وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان ….
اداره آموزش و پرورش شهرستان ….
عنوان آموزش پژوهی :
چگونگی بهبود مشکل بدخطی و فاصله زیاد بین کلمه را دانش آموزم
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
تقدیم به :
همه ی معلمان که ایثار کارشان و صبر مرامشان است ، آنانی که افق دیدگانشان عزت ایران و اقیانوس دل هاشان آکنده از عشق به فرزندان معصوم این مرز و بوم است . بی آن که از ایشان نامی باشد ، نام و نشان این مرز و بوم ثمره ی مجاهدت های آنان است ،آخرتشان مملو از اجر و الطاف الهی باد .
تشکر و قدردانی:
اینک که این آموزش پژوهی به لطف ایزد منان به اتمام رسیده بر خود لازم می دانیم که از همه کسانی که طی این پژوهش با راهنمایی و مساعدت خویش مارا یاری کرده اند تشکر نماییم. و جهت ارائه نظرات مفید و ارزنده شان و وقتی که در روند هدایت پژوهش داشته اند متشکریم.
فهرست مطالب
چکیده : 8
واژه های کلیدی: 8
مقدمه : 9
بیان مسئله 9
توصیف وضعیت موجود 12
ادبیات و پیشینه ی تحقیق 14
پس از اجرای راهکارهای فوق نتایج ذیل بدست آمده است: 15
آموزش درست نویسی: 16
گردآوری شواهد یک: 16
تجزیه و تحلیل داده ها 17
یافته های تحقیق 18
شیوه های درمانی: 19
ارائه ی راهکارهای عملی برای برطرف کردن مشکل بدخطی دانش آموز 22
اجرای طرح جدید و نظارت بر آن 23
گردآوری اطلاعات(شواهد دو) 24
ارزشیابی تاثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن 25
نتیجه گیری 26
پیشنهادات 29
فهرست منابع: 31
چکیده :
در بررسی علل بدخطی دانش آموزان دوره ابتدایی، علاوه بر عوامل آموزشی وتربیتی موثر بر دست خط آنان ،بایدعوامل مربوط به وضعیت جسمی وروانی کودکان نیز مورد توجه قرار گیرد.
چه بسا بد خطی دانش آموزان بدلیل ضایعات استخوانی، عصبی یا حالات عاطفی وروانی نامطلوب باشد.در این صورت آموزشهای معلم در زمینه خوشنویسی کافی نخواهد بودوارجاع به یک متخصص، امری ضروری است.از میان همه مهارتهای تحصیلی، نوشتن ملموسترین آنهاست .زیرا فرد با استفاده از این مهارت سندی از خود به جای می گذارد.به همین دلیل مهارت در خوشنویسی اهمیت بسزایی دارد.شناخت علل وعوامل موثر بر بدخطی از آن جهت اهمیت دارد که با ریشه یابی ورفع آنها می توان تا حد زیادی به مهارت در خوشنویسی کمک کرد. اینجانب ،آموزگار پایه …… در اوایل سالتحصیلی با دیدن مشق و املای " مهدی " متوجه مشکل بدخطی او و فاصله بین کلمات که گاهی تا حد نارسا نویسی نیز می رسید ، شدم . با شواهدی که من از مشکل مهدی داشتم با همکارانم تصمیم گرفتیم در جهت بهبود خط نوشتاری اش به او کمک نماییم ما در این آموزش پژوهی سعی کردیم دانش آموز روش صحیح نوشتن ، مداد در دست گرفتن ، شکل صحیح حروف ، اندازه ی بیاض و سواد حروف ، ابتدا و انتهای نگارش حروف و … را یاد بگیرد. و همچنین برای تقویت عضلات ماهیچه ای دست دانش آموز و هماهنگ تر شدن بیشتر چشم و دست او هنگام نوشتن، فعالیت هایی را در زنگ های هنر و ورزش با همکاری و مساعدت های مدیر و مربی تربیت بدنی انجام دادیم.و همچنین برای رفع موانع فیزیکی،جسمی و نگارشی تا رسیدن به وضع مطلوب تلاش کردیم.
