده ی سازمانهاست. از این رو برای سازمانهای امروزی طراحی سنجه ها و شاخص های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری و توسعه ی آن ، از اهمیت زیادی برخوردار است. در واقع سرعت بالای تغییرات اجتماعی و محیط کسب و کار، امروزه دانش را به عنوان موتور محرک جدید و پرتوان ، توسعه ی سازمانی مطرح کرده است. امروزه به موفقیت سازمانها بیشتر از دریچه ی " نوآوری دامنه دار" هر سازمان، توجه می شود. که این نوآوری ریشه در فناوری ها، مهارت ها و دانش کارکنان سازمان دارد و دیدگاه سنتی تمرکز بر ، ماشین آلات یا وسعت کارخانه و …، به تدریج کنار گذاشته می شود.
به باور بسیاری از نظریه پردازان حوزه ی سنجش سرمایه ی فکری، هنگامی که یک سازمان نتواند موضوعی را مورد سنجش قراردهد، لاجرم از مدیریت آن نیز عاجز خواهد بود. بر این اساس می توان گفت، به طور کلی دو دلیل عمده برای سنجش سرمایه ی فکری در سازمان وجود دارد. اول از دریچه ی گزارش دهی مالی تا ملزومات قانونی و تنظیمی موردنیاز سازمان تامین شود.دوم ، از دریچه ی اطمینان از مدیریت سرمایه فکری که به بهترین نحو در سازمان پیاده سازی می شود. شاید تا زمان ایجاد تغییرات کامل در رویه های حسابداری نمی توان انتظار داشت که این رویه ها ، دارایی های غیر سنتی را بتوانند در قالب های خود هزم کنند. اما از سوی دیگر به منظور اطمینان از اعمال مدیریت مناسب بر سرمایه ی فکری تسهیل اثربخشی سازمانی، احتیاج به مدل های سنجش موثر در سازمانها به شدت احساس می شود.
اما همانطور که گفته شد، رویه های حسابداری استاندارد به منظور ایجاد یک چارچوب اطلاع رسانی به مدیریت وصاحبان سهام پیرامون ارزش سهام و جریان های ارزشی مرتبط با مکان ها، دوره های زمانی، محصولات، مشتریان و فعالیت ها، طراحی گردیده اند.
اغلب این موضوعات قابلیت کمی سازی داشته و برای رویه های حسابداری قابل پذیرش است.در مقابل ، سرمایه ی فکری مفهوم به نسبت جدید و تا حدودی گسترده است که با مفاهیم نامشهود مرتبط بوده وبه شکل آشکاری جزو دارایی های ناپایدار شرکت به حساب می آید. از این رو ، رویه های جاری حسابداری به قدر کافی قدرت سنجش و محاسبه ی ارزش آن ها و همین طور نمایش آن ها در قالب موجز و معنی دار را دارا نیستند. هر چند برخی از مولفه های سرمایه ی فکری ، امروزه در قالب اظهار نامه ی مالی سازمان ها به رسمیت شناخته شده اند . مواردی چون : حقوق انحصار معنوی ، علامت های تجاری ، امتیازات مالکیت معنوی و … . اما همچنان سازمانها قادر به تخصیص ارزش پولی دقیق و مشخصی به این دارایی های که برآمده از فعالیت های دانشی سازمان نیستند. از این رو ، این دارایی ها در زمره ی مزیت های استراتژیک سازمان، در نظر گرفته می شود.
از زمان طرح مفهوم سرمایه ی فکری ، براساس درک ضرورت ایجاد امکان برای سنجش
سرمایه ی فکری در سازمانها، از سوی نظریه پردازان و پژوهش گران و برخی سازمانهای دولتی و خصوصی ، انجمن ها و مجامع تلاش هایی در راستای ایجاد مدل هایی با هدف سنجش سرمایه ی فکری آغاز شده است و پس از طرح نخستین مدل مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری، تا به امروز بیش از 56 مدل مطرح عرضه شده است. در یک تقسیم بندی که از مدل کلی سنجش سرمایه ی فکری سرچشمه می گیرد، براساس مسیرهای پیش رو دو رهیافت اساسی پدیدار شده است. رهیافت نخست که گرایش لیبرال و توصیفی دارد ، مدل هایی توسط افراد و شرکت ها توسعه یافته و پیشنهاد شده است، که بر مدیریت اثربخشی تاکید دارد. در رهیافت دوم که رهیافتی تجویزی است، دولت ها، انجمن هاو اتحادیه ها رهنمودهای سنجش سرمایه ی فکری را به شرکت ها توصیه می کنند، که رهنمود دانمارکی، رهنمود آلمانی، رهنمود ژاپنی و … در این گروه قرار می گیرند. این رهیافت بر گزارش دهی و تنظیم کنندگی تاکید دارد. در ادامه ی بحث به معرفی و بررسی این مدل ها و رهنمودها پرداخته خواهد شد (خاوندکار ، 1388 ، ص 173).

1-4-2) مدل های توصیفی سنجش سرمایه ی فکری
به طور کلی اکثر مدل های توصیفی پیشنهاد شده برای سنجش سرمایه ی فکری را می توان دررقالب چهار دسته تقسیم بندی نمود: مدل های مستقیم سرمایه ی فکری، مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار، مدل های بازده دارایی ها و مدل های کارت امتیازی.هر چند در چند سال اخیر مدل های جدیدی در حوزه ی سنجش سرمایه ی فکری مطرح شده است، که در دسته بندی های مدل های سنجش سرمایه ی فکری قرار نگرفته است. این مدل ها با وجود داشتن برخی مشابهت ها با خصیصه های عمومی مدل های کارت امتیازی، از تمایزات عمده ای نسبت به این دسته نیز برخوردارند.اصلی ترین تمایزات تکیه بارزتر بر رهیافت اطلاعاتی در سنجش و نمایش سرمایه ی فکری است. از آنجایی که در این کتاب ، هدف معرفی تمامی مدل های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری بوده است، این مدل های جدید در قالب دسته ی پنجمی با عنوان مدل های تجسمی طبقه بندی شده اند. براین اساس پنج دسته طبقه بندی مدل های سنجش سرمایه ی فکری، عبارتند از:
* مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار: این مدل ها، از طریق محاسبه ی تفاوت میان سرمایه سازی بازار و سرمایه ی صاحبان سهام، ارزش سرمایه ی فکری را مورد محاسبه قرار می دهند؛
* مدل های مستقیم سرمایه ی فکری: این مدل ها، ارزش پولی سرمایه ی فکری را با شناسایی مولفه های مختلف آن ، مورد محاسبه قرار می دهند. در واقع از دریچه ی امکان آفرینی برای شناسایی مولفه ها، ارزش گزاری این مولفه ها چه به صورت منفرد ، و چه به صورت کسری از ارزش کل میسر خواهد بود؛
* مدل های بازده دارایی ها: در این مدل ها، میانگین درآمد سازمان پیش از مالیات به عنوان مبنایی برای محاسبه در نظر گرفته می شود.در واقع این میانگین در یک بازه زمانی ، تقسیم بر میانگین سرمایه ی فکری سازمان می گردد. حاصل این کسر آر – او – اِی سازمان را به دست می دهد . در ادامه مقدار آر – او -اِی ، از میانگین صنعتی کسر شده و حاصل این عملیات در گام بعد ، در میانگین سرمایه ی فکری سازمان ضرب شده ، تا درآمد متوسط سالانه از خلال سرمایه ی فکری مورد محاسبه قرار گیرد؛
* مدل های کارت امتیازی : در این مدل ها ، مولفه های مختلف سرمایه ی فکری تعریف شده و سنجه ها و نشانگر های متناسب ایجاد می شود . سپس نتایج به شکل کارت امتیازی یا گراف ، استخراج شده و نمایش داده می شوند ؛
* مدل های تجسمی : این مدل ها ، نقشه ها و تصاویری مجازی از نحوه ی تعامل سرمایه ی فکری در خلق ارزش برای سازمان ایجاد می کنند که ، در دستیابی به اطلاعاتی پیرامون چگونگی توسعه ی سرمایه ی فکری سازمان و نقاط ضعف و قوت آن ، می تواند برای سازمان مفید باشد؛
هر یک از این دسته های طبقه بندی مدل ها ، مزایایی را برای سازمان ایجاد می کنند . مدل هایی که به صورت مستقیم سامانه ارزش گذاری پولی را پیشنهاد می کنند ، مانند : مدل های بازده دارایی ها یا مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار ، بیشتر در موقعیت هایی چون ادغام دو شرکت یا تقسیم سود و همچنین در بازار سهام ، مورد استفاده قرار می گیرند .
از این مدل ها همین طور برای مقایسه ی دو سازمان با بستر موقعیتی یکسان (در صنایع مشابه) و یا در موقعیت برابر ، و یا در تهیه ی گزارش ها و اظهار نامه سرمایه ی فکری که بیشتر مورد استفاده مدیران ارشد سازمان ها است ، استفاده نمود . به طور کلی می توان گفت ، از آنجایی که این مدل ها بر پایه ی قاعده های حسابداری طراحی شده اند ، کاربرد بیشتری در محاسبات مرتبط با حسابداری سازمان خواهند داشت. در مورد معایب این مدل ها می توان گفت که از آن جایی که در این مدل ها ، سعی در بیان مسایل مرتبط با سرمایه ی فکری در قالب مفاهیم پولی دارند ، با توجه به تنگناهای موجود در تبیین سرمایه ی فکری در قالب مفاهیم پولی . نتایج حاصله اغلب سطحی خواهند بود . از سوی دیگر این مدل ها تنها در سطوح کلان سازمانی قابلیت سنجش دارند و برای مدیریت در سطوح پایین تر قابلیت کاربردی چندانی نخواهند داشت . همچنین بسیاری از این مدل ها – علی الخصوص مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار ، برای سازمان های غیر انتفاعی ، بخشهای داخلی سازمان ها ، قابل استفاده نیستند .
مزایای مدل های مستقیم سرمایه ی فکری و مدل های کارت امتیازی ، بیشتر معطوف به این مسئله است که این مدل ها قادرند تا تصویر جامع تری از شرایط جاری و کار آیی سازمان نسبت به مدل های با رویکرد های متمایل به مسایل مالی عرضه دارند و در هر سطح سازمانی قابلیت کاربردی دارند . سنجه های این مدل ها ، بیشتر به واقعیت نزدیک بوده ، از این رو گزارش های حاصل از این مدل ها بسیار سریعتر و دقیق تر از گزارش های حاصل از سنجه های مالی خالص ، عمل می کنند . از آن جایی که در این مدل ها ، به طور عمومی احتیاجی به سنجش مسایل مالی نیست ، در سازمان های غیر انتفاعی و سازمان های دولتی و همچنین برای اهداف اجتماعی و محیطی بسیار کاربرد پذیر تر هستند . معایب این مدل ها ، نهفته دراین موضوع است که سنجه ها در این روش به شدت وابسته به قراین بوده و بایستی مطابق مشخصات هر سازمان ، برای آن سازمان طراحی گردند . از این رو در مواقعی که سنجش گران علاقه به مقایسه ی دو یا چند سازمان دارند، مشکلاتی بروز می نماید.از سویی دیگر، از انجایی که این مدل ها به طور عمومی جدید هستند، به راحتی توسط مدیران محافظه کار پذیرفته نمی شوند. چرا که این مدیران عادت دارند همه ی مسایل را از دریچه ی مفاهیم مالی خالص مورد توجه قرار دهند. امام نکته ی مهم تر، این موضوع است که مانند هر مدل همه جانبه نگری، این مدل ها نیز دامنه ی وسیع از داده ها را تولید می کنند ،که به طور طبیعی تجزیه و تحلیل این حجم از داده ها و ایجاد ارتباط میان آنها، بخشی از دشواری های مرتبط با این مدل ها به حساب می آید. در مورد مدل های تجسمی نیز می توان وضعیتی مشابه با مدل های کارت امتیازی حاکم است. این مدل ها به طور معمول به ترسیم شکلی تجسمی از فرآبندهای مرتبط با منابع نامشهود سازمان و سرمایه ی فکری با توابع هدف، در بررسی کمک می کنند. این مدل ها به طور عمومی مدل هایی گروه محور بوده و بر پایه ی تصمیم گیری و خرد جمعی پیرامون جزئیات آن عمل می شود. تصویر نهایی حاصل ازاین مدل ها به شناسایی منابع درگیر و حیاتی، نقاط با ربسک بالا، و تهدیدها و فرصته ای پیش روی فرآیندهای ایجاد ارزش در سازمان از دریچه ی سرمایه ی فکری کمک می کند. در ادامه ی بحث، تمامی مدل های سنجش سرمایه ی فکری معرفی شده و مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

1-1-4-2) مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار
به لحاظ تاریخی نخستین تلاش هایی که به نوعی با مدل های سنجش سرمایه ی فکری نیز مرتبط گشته ، مربوط به نیمه ی دوم قرن گذشته است. امروزه در طبقه بندی مدل های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری، مدل سنجش عملکرد اثربخش یا کیوی تابین، به عنوان نخستین مدل شناخته شده در این حوزه ، جزء مبتنی بر سرمایه ی بازار در نظر گرفته می شود. همانطور که گفته شد، مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار، به طور عمومی با هدف نمایش ارزش مالی سرمایه ی فکری و به منظور مقایسه و الگوگیری شرکت ها در گستره ی یک صنعت بخصوص قابل استفاده می باشند. اما از آنجایی که این مدل ها امکان عرضه ی اطلاعات جزنگر نسبت به مولفه های سرمایه ی فکری را ایجاد نمی کنند، و از قبل بکارگیری این مدل ها نمی توان ارزش مالی مولفه ای در سرمایه ی فکری را مورد محاسبه قرار داد. از سوی دیگر، این مدل ها به سبب وجود رویکرد منحصراً متمرکز پولی، برای اتخاذ رویکردهای کلی نگر اجتماعی- اقتصادی و توسعه ی انسانی چندان مناسب به نظر نمی رسند.
در این کتاب برای رعایت ترتیب تاریخی، ابتدا به مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار پرداخته خواهد شد. همانگونه که گفته شد مدل سنجش عملکرد اثربخش یا کیوی تابین، مدلی است که بعدها با پیوند آن به مفاهیم سرمایه ی فکری به عنوان سرآغاز مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار، به حساب امده است. به صورت تاریخی می توان توجه به شکل دهی یا توسعه ی این دسته از مدل ها را تا اواخر هزاره ی گذشته مورد رصد قرار داد. در عمل با پایان هزاره ی گذشته ، تا کنون مدل همه پذیری که در دسته ی مبتنی بر سرمایه ی بازار بگنجد، عرضه نشده است. هر چند بایستی اشاره داشت که تلاش هایی جهت استفاده از ظرفیت های موثر مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار و سایر طبقه بندی ها (چون : مدل های مستقیم سرمایه ی فکری) در چند سال گذشته صورت پذیرفته است، که برای نمونه منجر به معرفی مدل رویه ی مالی سنجش دارایی های نامشهود گردیده است.
اما بیش از اینکه این مدل ها در طبقه بندی مدل های مبتنی بر سرمایه ی بازار به حساب آیند، خواص سایر طبقه بندی ها در آن مشهودتر است.
این مدل ها شامل :
* مدل سنجش عملکرد اثربخش
* مدل ترازنامه نامشهود
* مدل مقایسه ارزش بازاری و ارزش دفتری
* مدل عملکردی شرکت دانش پایه

2-1-4-2) مدل های مستقیم سرمایه ی فکری
دومین دسته از مدل های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری، مدل های مستقیم سرمایه ی فکری هسیتد. در این مدل ها سعی اصلی بر تخمین ارزش پولی سرمایه ی فکری از خلال شناسایی و تعریف مولفه های مختلف آن، استوار است. هر چند در برخی از مواقع، این مدل ها در ارزیابی و تجزیه و تحلیل جنبه های خاص سرمایه ی فکری و دارایی های دانشی با محدودیت هایی روبرو هستند. لذا گزینه ی مناسب در این مواقع، بکارگیری همزمان این مدل ها با مدل های کارت امتیازی با هدف ایجاد شاخص های استاندارد مرکب مالی یا عددی است. البته در صورت انتخاب چنین گزینه ای بایستی توجه داشت تا استاندارد مدنظر معتبر و قابل اطمینان باشد. همانطور که گفته شد، این مدل ها ضمن ایجاد امکان ارزیابی مولفه های سرمایه ی فکری، امکان ترکیب ارزش گذاری های پولی و ارزیابی های غیرپولی را نیز میسر می سازد ، از این رو می توانند در اتخاذ رویکری فراگیر در برخورد با ثروت فکری سازمان مفید واقع شوند. از سوی دیگر این مدل ها در ایجاد ارتباط میان مقایسات علت و معلولی با سنجه های مالی نیز کاربرد دارند. اما از آنجایی که سنجه های مدل های مستقیم سرمایه ی فکری به طور درون سازمانی فراهم آوری می گردند، از این رو بکارگیری آنها در قالب مقایسه و الگوگیری جندان کارآمد نیست. از سوی دیگر از آنجایی که از خلال بکارگیری این مدل ها، اغلب داده های مالیو غیر مالی زیادی بروز می نماید، از این رو در مرحله ی تجزیه و تحلیل این داده ها به زمان و تلاش زیاد و قضاوت دقیقی احتیاج است.
مدل های بازده دارایی ها، دومین دسته از مدل هایی هستند که با هدف سنجش سرمایه ی فکری معرفی گشته اند. در ادامه به معرفی و بررسی مدل های مستقیم سرمایه ی فکری، پرداخته خواهد شد.
این مدل ها شامل :
* مدل حسابداری و هزینه گذاری منابع انسانی
* مدل اظهار نامه ی منابع انسانی
* مدل ارزش گذاری حقوق انحصار معنوی بر مبنای میزان ارجاع
* مدل کاگزار فناوری
* مدل حسابداری آینده
* مدل سنجش ارزش گذاری جامع
* مدل ایجاد ارزش فراگیر
* مدل ارزش گذاری دارایی فکری
* مدل نمایه ی ارزش
* مدل رویه ی مالی سنجش دارایی های نامشهود