واژه های کلیدی:
نارسانویسی،خط نوشتاری،آموزش پژوهی
مقدمه :
امروزه یکی از ابزارهای برقراری ارتباط با محیط بیرونی، دست نوشته یا خط است. بنابراین لازم است بشر با قواعد و اصول صحیح نگارش آشنا شود. در قرون اخیر با آمدن چاپ و نگارش کتب و مجلات با خط نسخ چاپی، خط اصیل و زیبای فارسی مورد کم لطفی قرار گرفته است و با مرور زمان به خوشنویسی به اندازه دروس دیگر اهمیت نمی دهند. از آنجا که خط خوش در روحیه و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارد،در پژوهش حاضر ، با توجه به این اصل که کودک بیشتر به بازی علاقه مند است ، بد خطی دانش آموز اصلاح شده است . همچنین به صورت ریشه ای به مشکل پرداخته شده است ، نه این که متوسل به رو نویسی هایبی هدف و خسته کننده شود که در مواردی به تشدید مشکل منجر می شود .
این نوشتار شامل چندین بخش است که پس از بیان مسئله و ارائه ی شواهد و تحلیل داده ها ، راه حلهایی را بطور موقّت در نظر گرفته و سر انجام پس از گزینش روش موثّر با نظارت بر آن شواهدی دال بر بهبود مشکل ارائه کرده و پس از تایید وضع مطلوب از جانب چند مرجع ، توصیه هایی شده است.
بیان مسئله
عوامل موثر بر بدخطی دانش آموزان: ا-عوامل مربوط به خانواده 2-عوامل مربوط به معلم وشیوه های آموزشی وتربیتی مدرسه 3-عوامل مربوط به دانش آموزان
1-عوامل مربوط به خانواده: نقش خانواده را در یادگیری مطلوب دانش آموزان نباید نادیده گرفت.از آنجا که خوشنویسی مهارتی است که مانند سایر مهارتها باید آموخته شود چنانچه کودک در خانواده ای زندگی کند که اعضای آن از ذوق واستعداد هنری بیشتری برخوردار باشند وبه فرزندان خود توجه کافی مبذول دارند کودک کمتر گرفتار معضل بدخطی می شود.نقطه مقابل چنین خانواده ای کسانی هستند که نسبت به فرزندان خود بی تفاوت اند واز تشویق وتنبیه به موقع برای انجام تکالیف فرزندانشان استفاده نمی کنندودر واقع انگیزه لازم را برای اجرای بهتر تکالیف در فرزندان خودبوجود نمی آورند.چنین کودکانی اغلب با اکراه وبی میلی به نوشتن اقدام می کنند که طبیعتا نتیجه آن نیز رضایت بخش نخواهد بود.
کودکانی که در خانواده های به هم ریخته یا خانواده هایی زندگی می کنند که محرومیت فرهنگی واجتماعی دارند از لحاظ عاطفی آسیب شدیدتری می بینند واین آسیب عاطفی برروی کلیه زمینه های تحصیلی آنان تاثیر می گذارد.
2-عوامل مربوط به معلم وشیوه های تربیتی: از بین عوامل مربوط به معلم، که مهمترین آنها شیوه های آموزشی است. اگر معلم خود دست خط بدی داشته باشد قادر به تربیت دانش آموزان خوش خط نخواهد بود.نکته مهم دیگر، طرز برخورد معلم با دانش آموزانی است که شخصیت اضطرابی دارند.این گونه افراد بیش از سایرین از شکست می ترسند.اضطراب این دسته از دانش آموزان علاوه بر مسائل خانوادگی ممکن است ناشی از شکست وناکامی،تجربه های ناموفق، تنبیه وفشار معلمان برای موفقیت باشد.لذا معلمان باید به شرایط خاص روحی آنان توجه کنند واساس کار خود را برکاهش تنش قرار دهند.همچنین معلمانی که بیش از حد تکالیف نوشتنی به دانش آموزان خود می دهند سبب خستگی دانش آموزان ودر نتیجه بدخطی آنها می شود.از نکات دیگری که معلم بایستی به آنها توجه کند طرز صحیح قرار گرفتن کاغذ وبدن دانش آموزان ونیز طرز صحیح به دست گرفتن قلم در هنگام انجام تکالیف است. شماری از دانش آموزان در هنگام نوشتن سرشان را به کاغذ می چسبانند یا کاغذ را بیش از حد کج می گذارند.عده ای از آنها قلم را طوری در دست می گیرند که نوشته های خود را نمی بینند .بعضی از آنها نیز آن قدر قلم را بالا می گیرند که قادر به کنترل حرکات دست در هنگام نوشتن نیستند.با این توضیحات معلم باید به کودکان ،نحوه صحیح قرار گرفتن کاغذ وبدن وشیوه صحیح گرفتن قلم را بیاموزد.همچنین باید به کودک بیاموزد که در هنگام نوشتن به آنچه می نویسد یعنی جهت حرکت دست خود بر روی کاغذ نگاه کند.در غیر این صورت حروف را در هم نوشته یا به سمت بالا وپایین خط زمینه منحرف می شود.
3-عوامل مربوط به دانش آموز:برای اینکه کودک بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد لازم است از سلامت کافی در زمینه های جسمی وروانی برخوردار باشد.در این جا عواملی که به نوعی در بدخطی کودکان موثرند مورد بررسی قرار می گیرند:
الف)اختلال در عملکرد دست وانگشتان به علت ضایعات ارتوپدیک(استخوانی):یک کودک سالم وطبیعی باید بتواند قلم را با سه انگشت شست، اشاره و وسط بگیرد.اگر به هر دلیلی اختلالی در عملکرد انگشتان وجود داشته باشد کودک نه تنها نوشتن را به نحو مطلوب انجام نمی دهد بلکه برای انجام آن به وقت بیشتری نیز نسبت به سایر دانش آموزان نیاز دارد.علاوه بر آن وجود هر گونه زخم یا عاملی که باعث درد در انگشتان شود برروی دست خط دانش آموزان تاثیر می گذارد.همچنین کودک برای اینکه بتواند خوب بنویسد لازم است که هیچ گونه ضایعه ای در قسمت های فوقانی دست مثل آرنج، ساعد وبازو نداشته باشد.وجود سوختگی، شکستگی، کوفتگی وزخم در هر یک از این قسمت ها موجب بدخطی می شود.محدودیت حرکتی در مفاصل مچ انگشتان، آرنج وبازو نیز از جمله عوامل بد خطی اند.
ب)اختلال در عملکرد دست وانگشتان به علت ضایعات عصبی:در همه اختلالات مربوط به دست وانگشتان به دلیل آسیب دیدگی شدید اعصاب حرکتی وناهماهنگی بین دست ،چشم وتوان عضلات خط دانش آموزان خیلی بد وبعضا ناخواناست.از میان این اختلالات می توان به انواع آسیب مغزی، فلج مغزی، صرع ومیوپاتی(بیماری عضلانی)اشاره کرد.
کودکان فلج مغزی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1-اسپاستیک: این کودکان به دلیل سفتی موجود در عضلاتشان بد خط می نویسند.ممکن است این سفتی محدودیت حرکتی در مفاصل دست نظیر مچ آرنج وبازو ایجاد کندکه در هنگام نوشتن اجازه مانور به فرد نمی دهد.
2-هیپوتانیا:این کودکان به سبب پایین بودن توان عضلاتشان قادر به استفاده صحیح از قلم نیستند.یعنی قدرت کافی برای گرفتن قلم ندارند ومعمولا نوشته های آنها بسیار کمرنگ وعاری از هر گونه ظرافتی است.
3-آتتویید:این کودکان به علت حرکات زایدی که در اندامهای خود خصوصا دستهایشان دارند بسیار بدخط می نویسند.وقادر به کنترل قلم نیستند.وهنگام نوشتن به بالا وپایین خط زمینه منحرف می شوند.
4-آتاکسی:این کودکان به سبب لرزش در دستهایشان بدخط می نویسند.کودکان مبتلا به ضایعات مخچه ای،کلمات را بزرگتر از آنچه باید، می نویسند.کودکانی که صرع دارند در زمانی که دچارحمله صرع می شوند قادر به استفاده درست از قلم نیستندوبدخط می نویسند.