3-1-4-2) مدل بازده دارایی ها
سومین دسته از مدل های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری، مدل های بازده دارایی ها است. اساس این مدل ها بر پایه ی محاسبه ی مقدار بازده ی دارایی ها استوار است. در این مدل ها به منظور سنجش سرمایه ی فکری به طریق روبرو عمل می شود: ابتدا درآمدهای پیش از مالیات تقسیم بر متوسط دارایی های مشهود سازمان شده و مقدار حاصل با متوسط صنعتی مقایسه شده، و از طریق محاسبه ی تفاوت این دو و ضرب این تفاوت در متوسط دارایی های مشهود سازمان، درآمد سالانه از اقلام نامشهود بدست می آید. در مرحله ی نهایی متوسط درآمد سالانه از اقلام نامشهود بر متوسط هزینه ی سرمایه ای یا نرخ سود و بهره تقسیم شده ، و بر این اساس مقدار بدست آمده به عنوان ارزش سرمایه ی فکری در نظر گرفته می شود. این مدل ها بیشتر در مقام الگوگیری و مقایسه در صنعت به خصوص و انتصاب مقادیر ارزشی برای سرمایه ی فکری در حسابداری سنتی مورد استفاده قرار می گیرند. اما این دسته مدل ها نیز ، مشابه دسته مدل های مبتنی بر بازار سرمایه، امکان عرضه اطلاعات جزنگر نسبت به مولفه های سرمایه ی فکری را ایجاد نمی کند و از قبل بکارگیری این مدل ها نمی توان ارزش مالی مولفه ای در سرمایه ی فکری را مورد محاسبه قرار داد. از سوی دیگر، این مدل ها به سبب وجود رویکرد منحصراً متمرکز پولی برای اتخاذ رویکردهای کلی نگری اجتماعی – اقتصادی و توسعه ی انسانی که سازمانها نیازمند آن هستند، چندان مناسب به نظر نمی رسد. در ادامه به معرفی و بررسی مدل های بازده دارایی ها، پرداخته خواهدشد.
این مدل ها شامل :
* مدل ارزش افزوده ی اقتصادی
* مدل ارزش نا مشهود محاسبه شده
* مدل تعیین ضریب ارزش افزوده فکری
* مدل محاسبه ی درآمد سرمایه ی دانشی
1) مدل ارزش افزوده ی اقتصادی
مدل ارزش افزوده ی اقتصادی جز و مدلهای بازده دارایی است .که صورت کلی آن درسال 1991 میلادی توسط بنت استوارت19 معرفی شده است . ودرطول دهه نود میلادی توسعه یافته است وبه منظور سنجش دارایی های نامشهود وسرمایه ی فکری به کار گرفته شده است .
هرچند بایستی اشاره داشت که ،مفهوم ارزش افزوده ی اقتصادی مفهوم اقتصادی جدیدی نیست ،چرا که درعمل با مفاهیم درآمد وسرمایه ،مرتبط است . درواقع درسال 1980 میلادی ،اقتصاددانی به نام آلفرد مارشال مفهوم سود اقتصادی را درقالب دومفهوم فوق ،وحاصل مجموع درآمد خالص منهای نرخ نتزیل جاری سرمایه ی به کارافتاده به کار برد .
به طور مشخص مفهوم ارزش افزوده ی اقتصادی دراواخر دهه ی هشتاد میلادی توسط شرکت مشاوره ای نیویورکی استرن استوارت اندکو20 با هدف توسعه ی شاخصی برای بازدهی سرمایه ی سهام داران مورد استفاده قرار داده است .
این مدل درطول دهه ی نودمیلادی به طور گسترده ای مورد توجه شرکت ها ونظریه پردازان و پژوهشگران دیگر قرارگرفت .
درابتدا این مدل به عنان شاخصی برای عملکرد داخلی وبا هدف ارزیابی اثر بخشی به کارگیری سرمایه گذاری های انجام شده در شرکت ها مورد استفاده قرار گرفت .
از دریچه ی دیدی گسترده تر می توان این مدل را یک سامانه جامع سنج مدیریت مالی در راستای یکپارچه سازی بودجه بندی سرمایه ، برنامه ریز ی مالی، سرمایه گذاری ، سنجش عملکرد، ارتباطات سهامداران و سامانه انگیزش ؛به حساب آورد .
ارزش افزوده ی اقتصاد ی ازتفاوت میان فروش خالص و مجموع عملیاتی مالیات ها وهزینه ها ی سرمایه (حاصل ضرب میانگین وزنی هزینه ی سرمایه درمجموع سرمایه ی ،سرمایه گذاری شده )، به دست می اید .
به طور کلی می توان ارزش افزوده اقتصادی را حاصل مقایسه ی دومفهوم دانست:
* بازدهی سرمایه
* وهزینه ی عامل هایی که این بازدهی را ایجاد میکنند .
این مفاهیم را می توان درقالب روابط زیر توصیف نمود:
* متوسط وزنی هزینه سرمایه متوسط وزنی هزینه دیون پس از کسی مالیات وهزینه حقوق صاحبان سهام
* سود خالص عملیاتی پس ازکسر مالیاتهای عملیاتی :درامد قبل از کسر بهره و مالیات منهای مالیاتهای عملیاتی نقدی یا فروش خالص منهای مخارج عملیاتی منهای مالیات عملیاتی نقدی
* بازده سرمایه ی به کار افتاده نسبت میان متوسط وزنی هزینه سرمایه و سرمایه ی به کار افتاده
براساس روابط فوق ارزش افزوده ی اقتصادی را می توان بر پایه ی یکی از روابط زیر مورد محاسبه قرارداد :
* ارزش افزوده ی اقتصادی حاصل کسر متوسط وزنی هزینه سرمایه از بازده سرمایه به کار افتاده ،ضرب در سرمایه به کار افتاده .
* ارزش افزوده ی اقتصادی : کسرحاصل ضرب متوسط وزنی هزینه ی سرمایه ،درسرمایه ی به کار افتاده کسر حاصل این عبارت از درامد خالص عملیاتی پس از کسر مالیاتهای عملیاتی
در این میان نکته ی قابل توجه تفاوت میان بازده سرمایه و بازده سرمایه ی به کارافتاده است. بازده سرمایه ی به کار افتاده نسبت به بازده سرمایه صورتهای ناخالص بیشتری مانند بهره ی خالص ،مالیاتهای غیر عملیاتی و سایر مخارج و درآمد ها را دربر میگیرد ،و در مقابل بازده ،سرمایه ،از سود خالص دریک سال به عنوان مبنا بهره می گیرد.
همانگونه که پیش تر گفته شد یکی ازمهمترین کاربردهای این مدل به کارگیری ان به عنون شاخص عملکرد داخلی ،توسط مدیران سازمانی به منظور تصمیم گیری پیرامون سرمایه گذاری است .
درعمل هنگامی که بازده یک پروژه ی سرمایه گذاری بیشتر از خالص هزینه ی مالی و مالیاتی ان است وسود حسابداری ایجاد می شود نمی توان به طور قطع گفت که ارزش شرکت هم متناسب با ان افزایش می یابد .
درمقابل ،شرکتها بایستی پروژه های سرمایه گذاری را که قابلیت تاثیرگذاری مثبت واحتمال ایجاد ارزش افزوده ی اقتصادی را دارند ، مورد انتخاب قرار دهد. به طور روشنی ، به کارگیری اصول ارزش افزوده اقتصادی نیاز به تغییر درنحوه ی نگرش سازمان نسبت به اولویتهای خود دارد ، بدین منظور تغییرات عمیق در رویه های مدیریتی سازمان و فرهنگ سازمانی ، جزوی از نتایج توجه به این اصول خواهد بود بی شک چنین رویکردی کمک به افزایش ارزش صاحبان سهام شرکت خواهد کرد .
ایجاد ارزش برای سهام داران به معنای حداکثر سازی تفاوت میان ارزش بازاری شرکت و ارزش دفتری سرمایه ی صاحبان سهام (سرمایه ی اولیه ی صاحبان سهام ) است .
این مفهوم را تحت عبارت "ارزش افزوده ی بازار "یا ارزش حال حاضر ارزش افزوده ی اقتصادی می توان مطرح نمود که نمایانگر افزایش ارزش حقوق صاحبان سهام نسبت به مقدار سرمایه ی اولیه است ازاین رو ازنقطه نظر بازار می توان ارزش افزوده ی بازار را شاخصی بیرونی برای عملکرد شرکت به حساب آورد .
در واقع اگر شرکتی موفق به ایجاد ارزش افزوده ی اقتصادی مثبت وفزاینده گردد سرمایه گذاران مجبور خواهند بود تامبلغی اضافه برقیمت اسمی سهام پرداخت نمایند که منجر به خلق ارزش برای شرکت خواهد شد .هر چند صورت دیگر این موضوع نیز صادق است .درصورتی که بازده سرمایه ی به کار افتاده ازمیانگین وزنی هزینه ی سرمایه کمتر باشد .درنتیجه ارزش شرکت نسبت به قیمت اسمی سهام کمتر خواهد بود وبه تبع ان ارزشی تولید نشده با منجر به زیان خواهد شد.
به طور کلی می توان گفت ،ازانجایی که سرمایه گذاران تمامی اطلاعات پیرامون عملکرد سودآوری اینده ی شرکت را دربررسی تناسب قیمت سهام مورد توجه قرار می دهند .ارزش افزوده بازار را می توان به عنوان ارزشی که بازار بورس ،متناسب با توانایی شرکت درتخصیص کالای سرمایه ی خود در آینده وایجاد بازدهی مناسب به سازمان نسبت می دهد ؛پنداشت .
ارزش افزوده ی بازار را می توان به عنوان سنجه ی رشد پایدار هر شرکت به حساب آورد که به طور مشخصی تحت تاثیر عامل های زیر قرار دارد :
* محیط سیاسی،اقتصادی و اجتماعی
* ساختار بازار
* مزیتهای رقابتی
هرچند ارزش افزوده ی اقتصادی به طور مستقیم با مدیریت منابع نامشهود سازمان مرتبط نیست ؛ اما بایستی اشاره داشت که به طور ضمنی بسیاری از نظریه پردازان و پژوهشگران بر این باورند که مدیریت کارای دارایی های دانشی منجر به افزایش ارزش افزوده ی اقتصادی می گردد.
همین طور بسیاری از نظریه پردازان .پژوهشگران حوزه ی استراتژی براین موضوع تاکید دارند که سنجه ی ارزش افزوده ی اقتصادی میتوند به عنوان سنجه جایگزین برای سرمایه فکری ومیزان آن نیز ،به عنون بازده سرمایه فکری سازمان به حساب اید .
با این وجود بایستی اشاره داشت که درمحاسبات مرتبط با ارزش افزوده ی اقتصادی محدودیت هایی نیز وجود دارد .
یکی ازاین محدودیت ها را می توان استفاده از دارایی های دفتری برپایه ی هزینه های تاریخی (گذشته ) دانست ،که منجر به تطابق کمتر نسبت ارزش بازاری جاری یا ارزش جایگزینی می شود .
ازسوی دیگر مطالعات تجربی تاکنون قطعیت این موضوع را تایید نکرده اند که ایا ارزش افزوده ی اقتصادی را می توان به عنوان پیش بینی کننده ی قیمت سهام دربازار یا تغییرات ان به حساب اورد یا خیر.
به طور کلی می توان گفت که ارزش افزوده ی اقتصادی وسنجه ارزش افزوده ی بازار مدلی کل نگر وپولی برای سنجش ارزش گذاری دارائی های نامشهود فراهم می اورند که به طور غیر مستقیم براین دارانی ها عمل می کند .
2) مدل ارزش نامشهود محاسبه شده
مدل ارزش نامشهود محاسبه شده جزو مدل های بازده دارایی است . که درسال 1997 میلادی توسط توماس استوارت21 معرفی شده است .
صورت اولیه ی این مدل توسط گروه تحقیقاتی ان -ی -ای وابسته به دانشکده ی کسب وکار کلوگ دانشگاه نورس وسترن22 پایه گذاری گردیده است .
این مدل درابتدا توسط کارخانجات تولیدی نوشابه به منظور تخمین میزان کاهش درامد و دارایی ها ی نامشهود دراثر ممنوعیت های به وجود امده درمسیر این کارخانجات به کار گرفته شد.
ازسوی دیگر ای ار اس نیز مدلی مشابه برای محاسبه ارزش متناسب با دارایی های نامشهود با هدف اخذ مالیات طراحی نموده بود .
ازسوی دیگر نظریه پردازان وپژوهشگران مختلفی درجهت بهبود این مدل اقدام نمو ده اند که دراین میان مدل زیر ازدیگران پراهمیت تر است .
این مدل برپایه ی محاسبه ی ارزش جاری خالص متوسط مازاد بازدهی سرمایه پس از مالیات بنا شده است .
استوارت درقالب این مدل هفت مرحله محاسبه ی ارزش نامشهود را اینگونه توصیف می نماید :
* محاسبه میانگین درامدقبل ازمالیات برای سه سال گذشته
* مراجعه به ترازنامه وبدست اوردن میانگین دارایی های مشهود درپایان سال مالی برای سه سال گذشته
* تقسیم درامدها بردارایی ها به منظور تعیین بازدهی دارایی ها
* محاسبه ی متوسط بازده دارایی ها در آن صنعت به خصوص برای دوره سه ساله مشابه
* محاسبه ی بازده مازاد ازطریق ضرب متوسط بازده دارایی درصنعت درمتوسط دارایی مشهود شرکت وکسر این مقدار ازدرامد قبل ازمالیات محاسبه شده در مرحله اول
* محاسبه متوسط نرخ مالیات بر درامد درسه سال وضرب ان دربازده مازاد کسر مقدار به دست امده از بازده به منظور به دست اوردن مازادی که قابل نسبت دادن به دارایی های نامشود است
* محاسبه ارزش جاری خالص به دست امده درمرحله ی ششم ازطریق تقسیم مقدار مازاد برنرخ تنزیل متناسب مانند ،هزینه سرمایه شرکت .
مقدار ارزش نامشهود محاسبه شده انعکاسی از سنجش توانایی سازمان در به کارگیری دارایی های نامشهود محاسبه شده .
نشان ازایجاد ظرفیت خلق ثروت درآینده ی کسب و کار دارد . ظرفیتی که ممکن است دران زمان بازار ان را رصد نکرده باشد .
مقدارکم ویا ضعیف شاخص ارزش نامشهود محاسبه شده نیز بیانگر این حقیقت است که سرمایه گذاری سازمان بر منابع نامشهود نتوانسته منافع مطلوبی دربرداشته باشد ویا اینکه توجه سازمان را به این حقیقت جلب کند که سرمایه گذاری مناسبی برمنابع نا مشهود صورت نپذیرفته و همچنان تمرکز اصلی سازمان توجه به دارایی های ثابت مشهود است .
یکی از مهمترین مزایای ارزش نامشهود محاسبه شده ایجاد امکان مقایسه والگوگیری برپایه ی نتایج ممیزی مالی ،به شکل درون سازمانی وبرون سازمانی درسطح صنایع مشابه است .درواقع این مدل علاوه براین که مانند سایر مدل ها ،کمک به تولید نسبتی عددی می نماید ،امکان الگو گیری و مقایسه درسطحی وسیع را برای سازمان فراهم می آورد .
البته بایستی دراین میان به دو محدودیت موجود دراین مدل نیز اشاره داشت دراین مدل بازده دارایی صنایع به عنوان مبنایی برای تعیین مازاد بازدهی مورد استفاده قرار می گیرد باید توجه داشت که بازده دارایی ها تحت تاثیر عامل های بیرونی (خارج از دایره ی مدل حاضر)ممکن است بالا ویا پایین باشد .
ازسوی دیگر مقدار ارزش نامشهود محاسبه شده را نمی توان میان مولفه های سرمایه ی فکری برای تعیین سهم هر مولفه تقسیم نمود .
درواقع نسبتی برای این منظور درمدل ارزش نامشهود محاسبه شده وجود ندارد .
در پایان می توان گفت که هرچند مقدار عددی بدست امده درقالب این مدل درقیاس باسایر مقادیر موجود در ترازنامه از دقت کمتری برخوردار است اما ارزشی که دراین مدل برای دارایی های نامشهود مورد محاسبه قرار میگیرد ارزشی است که بیشترین تاثیر را بر جریان مالی نقدینگی آینده سازمان درمقایسه با سایر موارد نشان داده شده درترازنامه ها داراست.
3) مدل تعیین ضریب ارزش افزوده فکری
مدل تعیین ضریب ارزش افزوده فکری جزو مدل های بازده دارایی ها است که درسال 1998میلادی توسط انته پالیک23 معرفی شده است ودرسال 2000میلادی صورت نهایی این مدل توسط خود اومعرفی گردیده است .
این مدل باهدف افزایش توانایی مدیران صاحبان سهام وسایر ذینفعان سازمانی درارزیابی وپایش ارزش ایجاد شده ازخلال سرمایه ی فکری برای سازمان وازدریچه ی کل منابع ومولفه های عمده ی منابع سازمانی طراحی گردیده ودرطول سالیان پس زا معرفی تکامل یافته است .
به باور پالیک واقعیات دنیای کسب و کار امروز رانمی توان دیگردرقالب مدلهای ارزیابی وسنجش سنتی نمایش داد .پالیک سه عنصرمهم درایجاد تمایز میان فعالیتهای کسب وکار درگذشته وامروز را اینگونه بر می شمارد .
* نفوذ دانش درتولید وخدمت رسانی
* کاهش قیمت ها بیشتر تحت تاثیر افزایش محتوای اطلاعاتی ،تا افزایش کمیت .
* تغییر کلی ساختار مخارج
براین اساس پالیک مدل تعیین ضریب ارزش افزوده ی فکری را به عنوان راه حلی برای فایق امدن بر مسایل فوق معرفی میکند .
پارامترهای نخستین این مدل عبارتند از :ارزش ،منابعی که ایجاد ارزش انتظاری میکنند ، سرمایه فکری وسرمایه ی فیزیکی /مالی ..این مدل میزان ارزش ایجاد شده ی سرمایه فکری ومیزان کارایی (بازدهی ) این موضوع را بر پایه ی سه مولفه ی زیر مورد سنجش قرار می دهد :
* ضریب ارزش افزوده ی سرمایه : سنجش بازدهی سرمایه ی به کار رفته
* ارزش افزوده ی سرمایه ی انسانی : سنجش بازدهی سرمایه ی انسانی
* ارزش افزوده ی سرمایه ی ساختاری :سنجش بازدهی سرمایه ی ساختاری
به طور کلی مفهوم ارزش افزوده تفاوت میان برون داد ودرون داد شرکت را نمایان میکند .
برون دادهای یک شرکت را مجموع فروش آن و درون دادهای ان را مواردی چون: هزینه خرید مواد ،جزیئات وخدمات تشکیل می دهند .
براین اساس درشکل پایه می توان ارزش افزوده را از کسر درون داد ها ازبرون داد ها مورد محاسبه قرار داد . در سطحی بالاتر ارزش افزوده هر شرکت را می توان ازخلال داده ها ی دفاتر حسابداری شرکت مورد محاسبه ی دقیق قرار داد . دراین صورت ارزش افزوده ی هر شرکت ازکسر هزینه های کارکنان استهلاک وپرداخت دیون ازجمع سود عملیاتی ان قابل محاسبه خواهد بود.
ارزش افزوده شاخصی عینی ازموفقیت کسب وکار بوده وتوانایی شرکت درخلق ارزش که مستلزم سرمایه گذاری برمنابع و توجه به حقوق وبهره ی دارائی های مالی ،سود سهام سرمایه گذاران،مالیات وسرمایه گذاری برای توسعه رانشان می دهد .
پس از محاسبه ی ارزش افزوده محاسبه بازدهی منابع – سرمایه ی فکری و سرمایه ی مالی -نیا ز به یک معادله ساده ریاضی خواهد داشت .
دراین مدل به سرمایه فکری ازخلال دو مولفه ی :سرمایه ی انسانی و سرمایه ی ساختاری نگریسته می شود .
تمام مخارج وهزینه های مرتبط با کارکنان درقالب مفهوم سرمایه ی انسانی گنجانده می شود . ازاین رو به کارکنان دروضعیت منابع کلیدی وبه مثابه ی سرمایه نگریسته می شود ونه به هزینه.
کارکنان درواقع دانش ومهارت های خود را سرمایه گذاری می کنند دانش ومهارتهایی که از خلال فعالیتهای شرکت دربازار ارزش گذاری ودرایجاد ارزش افزوده ،انعکاس مییابد .
باتوجه به این تعریف فوق ،ضریب بازده انسانی در این مدل ، از طریق رابطه زیر مورد محاسبه قرار می گیرد:
رابطه 1-2
ارزش افزوده / مجموع حقوق و دستمزد =ضریب بازدهی سرمایه انسانی
دراین سرمایه ی ساختاری به عنوان دومین مولفه ی سرمایه ی فکری درقالب رابطه ی زیر مورد محاسبه قرار می گیرد :
رابطه 2-2
مجموع حقوق ودستمزد -ارزش افزوده =سرمایه ی ساختاری
همان طور که از رابطه ی سرمایه ساختاری بر می آید این سرمایه مانند سرمایه ی انسانی مستقل نبوده و وابسته به ایجاد ارزش افزوده وبا مجموع حقوق ودستمزد رابطه ی عکس دارد .
ضریب بازدهی سرمایه ی ساختاری نیز درچار چوب رابطه ی زیر مورد اندازه گیری قرار می گیرد.
رابطه 3-2
ارزش افزوده / سرمایه ساختاری = ضریب بازدهی سرمایه ساختاری
با توجه به ضریب بازده سرمایه ی انسانی وضریب بازدهی سرمایه ی ساختاری درمدل حاضر بازده سرمایه ی فکری برابر خواهد بود با :
رابطه 4-2
ضریب بازدهی سرمایه ساختاری-ضریب بازدهی سرمایه انسانی =ضریب بازدهی سرمایه فکر ی
ازانجایی که سرمایه ی فکری به خودی خود قادر به ایجاد ارزش نیست ازاین رو مشابه هر مدل دیگری بایستی به منظورشناسایی بازده منابع ایجاد ارزش سرمایه های فیزیکی /مالی نیز به حساب آورده شوند .
دراین مدل ضریب بازدهی سرمایه ی به کار افتاده ازطریق رابطه ی زیر محاسبه می گردد:
رابطه 5-2
ارزش دفتری دارایی های خالص / سرمایه ی ارزش افزوده = ضریب بازدهی سرمایه بکار افتاده
دراخرین گام به منظورمحاسبه ی ضریب ارزش افزوده ی فکری دو ضریب بازدهی سرمایه ی به کار افتاده وضریب بازدهی سرمایه فکری با یکدیگر جمع می شوند .این رابطه درذیل نمایش داده شده است.
رابطه 6-2
ضریب بازدهی سرمایه ی به کار افتاده -ضریب بازدهی سرمایه ی فکری = ضریب ارزش افزوده ی فکری
ضریب ارزش افزوده ی فکری کمک می کند تا بازده ی کلی شرکت وهمچنین توانایی فکری ان مشخص گردد.به طورکلی مزایای استفاده از این مدل را میتوان ایجاد مبنایی ثابت و استاندارد برای سنجش محاسبات عینی ومعتبر به دلیل تکیه براطلاعات گرداوری شده از خلال ممیزی ها ودرنهایت مستقیم بودن این مدل وامکان درک وشناخت اسان نتایج توسط ذینفعان سازمانی دانست. هرچند بایستی اشاره داشت نتایج این مدل بیشتر جنبه ی کاربردی بازبینی داشته وبه تنهایی نتایجی مکفی برای تصمیم گیری ایجاد نمی نماید ومناسب تر ان است که درکنار ،وبا به صورت ترکیبی با سایر مدل های هم سان مورد استفاده قرار گیرد .

4) مدل محاسبه درامد سرمایه ی دانشی
مدل محاسبه ی درامد سرمایه ی دانشی جزو مدلهای بازده دارایی است که درسال 1999میلادی توسط باروخ لو 24معرفی شده است ودرسال 2001 میلادی صورت نهایی این مدل توسط خوداو معرفی گشته است .این مدل باهدف سنجش تاثیرات مالی سرمایه های مرتبط با دانش پایه گذاری شده است .
نخستین گام دراین مدل ،محاسبه ی درامدهای نرمالیزه شده ی سالانه است .درامدهای نرمالیزه شده ی سالانه را می توان به دو دسته تقسیم بندی نمود که هر دو دسته متاثر ازمنابع برای سازمان تحصیل می گردند :
* دارائی های ثابت مشهود ودارائی های مالی بلندمدت
* دارائی های نامشهود
گام دوم دراین مدل شناسایی بخشی ازدرآمدهای نرمالیزه شده ی سالانه که متاثر از دارائی های نامشهود بوده وبخش دیگری که متاثر از دارایی های بلند مدت است . به این منظور براساس تجربه وازطریق به کار گیری نرخ بازدهی متوسط انتظاری به ترتیب هفت درصد به دارائی های مشهود ،وچهارو نیم درصد به دارائی های مالی بلند مدت قطع نظر ازمنحنی ریسک و سرمایه گذاری نسبت داده می شود .
به اعتقاد لو ،این نسبت ها قادرند تا عملکرد ودستاورد های گذشته را منعکس نمایندوامکان به کارگیری سنجه هایی معتبر برای محاسبه ی درامدهای مرتبط با دارائی های مالی مشهود را ایجاد می کند .
مولفه های درامدی ناشی از دارایی های نامشهود (درامد های سرمایه ی دانشی) که در اظهار نامه ی مالی نشان داده نمی شوند -دراین مدل به عنوان باقیمانده مورد محاسبه قرارمی گیرند به عبارت بهتر تفاوت میان مجموع درامدهای سازمان ومیزان درامد های تحصیل شده ازدارایی های مالی بلند مدت ومشهودکه درگام دوم مورد محاسبه قرار گرفته اند . نتایج حاصل ازاین محاسبه دامنه ای ازسنجه هایی چون : سود ناخالص درامدهای سرمایه ی دانشی برفروش وسود ناخالص درامدهای سرمایه دانشی برنتایج عملیاتی را در اختیار قرار می دهد . ازاین طریق سازمانها می توانند ازمیزان مشارکت سرمایه ی دانشی درعملکرد ها وقابلیت این سرمایه ها درایجاد سود مطلع شوند.
باتکرار این رویه ی محاسباتی پیرامون عملکرد اینده سازمان می توان جریان درآمدهای آینده سازمان ازخلال دارایی نامشهود را مورد محاسبه قرار داد .درعین حال می توان به وسیله ی تعیین ارزش فعلی جریان های درآمدی سازمان که پیش تر مورد تخمین قرار گرفته وبا به کاربردن نرخ تنزیل مناسب سرمایه ی دانشی سازمان را مورد سنجش قرارداد . این موضوع درقالب فرمول زیر نمایانده شده است.
این کسر نمایانگر رابطه ای است که می توان برای تعیین درامدهای قابل اکتساب از سرمایه ی دانشی از ان استفاده نمود . مدل سنجش سرمایه ی دانشی برخاسته از منطق دو مدل سنتی محاسبه ی امتیازات مالکیت فکری ودرامدهای افزوده است. بااین تفاوت که در این مدل درامدهای افزوده با درامدهای باقی مانده که قابل نسبت دادن به دارایی های نامشهود است جایگزین گردیده است . با این حال مدل حاضر دربرخی جنبه ها باچالش هایی روبروست همان گونه که مورد بحث قرار دراین درآمدها به دو دسته ی حاصل امده ازدارایی های مالی بلند مدت ومشهود وقابل اکتساب ازدارایی ها ی نامشهود تقسیم بندی گردیده است .
ازانجایی که مدل حاضر به عنوان مدلی تکمیلی برای حسابداری معرفی شده شده است بایستی قابلیت جایگزینی دراغلب رویه ها واستاندارد های جاری حسابداری را دارا باشد اما درعمل دربرخی ازسنت های حسابداری -مانند سنت حسابداری تجاری ایتالیایی درامدها به طور یکجا وغیر قابل تقسیم مورد محاسبه قرارمی گیرند ازاین رو مدل حاضر دربرخورد با این رویه های حسابداری ازانطباق پذیری مناسب برخوردار نیست .
ازسوی دیگر مبنای محاسبه ی درامدهای ناشی از دارایی های نامشهود محاسبه ی درامدهای ناشی ازداراییهای بلند مدت ناشی ازدارائی های مالی بلند مدت ومشهود وتعیین انها درعمل به لحاظ تکنیکی کار چندان ساده ودست نیافتنی نیست وتاحدود زیادی جنبه ذهنی دارد ، همین موضوع پیرامون تعیین نرخ تنزیل به کار گرفته شده و در مورد سرمایه ی دانشی نیز وجود دارد . ازاین رو تعیین این نرخ نیز تا حدود زیادی مبنای ذهنی دارد .