ج)عدم غلبه طرفی مغز:کودک پیش از نوشتن باید غلبه طرفی(چپ برتری یا راست برتری) را به دست آورد.در کودکانی که غلبه طرفی تثبیت نشده یعنی برخی کارها را باسمت چپ وبرخی دیگر را با سمت راست بدن انجام می دهد ودر نوشتن نیز طور متناوب از هر دو دست استفاده می کند بد خطی وجود دارد.
د)عوامل روحی وروانی: ممکن است بد خطی با عواملی نظیر اضطراب واختلالات عصبی همراه باشد ودر برخی اوقات حالات عصبی موجب گرفتگی عضله در کودکان می شود.یعنی ماهیچه های دست کودک بعد از نوشتن چند سطر دچار انقباض شده وکودک دیگر قادر به نوشتن نیست.بیقراری، بیش فعالی، کم توجهی وتمرکز ضعیف نیز بر روی خط دانش آموزان موثرند.
ه)چپ دستی:کودکانی که چپ دست هستند نمی توانند آنچه را که می نویسند به خوبی ببینند زیرا دست آنها روی نوشته هایشان را می پوشاند وهمین عامل سبب بد خطی آنان می شود.اگر کودکان چپ دست کاغذ را بر خلاف جهتی که راست دستها می گذارند قرار دهند برای نوشتن در وضعیت طبیعی وراحتی قرار می گیرند.
و)نبود دید کافی:بسیاری از کودکان به علت نداشتن دید کافی چشمهای خود را به کاغذ بسیار نزدیک می کنند.دست نوشته های این کودکان معمولا خط خوردگی وپاک کردنهای فراوان دارد.
توصیف وضعیت موجود
خط خوب یکی از مهارت هایی است که باید از سن کم به دانش آموزان آموخته شود درغیر این صورت بخشی از فرایند یاددهی و یادگیری دچار نقص خواهد شد. آموزش خط باید از خردسالی شروع شود زیرا پایدارتر خواهد بود. از این رو درک صحیح مکانیسم ها و عواملی که می توانند باعث مشکلات دست خط شوند ضروری به نظر می رسد. اینجانب ………………آموزگار پایه ……. آموزشگاه…………………. مدت………. سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت می باشم. در اوایل سالتحصیلی متوجه شدم که یکی از دانش آموزان نسبت به دیگر دانش آموزان دارای خطی نا زیبا و نا متناسب می باشد.با بررسی و نظارت بیشتر و تکالیف انجام شده در کلاس و اظهارات والدین وی به فکر پژوهش برای رفع مشکل نا رسا نویسی و بد خطی وی برآمدم.
در نوشته های این دانش آموز اندازه ی حروف در یک کلمه با هم تناسب ندارند .( حروف دندانه دار ، ریز و حروف قبلی و بعدی را درشت می نویسد ) دو جزء کلمات ترکیبی را خیلی با فاصله می نویسد ، به طوری که دو کلمه ی جدا از هم تصور می شود. حروف گودی دار ( مقعر ) مانند " ی " ، " ل " و " ن " را به صورت شکسته و گوشه دار می نویسد.و بین کلمات فاصله می اندازد.
اتصالات حروف را در کلمات به صورت اصولی انجام نمی دهد و در نوشته هایش خط زمینه را رعایتنمی کند. گاهی که اشتباه می نویسد دوباره بدون پاک کردن ، روی همان کلمه ی اشتباه شروع به تصحیح می نماید . بنابراین نوشته ها ی وی نا مفهوم و کثیف به نظر می رسد. به خاطر همین بد خطی و عدم استفاده از مداد پاک کن در اکثر مواقع ، دفاتر و کتابهایش اغلب کثیف و نا مرتب است.
البته گاهی با تشویق های من و مادرش حوصله به خرج می دهد و خوب می نویسد. و این روزنه ای برای شروع به اصلاح وضع موجود برای من می باشد.
ü راستی چه عواملی موجب ایجاد این مشکل شده است؟
ü آیا ضعف از اندامهای نوشتاری اوست ؟
ü آیا ما می توانیم این مشکل را رفع کنیم ؟
ادبیات و پیشینه ی تحقیق
در تحقیقی که توسط خانم " سهیلا گنج خانی " با عنوان راهکارهای عملی برای کاهش میزان بد خطیدانش آموزان در دبستان شهید بخارایی ناحیه یک زنجان انجام گرفته است بهراه حلهای زیر جهت رفع مشکل اشاره شده است.
1 – استفاده از رسم الخط تحریری موجود در بازار
2-دانش آموزان با راهنمایی معلّم بطور مستقیم از روی خطوط و نمونه های تحریری، کپی برداری کنند.
3-شبیه سازی بطور مستقیم ( مشق نظری )
پس از انجام راهکارهای بالا به نتایج زیر دست یافته اند.
1- هرچه دانش آموزان تمرین بیشتری انجام می دادند مهارتشان در نوشتن خط نستعلیق افزایش می یافت.
2- انگیزه ی زیبا نویسی در دانش آموزان افزایش می یافت .
و در تحقیق دیگری که توسط خانم" صغری احمدی " آموزگار دبستان حضرت رقیه (س) ناحیه یک زنجان با عنوان راهکارهای عملی برای کاهش بد خطی دانش آموزان انجام گرفته است ، به این راهکارها اشاره شده است.
1- آموزش اولیا :که از آن ها خواسته شد در خانه جهت رسیدگی به تکالیف فرزندانشان وقتی را اختصاص دهند.
2- معلم و روش تدریس او: آموزش گرفتن صحیح مداد به دانش آموزان و جدّی گرفتن خط تحریری در کلاس و همچنین آموزش کپی برداری از روی کلمات بوسیله ی کاغذ های نازک
3- تشویق دانش آموزان :تشویق دانش آموزانی که بیشترین دقت و توجه را در زیبا نویسی داشتند.
4- آموزش قواعد خط تحریری : بوسیله ی بازی با شن و آبرنگ
5- تقلید از کلمات کتاب : موقع نوشتن و راهنمایی معلم
پس از اجرای راهکارهای فوق نتایج ذیل بدست آمده است:
1- بهتر شدن خط دانش آموزان توسط همکاران تایید گردید.
2- اولیای دانش آموزان نسبت به خط فرزندان خود حسّاسیت بیشتری داشته و آنان را به زیبا نویسی تشویق می نمودند.
3- خود معلم نیز مشاهده می کرد که دانش آموزان روز به روز زیبا تر و خوش خط تر می نویسند.
4- دانش آموزان برای زیبا نویسی و برای تشویق شدن با هم دیگر به رقابت می پرداختند.
5- انگیزه ی زیبا نویسی در دانش آموزان افزایش یافته بود.
اشکال در جهت یابی صحیح: برخی از دانش آموزان درک صحیحی از رابطه های فضایی ندارند و قادر نیستند اشکال صحیح حروف را بنویسند. مثلاً حرف" آ " را بیش از حد امتداد داده از روی خط می گذرانند ویا حروف کلمه ای مثل " آب " را اشتباه جا گذاری می کنند. وبه شکل " ب آ " می نویسند .
2-مشکلات نوشتن صحیح حروف الفبا ( حرف نویسی ) : در عمل برخی از دانش آموزان حتّی تا سالها بعد از کلاس اول نیز در نوشتن صحیح شکل حروف الفبا دچار مشکلات مختلفی هستند. گاهی حروف را بیش از حد بزرگ و یا کوچک می نویسند . در برخی موارد ، خطوط مستقیم ( افقی یا عمودی ) را به حالت قوس دار می نویسند ویا بالعکس.
3-مشکلات نسخه برداری صحیح از کلمات ( رونویسی ): این هم نشینی به سه صورت انجام می پذیرد:
– به کار بردن حروف منفصل ، مثل ( آزادی)
– ترکیب حروف متّصل ، مثل ( میهن )
– قرار گرفتن حروف بصورت مختلط ، مثل ( برابری )
به عبارت دیگر دانش آموزان فارسی زبان مجبورند رویه ی جدا نویسی و رویه ی سرهم نویسی را بیاموزند.