4-1-4-2) مدل های کارت امتیازی
چهارمین دسته از مدل های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری،مدل های کارت امتیازی است. در خلال استفاده از این مدل ها، مولفه های گوناگون دارایی های نامشهود و سرمایه ی فکری تعریف شده، و شاخص ها و سنجه های متناسب ایجاد و در قالب کارت های امتیازی آماده سازی می گردند.در این مدل ها امکان ایجاد شاخص های ترکیبی بر پایه ی تلفیق مولفه های سرمایه ی فکری وجود دارد . در مدل های کارت امتیازی از آنجایی که فضای سنجش به درون دادها ، فرآیند ها و برون دادهای واقعی نزدیکتر است ، لذا امکان گزارش گیری سریع از خلال استفاده از این مدل ها وجود دارد .
به طور کلی می توان مزیت عمده ی این مدل ها را در ایجاد بینش صحیح و کارآمد در خط مشی گذاری به حساب آورد. از مدل های کارت امتیازی، در حوزه ی مدیریت دانش نیز به طور گسترده ای استفاده می شود. چرا که این مدل ها در قیاس با دسته مدل های دیگر،امکان تجزیه و تحلیل فراگیر تری پیرامون سرمایه ی فکری و دارایی های دانشی و عملکردهای مرتبط با آنها ایجاد می کنند.
در میان مدل های معرفی شده در قالب دسته مدل های کارت امتیازی، برخی مدل هادر واقع در فراهم آوری چارچوب هایی برای تهیه ی اظهارنامه ی سرمایه ی فکری کاربرد دارند. اما در تقسیم بندی های جهانی مدل های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری، در زمره ی مدل های کارت امتیازی دسته بندی می گردند. در ادامه به معرفی و بررسی مدل های کارت امتیازی، پرداخته خواهد شد.
این مدل ها شامل :
* مدل کارت امتیازی متوازن
* مدل محاسبات کل نگر
* مدل نشانگر اسکاندیا
* مدل دارایی های نامشهود
* مدل شاخص سرمایه ی فکری
* مدل شاخص ایجاد ارزش
* مدل چرخه ی ممیزی دانش
* مدل تابلوی امتیازات زنجیره ی ارزش
* مدل سنجش دارایی های دانشی و سرمایه ی فکری سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی
* مدل طبقه بندی سرمایه ی فکری
* مدل ارزش گذاری پویا سرمایه ی فکری
* مدل سنجش و حسابداری سرمایه ی فکری
* مدل هوش تجاری
* مدل شاخص سرمایه ی فکری ملی

5-1-4-2) مدل های تجسمی
دسته ی پنجم مدل های مرتبط با سرمایه ی فکری را می توان به عنوان مدل های تجسمی نامگذاری نمود. نظر به اینکه پیدایش این مدل ها از قدمت زیادی برخوردار نیست و تاکنون به صورت رسمی در طبقه بندی های مرتبط با سنجش سرمایه ی فکری جای نگرفته اند. اما از آنجایی که هدف این کتاب ، معرفی تمامی مدل هایی است که در حوزه ی سنجش سرمایه ی فکری در سطح جهانی عرضه شده اند، این مدل ها در قالب طبقه بندی مدل های تجسمی قرار گرفته اند. هدف اصلی از بکارگیری این مدلها،مجسم سازی راههایی است که منابع نامشهود و سرمایه ی فکری در تعامل برای ایجاد ارزش سازمانی شرکت دارند. در واقع این مدل ها در ایجاد درک و تفسیر پیچیدگی های طبیعی سرمایه ی فکری و همین طور نحوه ی مشارکت این منابع در مسیر کلی ایجاد ارزش سازمانی از کارآیی مناسب برخوردارند.
این مدل ها شامل :
* مدل نقشه ی دارایی های دانشی
* مدل منشور عملکرد
* مدل ارزش
* مدل نقشه ی استراتژی
* مدل نقشه ی ایجاد ارزش
* مدل پیش بین

2-4-2) مدل های تجویزی سنجش سرمایه ی فکری
مدل های تجویزی در حقیقت رهنمودهایی برای سنجش و تهیه ی اظهارنامه های سرمایه ی فکری به حساب می آیند. اگرچه برخی از این رهنمودها مشابهت هایی با مدل های کارت امتیازی دارند اما ماهیت تجویزی آنها وجه غالبی در توصیف این رهنمودها به شمار می رود. از این رو این رهنمودها در یک گروه مشخص و مجزا طبقه بندی شده اند. ضرورت طرح این مدلها، تقاضای بازارهای سرمایه و سهامداران برای شناسایی ظرفیت های فکری موجود در سازمانها است. لذا برای یکسان سازی عرضه ی اظهارنامه های سرمایه ی فکری، دولت ها و انجمن های مختلف دست به طراحی چارچوب های واحد در قالب رهنمودهای محلی یا ملی و فراملی زده اند. در ادامه به معرفی این رهنمودها پرداخته خواهد شد.
این مدل ها شامل :
* رهنمود فدراسیون بین اللملی حسابداری
* رهنمود نوردیکا
* رهنمود مریتام
* رهنمود ایتالیایی
* رهنمود اسپانیایی
* رهنمود دانمارکی
* رهنمود آلمانی
* رهنمود ژاپنی
* رهنمود استرالیایی
* رهنمود اتریشی

3-4-2) مدل های سنجش دارایی های/ سرمایه های دانشی
همزمان با توجه به مدل های سنجش سرمایه ی فکری، تلاش های موازی در جهت طراحی مدل های گوناگونی در حوزه ی سنجش دارایی های / سرمایه های دانشی در سطح کلان، توسط سازمان های مختلف با گستره ی عملکردی جهانی، چون : بانک جهانی، آژانس ملل متحد و … صورت پذیرفته است.برخی از این مدل ها به عنوان چارچوب بنیادین و عملیاتی مدیریت و سنجش دارایی های / سرمایه های دانشی، در بسیاری از کشورها و یا مناطق پذیرفته شده اند. از آنجایی که بنیان سرمایه ی فکری چه در سطح ملی و چه در سطح سازمانی را دارایی های/ سرمایه های دانشی تشکیل می دهند، با درک ضرورت پرداختن به تمامی جنبه های مرتبط با سرمایه ی فکری، در این کتاب مدل های کلان سنجش دارایی های / سرمایه های دانشی معرفی شده و مورد بررسی قرار می گیرند.در واقع شاید بتوان این مدل های سنجش دارایی های / سرمایه های دانشی را ، مدل هایی به منظور سنجش سرمایه ی فکری در گستره های وسیع تر همچون کشورها و مناطق مختلف جغرافیایی به حساب آورد .
این مدل ها شامل :
* متدولوژی و کارت امتیازی ارزیابی دانش بانک جهانی
* مدل کمیسیون اقتصادی ملل متحد برای اروپا
* مدل ارزیابی انجمن مدیریت دانش اروپا
* مدل های سنجش دارایی های دانشی ملی ای – یوروپ
* مدل شاخص آمادگی الکترونیک

4-4-2) ابزارهای سرمایه ی فکری
متناسب با توسعه ی اهمیت سرمایه ی فکری در اقتصاد جهانی ، بسیاری از شرکت ها به این فکر افتاده اند تا محصولات و خدماتی را جهت تسیهیل مدیریت و سنجش سرمایه ی فکری طراحی کنند . از این رو از شرکت های تولید کننده ی ابزارهای ارتباطاتی گرفته تا شرکت های خدمات مشاوره ای هر یک بنا به تجربیات خود اقدام به توسعه ی ابزارها و قالب های نرم افزاری در این راستا نموده اند . در ادامه به بررسی برخی از معروف ترین ابزارهای معرفی شده توسط این شرکت ها پرداخته خواهد شد.
این مدل ها شامل :
* ابزار تانگوی کِلِمی
* سامانه سنجش هوش شرکت بتس گروپن
* ابزار ارتباطاتی کابین شرکت اریکسون

5-2) افشاء سرمایه های فکری
1-5-2) مقدمه
هر روز بر شمار شرکت های دانش گرا افزوده می شود و همسو با آن نیز هرروزه تقاضا برای محصولات و خدمات دانش گرا نیز افزایش می یابد. اجزای دانشی در محصولات و خدمت خویش هستند که بر روی ارزش شرکت ها تاثیر میگذارند.
در هم شکسته شدن مرزهای جغرافیایی ، کاهش هزینه های حمل و نقل و سرمایه های تقریبا رایگان موجود در اقتصاد دانشی، سبب تاثیر گذاری آن بر کل اقتصاد جهان شده است. همه این پدیده های پیش آمده منجر به اهمیت زیاد سرمایه های فکری و سوق دادن شرکت های دانش گرا به سمت کسب سود بیشتر از طریق بکارگیری مناسب آنها شده است. امروزه از سرمایه های فکری و گزارش دهی و افشاء آنها به عنوان ابزاری برای بالا بردن ارزش بازاری شرکت ها نام برده می شود که توانایی تبیین موقعیت مالی حال و یا آینده شرکت را تا حد زیادی دارا می باشد. گزارش دهی سرمایه های فکری ابزاری است که به شرکت ها توانایی در ارائه تصویری کل نگر از ارزش پنهان خود را می دهد. در این فصل تلاش می شود تا به مزایای موجود در گزارش دهی سرمایه های فکری ، مدل ها و راهنما های ارائه شده در زمینه افشاء سرمایه های فکری اشاره شود.

2-5-2) افشاء سرمایه های فکری
یک راه مناسب برای شناخت مناسب از وضعیت سرمایه های فکری، تقویت ، افشاء و گزارش دهی ها در گزارش های سالیانه و یا حتی گزارش های جداگانه در این زمینه می باشد . افشاء سرمایه فکری به معنای ایجاد تصویری از تلاشهای شرکت در مسیر پیشرفت ، توسعه، تقویت منابع و شایستگی هایی که در ارتباط با کارکنان ، مشتریان، تکنولوژی و فرایندهایش دارد محسوب می گردد. گزارش دهی سرمایه های فکری میزان افزایش در ارزش آینده شرکت ونتیجاَ قابلیت رقابتی بودن شرکت را در یک اقتصاد دانشی می رساند. گزارش هایی که از این طریق حاصل می شوند یک جزء واقعا ضروری محسوب شده که از آن طریق اطلاعات مورد نیاز برای اجرای مدیریت دانش فراهم می آید، علاوه بر این گزارش دهی ابزاری برای اندازه گیری نتایج مدیریت دانش در تمامی سطوح سازمانی نیز محسوب می شود. اما با این حال مطالعات انجام شده نشان داده است که شمار شرکت هایی که اقدام به گزارش دهی هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار داشته ، تحقیقات در زمینه افشاءسرمایه فکری می نمایند بسیار اندک هستند اما مطالعات در این زمینه به سرعت در حال افزایش است (گاتری25 ، 2000 ، ص 12).

3-5-2) تولد اولین و دومین گزارش سرمایه های فکری در جهان
اولین گزارش سرمایه های فکری در سال 1994 و در شرکت اسکاندیا26 و توسط لیف ادینسون27 ایجاد گردید که ایجاد آن نقطه عطفی در تاریخ سرمایه های فکری می باشد. از آن سال به بعد شرکت های زیاد به اهمیت اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه های فکری پی بردند اما تعداد کمی از آنها اقدام به این کار نمودند. اسکاندیا در اولین گزارش سرمایه های فکری خود با دیدی جامع به این سرمایه ها نگریسته است. در این گزارش به ارزش های نامشهود موجود در سازمان، کیفیت سیستم ها، تکنولوژیها و قابلیت های موجود، فعالیت های تحقیق و توسعه،راه های پیش رو در آینده، چشم اندازی از خشنودی مشتریان از اعمال شرکت ، اشاره دارد.
در گزارشی دیگر تحقیقاتی که در زمینه فاکتورهای موفقیت آفرین انجام شده و همچنین لغت نامه ای از اصطلاحات مرتبط با سرمایه های فکری آورده شده است. این گزارش شامل 22 صفحه است و گزارش های ارائه شده بعدی به ترتیب شامل 7 و 11 صفحه هستند.
در این گزارش برای اولین به مدل اسکاندیا نویگیتور به عنوان یک مدل گزارش دهی سرمایه های فکری اشاره شده که هدف از ارائه آن ایجاد تصویری متوازن از سرمایه های فکری و مالی موجود در شرکت بوده است.
دومین اتفاق مهم در این زمینه در سال 1997 اتفاق افتاد. در این سال بیشتر شرکت های پیشگام اولین گزارش سرمایه های فکری خود را منتشر کردند. تعداد زیادی از این شرکت ها متعلق به کشورهای دانمارک، سوئد،اسپانیا و هندوستان هستند.
با این حال و با وجود گزارش ها و راهنماهای متفاوت در این زمینه، راه برای تکمیل هرچه بیشتر این گزارش ها باز می باشد. در این مسیر بایستی تلاش شود تا از راهنمایی که توسط اکثر شرکت ها پذیرفتنی باشد استفاده گردد.

4-5-2) تئوریهای ارائه شده در ارتباط با افشاء سرمایه های فکری
تا به حال چندین تئوری برگرفته از مطالعات محیطی و اجتماعی در شرکت ها ارائه شده است که همگی به توسط شرکت ها را در گزارشهای سالیانه خود توجیه نموده اند. از میان تئوریهای ارائه شده دو نوع افشاء در مورد تئوری از همه مهم تر می باشد:
1- تئوری مشروعیت
2- تئوری سهامداران
بر اساس تئوری مشروعیت ، سازمانها در جوامع گوناگون تحت قوانین اجتماعی روشن و یا مبهمی قرار می گیرند. دولینگ و ففر28 (1975) نشان دادند که این سازمانها زمانی در سیستم اجتماعی که در آن به فعالیت مشغولند مشروعیت می یابند که فعالیتهایشان با اهداف و انتظارات این سیستم اجتماعی همخوان باشد. بنابراین، هرگونه اعمال تغییر در سیستم ارزشی موجود در سیستم اجتماعی، سازمانها را وادار به همسو سازی خود با این نوع تغییرات می کند. بر اساس این تئوری اگر مدیریت سازمان احساس کند که انجام گروهی از فعالیت ها در جامعه خاصی که آن سازمان در آن فعالیت می کند الزامی است به طور ارادی این فعایت ها را انجام و گزارش خواهند نمود.
اگر شرکت ها ضرورتاَ نیاز به افشاء و گزارش داشته باشند باید افشا کنند چرا که موقعیتشان به خاطر رعایت نکردن موازین جامعه و گزارش دارایی های صرفا مشهود که نمادی از بکارگیری سیستم های سنتی قدیمی است به خطر می افتد.
موریتسن29(2001) نشان داد که صورت های مالی سنتی، حسابداری اطلاعات کافی برای استفاده کنندگان (سهامداران، سرمایه گذاران و…) این صورت ها فراهم نمی کند. به عنوان مثال این صورت ها نشان نمی دهد که چگونه منابع سرمایه گذاری شده می تواند در آینده همانند سرمایه فکری برایشان ارزش به عمل بیاورد. همه محققان بر این نکته متفق القولند که اندازه گیری و گزارش دهی پلی است که این کمبود را با کمک ارائه اطلاعات مرتبط با چگونگی خلق ارزش توسط این منابع ( که اغلب نامشهود نیز می باشند) پر می کند.
دومین تئوری مورد استفاده که آنهم به نوعی از ادبیات اجتماعی و محیطی موجود اقتباس شده و در گزارش های سالیانه افشاء سرمایه فکری را توجیه می کند تئوری سهامداران است. (گاتری ، 2004 ، ص 21)30
فریمن 31(1984) سهامداران را بعنوان گروه یا فردی که در رسیدن سازمان به اهداف خود اثر گذار است و یا می تواند تاثیر گذار باشد تعریف کرده است، بر اساس تئوری سهام داران، مدیران بایستی استراتژی هایی برای کسب رضایت این گروه که نقش زیادی در موفقیت شرکت دارند تنظیم و بکار ببندند. عمل اصلی در این فرایند، مدیریت کردن ارتباطات با سهامداران، کارکنان ، مشتریان، تامین کنندگان، جامعه و سایر گروه ها به طریقی است که موفقیت شرکت در بلند مدت تضمین شود. گاتری و همکاران 32 (2004) عقیده دارند که شرکت ها به موجب تئوری سهامداران، اقدام به حسابداری سرمایه های فکری و ارزش دارایی های نامشهودشان میکنند. البته آنها خواستار مطالعات بیشتری برای اثبات درستی این مطلب شده اند. یکی از ابتدایی ترین و مشترک ترین موردی که در بررسی های مربوط به افشاء سرمایه فکری به شرکت بیمه سوئدی اسکاندیا است. اسکاندیا دو عنصر اصلی را در زمینه سرمایه فکری معرفی کرده است:
1- سرمایه ساختاری
2- سرمایه انسانی
نتایج افشاء این شرکت شامل اطلاعات کمی و کیفی بوده است. این رویکرد در اروپا و مخصوصا در کشورهای شمالی اروپا بسیار موثر واقع افتاد.
در سطح بین المللی تاکنون چند کشور اقداماتی در زمینه گزارش دهی سرمایه های فکری انجام داده اند که از میان آنها می توان به :
اتریش: قانون اتریش برای گزارش دهی سرمایه های فکری در دانشگاه های دولتی
اوکراین: قانون اوکراین برای اجرا در بخش های مالی و عملیاتی تدوین شد اما این قانون تا سال 2006 لغو اما مجددا برقرار گردیده وتنها محدود به بازبینی از کسب و کارها است.
فرانسه : قانون فرانسه در شرکت هایی با سرمایه بازار بالا
از سوی دیگر کشورهایی که راهنمای داوطلبانه برای گزارش دهی ارائه کرده اند شامل:
1- کمیته مشاوره ای حکومتی استرالیا در زمینه سرمایه دانشی
2- قانون استرالیا در شرکت های علوم زیستی برای ارائه بهترین عملکردها برای گزارش دهی که در سپتامبر 2005 برقرار شد.
3- کمیسیون اروپایی که پروژه راهنمای اندازه گیری نامشهودها به منظور درک و بهبود مدیریت نوآوری را برقرار نمود.
4- وزارت علوم، تکنولوژی و نوآوری دانمارک که راهنمای دانمارکی (2003) را در زمینه افشاء سرمایه های فکری با الهام از پروژه ارائه کرد(عالم تبریز ، 1388 ، ص127).

5-5-2) فاکتورهای مهم در افشاء سرمایه های فکری
1-5-5-2) اندازه شرکت
معمولا هرچقدر شرکت ها بزرگتر باشند با دقت بیشتری توسط سهام دارانشان مورد بررسی قرار می گیرند، و هرگونه اقدام مثبت در زمینه گزار دهی ( مانند افشاء سرمایه های فکری) می توان برایشان بسیار کمک کننده باشد. شرکت ها از این طریق می توانند بر روی هزینه هی سیاسی خودشان تاثیر گذاشته و آنها را کم نمایند.
در همین راستا، تحقیقات در زمینه شرکت هایی که در زمینه نفت و گاز در استرالیا فعالیت می کنند نشان داده که اندازه شرکت فاکتور مهمی در افشاء داوطلبانه سرمایه های فکری محسوب می گردد.

2-5-5-2) تمرکز مالکیت ها در یک نقطه33
عامل دیگر که در افشاء سرمایه های فکری تاثیر می گذارد، تمرکز مالکیت ها در یک نقطه است. تمرکز مالکیت در یک نقطه به چگونگی توزیع قدرت بین سهامداران و مدیران اشاره دارد. بعبارت دیگر آیا مدیر یک شرکت مالک آن نیز هست یاخیر؟
تمرکز مالکیت کمتر در یک نقطه نشانگر کنترل مدیریتی و افشاء بیشتر تمرکز مالکیت زیادتر در یک نقطه نشانگر کنترل مالکان و بالطبع افشاء کمتر خواهد بود. تحقیقات انجام شده تاکنون حاکی از وجود رابطه معنی دار بین تمرکز مالکیت در یک نقطه و افشاء سرمایه های فکری بوده است.

3-5-5-2) استقلال هیئت مدیره
استقلال هیئت مدیره به توانایی نظارتی هریک از اعضاء در ارزیابی فعالیت های شرکت ، کنترل رفتار مدیران شرکت و تبیین این امر به سهامداران با ارائه گزاش های مربوطه بستگی دارد. درصد افراد مستقل در هیئت مدیره و اندازه این هیئت به صورتی مستقیم با میزان افشاء سرمایه های فکری رابطه دارد.

4-5-5-2) عمر شرکت
مطالعات پیشین غالبا عمر شرکت ها به عنوان عاملی که از آن طریق ریسک در منظر دیگران کاهش می یابد متصور می شده است. مطالعات جدید اثبات نمود که شرکت های جوان و یا به عبارتی با سابقه کم به میزان بیشتری به اطلاعات غیر مالی برای کاهش ریسک در انتظار سرمایه گذارانشان متکی هستند. بعبارت دیگر افشاء این دست اطلاعات در مقایسه با اطلاعات مالی می تواند به نحو بهتری سرمایه گذاران را ترغیب به سرمایه گذاری کند.

6-5-2) خصوصیات یک بیانیه افشاء مناسب
1-6-5-2) قابل پیشبینی کردن عملکرد
اطلاعات ارائه شده در بیانیه ها بایستی به گونه ای باشد که عملکرد آینده شرکت را قابل پیش بینی نماید. تحقیقات انجام یافته ، همبستگی میان منابع تخصیص داده شده به هریک از سازه های سرمایه فکری و عملکرد کسب و کار را اثبات می کند. گزارش دهی منابع مالی تخصیص داده شده به سازه های سرمایه فکری نیز بایستی درجه قابل پیش بینی بودن عملکرد مورد نظر را معلوم سازد. این ویژگی در شکل زیر و برای شرکتی که سرمایه های فکری خود را متشکل از چهار جزء سرمایه انسانی، ساختاری، نوآوری و مشتری می داند آورده شده است.

نمودار 1-2 چارچوبی برای نشان دادن جریان سرمایه های فکری

منبع:(عالم تبریز ، 1388 ، ص127).
2-6-5-2) قابل استفاده بودن برای تصمیم گیرندگان
ارائه اطلاعات در گزارش ها بایستی به گونه ای باشد که بتواند برای استفاده کنندگان نهایی، سرمایه گذاران و یا طلبکاران موجود در بازار سرمایه اطلاعات مناسبی فراهم بسازد. علاوه بر این ، اطلاعات افشاء شده بایستی این اطمینان را بدهند که هزینه های انجام شده در مسیر کسب مزیت رقابتی در آینده مفید فایده بوده است. همراه با اطلاعات کمی که آورده می شود می توان از اطلاعات کیفی نیز در جهت نشان دادن هدف ها و دستاوردها در زمینه کسب سرمایه های فکری سود برد.
3-6-5-2) داشتن ارتباط با استانداردهای گزارش دهی مالی موجود
بیانیه های سرمایه فکری بایستی هماهنگ با استانداردهای گزارش دهی مالی موجود که در آن اطلاعاتی راجع به نامشهود ها آورده شده است باشد. این ارتباط امکان استفاده از هر دونوع اطلاعات و بعبارتی انجام هر دو گزارش به کمک یکدیگر را ساده می سازد.
7-5-2) گزارش دهی سرمایه فکری
اکثر سازمانها و شرکت هایی که سرمایه های فکری خود را اندازه گیری می کنند ، بر مبنای نتایج حاصل از اندازه گیری هایشان، گزارش سرمایه های فکری خود را تهیه می کنند. نکته قابل توجه این است که تاکنون هیچ رهنمود و قالبی که به طور قطع برای گزارش سرمایه های فکری پذیرفته شده باشد توسط شرکت های یک کشور یا در سطح بین المللی پدید نیامده است. تاکنون برخی از شرکت های پیشرو همانند اسکاندیا34 شروع به انتشار این نوع گزارش ها کرده اند. با این حال بسیاری از آنها با درصدی از خطا، با ایجاد شاخص های جدید، سرمایه های فکری سازمان خود را اندازه گیری کرده اند. این شرکت ها گزارش های سرمایه های فکری خود را در پرتو تجربه شان در زمینه مدیریت دانش و اندازه گیری سرمایه فکری یا تجربه سایرین در این حوزه، تهیه و منتشر می کنند. شرکت های اروپایی به طور مشخص در بحث اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه های فکری پیشتاز هستند. این روند در شرکت های سوئدی و دانمارکی آغاز گردیده و سپس به جنوب اروپا گسترش یافت. واقعیت مهم دیگر این است که بسیاری قبل از آنکه انجمن های حسابداری به ابراز نگرانی پیرامون این سرمایه های ارزشمند سازمانی مبتنی بر دانش بپردازند، ابتکار عمل در زمینه اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه های فکری از رشته مدیریت ظهور و بروز نموده است. در این مورد، ابتکار عمل یک گروه از شرکت های پیشرو، آغازگر اقدام مشابه سایر شرکت ها شده و باعث بیداری انجمن های حسابداری و دانشگاه ها و مراکز آکادمیک پیرامون موضوع سرمایه های فکری گردیده است.
پدیدار شدن این واقعیت که کم کم سازمانها و شرکت ها شروع به تهیه گزارش سرمایه های فکری خود می کنند، بسیار مثبت و امیدوار کننده است. اکثر شرکت ها بر روی این واقعیت که سرمایه های فکری شامل سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه رابطه ای و سرمایه ساختاری است توافق دارند. با این وجود، هر گزارش سرمایه فکری یک مورد خاص به شمار می رود . چرا که تعداد شاخص های مورد استفاده برای اندازه گیری هریک از سازه های سرمایه های فکری و طبقه بندی آنها در درون این سازه ها و همینطور اطلاعات قرار داده شده در گزارشات در رابطه با چگونگی ایجاد هریک از این شاخص ها در سازمان و ارائه اطلاعات درباره علت سرمایه گذاری سازمان در هر سازه، به دیدگاه خاص موجود در شرکتها بستگی داشته و همین امر باعث تفاوت محتوای گزارشات سرمایه های فکری شرکت ها و سازمانها نسبت به یکدیگر می گردد.
امروزه برخی از شرکت ها این نوع گزارشات را به طور سالانه منتشرنموده و برخی دیگر از شرکت ها این گزارشات را به عنوان مدرکی از گزار ش سالانه سنتی منتشر می کنند و در تعدادی این گزارش ، فصلی از گزارش سالانه را تشکیل می دهد.گزارشات سرمایه های فکری از نظر حجم مطالب متفاوت بوده و از پنج تا بیست و پنج صفحه متفاوت می باشند.

8-5-2) صورت وضعیت سرمایه های فکری
در این قسمت سعی شده تا یک نمونه خاص از روش گزارش دهی سرمایه های فکری سازمانها توضیح داده شود. یکی از چارچوب های مناسب برای گزارش دهی سرمایه های فکری مدل است که توسط ارد نز دپبلوس35 در سال2004 ارائه گردیده است. این راهنما در برگیرنده رهنمودهای مناسبی در زمینه اندازه گیری و گزارش دهی سرمایه های فکری است. صورت وضعیت سرمایه فکری یک شرکت یا سازمان مطابق شکل زیر بایستی دارای سه مدرک باشد ( گزارش سرمایه فکری، گزارش جریان سرمایه فکری و گزارش یادداشت سرمایه فکری ) . هدف اصلی این صورت وضعیت ارائه یک تصویر صادقانه از سرمایه های فکری سازمان یا شرکت برای مدیران و نیز اشخاص ثالث ذینفع در زمینه هایی مثل مشتریان، تامین کنندگان، سهامداران و ذینفعان دیگر است.

نمودار 2-2 : صورت وضعیت سرمایه های فکری

1-8-5-2) گزارش سرمایه فکری
یکی از اولویت های تحقیقاتی رشته سرمایه های فکری، تدوین اصول و هنجارهایی برای جمع آوری و سازماندهی اطلاعات مربوط به سرمایه های فکری است ، به طوریکه بتوان سرمایه های فکری شرکت ها و سازمانهای مختلف را باهم مقایسه کرد. گزارش سرمایه های فکری وضعیت سرمایه های فکری یک شرکت را نشان می دهد. جدول دو طرفه نشان دهنده اطلاعات شاخص ها و مولفه های هر جزء از سرمایه های فکری هم برای سال جاری و هم برای سال گذشته است. شاخص ها و مولفه های سرمایه های فکری به صورت حساب ها با کدهای معین تنظیم میشوند.
جدول 3-2 گزارش سرمایه فکری شرکت
جزء اول : سرمایه انسانی
سال
مولفه ها و شاخص ها
کد
سال
مولفه ها و شاخص ها
کد
T-1
T

T-1
T

الف)پروفایل کارکنان
1- تعداد ل کارکنان
2- توزیع جنسیت
2-1. مرد
2-2. زن
…………

2-8-5-2)گزارش جریان سرمایه فکری
گزارش جریان سرمایه فکری پوشش دهنده افزایش و کاهش های سرمایه فکری در طی سال و همچنین نوسان یا جریان خالص سرمایه های فکری است. این اطلاعات برای شاخص ، مولفه شاخص و جزء سرمایه های فکری تهیه خواهد شد. همچنین اهداف اصلی و فرعی برای هر شاخص ، مولفه شاخص ها و اجزای سرمایه های فکری مشخص خواهند شد

3-8-5-2)گزارش یادداشت سرمایه فکری
یادداشت سرمایه فکری اطلاعات موجود در گزارش سرمایه های فکری و نیز گزارش جریان سرمایه های فکری را تکمیل کرده و توضیح خواهد داد. مشابه با راهنماهای حسابداری سنتی، یادداشت سرمیه فکری حاوی اطلاعات مفیدی درباره فعالیت های شرکت، هنجارهای ارزیابی ، همچنین اقدامات صورت گرفته پیرامون سرمایه های فکری برای کاربران آن است.
در پایان این فصل دو طرح پیشنهادی مهم اروپایی نیز در زمینه افشاء سرمایه های فکری ارائه و توضیح داده می شود.
الف- راهنمایی های مریتوم36
در انتهای دهه 1990 کمیسیون اروپا چندین پروژه ابتکاری در زمینه سرمایه های فکری را در زمینه کار خود قرار داد. یکی از این پروژه ها پروژه مریتوم بوده که هدف آن تحقیق در زمینه سه موضوع زیر بوده است:
1- طبقه بندی نامشهودها
2- کنترل مدیریت نامشهودها
3- بررسی نقص های موجود در بازار سرمایه در ارتباط با نامشهود ها
نهایتا خروجی کاری که از این پروژه حاصل شده رهنمودهایی در زمینه گزارش دهی خارجی سرمایه های فکری بوده است.
راهنمای مریتوم به سه بخش اصلی زیر تقسیم می شود:
بخش اول مربوط به چارچوب مفهومی است و مفاهیم اصلی مانند منابع نامشهود، سرمایه های فکری، سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی تعریف می شوند.
در بخش دوم این راهنما مباحثی مرتبط با مدیریت نامشهودها آورده شده است. در این قسمت ارتباط قویی که بایستی مابین اندازه گیری ، گزارش دهی و مدیریت سرمایه های فکری وجود داشته باشد با توجه به دونکته مهم زیر مطرح گردیده است:
1- ارائه پیشنهادات راجع به گام های مختلفی که یک شرکت بایستی درهنگام توسعه سیستم مدیریت سرمایه های فکری در نظربگیرد. از مهم ترین آنها می بایست به فرموله کردن چشم انداز شرکت، تعریف نامشهود های مهم و حیاتی و اهمیت اندازه گیری آنها اشاره کرد.
2- ارائه پیشنهاداتی راجع به فرایندهای کلیدی که برای تضمین تبدیل اطلاعات حاصل از اندازه گیری و گزارش دهی ها به یک اقدام مدیریتی لازم است.
در بخش سوم مدل، گزارش سرمایه های فکری ارائه می گردد. در این بخش عوامل مختلفی که بایستی در گزارش سرمایه های فکری آورده شوند ذکر می شود. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
1- چشم انداز شرکت
2- خلاصه ای از منابع و فعالیت های نامشهود موجود
3- سیستمی از شاخص ها
چشم انداز شرکت بایست به صورت بیانیه ای باشد که در آن سهامداران مختلف به خوبی چگونگی سود بردن از سرمایه های فکری شرکت را درک کنند. این چشم انداز بایستی به گونه ای باشد که بدرستی چگونگی یاری رساندن منابع نامشهود در رسیدن به مواضع استراتژیک را بیان نماید و بایستی به صورتی مستقیم با شایستگی های کلیدی سازمان در ارتباط باشند. از سوی دیگر بایستی در این چشم انداز به منابع نانشهود کلیدی که وجود آنها برای رسیدن به چشم انداز حیاتی بوده و بایستی بدست آمده یا بیش از پیش توسعه داده شوند اشاره نمود.
پس از این قسمت ، شرکت بایستی منابع نامشهودی را که در کنترل خود دارد و یا اینکه در آینده نیاز به کنترل آنها دارد و همچنین فعالیت های لازم برای رسیدن به اهداف استراتژیک و نیز فعالیت های مدیریت دانش در حال اجرا و یا اجرا شده را تعریف نماید. این منابع و فعالیت ها بایستی بر اساس سرمایه های فکری و مخصوصا سه دسته سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری و عناصر کلیدی مرتبط به آنا که منجر به ارزش آفرینی می شوند تقسیم گردند. در این مرحله بایستی مراقب بود که ارائه صورت گرفته شده کاملا شفاف بوده و بر اساس واقعیت های موجود باشد. بر طبق این راهنما منظور از فعالیت های نامشهود ، کلیه فعالیت های بهبود و فعالیت های نظارتی است. بایستی توجه نمود که ارتباط میان فعالیت ها، منابع و چشم انداز نیز به صورتی شفاف بیان شوند.
سیستم شاخص های شرکت به معنای تلاش در جهت به تصویر کشیدن آنچه شرکت با نامشهود هایش انجام می دهد است و بایستی به خوانندگانش چگونگی گام برداشتن صحیح شرکت در مسیر دستیابی به اهدافش را نشان بدهد. تاکنون شاخص های ثابت یا به طور قطع تعیین شده ای برای گزارش دهی سرمایه های فکری ارائه نگردیده است. اما به هر حال شاخص های استفاده شده بایستی نشانگر اهمیت مدیریت و نظارت بر سرمایه های فکری در سازمان باشد. این شاخص ها بایستی تحت سه سرمایه اصلی انسانی، ساختاری و مشتری قرار گرفته و میزان شفافیت آنها به گونه باشد که هرگونه تحقیق و بازبینی نسبت به آنها میسر گردد. از سوی دیگر بایستی شرایط و ضوابطی که منجر به تعریف ، استخراج و ارائه این شاخص ها گردیده است نیز در گزارش آورده شود.
ب-راهنمای دانمارکی
بر اساس این راهنما که در سال 2003 توسط وزارت علوم ، تکنولوژی و اطلاعات دانمارک ارائه شد، یک صورت وضعیت سرمایه فکری بایستی شامل چهار اصل باشد که در کنار یکدیگر مدیریت دانش یک شرکت را نمایان می سازند. این چهار اصل نیاز شرکت به منابع دانشی را با خواسته های استفاده کنندگان از کالاها و خدمات یک شرکت مرتبط می کند.
این اصول شامل کشف نیاز به اجرای مدیریت دانش، معرفی یکسری ابتکارات ویژه برای بهبود مدیریت دانش و نهایتا ارائه چندین شاخص برای تعریف، اندازه گیری و پیگیری اقدامات و ابتکارات است.
در این راهنما اولین اصل، شرح دانش می باشد که بر اساس آن آرزوی هر شرکتی در بالا بردن ارزشی که یک استفاده کننده از کالاها و یا خدمات یک شرکت می برد بیان می شود. از این ارزش تحت عنوان ارزش استفاده یاد می شود و برای خلق آن وجود یکسری منابع دانشی لازم و ضروری است. شرح دانش نشان می دهد که کدام نوع از منابع دانشی برا ی خلق "ارزش استفاده" که شرکت خواهان تامین آن برای استفاده کنندگان می باشد لازم و ضروری است. این آرزو منجر به تلفیق منابع دانشی شرکت با خواسته های مصرف کنندگان می گردد.دومین اصل در این راهنما برجسته کردن مجموعه چالش های مدیریتی پیش رو است که برای حل آنها بایستی منابع دانشی مورد نیاز را از طریق رشد و توسعه در داخل سازمان و یا یافتن از بیرون سازمان تقویت نمود. از جمله چالش های پیش رو می توان به سخت تر شدن همکاری ها با مشتریانی که به نوآوری اهمیت می دهند، گسترش سطوح تخصص ها در برخی زمینه ها و لزوم کسب بینش مناسب تر نسبت به فرایندهای کنترلی شرکت در طی زمان به سطوح عملکردی مناسبی دست بیابد. این چالش ها بایستی به صورتی نزدیک با شرح دانشی ذکر شده در اصل یکم و منابع دانشی انفرادی موجود در شرکت وابسته باشد.سومین اصل موجود در این راهنما انجام اقدامات ابتکاری است که می توان از آنها در مقابله با چالش های مدیریتی سود برد. این اقدامات با چگونگی ساختن، گسترش دادن ، کسب منابع دانشی و چگونگی کنترل اثرات و مقدار آنها در سازمان مرتبط می باشند.
در اصل چهارم بایستی شاخص هایی معرفی شوند که به کسب اطمینان از اینکه آیا اقدامات ابتکاری صورت گرفته توانایی رو برو شدن با چالش های مدیریتی را داشته یا خیر، یاری برساند. بعبارت دیگر این شاخص ها از طریق اندازه گیری اقدامات ابتکاری به مشهود کردن آنها کمک می نماید.
این چهار اصل در کنار یکدیگر تحلیلی از مدیریت دانش یک شرکت به نمایش می گزارند. بایستی توجه داشت که این اصول ذکر شده ارتباط درونی نیز با یکدیگر دارند. شاخص ها مشخص می کنند که آیا اقدامات ابتکاری با چالش ها مرتبط بوده و بر آنها تاثیر می گذارند؟ اقدامات ابتکاری ، مسائل مطرح شده توسط چالش های مدیریتی را فرموله کرده و سعی در حل آنها می نماید. چالش ها هشدار می دهند که اگر منابع توسعه داده شوند چه چیزی اتفاق خواهد افتاد.شرح دانش آنچه را که ظرفیت ها و مهارتهای موجود در شرکت برای مشتریان انجام می دهند و یا بایستی انجام بدهند را خلاصه سازی، راهنمایی و دوباره بازگو نموده و اینکه به کدام یک از منابع دانشی موجود در شرکت بیشتر نیاز داریم را اعلام می نماید. زمانیکه این تحلیل ها صورت گیرد می توان نتایج را در صورت وضعیت سرمایه های فکری ذکر کرد.

فصل سوم
روش اجرای تحقیق

1-3 مقدمه
پایه هر دانش روش شناخت آن است و ارزش قوانین علم بر روش شناختی مبتی است که در آن علم به کار می‏رود. از اصطلاح " روش پژوهش " معانی خاص و متمایزی در ستون علمی استنباط می‏شود. دستیابی به اهداف تحقیق میسر نخواهد بود مگر آنکه فرایند تحقیق با روش شناسی درست صورت پذیرد. به طور کلی می‏توان روش تحقیق را مجموعه‏ای از قواعد، ابزارها، راه‏های معتبر و سیستماتیک که برای بررسی واقعیات، کشف مجهولات ودستیابی به راه‏حل مشکلات استفاده می‏شود، تعریف کرد. آن دسته از تحقیقات که با رعایت ضوابط و اصول علمی تحقیق صورت می‏گیرد، به نوآوری‏‏های تکنولوژیک منتهی می‏شود و آثاری علیم برای جامعه به همراه دارد. از این رو است که تحقیقات کاربردی مورد توجه جوامع پیشرفته قرار گرفته و آثار مشهودی در حل مشکلات دارد.
در این فصل به روش تحقیق، جامعه نمونه، روش و ابزار گردآوری اطلاعات، قلمرو تحقیق و روایی و پایایی سخن گفته می‏شود. این تحقیق تحقیقی کاربردی بوده و از نظر روش تحقیق، تحقیقی همبستگی محسوب می‏شود. تحقیق حاضر به بررسی شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در بازه زمانی سال‏های 1380 الی 1387 می‏پردازد. در این تحقیق به دلیل پیوسته در نظر گرفتن شرایط انتخاب نمونه‏ها برای هشت سال متوالی ( برای بازه زمانی طی سال‏های 1380 الی 1387 )، حجم جامعه آماری به تعداد 69 از بین کل شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار محدود شده و به همین جهت تمامی اعضا جامعه مورد بررسی قرار گرفته است و داده‏های تجربی از طریق نرم‏افزارهای مالی منطبق با اطلاعات صورت‏های مالی حسابرسی شده، استخراج شده است.

2-3)روش تحقیق
این تحقیق از حیث هدف تحقیق، از جمله تحقیقات کاربردی است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظرها، قانون‏مندی‏ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می‏شوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی بکار می‏گیرد ( خاکی، 1387، ص 202 ).
این پژوهش بر حسب طبقه‏بندی بر مبنای روش از نوع تحقیقات همبستگی است. در تحقیق همبستگی هدف اصلی آن است که مشخص می‏شود آیا رابطه‏ای بین دو یا چند متغیر کمی ( قابل سنجش ) وجود دارد یا نه؟ و اگر وجود دارد اندازه و حد آن چقدر است؟ هدف از مطالعه همبستگی ممکن است که برقراری یک رابطه یا نبود آن و بکارگیری روابط در انجام پیش‏بینی‏ها است. مطالعه همبستگی تعدادی از متغیرهایی را که تصور می‏رود با یک متغیر پیچیده عمده مرتبط هستند ارزیابی می‏کند (خاکی، 1387، ص 218 ).

3-3) قلمرو تحقیق
قلمرو هر پژوهش در 3 زمینه قلمرو موضوعی، مکانی و زمانی قابل بررسی است تا بتوان داده‏ها را در چارچوب این قلمروها جمع‏آوری و تجزیه و تحلیل نمود که به این شرح می‏باشد.

1-3-3) قلمرو موضوعی
این پژوهش از لحاظ قلمرو موضوعی و علمی در حوزه تصمیمات سرمایه‏گذاران و در محدوده بازار سرمایه و به طور اخص، در محدوده اطلاعات مربوط به کارایی سرمایه فکری و اجزای آن بر مبنای تصمیمات سرمایه‏گذاران شامل شاخص‏هایی از نوسانات قیمت سهام، نسبت قیمت به سود، حجم معاملات سهام، EPS، ثبات روند EPS، ریسک هر سهم و DPS است که به بررسی رفتار سرمایه‏گذاران و انعکاس سرمایه فکری در صورت‏های مالی و نقش آن در فرایند تصمیمات سرمایه‏گذاران شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می پردازد.

2-3-3) قلمرو مکانی
موضوع پژوهش از لحاظ قلمرو مکانی در محدوده شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‏باشد.

3-3-3) قلمرو زمانی
این تحقیق محدود به دوره زمانی از ابتدای سال 1380الی انتهای سال 1387 می‏باشد.

4-3) روش‏های گردآوری اطلاعات
روش‏های کتابخانه‏ای در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می‏گیرد، ولی در بعضی از آنها در بخشی از فرایند تحقیق از این روش استفاده می‏شود و در بعضی از آنها موضوع تحقیق از حیث روش، ماهیتاً کتابخانه‏ای است و از آغاز تا انتها متکی بر یافته‏های تحقیق کتابخانه‏ای است.
در تحقیقاتی که ظاهراً ماهیت کتابخانه‏ای ندارد نیز محققان ناگزیر از کاربرد روش‏های کتابخانه‏ای در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات اعم از توصیفی، علی، همبستگی، تجربی و غیره، محقق باید ادبیات و سوابق مسئله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. در نتیجه باید از روش کتابخانه‏ای استفاده کند. در این تحقیق روش گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق، روش کتابخانه‏ای شامل کتب و مقالات مختلف و نشریات داخلی و خارجی می‏باشد. و روش‏های جمع‏ْآوری اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق، برای آزمون فرضیه‏ها، روش کتابخانه‏ای می‏باشد.
روایی: منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقاً متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد؛ یعنی اینکه هم داده‏های گردآوری شده از طریق ابزار مازاد بر نیاز تحقیق نباشد و هم اینکه بخشی از داده‏های مورد نیاز در رابطه با سنجش متغیرها در محتوای ابزار حذف نشده باشد یا به عبارت دیگر، عین واقعیت رابه خوبی نشان دهد. در این تحقیق برای روایی پژوهش از داده‏ها صورت‏های مالی حسابرسی شده پایان سال مالی استفاده شده است. از آنجا که صورت‏های مالی شرکت‏های در بورس باید توسط حسابرسان مستقل، مورد بررسی قرار گیرد تا قابل ارایه در بورس اوراق بهادار باشد بنابراین می‏توان گفت که داده‏های مورد استفاده از صورت‏های مالی حسابرسی شده از روایی بالایی برخوردار است.
پایایی: پایایی ابزار که از آن به اعتبار، دقت و اعتمادپذیری تعبیر می‏شود، عبارت است از اینکه اگر یک وسیله اندازه‏گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان و یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود؛ به عبارت دیگر، ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که از خاصیت تکرارپذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد. و با توجه به این که در این تحقیق اطلاعات واقعی می‏باشند و بر مبنای نظرات شخصی نمی‏باشند پس اگر در چند سال بعد نیز با وجود شرایط یکسان مورد استفاده قرار گیرد نتایج مشابهی از آن حاصل می‏شود.
همان‏طور که بیان می‏شود، ابزارهای گردآوری داده‏ها در تحیق حاضر، بانک‏های اطلاعاتی و نرم‏افزارهای اطلاعاتی موجود مانند تدبیرپرداز و پارس پرتفولیو و صورت‏های مالی شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و همچنین سایت‏های اینترنتی می‏باشد که اطلاعات حسابرسی شده و داده‏های موردنیاز در این تحقیق را عیناً در اختیار محقق قرار می‏دهد.

5-3) ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار گردآوری اطلاعات، اسنادکاوی و بانک‏های اطلاعاتی می‏باشد و داده‏های مورد نیاز شامل سود عملیاتی، هزینه حقوق و دستمزد، هزینه استهلاک، دارایی مشهود، جمع دارایی‏ها ، قیمت سهام، نسبت قیمت به سود، حجم معاملات سهام، EPD، ریسک سیستماتیک (β) ، DPS، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت های نمونه آماری، در اطلاعات مالی مندرج در صورت‏های مالی حسابرسی شده آنها خواهد بود که این اطلاعات از سوابق موجود در نرم‏افزار ره‏آورد نوین و همچنین در مواردی از آرشیو‏های الکترونیکی و اینترنتی استخراج می‏شود.

6-3) مدل مفهومی تحقیق
نمودار 1-3 مدل طبقه‏بندی دارایی‏های یک شرکت

نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق

منبع: (هانگ 37 ، 2009، ص 12 ).
7-3) جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری تحقیق، شامل کلیه شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‏باشد. علت انتخاب این شرکت‏ها به عنوان جامعه آماری، سهولت دسترسی به صورت‏های مالی حسابرسی شده آنها و همچنین دسترسی به بازده سهام شرکت‏ها در تاریخ‏های مختلف بوده است. با توجه به دوره زمانی تحقیق 8 ساله ( از ابتدای سال 1380 پایان سال 1387 ) شرکت‏هایی انتخاب گردیده‏اند که حداقل در ابتدای سال 1380 به عضویت اوراق بهادار تهران درآمده باشند و هم‏چنین دوره مالی آنها منتهی به 29 اسفند ماه باشد. روش نمونه‏گیری بصورت مرحله‏ای و با حذف سیستماتیک بوده است.
در این تحقیق، شرکت‏هایی به عنوان نمونه انتخاب شده‏اند که تمامی شرایط زیر را دارا باشند:
1- حداقل قبل از سال 1380به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند.
2- دوره مالی شرکت‏ها، منتهی به تاریخ 29 اسفند هر سال باشد.
3- سهام شرکتهای مزبور باید در ابتدا و انتهای سال مالی‏شان مورد معامله قرار گرفته باشد.
4- صورتهای مالی پایان سال مالی خود را برای دوره مطالعه به بورس تحویل داده باشند.
5- در دوره زمانی مورد مطالعه، شرکت نباید در صورت حساب سود و زیان حسابرسی شده پایان سال مالی خود، زیان عملیاتی داشته باشد و همین‏طور نباید مانده بعد از مالیات صورت حساب سود و زیان منفی باشد. از این‏رو محدودیت‏های فوق برای کل شرکت‏ها اعمال و فرآیند حذف سسیمانبک بصورت مرحله به مرحله انجام شد. و در نهایت 69 شرکت به صورت پیوسته برای 8 سال متوالی به عنوان جامعه مطالعاتی تحقیق انتخاب شده است.

8-3) آزمون فرضیه‏ها
جهت آزمون فرضیه‏های تحقیق لازم است تا فرضیه تحقیق به فرضیه‏های آماری تبدیل گردد به طور کلی هدف آزمون فرضیه‏های آماری تعیین این موضوع است که با توجه به اطلاعات به دست آمده از نمونه، حدسی که درباره خصوصیتی از جامعه زده شده است، قابل تایید است یا خیر. بر اساس فرضیه آماری مربوط به فرضیه، مدل رگرسیون چندگانه به شرح زیر صورت‏بندی و فرضیه آماری بیان شده است:
Y = β0+β1 VAIC +β2 Log MV + β3 M/B + ei
Y = βi+ β1 HCE + β2 SCE + β3 CEE + β4Log MV + β5 M/B + ei

H0: بین متغیر تصمیمات سرمایه‏گذاران با متغیر مولفه‏های سرمایه فکری رابطه وجود ندارد.
H1: بین متغیر تصمیمات سرمایه‏گذاران با متغیر مولفه‏های سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
H_0 : β_1=β_2=β_3=β_4 〖=β〗_5=0
H_1 :O.w
1β: ضریب متغیر سرمایه انسانی از مولفه‏های سرمایه فکری.
2β: ضریب متغیر سرمایه ساختاری از مولفه‏های سرمایه فکری.
3β: ضریب متغیر سرمایه فیزیکی از مولفه‏های سرمایه فکری.
4β:ضریب متغیر اندازه شرکت.
5β:ضریب متغیر فرصت پیشرفت شرکت.

9-3) روش تجزیه و تحلیل داده‏ها
محقق برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ابتدا باید متغیرهای مورد بررسی تحقیق را جمع‏آوری کند. در این تحقیق با توجه به جامعه مطالعاتی نسبت به گردآوری داده‏های خام تحقیق اقدام شده است. بدین منظور ابتدا داده‏های خام شرکت‏ها مربوط به متغیرهای مورد آزمون استخراج شد و بر مبنای اطلاعات شرکت‏ها ارزش افزوده حاصل و سپس اجزای سرمایه فکری و سرمایه فکری شرکتها محاسبه گردیده است. در مقابل نیز شاخص تصمیمات سرمایه‏گذاران نیز بر مبنای اطلاعات خام شرکت‏ها محاسبه شده و از طریق مدل رگرسیون به بررسی و مطالعه روابط بین متغیرها پرداخته شده است. با توجه به تاثیر احتمالی متغیر اندازه شرکت که از طریق لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت و متغیر فرصت پیشرفت شرکت که از طریق نسبت ارزش بازار به دفتری بدست می‏آید، بر سرمایه فکری و شاخص‏های مالی، متغیر مذکور بعنوان متغیر کنترل تعریف و اثر آن در مدل رگرسیون مورد ملاحظه قرار گرفته است.

1-9-3) آزمون همبستگی
آزمون همبستگی به بررسی ارتباط بین دو یا چند متغیر می‏پردازد و ضریب آن را محاسبه می‏نماید. همبستگی بین متغیرها ممکن است مثبت یا منفی باشد. اگر تغییرات یک متغیر با تغییرات متغیر دیگر همراه باشد و افزایش یکی با افزایش دیگری یا بالعکس کاهش یکی با کاهش دیگری همراه شود، می‏گوییم که همبستگی بین آنها مثبت است و اگر افزایش یک متغیر همراه با کاهش متغیر دیگر باشد، گفته می‏شود که همبستگی بین آنها منفی است و اگر بین دو متغیر رابطه‏ای وجود نداشته باشد، ضریب همبستگی صفر خواهد بود. همبستگی مثبت از صفر تا 1+ نوسان می‏کند در حالی که، دامنه همبستگی منفی از 1- تا صفر خواهد بود. برای محاسبه همبستگی بین متغیرها روش‏های مختلفی وجود دارد که با توجه به مقیاس اندازه‏گیری بایستی روش مناسب انتخاب شود. از آنجایی که اطلاعات مربوط به این تحقیق از نوع کمی و دارای مقیاس اندازه‏گیری نسبی است، برای محاسبه ضریب همبستگی از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می شود. فرمول محاسبه ضریب همبستگی پیرسون به شکل زیر است ( حافظ نیا، 1382، ص 242 ).
r x,y = (∑▒〖( x_i- x^-)( y_i- y^-)〗)/(Ns_x S_y )رابطه 1-3
r x,y: ضریب همبستگی بین متغیرهای x, y.
N: تعداد آزمودنی‏ها
Sx: انحراف استاندارد مقادیر x
Sy: انحراف استاندارد مقادیر y
x-:میانگین مقادیر متغیر x
y-:میانگین مقادیر متغیر y

2-9-3( رگرسیون چندگانه
در رگرسیون خطی یک متغیره، معادله y= a+ β xمعرف خط رگرسیون جامعه بود، که ما آن را به وسیله y^ =a + b x برآورد می‏کردیم . در رگرسیون خطی دو متغیره نیز معادله y= a+ β1 x1+ β2 x2معرف صفحه رگرسیون جامعه است ( در فضای سه بعدی به جای خط صفحه داریم ) که می‏خواهیم آن را به وسیله y^= a+ b1 x1+ b2 x2برآورد کنیم. در اینجا x1و x2دو متغیر مستقل، yمتغیر وابسته وa، b1و b2به ترتیب برآورد کنده‏های a، 1β و 2βهستند ( آذر، 1385، ص 219 ).
با استفاده از رگرسیون چندگانه می‏توان میزان تاثیرات متغیرهای مستقل ( مولفه‏های سرمایه فکری ) را در متغیرهای وابسته ( تصمیمات سرمایه‏گذاران ) سنجید. در این تحقیق برای آزمون فرضیات از آزمون رگرسیون چندگانه، از ماتریس همبستگی برای تشخیص شدت همبستگی میان متغیرهای مستقل استفاده شده است. در مدل رگرسیون چندگانه آزمون " دوربین واتسون " به اندازه‏گیری میزان خود همبستگی باقی‎‏مانده‏ی مدل (µ0 ) می‏پردازد و همچنین از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای تشخیص نرمال بودن متغیر وابسته و از نمودار هیستوگرام برای تشخیص نرمال بودن خطاها استفاده شده است.