آموزش درست نویسی:
به دانش آموزان بیاموزید درست و راحت بنویسند ، مهمترین این اصول عبارتند از :
1- روش به دست گرفتن قلم : در هنگام نوشتن ، قلم بین انگشتان شست و نشانه قرار گیرد و تکیه ی آن بر انگشت میانه باشد. در این حالت انگشت شست ونشانه نباید خمیدگی زیادی پیدا کند و قلم باید در امتداد انگشت نشانه قرار گیرد.
2- روش نشستن در هنگام نوشتن : اگر هنگام نوشتن کمر و گردن خود را زیاد خم کنند ، ستون فقرات آنان از حالت طبیعی خارج می شود و در آینده سلامتشان به خطر خواهد افتاد. بنابرین باید به دانش آموزان یادآوری شود که هنگام نوشتن ( در پشت میز یا روی زمین ) کمر و گردن خود را مستقیم و راست نگه دارند.و از خمیدگی بیش از اندازه ی ستون فقرات بپرهیزند.
3- فاصله ی چشم از کاغذ و روش قرار دادن کاغذ: هنگام نوشتن ، چشم باید حدود 30 سانتی
متر از کاغذ فاصله داشته باشد. رعایت نکردن این فاصله سبب خستگی چشم شده ، در مدت طولانی به قوه بینایی دانش آموز آسیب می رساند.
میزان نور: متعادل ترین مقدار نور،نور طبیعی روز است که از پنجره سمت چپ به داخل اتاق و محل نوشتن می تابد .
گردآوری شواهد یک:
الف- مشاهدات ( مستقیم و غیر مستقیم ) در موقعیت های مختلف خصوصاً در زمان انجام فعالیتهای عملی
ب- بررسی و تحلیل پرسشنامه ی سیاهه ی رفتار
ج – اسناد و دارک ( عکس های گرفته شده از حالات مختلف دانش آموز ) ( پیوست شماره ی 2 ) همراه بادست خط دانش آموز
د- پرسشهای مصاحبه ای از معلمان پایه سوم مدارس مختلف
هـ – یادداشت های روزانه
الف- مشاهدات : مشکل بدخطی این دانش آموز طبق بررسی هایی که از پوشه ی کار کلاس اول او به عمل آمد. مشخص شده بود او علاوه بر آنکه اندازه وشیب و شکل کلی حروف را صحیح انجام نمی داده ، جهت رسم شکل حروف را هم نمی دانسته است. امسال هم در پایه سوم با مشاهده ی خودم که در بررسی تکالیف او و دست خطش در پای تابلوی کلاس و اعتراض دوستانش از ناخوانا بودن نوشته های او و همچنین گلایه ی مادر دانش آموز و بیان اظهارات ایشان در زمان دیدار با من بعمل آمده بود من به این مشکل او پی بردم. و به همین دلیل در جستجوی راه حلی برای رفع این مشکل او برآمدم. و با همکارانم تصمیم گرفتیم در این مورد آموزش پژوهی انجام دهیم .
تجزیه و تحلیل داده ها
طبق بررسی های انجام شده بر روی شواهد یک و با مطالعه ی مبانی نظری مرتبط با مشکل بد خطی ، عوامل مختلفی می تواند. در ایجاد این مسئله موثر باشند. که از جمله ی آن ها می توان به آموزش نا مناسب ، عوامل جسمانی ، خانواده ، عوامل روحی – عاطفی و شرایط و موقعیت کلاسی اشاره کرد.
آموزش نا مناسب را می توا ن از مهمترین عوامل دانست. که در این جا نحوه ی تدریس و ارزیابی معلم ، نقش بخصوصی را ایفا می کند. معلمی که با دادن تکالیف زیاد و نا مناسب پوشه ی کار را از سر خود وا می کند واز تکالیف کاربردی استفاده نمی کند و به کمیت تکالیف بیشتر از کیفیت آن ها اهمیت می دهد باعث خستگی زیاد و کاهش انگیزه در دانش آموز می شود. که در نگارش صحیح و زیبا نوشتن او تاثیر می گذارد.ودر دانش آموز ایجاد استرس و اضطراب شدید می نماید و همچنین نبود وقت کافی جهت نظارت معلم بر تکالیف دانش آموزان به علت چند پایه بودن کلاس باعث می شود که دانش آموزان نسبت به انجام تکالیف نوشتاری خود بی علاقه و بی انگیزه شوند. و همین آموزش نامناسب معلم می تواند در دانش آموزان مشکلات روحی و عاطفی ایجاد کند.