3-9-3) آزمون نرمال بودن ( کولموگروف- اسمیرنوف )38
یکی از فرضهای رگرسیون نرمال بودن داده‏ها است. برای آزمون نرمال بودن داده‏ها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده شده است. این آزمون، روش ناپارامتری برای تعیین همگونی اطلاعات تجربی با توزیهای آماری منتخب ( نرمال ) است. در آزمون KS فرض صفری که آزمون خواهد شد، توزیع مشاهدات و توزیع مشخصی ( یا پارامتری معینی ) است که با حدس و یا قرائن مختلف فکر کرده‏ایم توزیع مشاهدات با آن توزیع مشخص همخوانی دارد ( همان منبع، ص1 ).

4-9-3- آزمون خود همبستگی ( دوربین- واتسن )39:
یکی دیگر از فرضهای رگرسیون عدم خود همبستگی باقی‏مانده‏ها است. به عبارت دیگر مدلی مناسب است که باقی‏مانده‏های حاصل از آن به هم وابسته نبوده و یا به عبارتی تصادفی باشد. به منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر از آزمون دوربین- واتسن استفاده می‏شود. چنانچه آماره در بازه 5/1 تا 5/2 قرار گیرد نشان می‏دهد که خود همبستگی کمتر است در نتیجه جواب مدل رگرسیون به واقعیت نزدیک ‏تر است.

5-9-3) چند هم‏خطی40:
کاربرد و تفسیر یک مدل رگرسیون چندگانه به صورت آشکاری به برآورد ضرایب رگرسیون بستگی دارد. تعدادی از استنباط‏هایی که اغلب به این ضرایب بستگی دارند عبارتند از:
1- تشخیص اثرات نسبی متغیرهای مستقل
2- پیش‏بینی
3- انتخاب زیرمجموعه مناسبی از مدل
اگر رابطه خطی بین متغیرهای رگرسیونی ( مستقل ) وجود نداشته باشد گوییم متعامد هستند. در این حالت استنباط‏های فوق به سادگی انجام می‏شود. متاسفانه در بیشتر کارهای رگرسیونی متغیرهای مستقل، متعامد نیستند و این مشکل جدی به نظر می‏رسد. در چنین موقعیت‏هایی متغیرهای مستقل دارای رابطه خطی کامل هستند و استنباط‏های فوق می‏توانند گمراه گننده یا تواًم با خطا باشد. وقتی وابستگی خطی نزدیک بین متغیر های مستقل وجود داشته باشد ، گویم مساله چند هم خطی اتفاق افتاده است. لاری یکی از معیارهایی است که می‏توان با استفاده از آن این مسئله را بررسی نمود که به صورت زیر تعریف می‏شود.
رابطه 2-3 VIF = (1- 〖R_j^2〗^(-1))
از 5 یا 10 بیشتر باشد، VIF41مقدار بزرگ این متغیر نشان‏دهنده چند هم‏خطی است. تجربه نشان داده نشان‏دهنده برآورد ضعیف ضریب رگرسیونی مربوطه است، که علت آن چند هم‏خطی است.

6-9-3) بررسی نرمال بودن خطاها
یکی دیگر از مفروضات در نظر گرفته شده در رگرسیون آن است که خطاها دارای توزیع نرمال با میانگین صفر می‏باشد. بدیهی است در صورت عدم برقراری این پیش گزینه، نمی‏توان از رگرسیون استفاده کرد. بدین منظور باید مقادیر استاندارد خطاهای محاسبه شود و نمودار توزیع داده‏ها و نمودار نرمال آن‏ها رسم شود و سپس مقایسه‏ای بین دو نمودار صورت گیرد. در این تحقیق جهت بررسی نرمال بودن خطاها از نمودار رگرسیون باقیمانده استاندارد استفاده شده است.

10-3) شیوه اندازه‏گیری متغیرهای پژوهش
1-10-3) مولفه های سرمایه فکری
پالیک42 در سال 1998 و 2000 ارزش افزوده سرمایه فکری43 را جهت اندازه‏گیری سرمایه فکری شرکت‏ها ارائه کرد. در مدل ارائه شده توسط پالیک سرمایه فکری تعریف به سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری ( سازمانی ) و سرمایه فیزیکی تعریف شده است در این کار تحقیقی برای محاسبه و سنجش سرمایه فکری از مدل پالیک استفاده شده که از دلایل استفاده از این روش راحتی آن در محاسبه سرمایه فکری است که از طریق صورت‏های مالی و یادداشت‏های همراه آن جهت این کار استفاده می‏شود و همانطور که می‏دانیم صورتهای مالی آنچه را که در واقعیت وجود دارد از دیدگاه مالی (ریالی) نگاه می‏کند.
این مدل با توانایی شرکت نسبت به ایجاد ارزش افزوده44 شروع می‏شود. ارزش افزوده تفاوت بین IN و OUT است. منظور از OUT کل درآمد حاصل از فروش تولیدات خدمات و سرویس‏های ارائه شده به بازار می‏باشد و منظور از IN تمام هزینه‏هایی است که جهت تولید کالا، خدمات و سرویس‏ها هزینه شده است. پس می‏توان سرمایه فکری را به صورت زیر ارایه نمود:
رابطه 3-3 VAIC = HCE + SCE + CEE
ارزش افزوده سرمایه فکری = VAIC
= HCE کارایی سرمایه انسانی45

= SCE کارایی سرمایه ساختاری46
= CEE کارایی سرمایه فیزیکی47
بنابراین ارزش افزوده VA را می‏توان از طریق معادله زیر محاسبه نمود:
رابطه 4-3 A VA = OP + EC + D + OP = سود عملیاتی48
= A + D هزینه استهلاک دارایی‏های مشهود و نامشهود49
= EC جمع هزینه حقوق و دستمزد50
در این تحقیق هزینه حقوق و دستمزد کل کارکنان EC از متن صورتهای مالی و یادداشت‏های بهای تمام شده ( دستمزد مستقیم و دستمزد غیر مستقیم ) و دستمزد اداری و فروش استخراج شده است. همچنین مجموع هزینه استهلاک دارایی مشهود و نامشهود از جدول تطبیق جریان وجوه نقد عملیاتی استخراج شده است.

1-1-10-3) کارایی سرمایه فیزیکی :
نسبت ارزش افزوده به سرمایه فیزیکی بکار گرفته شده را، ضریب کارایی سرمایه فیزیکی گویند که این شاخص از طریق رابطه زیر بدست آید:
رابطه 5-3 دارایی مشهود/ ارزش افزوده= CEE = VA/CE
CE =دارایی‏های نامشهود – کل دارایی‏ها = دارایی‏های مشهود رابطه 6-3

2-1-10-3) کارایی سرمایه انسانی
ضریب کارایی سرمایه انسانی نشان می‏دهد که چه میزان ارزش افزوده برای هر ریال صرف شده برای هزینه حقوق و دستمزد در شرکت ایجاد شده است. نسبت VA به HC، توانایی سرمایه انسانی را نسبت به ایجاد ارزش در یک شرکت بیان می‏کند.
رابطه 7-3 ( هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت )/ ( ارزش افزوده ) HCE =VA/Hc
رابطه 8-3 هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت = کل حقوق و دستمزد پرداختی به منابع انسانیHC =
3-1-10-3) کارایی سرمایه ساختاری
سومین ارتباط " کارایی سرمایه ساختاری " است که سهم ساختاری را در ایجاد ارزش افزوده نشان می‏دهد.سرمایه ساختاری شامل تمامی مخازن دانش غیر انسانی در یک سازمان است که مشتمل بر پایگاه داده‏ها، چارت‏های سازمانی، فرآیندها و راهکارها است و به سازمان ارزش فراتر از دارایی‏های فیزیکی می‏بخشد. در مدل پالیک سرمایه ساختاری برابر است با VA منهای HC است. بدین‏گونه سومین ارتباط بین VA و SC به صورت زیر محاسبه می‏شود:

رابطه 9-3 ( ارزش افزوده )/ ( سرمایه ساختاری) SCE=
رابطه 10-3 SCE= SC/V رابطه 11-3 SC =VA – HU

2-10-3) شاخص های تصمیمات سرمایه گذاران:
برای محاسبه تصمیمات سرمایه گذاران از 7 شاخص مالی استفاده شده است.
جدول 1-3 نحوه محاسبه متغیرها

متغیر
نحوه محاسبه
شاخص تصمیمات سرمایه گزاران
نوسانات قیمت سهام
قیمت سهام در پایان سال قبل/(قیمت سهام در پایان سال قبل – قیمت سهام در پایان سال جاری)

نسبت قیمت به سود
( قیمت سهام در پایان سال) / (سود هر سهم)

حجم معاملات سهام
تعداد دفعات معامله طی سال

EPS
(مالیات – سود خالص شرکت) / (تعداد کل سهام شرکت)

ثبات روند EPS
سود هر سهم سال قبل/(سود هر سهم سال قبل – سود هر سهم سال جاری)

ریسک سیستماتیک
(کواریانس بازده سهام و بازده بازار) / (واریانس بازده بازار)

DPS
(سود قابل تقسیم) / (تعداد کل سهام شرکت)

1-2-10-3) نوسانات قیمت سهام
یکی از روش های تحلیلی که سرمایه گذاری بر اساس آن صورت می گیرد، روش تحلیل تکنیکی است. این نوع تحلیل با استفاده از مطالعه رفتار و حرکات قیمت و حجم سهام در گذشته و تعیین قیمت و روند آینده سهم صورت می پذیرد. تغییرات قیمت سهم با استفاده از پیشینه تاریخی و نمودار توسط تحلیل گر تکنیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. این روش بیشتر مورد استفاده سفته بازان قرار می گیرد و بدین صورت قصد دارند تا بازده مورد نظر خود را در هنگام بالا رفتن قیمت سهم افزایش دهند. در واقع سرمایه گذاران با دیدگاه کوتاه مدت از این روش بهره می جویند.
تحلیل تکنیکی(فنی)، با آزمون قیمت های گذشته و حجم مبادلات حرکت های آینده، قیمت را پیش بینی می کند. اساس این تحلیل ها بر استفاده از نمودار و رابطه های ریاضی و هندسی متمرکز است تا بدین گونه روندهای کوچک و بزرگ بدست آید. در این راستا فرصت های خرید یا فروش از راه برآورد محدوده نوسانات بازار مشخص می شود.
مهمترین اصل تحلیل تکنیکی اینست که هر عاملی که بر قیمت سهام تا ثیرگذار باشد، چه اقصادی وچه سیاسی و یا روانشناختی به نوعی بر قیمت سهام اثر خواهد داشت ودر نمودار منعکس خواهد شد. به عبارتی هر تغییر قیمتی همراه با یک محرک خارجی است و این امر لزوم بررسی دقیق نوسان قیمت وتحلیل آنرا نشان می دهد. پس با تحلیل نمودن نمودار قیمت و بررسی اندیکاتورها، بازار خودش را به تحلیل گر نشان می دهد و آینده آن قابل پیش بینی خواهد بود.
بنابراین یکی از مهمترین عوامل اثر گزار بر تصمیمات سرمایه گزاران نوسانات قیمت سهام می باشد که از طریق رابطه زیر اندازه گیری شده است.
رابطه 12-3
میانگین قیمت سهام در سال قبل/(میانگین قیمت سهام در سال قبل – میانگین قیمت سهام در سال جاری) = نوسانات قیمت سهام(%)

2-2-10-3) حجم معاملات سهام
منظور از حجم معاملات سهام، تعداد سهام شرکت است که در مدت زمان معینی، مورد معامله قرار می گیرد. هر چه حجم معاملات سهام بیشتر باشد، قیمت ها بصورت منصفانه و معقول تر درآمده و در واقع می توان گفت بازار به کارایی نزدیک تر می شود و این امر کمک بهتری به تصمیم گیری سرمایه گذاران می کند.
همچنین در تحلیل تکنیکال حجم معاملات سهام به همراه نوسانات قیمت سهام معیار تصمیمات سرمایه گذاران می باشد. در این تحقیق از تعداد دفعات معامله طی سال جهت اندازه گیری حجم معاملات سهام استفاده شده است.

3-2-10-3)نسبت قیمت به سود
P/E یا نسبت قیمت به سود یکی از ابزارهای قدیمی و عموماً پر استفاده به منظور ارزش گذاری سهام است. هر چند محاسبه P/E بسیار ساده است اما تفسیر آن عملاً دشوار می نماید. در شرایط معینی این نسبت بسیار گویا و در زمان های دیگر کاملاً بی معنا جلوه می کند. از این رو، غالباً سرمایه گذاران این اصطلاح را نادرست به کار می گیرند و در تصمیماتشان بیش از حد لازم به آن وزن می دهند.
به لحاظ نظری، P/E یک سهم به ما می گوید که سرمایه گذاران چند ریال حاضرند به ازای هر ریال سود یک شرکت پرداخت نمایند. به همین جهت به آن ضریب سهام نیز می گویند. به عبارت دیگر اگر P/E یک سهم ۲۰ باشد بدین معنی است که سرمایه گذاران حاضرند ۲۰ ریال برای هر ریال از سود این سهم (که شرکت تولید می کند) بپردازند. قیمت سهام بازتاب انتظارات سرمایه گذاران از ارزش و رشد آینده شرکت است. اما توجه کنید که اندازه سود EPS معمولاً مبتنی بر سود های (EPSهای) گذشته است. اگر شرکتی انتظار رشد دارد بنابراین انتظار داریم که سودش نیز رشد کند. در نتیجه تفسیری بهتر از P/E آن است که خوشبینی بازار از آینده رشد یک شرکت را باز تاب می دهد.
اگر P/E شرکتی بالاتر از میانگین بازار یا صنعت باشد بدین معنی است که بازار در ماه ها یا سال های آینده انتظارات بزرگی از سهم این شرکت دارد. شرکتی با P/E بالا باید سود های فزاینده ایجاد کند، در غیر این صورت قیمت سهمش سقوط خواهد کرد. مثالی از شرکت ایران خودرو گویای این بحث است.
برای محاسبه P/E آخرین قیمت روز سهام یک شرکت به سود هر سهم EPS آن تقسیم می شود.غالباً P/E در تاریخ هایی محاسبه می شود که شرکت ها اطلاعات EPS (معمولاً سه ماهانه) را افشا می کنند. این P/E را که بر مبنای آخرین EPS محاسبه می شود بعضاً P/E دنباله دار نیز می گویند. اما گاهی از EPS برآوردی برای محاسبه P/E استفاده می شود، این EPS معمولاً معرف سود برآوردی سال آینده است. در این صورت به P/E محاسبه شده P/E برآوردی یا پیشتاز گفته می شود.
محاسبه P/E گاهی روش سومی هم دارد که مبتنی بر میانگین دو فصل گذشته و برآورد دو فصل باقیمانده سال است.
تفاوت عمده ای بین این سه نوع وجود ندارد اما باید بدانید که از محاسبات داده های تاریخی واقعی در مقایسه با برآوردهای تحلیلگران مالی استفاده کنید.
همچنین به دلیل اینکه سرمایه گزاران جهت تصمیمات سرمایه گذاری بیشتر به داده های تاریخی واقعی توجه می کنند ما نیز در این تحقیق از P/E دنباله دار استفاده کردیم.

4-2-10-3)سود هر سهم
در بازار سرمایه و در اصطلاح مدیریت مالی منظور از EPS مقدار سودی است که از تقسیم سود خالص بر تعداد سهام منتشره شرکت (سهام عادی) به دست می آید. به طور کلی در گزارش سود و زیان شرکتها معمولا آنچه در ابتدا مورد توجه سهامداران قرار می گیرد مبلغ سود سهام تحقق یافته شرکت طی یک دوره خاص می باشد.معمولا در بازار بورس اوراق بهادار مقدار این نسبت با توجه به وضعیت نقدینگی شرکتها ممکن است تغییر یابد.
تجربه نشان داده است که اکثر سهامداران موقع تصمیم گیری و ارزیابی سهم ، معمولا به نسبت EPS اهمیت بیشتری می دهند تا دیگر نسبتها ، چراکه این نسبت مستقیما منعکس کننده وضعیت مالی شرکت بوده و حدود عملکرد شرکت را از لحاظ تولید و سوددهی در طول سال مالی اندازه گیری می نماید.
سهام منتشر شده را می توان به اصلی (EPS اصلی) (1)و یا کاملاً رقیق شده (EPS رقیق شده ) (2) طبقه بندی نمود.
EPS اصلی ، بر مبنای تعداد سهام منتشر شده که نزد سهامداران است (سهامی که در حال حاضر در بازار وجود دارد و قابل معامله می باشد) ، محاسبه می شود.
EPS رقیق شده مستلزم محاسبات پیچیده ای است که معمولا تعیین کننده تعداد سهام منتشره در پایان هر فصل می باشد ، به شرطی که کلیه اختیارات خرید (3) و اختیارات معامله (4) و … در یک نقطه زمانی به سهام تبدیل شوند .
اغلب EPS رقیق شده را ترجیح می دهیم زیرا کلیه سهام ممکن را منتشر شده در نظر می گیرد و رقم مطمئن تری از EPS بدست می آید.
البته این موضوع در مورد بازار ایران صدق نمی کند .دربازار فقط یک نوع EPS وجود دارد و از آنجا که بر حسب مقدار سرمایه ثبت شده در زمان تشکیل مجمع سالانه ، محاسبه میشود ، مگر اینکه حق تقدم ها به صورت سرمایه افزودنی قبل از تشکیل مجمع به سرمایه شرکت افزده شود که در این صورت میتوان از آن بهره گرفت .
5-2-10-3)سود نقدی پرداخت شده:
به مقدار سودی که شرکت تقسیم میکند و به طور نقدی به دست سهامدار میرسد DPS گفته میشود اینکه چه میزان از سود تحقق یافته هر سهم به صورت نقدی توزیع شود و چه میزان در شرکت باقی بماند تصمیمی است که در مجمع عادی سالیانه توسط هیات مدیره به مجمع پیشنهاد داده میشود و سپس به تصویب سهامداران میرسد. اما طبق قانون تجارت ایران، شرکت ها مکلف به پرداخت حداقل 10 درصد از سودخالص هرسال، بین سهامداران خود می باشند.
رابطه 13-3 (تعداد سهام شرکت) ) / سود قابل تقسیم( =سود نقدی پرداخت شده

6-2-10-3)ریسک سیستماتیک (B):
کل ریسک بازار را میتوان به دو دسته کلی ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک تقسیم نمود ریسک غیر سیستماتیک ریسکی است که ناشی از خصوصسات خاص شرکت از جمله نوع محصول ساختار سرمایه سهامداران عمده و غیره میباشد.ریسک سیستماتیک ناشی از تحولات کلی بازار و اقتصاد بوده و تنها مختص به شرکت خاصی نمیباشد به دیگر بیان ریسک سیستماتیک در اثر حرکتهای کلی بازار به وجود می آید.طبق نظریه های پرتفولیو با پرگونه سازی سبد سهام میتوان ریسک غیر سیستماتیک را از میان برد ولیکن ریسک سیستماتیک همچنان باقی میماند. شاخص بتا شاخصی برای اندازه گیری همنوایی حرکت یک شرکت با حرکت کل بازار و یا شاخصی برای اندازه گیری ریسک سیتماتیک است.
استفاده از شاخص بتا به عنوان یکی از شاخص های سنجش ریسک از دهه ۱۹۸۰ به بعد رایج شده است. برای توضیح ضریب بتا و تعیین روابط محاسباتی آن، باید خط مشخصه 51 را مورد بررسی قرار دهیم. این خط، رابطه روند بازدهی یک سهم با روند بازدهی شاخص بازار را تعیین می کند. معادله کلی خط مشخصه که یک خط رگرسیونی است به صورت ذیل نشان داده می شود:
رابطه 14- 3 ri = αi + βirm + ei
که در آن، ri متغیر وابسته و نماینده روند بازدهی سهم می باشد. rm متغیر مستقل و نماینده بازدهی بازار می باشد. betai در معادله فوق، شیب خط رگرسیون است که نشان دهنده تغییرات نرخ بازدهی سهم در مقابل تغییرات بازار است. ضریب بتا برای یک سهم از رابطه زیر نیز قابل محاسبه است:
رابطه 15-3
که در این فرمول:
بازده سهام : Ri
بازده بازار : Rm
ضریب بتا معیاری برای محاسبه ریسک سیستماتیک است و می تواند به عنوان شاخصی برای رتبه بندی ریسک دارایی های مختلف قرار گیرد. در صورتی که ضریب بتا برای یک دارایی بیشتر از یک باشد، نوسانات بازدهی آن سهم بیشتر از نوسانات بازار خواهد بود و به آن دارایی پرریسک گفته می شود. به عکس دارایی های با ضریب بتای کمتر از یک، به مفهوم نوسانات کمتر از نوسانات بازار است و به آن دارایی کم ریسک گفته می شود.

7-2-10-3)ثبات روند EPS:
تغییرات EPS یک شرکت می تواند اطلاعات مفیدی را درباره روند قیمت سهم به سرمایه گذاران بدهد، البته باید توجه داشت که تغییرات EPS با در نظر گرفتن احتمالی تغییرات سرمایه شرکت بررسی می شود. در حالی که بررسی روند EPS یک شرکت بیانگر ثبات آن و یا ناچیز بودن دامنه نوسانات آن باشد می توان ثبات قیمت سهم را نیز محتمل دانست.

3-10-3) متغیرهای کنترل
1-3-10-3) اندازه شرکت
یک متغیر کنترل است که بوسیله لگاریتم ارزش بازار در پایان سال اندازه گیری شده است. شرکت های بزرگ تر از روش های افشای بهتری نسبت به شرکت های کوچک تر استفاده می کنند. بنابراین سرمایه گذاران دسترسی بیشتری به اطلاعات مربوط به اقلام نامشهود شرکت های بزرگتر دارند. در این تحقیق اثر اندازه شرکت بر روابط بین متغیرها با تاثیر آن بر معادله رگرسیون ، کنترل شده است.
رابطه 16- 3 Log MV :اندازه شرکت

2-3-10-3) نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
این متغیر به عنوان فرصت پیشرفت شرکت شناخته می شود.تفاوت بین ارزش بازار و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام بیان کننده عناصر نامشهود سازمان است که آن ها را نمی توان در صورت های مالی اساسی بیان کرد.
بنابراین ما انتظار داریم اطلاعات بیشتری را در مورد اقلام نامشهود شرکت های با سطح بالای نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری کسب کنیم، زیرا این شرکت ها دارای عدم تقارن اطلاعاتی بیشتری هستند.
رابطه 17- 3 MV/BV:نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها

1-4 مقدمه‏
پس از اتمام مرحله گردآوری اطلاعات، محقق انبوهی از اطلاعات را در اختیار دارد که باید از آن برای انجام دادن اقدامات بعدی استفاده کند، یعنی باید اطلاعات موجود را استخراج و طبقه‏بندی نماید تا برای مرحله اساسی تجزیه‏وتحلیل آماده شود ( حافظ نیا ، 1386 ، ص 218 ).
پس از آنکه محقق داده‏ها را گردآوری، استخراج و طبقه‏بندی نمود، باید مرحله جدیدی از فرایند تحقیق که به مرحله تجزیه‏و‏تحلیل داده‏ها معروف است، آغاز شود. این مرحله در تحقیق اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان‏دهنده تلاش‏ها و زحمات فراوان گذشته است. در این مرحله محقق با استفاده از روش‏های مختلف و با تکیه بر معیار عقل سعی می‏کند اطلاعات و داده‏ها را در جهت آزمون فرضیه و ارزیابی آن موردبررسی قرار دهد. در مرحله تجزیه‏و‏تحلیل آنچه مهم است این است که محقق باید اطلاعات و داده‏ها را در مسیر هدف تحقیق، پاسخ‏گویی به سوال و سوالات تحقیق و نیز ارزیابی فرضیه‏های خود جهت داده، و مورد تجزیه ‏و تحلیل قرار دهد ( همان منبع ص 231 ).
دراین فصل اطلاعات مربوط به 69 شرکت که نمونه آماری ما را تشکیل داده‏اند در دوره زمانی 1386-1380 مورد تجزیه‏وتحیل قرار گرفته‏اند تا ارتباط بین متغیرها برای آزمون فرضیه تحقیق بررسی شود. دادهای جمع‏آوری‏شده با استفاده از نرم افزار اکسل محاسبه و با نرم‏افزار Spssمورد تجزیه‏وتحلیل قرار گرفته‏اند.
تحلیل داده‏ها در بخش آمار توصیفی با محاسبه شاخص‏های مرکزی از جمله میانگین، میانه و شاخص‏های پراکندگی، انحراف معیار چولگی و کشیدگی شروع شده است. این شاخص‏ها به تفکیک سال و همچنین به صورت کلی انجام شده است. در ادامه، آزمون نرمال بودن متغیر وابسته را موردبررسی قرار دادیم. برای تجزیه‏وتحلیل مدل‏ها به صورت سال به سال از ضریب همبستگی پیرسون و برای داده‏های ادقام شده از تحلیل رگرسیونی استفاده شده است.مبنای استنباط از روی سطح معناداری یا سطح خطا52بوده است.
2-4) شاخص‏های توصیفی متغیرها
معمولاً برای شناخت بهتر پژوهشی و در جهت آشنا شدن با متغیرهای پژوهش، توصیف داده‏ها قبل از تجزیه‏وتحلیل داده‏های آماری انجام می‏شود. همچنین توصیف آماری داده‏ها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم بر آنها و پایه‏ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که در پژوهش به کار می‏رود.
بنابراین در ابتدای این فصل به توصیف متغیرهای پژوهش پرداخته و به صورت خلاصه در جدول شماره ( 1-4 ) مورد بررسی قرار می‏گیرد. این جدول حاوی شاخص‏هایی برای توصیف متغیرهای تحقیق می‏باشد. این شاخص‏ها شامل شاخص‏های مرکزی هم‏چون میانگین و میانه و شاخص‏های پراکندگی انحراف معیار 53و چولگی و کشیدگی انجام پذیرفته است. محاسبه این شاخص‏ها به صورت کلی و همچنین به تفکیک سال در جدول زیر به صورت مجزا در ذیل محاسبه و نمایش داده شده است.

جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی و شاخص های شکل توزیع
متغیر
شاخص
تعداد
میانگین
میانه
انحراف معیار
چولگی
کشیدگی
سرمایه انسانی
552
7.95
3.11
26.34
7.24
55.86
سرمایه فیزیکی
552
0.34
0.30
0.26
1.92
10.44
سرمایه ساختاری
552
0.66
0.68
0.20
-0.91
2.88
ضریب سرمایه فکری
552
8.95
4.13
26.40
7.21
55.49
اندازه شرکت
544
11.52
11.50
0.68
0.08
-0.23
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری
552
4.82
2.93
5.86
3.86
20.88
حجم معاملات سهام
550
5,554.08
1,202.56
12,804.95
4.51
25.05
نسبت قیمت به سود
530
7.27
5.67
6.95
3.15
18.58
EPS
552
1,178.79
913.43
1,085.35
2.39
8.87
ثبات روند EPS
552
0.21
-0.06
1.43
3.14
16.48
ریسک سیستماتیک
552
3.41
0.46
21.89
-0.41
31.97
DPS
470
562.58
7.57
2,002.39
5.47
32.27
نوسانات قیمت سهام
552
-0.01
0.01
3.17
-1.22
21.34

مقدار میانگین، متوسط داده‏ها را نشان می‏دهد. میانه، نشانده این است که %50 داده‏ها کمتر از عدد وسط مجموعه و %50 داده‏ها بیشتر از عدد وسط مجموعه هستند. نزدیک‏بودن مقدار میانگین و میانه، تقارن داده‏ها را نشان می‏دهد. انحراف معیار، پراکندگی را نشان می‏دهد و در نهایت چولگی، شاخص تقارن داده‏هاست.
با توجه به جدول فوق میانگین‏های متغیرهای تحقیق تا حدودی مشخص شده و می‏توان کلیه متغیرها را با توجه به شاخص‏های مربوط از نظرگاه آماری مورد تحلیل قرار داد. به طوری‏که جدول ( 2-4 ) نشان می‏دهد که تعداد داده‏ها برای تمامی متغیرها 552 عدد به صورت تجمیعی برای 8 سال مورد بررسی می‎‏باشد. و ستون دوم میانگین داده‏ها را نشان می‏دهد به طور نمونه میانگین سرمایه فکری و حجم معاملات سهم برابر 95/8 و 5554 است. ستون چهارم پارامترهای انحراف و پراکندگی از معیار میانگین را بیان می‏نماید و ستون‏های پنجم و ششم میزان چولگی و کشیدگی داده‏ها را نسبت به منحنی نرمال ( زنگوله‏ای شکل ) را نشان می‏دهد که متغیر سرمایه انسانی با عدد 24/7 دارای بیشترین چولگی بین متغیرها می‏باشد.

جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای تحقیق تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال
میانگین
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
ارزش بازار به ارزش دفتری
4.81
5.84
8.15
5.86
4.04
4.19
3.11
2.53
لگاریتم ارزش بازار
11.29
11.40
11.57
11.65
11.54
11.60
11.58
11.50
نوسانات قیمت سهام
0.61
0.63
1.04
0.18
-1.14
0.00
0.00
-1.38
نسبت قیمت به سود
5.87
7.31
8.89
8.08
5.82
6.24
6.73
8.26
حجم معاملات سهام
3,368.4
3,559.0
4,707.6
6,664.8
6,358.2
7,563.4
6,932.6
5,487.6
EPS
1,639.2
1,257.7
1,381.1
1,173.3
1,097.4
1,061.4
940.69
879.17
ثبات روند EPS
0.92
-0.01
0.25
0.04
0.01
0.43
0.09
-0.06
ریسک سیستماتیک
25.25
0.16
0.57
0.21
0.81
-0.85
0.33
0.77
DPS
1,330.5
942.84
1,015.7
857.18
811.36
717.97
639.23
595.23
HCE
5.67
5.65
7.50
8.76
7.40
10.16
10.57
7.83
CEE
0.39
0.36
0.33
0.33
0.40
0.32
0.29
0.28
SCE
0.68
0.67
0.68
0.68
0.67
0.68
0.67
0.58
VAIC
6.74
6.68
8.52
9.78
8.47
11.16
11.53
8.69
میانه
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
ارزش بازار به ارزش دفتری
3.03
3.50
4.39
3.92
2.85
2.42
1.91
1.46
لگاریتم ارزش بازار
11.42
11.48
11.48
11.57
11.49
11.55
11.53
11.50
نوسانات قیمت سهام
0.00
0.09
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
نسبت قیمت به سود
5.20
5.49
7.37
7.25
5.07
6.01
4.94
4.01
حجم معاملات سهام
958.00
1,210.0
915.00
1,646.0
1,220.0
1,769.0
1,083.5
819.00
EPS
1,141.8
1,110.8
1,005.8
1,010.0
915.83
734.85
723.97
664.20
ثبات روند EPS
-0.14
-0.10
0.08
-0.15
-0.11
0.03
-0.01
-0.07
ریسک سیستماتیک
1.12
0.92
0.34
0.48
0.63
-0.03
0.08
0.16
DPS
6.17
5.84
7.37
6.24
5.15
5.39
7.77
8.26
HCE
3.13
3.13
3.20
3.23
3.26
3.11
3.06
2.77
CEE
0.37
0.31
0.30
0.30
0.25
0.31
0.29
0.26
SCE
0.68
0.68
0.69
0.69
0.69
0.68
0.67
0.64
VAIC
4.33
4.33
4.16
4.12
4.19
4.16
4.13
3.65
تعداد
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
ارزش بازار به ارزش دفتری
69
69
69
69
69
69
69
69
لگاریتم ارزش بازار
64
67
68
69
69
69
69
69
نوسانات قیمت سهام
69
69
69
69
69
69
69
69
نسبت قیمت به سود
47
69
69
69
69
69
69
69
حجم معاملات سهام
69
69
69
69
69
68
68
69
EPS
69
69
69
69
69
69
69
69
ثبات روند EPS
69
69
69
69
69
69
69
69
ریسک سیستماتیک
69
69
69
69
69
69
69
69
DPS
49
49
49
49
49
49
49
49
HCE
69
69
69
69
69
69
69
69
CEE
69
69
69
69
69
69
69
69
SCE
69
69
69
69
69
69
69
69
VAIC
69
69
69
69
69
69
69
69
انحراف معیار
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
ارزش بازار به ارزش دفتری
3.78
6.27
11.30
6.90
5.15
5.39
4.15
3.91
لگاریتم ارزش بازار
0.60
0.62
0.73
0.70
0.71
0.71
0.68
0.66
نوسانات قیمت سهام
1.56
2.82
5.42
1.66
4.94
0.95
1.50
6.50
نسبت قیمت به سود
2.18
3.82
4.70
4.67
2.73
2.90
11.49
23.08
حجم معاملات سهام
8,794.0
7,645.6
11,566.8
12,419.8
13,537.3
17,123.5
17,148.7
14,203.6
EPS
1,610.3
857.88
1,038.8
876.40
1,049.8
1,090.3
934.99
1,224.1
ثبات روند EPS
4.67
0.72
0.99
0.82
0.71
1.83
0.84
0.90
ریسک سیستماتیک
151.03
6.84
1.61
3.61
2.65
4.88
1.14
3.38
DPS
1,363.59
1,213.29
1,776.17
2,001.2
2,119.5
2,653.1
2,617.5
2,156.7
HCE
9.65
11.73
22.58
27.78
21.92
36.53
50.02
30.54
CEE
0.21
0.16
0.14
0.18
0.91
0.14
0.13
0.16
SCE
0.16
0.17
0.17
0.17
0.19
0.19
0.18
0.40
VAIC
9.71
11.78
22.63
27.84
21.96
36.60
50.06
30.62
چولگی
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
ارزش بازار به ارزش دفتری
1.46
2.31
3.21
4.08
4.84
4.08
5.28
5.62
لگاریتم ارزش بازار
-0.28
-0.26
0.23
0.22
0.29
0.24
0.18
0.04
نوسانات قیمت سهام
1.50
-0.55
6.75
-0.80
-4.78
-0.57
-5.05
-6.24
نسبت قیمت به سود
1.21
0.83
1.67
3.22
1.67
1.22
7.77
7.62
حجم معاملات سهام
6.36
5.47
5.50
3.26
3.22
3.40
4.02
4.85
EPS
2.33
0.89
1.10
1.83
2.54
2.95
3.18
4.31
ثبات روند EPS
5.08
3.44
3.37
1.92
1.91
4.73
3.35
1.30
ریسک سیستماتیک
7.63
-6.63
-0.16
-5.82
-1.19
-5.36
1.74
6.47
DPS
5.36
5.17
5.64
5.21
5.49
5.61
5.80
5.84
HCE
5.62
6.73
7.50
6.90
7.54
7.44
8.19
8.03
CEE
1.50
0.81
0.59
2.54
7.96
0.67
0.48
0.81
SCE
-0.33
-0.76
-0.44
-0.35
-0.65
-0.38
-0.38
-3.98
VAIC
5.53
6.66
7.47
6.87
7.51
7.43
8.19
8.01
کشیدگی
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
ارزش بازار به ارزش دفتری
2.38
6.14
11.46
21.89
30.24
21.70
35.11
38.16< br /> لگاریتم ارزش بازار
-0.11
-0.12
-0.05
-0.36
-0.31
-0.45
-0.39
-0.06
نوسانات قیمت سهام
2.49
4.07
51.73
3.79
24.58
3.84
35.52
44.68
نسبت قیمت به سود
1.29
-0.68
2.61
15.40
4.16
2.04
62.91
60.90
حجم معاملات سهام
46.00
36.42
36.42
13.26
11.14
11.06
18.09
28.04
EPS
6.17
0.28
0.55
4.89
8.40
11.32
14.31
25.02
ثبات روند EPS
34.17
17.31
19.12
6.24
5.21
25.41
17.91
6.47
ریسک سیستماتیک
60.59
49.96
3.03
42.06
10.96
34.62
6.60
47.93
DPS
31.65
29.11
33.98
28.62
31.87
33.30
35.48
36.01
HCE
36.13
49.46
59.28
50.62
59.71
58.17
67.71
65.80
CEE
4.77
0.72
-0.16
11.67
65.04
0.57
0.20
0.68
SCE
0.26
1.34
0.15
0.10
0.48
-0.36
-0.56
21.61
VAIC
35.27
48.80
58.96
50.34
59.39
57.99
67.65
65.50
3-4) روش آزمون فرضیه‏های تحقیق
در این مرحله فرضیه‏ها به صورت جداگانه آزموده و مورد ارزیابی و تجزیه‏وتحلیل قرار می‏گیرند. در این مرحله محقق، بررسی متغیرهای مورد مطالعه و نتیجه‏گیری فرضیه‏ها را به صورت پیوسته طی بازه زمانی 8 ساله مورد مدنظر قرار داده است.
جهت آزمون فرضیه‏های این تحقیق مراحل زیر طی شده است:
1- انتخاب شرکت‏های واجد شرایط از بین جامعه آماری به صورت حذف سیستماتیک منظم و نیز حضور نمونه به طور پیوسته در طی 8 سال‏های 1380-1387.
2- استخراج داده‏های مالی شرکت‏های انتخاب شده از نرم‏افزار تدبیر و ره‏آورد نوین.
3- استخراج آن بخش از داده‏های شرکت‏های انتخاب شده از متن صوت‏های مالی که قابل گزارش از طریق نرم‏افزارهای بورس نمی‏باشد.
4- پالایش، طبقه‏بندی و محاسبه متغیرهای تحقیق از طریق نرم‏افزار اکسل.
5- تجزیه‏وتحلیل داده‏ها از طریق آمار توصیفی.
6 -استفاده ازنرم افزار spss جهت آزمون فرض ها و و انجام سایر تجزیه تحلیل ها با بکارگیری روش‏های آماری آزمون نرمال بودن ( کولموگروف- اسمیرنوف54 )، آزمون خودهمبستگی ( دوربین واتسن55)، چندهم‏خطی56 عامل تورم واریانس، همبستگی ( ضریب همبستگی، ضریب تعیین )، آنالیر رگرسیون وآزمون ضرایب آنالیز همبستگی و آزمون ضرایب آن و آزمون برابری معناداری چند ضریب همبستگی.
جهت آزمون فرضیه‏های تحقیق لازم است تا فرضیه‏های تحقیق به فرضیه‏های آماری تبدیل گردد. به طور کلی هدف آزمون فرضیه‏های آماری تعیین این موضوع است که با توجه به اطلاعات به دست آمده از نمونه، حدسی که درباره خصوصیتی از جامعه زده شده است، قابل تایید است یا خیر. بر این اساس فرضیه آماری مربوط به فرضیه اصلی به شرح زیر است:

1-3-4) بررسی اعتبار مدل
میزان اعتبار مدل‏های برآورد شده به میزان برقراری پیش‏فرض‏های لازم برای برآورد مدل است. مهم‏ترین این پیش‏فرض‏ها عبارتند از:
1- نرمال بودن متغیرهای وابسته
2- نرمال بودن خطاها
3- استقلال خطاها
4- عدم وجود هم‏خطی
در این تحقیق با آزمون‏ها و نمودارهای تشخیصی برقراری پیش‏فرض‏ها بررسی گردیده است.
1- آزمون کلموگروف- اسمیرنف
2- نمودار باقیمانده در مقابل مقادیر برآورد شده ( این نمودارها در تجزیه‏وتحلیل هر فرضیه ارایه شده است ).
3- آزمون دوربین- واتسون ( مقادیر نزدیک به 2 نشان‏گر عدم خودهمبستگی که این آزمون در تجزیه‏وتحلیل هر فرضیه ارایه شده است ).
4- آمار عامل تورم واریانس ( عامل افزایش واریانس ) در انتهای جداول برآورد شده است.

4-4) تجزیه‏وتحلیل فرضیه‏های تحقیق
با توجه به مستندات و ادبیات اشاره شده در فصل دوم و همچنین خلاصه چهارچوب نظری در تحقیق در فصل اول، نشان از این مطلب دارد که در اکثر تحقیقات انجام شده متغیرهای مطالعه را به صورت سالانه محاسبه و در تحلیل و تفسیر کلی از آنها استفاده نموده‏اند. در این مرحله محقق، پس از تعیین و محاسبه متغیرهای مستقل و وابسته به آزمون فرضیات تحقیق و تجزیه‏وتحلیل آنها می‏پردازد. ابتدا وجود رابطه همبستگی بین متغیر وابسته و متغیر مستقل را مورد آزمون قرار داده و سپس از روش رگرسیون چندگانه جهت تعیین رابطه ریاضی بین متغیرهای مستقل و وابسته به صورت کلی و سال به سال استفاده گردید. در واقع تجزیه‏وتحلیل رگرسیون کمک می‏کند تا رابطه خطی بین متغیرها را در صورت وجود چنین رابطه‏ای پیدا کنیم. در مرحله پایانی برای تعیین میزان ارتباط بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل در تحقیق از معیار همبستگی استفاده شده است. مدل رگرسیون چندگانه برای فرضیه‏های اول تا هفتم به صورت زیر می‏باشد.
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT ch P
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT P/E
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT volume
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT EPS
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT ch EPS
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT DPS
=〖 β〗_i+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+β_4 Fsize+β_5 MB +ϵIT β

1-4-4) بررسی فرض نرمال بودن57 متغیرهای وابسته
مورد دیگری که قبل از آزمون فرضیه انجام می‏شود. نرمال یا عدم نرمال بودن متغیر وابسته می‏باشد که نمودار متغیرهای وابسته درزیر نشان داده می‏شود.
برای آزمون نرمال یا عدم نرمال بودن متغیر وابسته از آزمون کولموگراف- اسمیرنوف58 به صورت زیر استفاده می‏شود.
متغیر وابسته دارای توزیع نرمال می‏باشدH0=
متغیر وابسته دارای توزیع نرمال نمی‏باشدH1=
آزمون کلموگروف- اسیرنوف برای بررسی فرض صفر بالا به کار رفته است. در صورت غیرنرمال بودن مدل‏های رگرسیونی و پانلی از اعتبار ساقط خواهد بود و باید برای نرمال بودن داده‏ها از شیوه‏های مناسب مثل تبدیلات استفاده نمود. همان‏گونه که در جدول زیر دیده می‏شود سطح معنی‏داری برای تمامی سال‏ها کمتر از 5% است. پیش‏فرض صفر رد می‏شود، یعنی داده ها برای متغیر وابسته از توزیع نرمال پیروی نمی‏کنند. ابتدا با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنف نرمال بودن متغیر وابسته آزمون شده است. از آن جایی‏که اکثر متغیرها با ماهیت اقتصادی توزیع چوله به راستی دارند، تبدیل به روش کاکس – باکس59، تبدیل مناسبی برای نرمال بودن آنهاست. به دلیل اینکه در نمونه داده منفی نیز وجود داشت جهت حذف داده‏های منفی ابتدا منفی‏ترین عدد داده‏ها از کل آن کسر کردیم و سپس اقدام به تبدیل به روش کاکس – باکس نمودیم. سپس آزمون کولموگروف- اسمیرنوف را مجدداً پس از تبدیل انجام دادیم که نتایج این آزمون در جدول نشان داده شده است.

جدول 3-4 : آزمون نرمال بودن متغیر وابسته
شاخص
متغیر
نوسانات قیمت سهام
نسبت قیمت به سود
حجم معاملات سهام
EPS
ثبات روند EPS
ریسک سیستماتیک
DPS
تعداد
552
552
552
551
552
552
552
پارامتر نرمال
میانگین
2.67
2.67
3.34
3.14
2.67
2.67
2.98

انحراف معیار
0.01
0.01
0.54
0.25
0.01
0.03
0.26
بیشترین انحراف معیار
قدر مطلق
0.45
0.46
0.11
0.05
0.40
0.48
0.11

بیشترین انحراف معیار مثبت
0.33
0.46
0.10
0.05
0.25
0.48
0.08

بیشترین انحراف معیار منفی
-0.45
-0.41
-0.11
-0.03
-0.40
-0.35
-0.11
آزمون کلموگروف – اسمیرنف
10.69
10.76
2.59
1.15
9.48
11.32
2.58
سطح معنا داری Sig
0.65
0.28
0.29
0.13
0.62
0.44
.034

2-4-4)آزمون فرضیه اول
بین مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با نوسانات قیمت سهام وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با نوسانات قیمت سهام وجود دارد.

H_(0:) rchP, VAIC=0
H_(1:) rchP, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 4-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام.

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
0.05
0.02
0.06
سطح معنی داری
0.12
0.29
0.07
تعداد
552
552
552

جدول فوق نشان می‏دهد هیچ گونه همبستگی معناداری بین متغیر نوسانات قیمت سهام با سرمایه فیزیکی ، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری وجود ندارد. بنابراین از آنجاییکه sig در تمام موارد بزرگتر از .05 است فرض H1 فوق رد و فرض مقابل مبنی برعدم وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و نوسانات قیمت سهام پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT chP
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر 369. است که این مقدار از 50. بزرگتر است. بنابراین فرض H1 رد و فرض مقابل تایید می گردد. در نتیجه هیچ گونه رابطه خطی و هیچ گونه مدل معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام وجود ندارد.

جدول 5-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
45.69
3.00
15.23
1.05
0.37

مجموع مربعات خطا
7932.46
548.00
14.48

کل
7978.15
551.00

طبق جدول 6-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .076 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر .006 است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر نوسانات قیمت سهام توسط متغیر سرمایه فکری ارایه نمی‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر 949/1 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.

جدول 6-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.08
0.01
0.00
3.80
1.95

حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با 366.1- ، برای HCE برابر با 824.0، برای CEE برابر با 583.0 و برای SCE برابر با 198.1 بدست آمده است.
طبق جدول 7-4 و با توجه به اینکه Sig>0/05 می‏باشد لذا فرض تساوی ضرایب رگرسیون جهت متغیر‏های فوق تاًیید شده و هیچ‏کدام از ضرایب فوق در مدل معنادار نمی‏باشد لذا امکان ارایه هیچ‏گونه مدلی برای متغیر نوسانات قیمت سهام وجود ندارد.

جدول 7-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس(VIF)
1
عرض از مبدا
-0.75
0.55

-1.37
0.17

HCE
0.00
0.01
0.04
0.82
0.41
0.93
1.08

CEE
0.27
0.45
0.02
0.58
0.56
1.00
1.00

SCE
0.93
0.77
0.05
1.20
0.23
0.93
1.08

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نگاره 1-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.

نمودار 1-4: هیستوگرام نوسانات قیمت سهام

نمودار 2-4: نمودار پراکندگی متغیر نسبت قیمت به سود

3-4-4) آزمون فرضیه دوم
بین مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با نسبت قیمت به سود وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با نسبت قیمت به سود وجود دارد.
H_(0:) rp/e, VAIC=0
H_(1:) rp/e, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 8-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود.

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
0.00
-0.02
-0.11
سطح معنی داری
0.46
0.36
0.01
تعداد
530
530
530

جدول فوق نشان می‏دهد همبستگی معناداری بین متغیر نسبت قیمت به سود با سرمایه ساختاری وجود دارد اما شدت همبستگی ضعیف می باشد و متغیر نسبت قیمت به سود با سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی هیچ گونه همبستگی معناداری وجود ندارد. بنابراین فرض H1 فوق رد و فرض مقابل مبنی برعدم وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و نسبت قیمت به سود پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT P/E
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر .087 است که این مقدار از 5% بزرگتر است. بنابراین فرض H1 رد و فرض مقابل تایید می گردد. در نتیجه هیچ گونه رابطه خطی و هیچ گونه مدل معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود وجود ندارد.

جدول 9-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
634.05
3.00
211.35
2.20
0.09

مجموع مربعات خطا
50453.14
526.00
95.92

کل
51087.20
529.00

طبق جدول 10-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .11 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر 012. است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر نسبت قیمت به سود توسط متغیر سرمایه فکری ارایه نمی‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر .8191 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.

جدول 10-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود.
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.11
0.01
0.01
9.79
1.82
حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با 7.438 ، برای HCE برابر با 0.763، برای CEE برابر با -0.328 و برای SCE برابر با -2.543 بدست آمده است.
طبق جدول 11-4 و با توجه به اینکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی بیش از .05 بوده لذا فرض تساوی ضریب رگرسیون جهت متغیرهای فوق تایید شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشد ، مدل به شرح زیر است:
P/E = 10.64 – 5.14 SCE + ϵi

جدول 11-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس(VIF)
1
عرض از مبدا
10.64
1.43

7.44
0.00

HCE
0.01
0.02
0.03
0.76
0.45
0.93
1.07

CEE
-0.39
1.18
-0.01
-0.33
0.74
1.00
1.00

SCE
-5.14
2.02
-0.11
-2.54
0.01
0.93
1.07
همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نمودار 3-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.

نمودار3-4: هیستوگرام نسبت قیمت به سود
.
نمودار4-4: نمودار پراکندگی متغیر نسبت قیمت به سود.

4-4-4) آزمون فرضیه سوم
بین مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با حجم معاملات سهام وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با حجم معاملات سهام وجود دارد.
H_(0:) rvolume, VAIC=0
H_(1:) rvolume, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 12-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام.

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
0.33
-0.09
0.21
سطح معنی داری
0.00
0.02
0.00
تعداد
550
550
550

جدول فوق نشان می‏دهد همبستگی معناداری بین متغیر حجم معاملات سهام با سرمایه انسانی ، سرمایه فیزیکی و سرمایه ساختاری وجود دارد و جهت همبستگی با سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری مثبت و با سرمایه فیزیکی منفی است.
بنابراین و با توجه به اینکه sig در تمام موارد بزرگتر از .05 است فرض H0 فوق رد و فرض مقابل مبنی بر وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و حجم معاملات سهام پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT volume
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر صفر است که این مقدار از 5% کوچکتر است. بنابراین فرض H0 رد و فرض مقابل مبنی بر وجود رابطه خطی بین مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام تایید می گردد.

جدول 13-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
12400139004.85
3.00
4133379668.28
27.15
0.00

مجموع مربعات خطا
83136746140.42
546.00
152265102.82

کل
95536885145.27
549.00

طبق جدول 14-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .36 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر .13 است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر حجم معاملات سهام توسط متغیر سرمایه فکری ارایه می‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر .6511 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.

جدول 14-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام .
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.36
0.13
0.13
12339.57
1.65

حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با .026 ، برای HCE برابر با 6.908، برای CEE برابر با -2.019 و برای SCE برابر با 3.29 بدست آمده است.
طبق جدول 15-4 و با توجه به اینکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه انسانی ، سرمایه فیزیکی و سرمایه ساختاری کمتر از .05 بوده لذا فرض تساوی ضریب رگرسیون جهت متغیرهای فوق رد شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار می باشد اما سطح معنی داری مقدار ثابت بیش از 05. است و ضریب مقدار ثابت در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشد ، مدل به شرح زیر است:
Volume = 130.358 HCE – 2977.605 CEE + 8280 SCE + ϵi

جدول 15-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض از مبدا
45.88
1785.47

0.03
0.98

HCE
130.36
18.87
0.29
6.91
0.00
0.93
1.08

CEE
-2977.61
1474.92
-0.08
-2.02
0.04
1.00
1.00

SCE
8280.00
2516.48
0.14
3.29
0.00
0.93
1.08

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نمودار5-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.

نمودار5-4: هیستوگرام حجم معاملات سهام

نمودار6-4: نمودار پراکندگی متغیر حجم معاملات سهام

5-4-4) آزمون فرضیه چهارم
بین مولفه‏های سرمایه فکری و EPS رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با EPS وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با EPS وجود دارد.
H_(0:) rEPS, VAIC=0
H_(1:) rEPS, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و EPS در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 16-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS.

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
-0.04
0.18
0.29
سطح معنی داری
0.20
0.00
0.00
تعداد
552
552
552

جدول فوق نشان می‏دهد همبستگی معناداری بین متغیر EPSبا سرمایه فیزیکی و سرمایه ساختاری وجود دارد و دارای شدت همبستگی نسبتا مطلوبی است و بین متغیر EPS و سرمایه انسانی هیچ گونه همبستگی معناداری وجود ندارد. بنابراین فرض H0 فوق رد و فرض مقابل مبنی بر وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و EPS پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT EPS
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر صفر است که این مقدار از 5% کوچکتر است. بنابراین فرض H0 رد و فرض مقابل مبنی بر وجود رابطه خطی بین مولفه‏های سرمایه فکری و EPS تایید می گردد.
جدول 17-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و EPS
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
88692610
3
29564203
26.57
0.00

مجموع مربعات خطا
609845143
548
1112856

کل
698537753
551

طبق جدول 18-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .356 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر .127 است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر EPS توسط متغیر سرمایه فکری ارایه می‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر .7961 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.
جدول 18-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS .
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.36
0.13
0.12
1054.92
1.80

حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با -4.36 ، برای HCE برابر با -2.767، برای CEE برابر با 4.304 و برای SCE برابر با 7.72 بدست آمده است.
طبق جدول 19-4 و با توجه به اینکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه انسانی ، سرمایه فیزیکی و سرمایه ساختاری کمتر از .05 بوده لذا فرض تساوی ضریب رگرسیون جهت متغیرهای فوق رد شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار می باشد اما سطح معنی داری مقدار ثابت بیش از 05. است و ضریب مقدار ثابت در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشد ، مدل به شرح زیر است:
EPS = 542.701 CEE – 4.464 HCE + 1656.151 SCE + ϵi

جدول 19-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض از مبدا
-66.26
152.05

-0.44
0.66

HCE
-4.46
1.61
-0.11
-2.77
0.01
0.93
1.08

CEE
542.70
126.09
0.17
4.30
0.00
1.00
1.00

SCE
1656.15
214.54
0.32
7.72
0.00
0.93
1.08

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.

1-5-4-4) ضرایب مقدار ویژه و شاخص وضعیت بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و EPS .
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نمودار7-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.
نمودار7-4: هیستوگرام EPS

نمودار8-4: نمودار پراکندگی متغیر EPS

6-4-4) آزمون فرضیه پنجم
بین مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با ثبات روند EPS وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با ثبات روند EPS وجود دارد.
H_(0:) rchEPS, VAIC=0
H_(1:) rchEPS, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 20-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS.

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
-0.02
0.01
0.01
سطح معنی داری
0.34
0.44
0.41
تعداد
552
552
552

جدول فوق نشان می‏دهد هیچ گونه همبستگی معناداری بین متغیر ثبات روند EPS با مولفه های سرمایه فکری وجود ندارد بنابراین از آنجاییکه sig در تمام موارد بزرگتر از .05 است فرض H1 فوق رد و فرض مقابل مبنی برعدم وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و ثبات روند EPS پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT chEPS
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر .957 است که این مقدار از 5% بزرگتر است. بنابراین فرض H1 رد و فرض مقابل تایید می گردد. در نتیجه هیچ گونه رابطه خطی و هیچ گونه مدل معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS وجود ندارد.

جدول 21-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
1.17
3.00
0.39
0.10
0.96

مجموع مربعات خطا
2044.40
548.00
3.73

کل
2045.57
551.00

طبق جدول 22-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .024 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر .001 است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر ثبات روند EPS توسط متغیر سرمایه فکری ارایه نمی‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر 1.968 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.

جدول 22-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS.
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.02
0.00
0.00
1.93
2.00

حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با 0.418 ، برای HCE برابر با -0.482، برای CEE برابر با 0.141 و برای SCE برابر با 0.358 بدست آمده است.
طبق جدول 23-4 و با توجه به اینکه Sig>0/05 می‏باشد لذا فرض تساوی ضرایب رگرسیون جهت متغیر‏های فوق تاًیید شده و هیچ‏کدام از ضرایب فوق در مدل معنادار نمی‏باشد لذا امکان ارایه هیچ‏گونه مدلی برای متغیر ثبات روند EPS وجود ندارد.

جدول 23-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ثبات روند EPS
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض از مبدا
0.12
0.28

0.42
0.68

HCE
0.00
0.00
-0.02
-0.48
0.63
0.93
1.08

CEE
0.03
0.23
0.01
0.14
0.89
1.00
1.00

SCE
0.14
0.39
0.02
0.36
0.72
0.93
1.08

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نمودار 9-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.
نمودار 9-4: هیستوگرام ثبات روند EPS

نمودار 10-4: نمودار پراکندگی متغیر ثبات روند EPS

7-4-4) آزمون فرضیه ششم
بین مولفه‏های سرمایه فکری و DPS رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با DPS وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با DPS وجود دارد.
H_(0:) rDPS, VAIC=0
H_(1:) rDPS, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و DPS در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 24-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و DPS.

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
-0.06
0.17
0.27
سطح معنی داری
0.10
0.00
0.00
تعداد
470
470
470

جدول فوق نشان می‏دهد همبستگی معناداری بین متغیر DPSبا سرمایه فیزیکی و سرمایه ساختاری وجود دارد و دارای شدت همبستگی نسبتا مطلوبی است و بین متغیر DPS و سرمایه انسانی هیچ گونه همبستگی معناداری وجود ندارد. بنابراین فرض H0 فوق رد و فرض مقابل مبنی بر وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و DPS پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT DPS
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر صفر است که این مقدار از 5% کوچکتر است. بنابراین فرض H0 رد و فرض مقابل مبنی بر وجود رابطه خطی بین مولفه‏های سرمایه فکری و DPS تایید می گردد.
جدول 25-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و DPS
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
48538665.20
3.00
16179555.07
20.90
0.00

مجموع مربعات خطا
360698188.67
466.00
774030.45

کل
409236853.87
469.00

طبق جدول 26-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .344 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر .119 است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر DPS توسط متغیر سرمایه فکری ارایه می‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر .821 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.

جدول 26-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و DPS
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.34
0.12
0.11
879.79
1.82

حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با -0.834 ، برای HCE برابر با -3.010.767، برای CEE برابر با 3.826 و برای SCE برابر با 6.799 بدست آمده است.
طبق جدول 27-4 و با توجه به اینکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه انسانی ، سرمایه فیزیکی و سرمایه ساختاری کمتر از .05 بوده لذا فرض تساوی ضریب رگرسیون جهت متغیرهای فوق رد شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار می باشد اما سطح معنی داری مقدار ثابت بیش از 05. است و ضریب مقدار ثابت در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشد ، مدل به شرح زیر است:
DPS = 408.405 CEE – 4.063 HCE + 1275.42 SCE + ϵi
جدول 27-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و DPS
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس(VIF)
1
عرض از مبدا
-111.45
133.64

-0.83
0.40

HCE
-4.06
1.35
-0.14
-3.01
0.00
0.93
1.08

CEE
408.40
106.76
0.17
3.83
0.00
1.00
1.00

SCE
1275.42
187.59
0.31
6.80
0.00
0.93
1.08

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نمودار 11-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.
نمودار 11-4: هیستوگرام DPS

نمودار 12-4: نمودار پراکندگی متغیر DPS

8-4-4) آزمون فرضیه هفتم
بین مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک رابطه وجود دارد.
جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر ابتدا به بررسی همبستگی می‏پردازیم.
H0: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک وجود ندارد.
H1: همبستگی معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک وجود دارد.
H_(0:) rB, VAIC= 0
H_(1:) rB, VAIC≠0
جهت آزمون فرضیه آماری فوق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‏شود. چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک در سطح اطمینان حداقل 95% معنی‏دار باشد، در این صورت فرض آماری H0 رد خواهد شد و فرض H1در سطح اطمینان حداقل 95% مورد قبول واقع می‏شود.

جدول 28-4: ضریب همبستگی پیرسون، سطح معنی‏داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک .

سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب همبستگی پیرسون
-0.01
-0.03
-0.03
سطح معنی داری
0.41
0.27
0.25
تعداد
552
552
552

جدول فوق و جداول همبستگی پیرسون بصورت سال به سال نشان می‏دهد هیچ گونه همبستگی معناداری بین متغیر ریسک سیستماتیک با مولفه های سرمایه فکری وجود ندارد بنابراین از آنجاییکه sig در تمام موارد بزرگتر از .05 است فرض H1 فوق رد و فرض مقابل مبنی برعدم وجود همبستگی تایید می‏شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه‏ی بین متغیرهای مستقل و ریسک سیستماتیک پرداخته می‏شود. مدل ها به صورت زیر خواهد بود.
=〖 β〗_0+β_1 HCEIT+β_2 SCEIT+β_3 CEEIT+ϵIT ch β
فرض صفر و فرض مقابل برای معناداری به شرح زیر است:
مدل معناداری وجود ندارد H0: 〖β_(1=) β〗_(2=) β_(3=0)
مدل معناداری وجود دارد H1: β_I≠0 I=1,2,3
مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل فوق برابر .844 است که این مقدار از 5% بزرگتر است. بنابراین فرض H1 رد و فرض مقابل تایید می گردد. در نتیجه هیچ گونه رابطه خطی و هیچ گونه مدل معناداری بین مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک وجود ندارد.

جدول 29-4: تحلیل واریانس بین مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
F آماره
سطح معنی داری (Sig)
1
رگرسیون
2396.50
3.00
798.83
0.27
0.84

مجموع مربعات خطا
1593568.26
548.00
2907.97

کل
1595964.76
551.00

طبق جدول 30-4 ضریب همبستگی بین متغیرها برابر .039 می‏باشد و میزان ضریب تعیین برابر .002 است که برازش مناسبی از تغییرات متغیر ریسک سیستماتیک توسط متغیر سرمایه فکری ارایه نمی‏کند. همچنین مقدار آماره دوربین واتسون برابر 1.997 می‏باشد که به علت قرار گرفتن در فاصله بین 5/1 تا5/2 بیانگر استقلال خطاها و تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‏بینی شده توسط معادله رگرسیون است.

جدول 30-4: ضریب همبستگی، ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک.
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیار تخمین
دوربین – واتسون
1
0.04
0.00
0.00
53.93
2.00

حال برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبدا ) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است: است:

مقدار آمار آزمون به صورت زیر محاسبه می‏گردد
.T_βi= (β-0)/S_bi
همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می‏شود:

نحوه قضاوت به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد می‏شود. در این مدل مقادیر t برای عرض از مبداء برابر با 1.204 ، برای HCE برابر با -0.068، برای CEE برابر با -0.603 و برای SCE برابر با -0.633 بدست آمده است.
طبق جدول 31-4 و با توجه به اینکه Sig>0/05 می‏باشد لذا فرض تساوی ضرایب رگرسیون جهت متغیر‏های فوق تاًیید شده و هیچ‏کدام از ضرایب فوق در مدل معنادار نمی‏باشد لذا امکان ارایه هیچ‏گونه مدلی برای متغیر ریسک سیستماتیک وجود ندارد.

جدول 31-4: ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه‏های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (Sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
بتا

تلورانس
عامل تورم واریانس(VIF)
1
عرض از مبدا
9.36
7.77

1.20
0.23

HCE
-0.01
0.08
0.00
-0.07
0.95
0.93
1.08

CEE
-3.89
6.45
-0.03
-0.60
0.55
1.00
1.00

SCE
-6.94
10.97
-0.03
-0.63
0.53
0.93
1.08
همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل می‏باشد.
یکی از مفروضات رگرسیون نرمال بودن خطاها است بنابراین با توجه به نمودار 13-4 به دلیل نزدیک به صفر بودن مقدار میانگین و نزدیک به یک بودن انحراف معیار می‏توان استنباط کرد که خطاها دارای توزیع نرمال می‏باشند و می‏توان از رگرسیون استفاده کرد.
نمودار 13-4: هیستوگرام ریسک سیستماتیک.

نمودار 14-4: نمودار پراکندگی متغیر ریسک سیستماتیک.

9-4-4) خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها
جدول 32-4: ضریب مولفه های سرمایه فکری و شاخصهای تصمیمات سرمایه گذاران
آزمون فرضبه
متغیر وابسته

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
فرضیه تایید شده
اول
نوسانات قیمت سهام
ضریب همبستگی پبرسون
0.05
0.02
0.06
0.08
0.01
H0

سطح معنی داری
0.12
0.29
0.07

تعداد
552
552
552

معادله رگرسیون
مدل معنا داری وجود ندارد

دوم
نسبت قیمت به سود
ضریب همبستگی پبرسون
0.00
-0.02
-0.11
0.11
0.01
H0

سطح معنی داری
0.46
0.36
0.01

تعداد
530
530
530

معادله رگرسیون
P/E = 10.64 – 5.14 SCE + ϵi

سوم
حجم معاملات سهام
ضریب همبستگی پبرسون
0.33
-0.09
0.21
0.36
0.13
H1

سطح معنی داری
0.00
0.02
0.00

تعداد
550
550
550

معادله رگرسیون
Volume =130.358 HCE – 2977.605CEE +8280 SCE + ϵi

چهارم
EPS
ضریب همبستگی پبرسون
-0.04
0.18
0.29
0.36
0.13
H1

سطح معنی داری
0.20
0.00
0.00

تعداد
552
552
552

معادله رگرسیون
EPS =542.701CEE-4.464 HCE+1656.151 SCE +ϵi

پنجم
ثبات روند EPS
ضریب همبستگی پبرسون
-0.02
0.01
0.01
0.02
0.00
H0

سطح معنی داری
0.34
0.44
0.41

تعداد
552
552
552

معادله رگرسیون
مدل معنا داری وجود ندارد

ششم
ریسک سیستماتیک
ضریب همبستگی پبرسون
-0.01
-0.03
-0.03
0.04
0.00
H0

سطح معنی داری
0.41
0.27
0.25

تعداد
552
552
552

معادله رگرسیون
مدل معنا داری وجود ندارد

هفتم
DPS
ضریب همبستگی پبرسون
-0.06
0.17
0.27
0.34
0.12
H1

سطح معنی داری
0.10
0.00
0.00

تعداد
470
470
470

معادله رگرسیون
DPS =408.405 CEE-4.063HCE+1275.42SCE+ϵi

با توجه به نتایج بدست آمده در خلاصه جدول 32-4 مشخص گردید که سرمایه فکری رابطه معنی داری با سه متغیر حجم معاملات سهام ، EPS و DPS از شاخص های تصمیمات سرمایه گذاران دارد و هیچ گونه رابطه معنی داری با چهار متغیر نوسانات قیمت سهام ، نسبت قیمت به سود ، ثبات روند EPS و ریسک سیستماتیک ندارد.

جدول 33-4 رابطه بین سرمایه فکری با سه متغیر حجم معاملات سهام ، EPS و DPS
خلاصه فرضیه
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
آماره F
آماره T
سطح خطا
سطح معنی داری
نتیجه آزمون
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام
0.08
0.01
0
1.05
-1.37
3.8
0.37
H0
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود
0.11
0.01
0.01
2.2
7.44
9.79
0.09
H0
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام
0.36
0.13
0.13
27.15
0.03
12339.57
0
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و EPS
0.36
0.13
0.12
26.57
-0.44
1054.92
0
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و ثبات روند EPS
0.02
0
0
0.1
0.42
1.93
0.96
H0
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و DPS
0.34
0.12
0.11
20.9
-0.83
879.79
0
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک
0.04
0
0
0.27
1.2
53.93
0.84
H0

فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات

1-5 مقدمه
با امعان نظر به ظهور اقتصاد مبتنی بر دانش و تغییرات حاصل شده در ماهیت فعالیت شرکت ها در سطح تجارت جهانی ، امروزه سرمایه فکری به عنوان یکی از ارکان اساسی شرکت جهت ایجاد بازدهی تلقی می گردد. در این میان حسابداری سنتی به اندازه گیری ترازنامه مالی دارایی ملموس اکتفا نموده و قادر به محاسبه ارزش واقعی شرکت ها نمی باشد. سرمایه فکری می تواند از طریق هدایت ، مدیریت سرمایه فکری ، تکنیک های سازمانی ، مهارتهای حرفه ای ، روابط مشتریان و تجارت ، منجر به ایجاد مزیت رقابتی در بازار و بهبود عملکرد مالی گرددو عدم توجه به شناخت ، اندازه گیری و درک ارزش اجزای مرتبط با سرمایه فکری می تواند منجر به تصمیم ناکارآمد سرمایه گذاری در فرایند تصمیم گیری شود. از این رو سنجش و ارزیابی سرمایه فکری می تواند نقش به سزایی در فرآیند تصمیم گیری افراد داشته باشد.
در این تحقیق نیز محقق مبادرت به بررسی رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ( سرمایه فیزیکی ، ساختاری و انسانی ) با شاخص های تصمیمات سرمایه گذاران (نوسانات قیمت سهام ، نسبت قیمت به سود ، حجم معاملات سهام ، EPS ، ثبات روند EPS ، ریسک سیستماتیک ، و DPS) که در فصول قبل مفصلا توضیح داده شده است و فرضیاتی در این زمینه مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته و داده های جمع آوری شده مربوط به فرضیه ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به نتایجی نیز منتج شده است که در این فصل به این مبحث پرداخته می شود

2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیر ها
با توجه به تجزیه و تحلیل ارائه شده در فصل چهارم که در خصوص هر فرضیه انجام گرفت ، ابتدا به تفکیک نتایج هر فرضبیه و سپس به نتیجه گیری کلی در خصوص یافته های این تحقیق می پردازیم.

1-2-5) نتیجه فرضیه اول
بین مولفه های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 6-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام برابر 076/0است. همچنین در جدول شماره 5-4 ، sig مولفه های سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام بزرگتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از پذیرش فرض H0 و بیانگر رد فرضیه اول می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام هیچ گونه رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین میزان ضریب تعیین برابر 0.006 است که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات نوسانات قیمت سهام توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. ضمن اینکه مقدار T طبق جدول 7-4 برای هیچ کدام از متغیرها نیز معنی دار نیست و بنابراین نمی توان آن ها را وارد مدل کرد.
رستمی انوری در تحقیق خود در ارزیابی پنح مدل سنجش سرمایه فکری ، ضمن تبیین معنی دار بودن مدل های ارایه شده به وجود رابطه مستقیم سرمایه فکری و ارزش بازار شرکت دست یافته است. همچنین نتایج تحقیق پن و همکاران در بورس سهام تایوان و تحقیق مشابه وانگ حاکی از وجود رابطه مثبت سرمایه فکری با ارزش بازار می باشد.

2-2-5) نتیجه فرضیه دوم
بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 10-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود برابر 11/0است. همچنین در جدول شماره 9-4، sig مولفه های سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود بزرگتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از پذیرش فرض H0 و بیانگر رد فرضیه دوم می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود هیچ گونه رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین میزان ضریب تعیین برابر 0.012 است که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات نسبت قیمت به سود توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. ضمن اینکه مقدار T طبق جدول 11-4 برای مقدار ثابت و متغیر سرمایه ساختاری معنی دار است بنابراین ما می توانیم این دو متغیر را وارد مدل کنیم.
گلدی و صدقی در بررسی رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و سود هر سهم ، وجود رابطه بین کارایی سرمایه فیزیکی را تایید نموده و به این نتیجه رسیدند که سرمایه انسانی با شاخص سود هر سهم رابطه منفی داشته است.
همچنین طبق نتایج تحقیق مدهوشی و اصغر نژاد ایرانی تعداد 16 شرکت را طی بازه زمانی 6 سال مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که بین سود هر سهم و ارزش سرمایه فکری یک رابطه مثبت معنی دار وجود دارد.

3-2-5) نتیجه فرضیه سوم
بین مولفه های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 14-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام برابر .360 است. با توجه به ضرایب F و T و عدد معنی داری آنها یک رابطه مثبت و معنی دار بین آن ها وجود دارد و سرمایه فکری 0.13 از تغییرات حجم معاملات سهام را تبیین می کند. هم چنین با توجه به اینکه ضریب کارایی سرمایه ساختاری و فیزیکی دارای بیشترین ضریب ( 8280 و 2977- ) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبییین بیشتری نسبت به سرمایه انسانی برخوردار می باشد.
همچنین در جدول شماره 13-4 ، sig مولفه های سرمایه فکری و حجم معاملات سهام کوچکتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 و پذیرش فرض 1H است و بیانگر پذیرش فرضیه سوم می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و حجم معاملات سهام رابطه مثبت معنی داری وجود دارد.

4-2-5) نتیجه فرضیه چهارم
بین مولفه های سرمایه فکری و EPS رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 18-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و EPS برابر 36/0 است. با توجه به ضرایب F و T و عدد معنی داری آنها یک رابطه مثبت و معنی دار بین آن ها وجود دارد و سرمایه فکری 0.13 از تغییرات EPS را تبیین می کند.
هم چنین با توجه به اینکه ضریب کارایی سرمایه ساختاری و فیزیکی دارای بیشترین ضریب ( 1656 و 543 ) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبییین بیشتری نسبت به متغیر سرمایه انسانی برخوردار می باشد.
همچنین در جدول شماره 17-4 ، sig مولفه های سرمایه فکری و EPS کوچکتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 و پذیرش فرض 1H است و بیانگر پذیرش فرضیه چهارم می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و EPS رابطه مثبت معنی داری وجود دارد.
گلدی و صدقی در بررسی رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و سود هر سهم ، وجود رابطه بین کارایی سرمایه فیزیکی را تایید نموده و به این نتیجه رسیدند که سرمایه انسانی با شاخص سود هر سهم رابطه منفی داشته است.
همچنین طبق نتایج تحقیق مدهوشی و اصغر نژاد ایرانی تعداد 16 شرکت را طی بازه زمانی 6 سال مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که بین سود هر سهم و ارزش سرمایه فکری یک رابطه مثبت معنی دار وجود دارد.

5-2-5) نتیجه فرضیه پنجم
بین مولفه های سرمایه فکری و ثبات روند EPS رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 22-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و ثبات روند EPS برابر .0240 است. همچنین در جدول شماره 21-4 ، sig مولفه های سرمایه فکری و ثبات روند EPS بزرگتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از پذیرش فرض H0 و بیانگر رد فرضیه پنجم می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و ثبات روند EPS هیچ گونه رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین میزان ضریب تعیین برابر 0.001 است که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات ثبات روند EPS توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. ضمن اینکه مقدار T طبق جدول 23-4 برای هیچ کدام از متغیرها نیز معنی دار نیست و بنابراین نمی توان آن ها را وارد مدل کرد.

6-2-5) نتیجه فرضیه ششم
بین مولفه های سرمایه فکری و DPS رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 26-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و DPS برابر 34/0 است. با توجه به ضرایب F و T و عدد معنی داری آنها یک رابطه مثبت و معنی دار بین آن ها وجود دارد و سرمایه فکری 0.12 از تغییرات DPS را تبیین می کند. هم چنین با توجه به اینکه ضریب کارایی سرمایه ساختاری و فیزیکی دارای بیشترین ضریب ( 1275 و 408 ) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبییین بیشتری نسبت به مولفه های سرمایه انسانی برخوردار می باشد.
همچنین در جدول شماره 25-4 ، sig مولفه های سرمایه فکری و DPS کوچکتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 و پذیرش فرض 1H است و بیانگر پذیرش فرضیه سوم می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و DPS رابطه مثبت معنی داری وجود دارد.