خانواده از دیگر عوامل موثر بر کیفیت دست خط دانش آموز می باشد . نقش خانواده بعنوان نقش راهنما در منزل ، تشویق دانش آموز و ایجاد ارتباط مستمر با مربیان آموزشی به جهت نظارت صحیح روی دست خط دانش آموزان است. عدم توجه والدین در بازخورد مناسب نسبت به تکالیف نیز عامل موثری بر بی نظمی و بد خطی کودک است. همچنین بد خطی بعضی از والدین بعنوان سرمشق و الگوی نامناسب شدت بخش این مشکل خواهد بود.
از عوامل دیگر می توان به عوامل فیزیکی محیط مدرسه اشاره کردکه شامل نبود نور کافی هنگام نوشتن ،نا مناسب بودن میز و نیمکت نسبت به قد دانش آموز و همچنین کیفیت لوازم نوشتاری او می شود. نامناسب بودن میز و نیمکت دانش آموز بر نحوه ی نشستن دانش آموز و عدم تسلط ا و در هنگام تاثیرمی گذارد.نامناسب و نا مطلوب بودن لوارم التحریر دانش آموز در ایجاد این مشکل می تواند اثر گذار باشد.وجود ناراحتیهای جسمانی از جمله ضعف بینایی،ضعف عضلات دست و…در تضعیف روحیه ی دانش آموز و عدم اعتماد به نفسش در نوشتن و یادگیری،نقش مهمی دارد.خستگی دانش آموز و یا خواب آلود بودن او در کلاس و دیگر عوامل روحی و عاطفیش از جمله ضروریاتی است که معلم باید در کلاس و در مورد تمامی دانش آموزانش مد نظر داشته باشد و تا حد توان در ریشه یابی این مشکلات و کاهش آنها تلاش کند. ما برای نشان دادن عوامل اثرگذار بر مشکل بدخطی از الگوی ترسیم مفاهیم استفاده کرده ایم.
یافته های تحقیق
انواع مختلف بد خط نویسی:
-درشت نویسی وریز نویسی
-فاصله گذاری نامناسب بین حروف وکلمات
-نامرتب نوشتن
-کج نوشتن حروف وکلمات
-خارج شدن از خط زمینه
-کم رنگ نویسی
-پر رنگ نویسی
شیوه های درمانی:
1- الگوی صحیح گرفتن قلم را به دانش آموزان یاد دهید.
2-با گره زدن یک نخ بر روی قلم ،محل مناسب برای گرفتن قلم را مشخص کنید.
3-چنانچه کودک از اختلال عاطفی وروانی رنج می برد او را به روانشناس ویا مشاور معرفی کنید.
4-جهت کاستن تنش کودک می بایستی: سعی کنید کودک تصویر مثبتی از خودش ایجاد کند،از سرزنش او به خاطر بد خطی خودداری کنید،از ایجاد اضطراب در کودک جلوگیری کنید،وی را تشویق نمایید.
5-اگر کودک دچار ضعف ویا محدودیت حرکتی است تمرینات زیر را انجام دهید:
-تمرینات روی تابلو:از کودک بخواهید با استفاده از حرکات آزاد وگسترده دست وبه کار گیری عضلات شانه بازو وانگشتان بر روی تابلو طراحی کند.
-پرورش حرکات نوشتن با سایر وسایل:از کودک بخواهید بجای استفاده از قلم از انگشت خود ورنگ گواش استفاده کند یا عمل نوشتن را بر روی یک سینی ماسه یا خاک انجام دهد. در صورت لرزش انگشتان کودک ،وی را به متخصص مغز واعصاب معرفی نمایید.ولی چنانچه کودک سر خود را خیلی به کاغذ نزدیک می کند وی را به چشم پزشک معرفی کنید.
۶-شرکت در کلاسهای خوشنویسی.