7-2-5) نتیجه فرضیه هفتم
بین مولفه های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک رابطه وجود دارد.
با توجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی 80 تا 87 و یافته های بدست آمده از تحقیق در جدول شماره 30-4 نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک برابر 039/0است. همچنین در جدول شماره 29-4، sig مولفه های سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک بزرگتر از 0.05 می باشد که این اطلاعات حاکی از پذیرش فرض H0 و بیانگر رد فرضیه هفتم می باشد. یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک هیچ گونه رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین میزان ضریب تعیین برابر 0.002 است که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات ریسک سیستماتیک توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. ضمن اینکه مقدار T طبق جدول 31-4 برای هیچ کدام از متغیرها نیز معنی دار نیست و بنابراین نمی توان آن ها را وارد مدل کرد.
احمد پور در تحقیق خود تحت عنوان کاربرد منطق فازی در بررسی نقش سرمایه فکری بر ریسک سیستماتیک شرکتهای داروسازی به نتایجی بر خلاف تحقیق ما دست یافت همچنین سیلورمن در تحقیق خود تحت عنوان سرمایه فکری و سرمایه انسانی ، عوامل موثر در ریسک و عملکرد مالی در صنعت بیوتکنولوژی به بررسی و آزمون مشخصات و اجزای سرمایه فکری ، بر تصمیمات ریسک مالی شرکت ها و عملکردشان و تاثیر بعضی از اجزا بر عملکرد آتی شرکت ها پرداخته اند. نتایج حاکی از تاثیر معنی دار اجزای سرمایه فکری بر عملکرد و ریسک مالی شرکت های حاضر در صنعت بیوتکنولوژی می باشد.

3-5) نتیجه گیری کلی
با توجه به بررسی تک تک فرضیه ها ما به این نتیجه رسیدیم که بین سرمایه فکری و سه شاخص تاثیر گذار بر تصمیمات سرمایه گذاران یعنی متغیرهای حجم معاملات سهام ، EPS و DPS رابطه معنی داری وجود دارد. بنابراین می توان به سرمایه گذارانی که در مدل تصمیم خود از متغیرهای حجم معاملات سهام ، EPS و DPS استفاده میکنند پیشنهاد کرد که جهت بالاتر بردن بازده خود می توانند متغیر سرمایه فکری را نیز در مدل تصمیم خود وارد کنند. همچنین در این تحقیق ما به این نتیجه رسیدیم که بین سرمایه فکری و چهار شاخص دیگر تاثیر گذار بر تصمیمات سرمایه گذاران یعنی متغیرهای نوسانات قیمت سهام ، نسبت قیمت به سود ، ثبات روند EPS و ریسک سیستماتیک هیچ گونه رابطه معنی داری وجود ندارد. بنابراین سرمایه گذارانی که در مدل تصمیم خود از این چهار متغیر استفاده می کنند ، در صورت افزودن متغیر سرمایه فکری به جمع متغیرهای موجود در مدل تصمیم خود ، تغییر عمده ای را در بازده خود نخواهند دید.
همچنین می توان به این نتیجه رسید که سرمایه ساختاری و سرمایه فیزیکی به دلیل داشتن ضرایب بالاتر دخالت بیشتری در تصمیمات سرمایه گذاران دارد. لازم به ذکر است در کشورهای در حال توسعه بر خلاف کشورهای پیشرفته ، ارزش گذاری بازارهای محلی با افزایش سرمایه فیزیکی بیش از سرمایه فکری رشد کرده است و کمتر به سرمایه فکری بعنوان یک راهبرد عملکرد ، وابسته هستند. یکی از دلایل آن این مساله است که این گروه هنوز به خرید و فروش و پردازش منابع فیزیکی به عنوان یک راهبرد اساسی رشد وابسته هستند. بازار بورس ایران نیز از این موضوع مستثنی نبوده و به همین جهت سرمایه فیزیکی CEE به همراه سرمایه ساختاری در مولفه های سرمایه فکری بیشترین ضریب را به خود اختصاص داده است.

4-5) پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق
1) با توجه به وجود رابطه بین سرمایه فکری و حجم معاملات سهام ، EPS و DPS می توان به سرمایه گذارانی که در مدل تصمیم گیری خود هر کدام از سه متغیر فوق را یا مجموع آن ها را دارند پیشنهاد کرد که می توانند با لحاظ سرمایه فکری در مدل تصمیم گیری خود به بازده بالاتری دست یابند.
2) با توجه به وجود رابطه بین متغیرهای MB و logMV با سرمایه فکری می توان پیش بینی کرد که شرکت های بزرگتر و پیشرفته تر از پتانسیل بیشتری برای افشای سرمایه فکری در صورتهای مالی خود برخوردارند و در صورت الزام به افشای اطلاعات سرمایه فکری در ایران این شرکت ها انگیزه ی بیشتری جهت افشای اینگونه اطلاعات دارند.
3) با توجه به رابطه سرمایه فکری و سه متغیر حجم معاملات سهام ، EPS و DPS ضرورت انعکاس اینگونه دارایی ها در ترازنامه مالی شرکت ها بیش از پیش آشکار شده بطوریکه ارایه اطلاعات کامل مالی در قالب صورتهای مالی (اعم از دارایی های فیزیکی و سرمایه فکری) از طریق سیستم حسابداری منجر به تعیین ارزش واقعی شرکت ها خواهد شد.
4) بهره مندی سرمایه گذاران در استفاده از مدل پالیک ، برای ارزیابی صحیح و واقعی از ارزش فعلی و آتی شرکت ها ( بر مبنای سرمایه فکری ) در جهت کسب بازده مالی بالاتر در آینده پیشنهاد می گردد.

5-5) پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی
1) پیشنهاد می شود که محقق تمام عوامل مالی و غیر مالی تاثیر گذار در تصمیمات سرمایه گذاران را به عنوان شاخص تصمیمات سرمایه گذاران در تحقیق وارد کند تا به نتایج دقیقتری دست یابد.
2) پیشنهاد می شود که محقق تمام شاخص های مالی و غیر مالی سرمایه فکری را در اندازه گیری سرمایه فکری اعمال کند تا به نتایج دقیقتری دست یابد.
3) پیشنهاد می شود که محقق ، متغیر صنعت را به عنوان متغیر کنترل به این تحقیق اضافه نماید . در آن صورت موضوع را مورد بررسی قرار دهند ، و مقایسه آن با نتایج این تحقیق صورت گیرد.
4) پیشنهاد می شود که محقق ، متغیر مالکیت را به عنوان متغیر کنترل در تحقیق خود وارد کند.
5) پیشنهاد می شود که محقق شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار تهران را بر اساس شاخص سرمایه فکری رتبه بندی کرده تا سرمایه گذاران در مدل تصمیم گیری خود از معیار فوق استفاده نموده تا به تخصیص بهینه منابع اقدام نمایند.
6) پیشنهاد می شود که محقق مربوط بودن و قابلیت اتکای اطلاعات مربوط به سرمایه فکری را مورد بررسی قرار دهد.
7) پیشنهاد می شود که محقق به بررسی ارتباط بین سرمایه انسانی و تصمیمات سرمایه گذاران بپردازد.

6-5) محدودیتها و موانع تحقیق
این نکته که در هر تحقیق محدودیتهایی وجود دارد غیر قابل انکار است. زیرا اگر محدودیت نباشد ابتکار و خلاقیت و اریه ایده های جدید توجیه ناپذیر می شود. در این تحقیق نیز محدودیتهایی پیش رو بوده که به شرح زیر است:
1) می توان به محدودیت در محاسبه دقیق هزینه حقوق و دستمزد سالانه اشاره کرد ، در مدل پالیک جهت محاسبه مولفه سرمایه انسانی لازم است حقوق و دستمزد کل کارکنان از متن صورتهای مالی در یادداشت های متفاوت ( بهای تمام شده ، هزینه های اداری و فروش ) جمع آوری گردد.
2) جهت محاسبه هزینه حقوق و دستمزد ، بایستی به کالای در جریان ساخت اول دوره و پایان دوره و همینطور کالای ساخته شده اول و پایان دوره و اطلاعات جدول آحاد دسترسی داشته باشیم تا امکان محاسبه دقیق هزینه حقوق و دستمزد بکار رفته شده در طی سال مقدور باشد. از آنجاییکه این اطلاعات در صورتهای مالی افشا نمی شود بنابراین در دسترس محققق نبوده است. آثار ناشی از آن با فرض پیوسته بودن آن ، نادیده فرض شده است.
3) محدودیت دیگر، شاخص های سهام در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1384 و 1385 تحت تاثیر مسایل سیاسی و اقتصادی دچار نوسانات غیر عادی بوده است. در این تحقیق اثر مورد فوق تعدیل نشده است.
4) کارا نبودن بازار سرمایه ایران ، به عنوان یک عامل مداخله گر می تواند نتایج پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد که کنترل آن توسط محقق امکان پذیر نمی باشد. این موضوع یکی از تنگناهای موجود در اجرای تحقیقات متکی به بازار سرمایه از جمله تحقیق حاضر است.

پیوست ها

پیوست الف) اسامی شرکت های نمونه و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده:
شماره
نام شرکت
HCE
CEE
SCE
VAIC
1
افست
1.73
0.38
0.41
2.53
2
البرزدارو
3.14
0.38
0.67
4.20
3
اما
2.92
0.25
0.63
3.80
4
ایران ترانسفو
2.48
0.18
0.56
3.21
5
ایران خودرو
3.55
0.19
0.66
4.40
6
ایران خودرو دیزل
4.64
0.16
0.77
5.57
7
آلومتک
2.99
0.20
0.61
3.79
8
آهنگری تراکتور
3.25
0.33
0.66
4.24
9
پارس دارو
8.53
0.41
0.82
9.76
10
پتروشیمی اصفهان
6.72
0.39
0.82
7.93
11
پتروشیمی آبادان
2.99
0.42
0.66
4.07
12
پتروشیمی فارابی
1.93
0.28
0.43
2.64
13
پشم بافی توس
1.42
0.35
0.29
2.07
14
تامین ماسه
3.32
0.43
0.70
4.45
15
توسعه صنایع بهشهر
2.48
0.25
0.54
3.27
16
تولی پرس
10.14
0.73
0.88
11.75
17
جام دارو
1.70
0.56
0.39
2.65
18
جوش و اکسیژن
2.79
0.21
0.63
3.64
19
چینی ایران
2.05
0.40
0.48
2.93
20
دارو ابوریحان
3.68
0.28
0.72
4.68
21
دارو اکسیر
7.13
0.40
0.85
8.38
22
دارو امین
2.62
0.30
0.61
3.52
23
دارو جابرابن حیان
4.19
0.38
0.74
5.32
24
دارو داملران
4.42
0.34
0.74
5.51
شماره
نام شرکت
HCE
CEE
SCE
VAIC
25
دارو زهراوی
5.40
0.34
0.77
6.51
26
دارو فارابی
8.90
0.27
0.88
10.05
27
دارو لقمان
5.26
0.21
0.78
6.26
28
داروپخش
3.12
0.52
0.66
4.30
29
داروسازی کوثر
4.90
0.18
0.79
5.87
30
دوده صنعتی پارس
4.29
0.35
0.73
5.37
31
رادیاتور ایران
2.07
1.15
0.48
3.71
32
ریخته گری تراکتور
2.29
0.31
0.55
3.15
33
زامیاد
4.93
0.36
0.76
6.06
34
سایپا
7.67
0.28
0.84
8.79
35
سایپا آذین
2.21
0.35
0.52
3.08
36
سایپا دیزل
6.52
0.10
0.81
7.44
37
سر. البرز
41.23
0.21
0.97
42.41
38
سر. پارس توشه
19.92
0.25
0.95
21.12
39
سر. معادن و فلزات
215.35
0.19
0.99
216.53
40
سرماآفرین
2.85
0.31
0.64
3.81
41
سیمان تهران
4.47
0.30
0.74
5.51
42
سیمان شرق
5.13
0.29
0.80
6.22
43
سیمان قائن
7.91
0.69
0.87
9.47
44
سیمان کرمان
2.89
0.51
0.64
4.04
45
سیمان مازندران
6.43
0.36
0.80
7.59
46
سینادارو
4.68
0.51
0.78
5.98
47
شیشه و گاز
1.57
0.36
0.34
2.27
48
شیمیایی سینا
2.93
0.44
0.65
4.03
49
صنعتی سپاهان
2.99
0.29
0.65
3.93
50
فنرسازی خاور
2.49
0.20
0.58
3.28
شماره
نام شرکت
HCE
CEE
SCE
VAIC
51
کاربراتور ایران
2.74
0.35
0.63
3.72
52
کاشی اصفهان
2.22
0.44
0.50
3.16
53
کالسیمین
5.90
0.38
0.72
7.00
54
کربن ایران
5.48
0.25
0.76
6.49
55
کف
2.57
0.23
0.59
3.39
56
کمباین سازی
1.99
0.27
0.24
2.50
57
کیوان
1.63
0.32
0.38
2.32
58
گروه بهمن
6.00
0.12
0.82
6.94
59
لاستیک سهند
2.73
0.30
0.60
3.63
60
لامپ پارس شهاب
1.84
0.26
0.45
2.55
61
لبنیات پاک
2.47
0.36
0.59
3.42
62
لعابیران
3.07
0.40
0.66
4.12
63
لنت ترمز
2.30
0.45
0.56
3.31
64
معادن روی ایران
19.65
0.15
0.83
20.63
65
معدنی املاح ایران
6.59
0.52
0.85
7.96
66
معدنی دماوند
1.91
0.30
0.35
2.56
67
مهندسی فیروزا
2.09
0.17
0.51
2.77
68
نوش مازندران
4.93
0.22
0.76
5.91
69
نیرومحرکه
2.86
0.26
0.63
3.75
میانگین کل
0.39
0.68
6.74
5.65

پیوست ب) همبستگی و رگرسیون به تفکیک سال
جدول شماره 1: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و نوسانات قیمت سهام
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.23
0.05
1.22
0.31
1381
0.29
0.09
2.04
0.12
1382
0.30
0.09
2.22
0.09
1383
0.37
0.14
3.49
0.02
1384
0.08
0.01
0.16
0.92
1385
0.26
0.07
1.54
0.21
1386
0.27
0.07
1.73
0.17
1387
0.20
0.04
0.89
0.45
جدول شماره 2: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و نسبت قیمت به سود
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.18
0.03
0.50
0.69
1381
0.28
0.08
1.78
0.16
1382
0.34
0.11
2.80
0.05
1383
0.16
0.03
0.56
0.64
1384
0.12
0.01
0.30
0.82
1385
0.17
0.03
0.64
0.59
1386
0.27
0.07
1.65
0.19
1387
0.18
0.03
0.69
0.56

جدول شماره 3: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و حجم معاملات سهام
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.30
0.09
2.13
0.10
1381
0.28
0.08
1.83
0.15
1382
0.21
0.04
0.98
0.41
1383
0.44
0.19
5.17
0.00
1384
0.33
0.11
2.57
0.06
1385
0.56
0.31
9.78
0.00
1386
0.53
0.29
8.53
0.00
1387
0.35
0.12
3.03
0.04

جدول شماره 4: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و EPS
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.28
0.08
1.78
0.16
1381
0.47
0.22
6.08
0.00
1382
0.60
0.35
11.89
0.00
1383
0.55
0.30
9.27
0.00
1384
0.47
0.22
6.03
0.00
1385
0.66
0.44
16.96
0.00
1386
0.68
0.46
18.67
0.00
1387
0.61
0.37
12.59
0.00

جدول شماره 5: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و ثبات روند EPS
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.33
0.11
2.58
0.06
1381
0.29
0.08
1.94
0.13
1382
0.16
0.03
0.57
0.64
1383
0.32
0.10
2.39
0.08
1384
0.31
0.10
2.28
0.09
1385
0.21
0.05
1.05
0.38
1386
0.15
0.02
0.53
0.66
1387
0.49
0.24
6.81
0.00

جدول شماره 6: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و DPS
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.27
0.07
1.30
0.28
1381
0.55
0.31
6.95
0.00
1382
0.63
0.40
9.36
0.00
1383
0.50
0.25
4.63
0.01€€€€€
1384
0.47
0.22
6.00
0.00
1385
0.70
0.49
20.74
0.00
1386
0.67
0.45
17.92
0.00
1387
0.57
0.32
10.20
0.00

جدول شماره 7: ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ، آماره F و سطح معنی داری رگرسیون به تفکیک سال بین متغیرهای سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک
سال
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
F
sig
1380
0.22
0.05
1.07
0.37
1381
0.12
0.02
0.34
0.80
1382
0.19
0.04
0.85
0.47
1383
0.19
0.04
0.79
0.50
1384
0.13
0.02
0.37
0.77
1385
0.16
0.03
0.59
0.62
1386
0.08
0.01
0.15
0.93
1387
0.16
0.02
0.54
0.65

منابع و ماخذ

منابع فارسی:
1. امام ، س ، 1389 ،"عوامل موثر بر سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران"، دانش حسابداری ، شماره 164
2. حافظ نیا ، م.ر ، 1386 ،"مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی"، چاپ چهارم ، انتشارات سمت.
3. خاکی ، غ.ر ، 1388 ،"روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی"، چاپ پنجم ، انتشارات بازتاب.
4. خاوندکار ، ج ، 1388 ،"سرمایه فکری مدیریت و مدل های سنجش"، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران
5. خوش طینت ، م ، 1377 ،"اثرات ارائه صورتهای مالی بر قضاوت سرمایه گذاران در تصمیمات سرمایه گذاری"، بررسی های حسابداری و حسابرسی ، شماره 24 و 25
6. طالب نیا ، ق ، 1385 ،"ارزیابی میزان اتکاء معامله گران بورس اوراق بهادار تهران به اطلاعات حسابداری و غیر حسابداری در تصمیمات سرمایه گذاری"، تحقیقات مالی، شماره 21
7. عالم تبریز ، ا ، 1388 ،"سرمایه فکری اندازه گیری افشا مدیریت"، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
8. عبدی ، ر ، 1386 ،"بررسی سرمایه فکری و ارزش بازار شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصل نامه بررسی های حسابداری و حسابرسی ، شماره 34.
9. قلیچ لی ، ب ، 1385 ،"نقش سرمایه فکری و سرمایه اجتماعی در مزیت رقابتی"، پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
10. قلیچ لی ، ب ، 1388 ،"مدیریت دانش"، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
11. مدهوشی ، م ، 1388 "سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکتها" بررسیهای حسابداری و حسابرسی، شماره 57

منابع لاتین:

1. Arvidsson, S ,( 2003) ," Demand and Supply of Information on Intangibles – The Case of Knowledge-intensive Companies. Ph.D". dissertation, University of Lund: The Institute of Economic Research.
2. Garcia , E ,(2007), "The use of intellectual capital information in investment decisions An empirical study using analyst reports", The International Journal of Accounting, 42
3. Nikomaram, H , (2010), "Relationship between Effect of Intellectual Capital on Performance of Value and Growth Companies Listed in Tehran Stock Exchange (TSE) ", The International Journal of Accounting.
4. Bouwman, M., Frishkoff, P., & Frishkoff, P. (1987), "How do financial analysts make decisions? A process model of the investment screening decision ", Accounting, Organizations and Society, 12(1), 1−29.
5. Chung, L., & Meador,W , (1984) , "The stock valuation process: The analysts' view", Financial Analysts Journal, 40(6), 41−48.
6. Beattie, V. ,(1999) , "Business reporting: The inevitable change. Edinburgh" Institute of Chartered Accountants
7. Scotland.Previs, G. J., Bricker, R. J., Robinson, T. R., & Young, S. J. (1994), "A content analysis of sell-side financial analyst company reports" Accounting Horizons, 8(2), 55−70.
8. lev, b ,( 1999) ,"seeing is believing- a better approach to estimate knowledge capital" ,CFO, 15:29-36
9. Meritum, b ,( 2002) ,"seeing guidelines for managing and reporting on intangibles" ,Madrid: airtel-vodafone foundation
10. pulic, a ,( 2000) ,"VAIC – an accounting tool for IC managment" ,international journal of technology management, 20/5-8:702/714
11. stewart, g ,( 1991) ,"intellectual capital: the new wealth of organizations " ,new York , NY: doubleday/currency
12. Bontis, n ,( 1998 ) ," intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models " , management decision, Vol.36 No. 2, pp. 63-76
13. Chang, L ,( 2007) ,"valuing intellectual capital and firms performance: modifying value added intellectual coefficient (vaic) in taiwan IT industry " ,unpublished doctoral dissertation, gate university , august 2007
14. chen, g ,( 2004 ) ," measures intellectual capital: a new model and empirical study " , journal intellectual capital, Vol.5 No. 1, 2004 pp. 195-212
15. Guthrie, j ,( 2000 ) ," intellectual capital: Australian annual reporting practices " , journal of intellectual capital, Vol.1 No. 3, 2000 , pp.241-251
16. Mouritsen, j ,( 2001 ) ," reading intellectual capital statement describing and prescribing knowledge management strategies " , Vol.2 No. 4, pp.359-383
17. Peppard, j ,( 2001 ) ," leveraging intellectual capital at apion " , journal of intellectual capital, Vol.2 No. 3, pp.225-235

Abstract:
Investment decision process, influenced by a combination of financial and non financial information. The Report of the directors of the Company's operations and performance of the capital market offer Only the financial aspect is evident in the case and Includes less information of intangible items, Thus, in addition to financial information, investors need more information about the intangible factors that affect stock prices.
The study tried to the power relate of information relate to the intellectual capital investment decisions be measured through statistical tests, It can help investors to identify variables that they are able to enter these variables in the model to achieve better efficiency.
After data collection and data analysis through statistical tests, we came to the conclusion that intellectual capital and the three indicators influencing investment decisions as the stock turnover variables, EPS and DPS (Assumptions third, fourth and sixth), There is a significant relationship. So can investors in their decision model use of Variable volume of stock transactions, EPS and DPS, Suggested that in order to maximize its efficiency can Intellectual capital also vary in their decision to model.
In this study, we also realized that Between intellectual capital and four other indicators influencing investment decisions The variables, stock price fluctuations, price to earnings ratio, the stability EPS and the risk of per share (Assumptions first, second, fifth and seventh) There is no significant relationship. So investors in their decision model use of these four variables If you add a variable to the intellectual capital variables in the model decision, Not see a major change in its output
Key words:Intellectual capital, human capital, physical capital, corporate finance, investment decisions

Islamic Azad University
Arak Branch

Faculty of Management-Department of Accounting
€€ ((M.A)) Thesis

Subject:
Investigation The Amount of Rely Dealers Tehran Stock Exchange to Information Intellectual Capital in Investment Decisions

Thesis Advisor:
Mahmood Hemmat Far Ph.D.

Consulted by:
Mr. Alireza Farshid Pour

By:
Seyed Mohammad Ali Mir Talayee

Autumn 2011

1- EPS
2- DPS
3- Emma Garcia Meca & Isabel Martinez
4- Bouwman & Frishkoff
3- Chung & Meador
6- Beattie
7- Previs & Young
8- Arvidsson
3- Emma Garcia & Martinez
1- Lev
11- Stewart
12- Barokh lev
13- Kandrick
14- Petty & Guthrie
15- Lev
16- Chen
17- Chang
18- Bontise
19- Stewart
20- Stern stewart and co
21- Stewart
22- Northwestern university
23- Pulic
24- Barokh lev
25- Guthrie
26- Scandia
27- Edinson
28- Dowling & pfeffer
29- Mouritsen
30- Guthree et al
31- Freeman
32- Guthrie et al
33- Ownership concentration
34- Scandia
35- Ordenz de pablos
36- Meritum
37-Hang
38- Kolmogorov & Smirinov
39- Durbin – vatson Test
40- Multi colinearity
41- Variance inflation factor, VIF
42- Pulic
43- VAIC
44- Value Added
4- Human Capital Efficiency
1- Structural Capital Efficiency
2- Physical Capital Efficiency
3- Operating Profits
49- Depreciation and Amortization
50- Total Employee Expenses
51- Characteristic Line
1-P-value&significant level
1-Std deviation
1-A.N.K.OLMOGOROV &N.V.SMIRNOV
2-Durbin-vatson test
3-Multi Colinearity
1-Normality test
2-Komogorv& Smirnov
59- Cox – box
—————

————————————————————

—————

————————————————————

و

فهرست مطالب
عنوان صفحه

ل

فهرست جداول
عنوان صفحه

ع

فهرست نمودارها
عنوان صفحه

2

فصل اول ……………………………………………………………………………………. کلیات تحقیق

13

فصل دوم ………………………………………………………………………. مروری بر ادبیات تحقیق

68

فصل سوم ……………………………………………………………………………. روش اجرای تحقیق

86

فصل چهارم ………………………………………………………………………. تجزیه و تحلیل داده ها

127

فصل پنجم ……………………………………………………………………… نتیجه گیری و پیشنهادات

136

147

146

148