۷- اصلاح وضعیت نشستن دانش آموز.
۸-بریدن با قیچی.
۹-مچاله کردن کاغذ جهت تقویت انگشتان دست.
۱۰-باز و بستن دکمه٬زیپ٬بند کفش ٬پیچ و مهره و… جهت تقویت انگشتان.
۱۱-نوشتن و نقاشی کردن روی ماسه نرم.
۱۲-بازی با گل رس و ساختن وسیله با آن جهت تقویت انگشتان.
۱۳-پر کردن نقطه چین و نیز رنگ آمیزی کردن.
۱۴-نقاشی کردن با انگشتان و آبرنگ٬ رنگ پلاستیک و…
۱۵-کشیدن اشکال هندسی بصورت نقطه چین.
۱۶-کامل کردن کلمات و اعداد ناقص.
۱۷-نوشتن بین دو خط موازی(از خط بیرون نزند).
۱۸-شرکت دانش آموز در کلاسهای خوشنویسی.
تقویت غلبه طرفی مغز:
-از کودک بخواهید با پای راست به یک توپ لگد بزند.
-لوله ای را به کودک بدهید واز وی بخواهید که با یک دستشش روی چشم چپ خود را بگیرد وبا دست راستش درون لوله را نگاه کند.
-رادیوی کوچکی را به دست کودک بدهید واز او بخواهید آن را نزدیک گوشش بگیرد وبه آن گوش کند.
نکته مهم: اگر کودک تمایل دارد که از سمت چپ استفاده کند از او بخواهید همین اعمال را با سمت چپ انجام دهد.به این ترتیب یک سمت بدن کودک غالب می شود.
-چنانچه کودک چپ دست است از او بخواهید هنگام نوشتن سمت چپ کاغذ را به سمت بالا کج کند اگر کودک راست دست است از او بخواهید سمت راست کاغذ را بطرف بالا کج کند.
اگر کودک کلمات را بیش از حد بزرگ ویا کوچک می نویسد می توانید اندازه متوسطی برای کلمات در نظر بگیرید وبا گذاشتن فاصله بین کلمات از اوبخواهید فاصله تعیین شده را فقط با یک کلمه پر کند.
-اگر کودک بیش از حد پررنگ یا کمرنگ مینویسد به این ترتیب عمل می شود:
کاغذ سفیدی را زیر برگه کاربن وکاغذ سفید دیگری را بر روی آن قرار دهید.از کودکی که با فشار زیاد می نویسد بخواهید آن قدر ضعیف مداد را فشار دهدکه اثر زیادی از کلمه بر روی کاغذ زیرین باقی نماند.از کودکی که فشار کمتر از حد معمول به مداد وارد می کند بخواهید آن قدر به مداد فشار آورد که اثر آن بر روی کاغذ زیر کپی پررنگ باشد.
-اگر کودکی از خط راست خارج می شود از او بخواهید خط کشی را بالای خط زمینه قرار دهد.به گونه ای که هنگام نوشتن نوک مدادش با لبه خط کش تماس پیدا کند.هم چنین می توانید بالا وپایین خط زمینه دو خط کمرنگ بکشید واز کودک بخواهید کلمات را طوری بنویسد که از این دو خط خارج نشود .
-کج نوشتن کلمات از کج گذاشتن بیش از حد کاغذ ناشی می شود.اگربا دانش آموزی برخورد کردید که دست نوشته های کجی داشت از او بخواهیدکاغذ را در وضعیت بهتری قرار دهد.
-نامرتب نوشتن تکالیف توسط دانش آموز، ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد یا این که مداد را بیش از حد ممکن در دست می گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن به خود نداده است.بنابر این با برطرف کردن هر یک از این علل دانش آموز می تواند دست خط بهتری داشته باشد
ارائه ی راهکارهای عملی برای برطرف کردن مشکل بدخطی دانش آموز
1- ایجاد انگیزه ی زیبا نویسی در دانش آموزان با نشان دادن چند نمونه خط زیبا در کات پستال ها و کتاب های هنر . در این مرحله دانش آموز با دیدن این نمونه ها انگیزه ی بیشتری برای زیباتر نوشتن پیداکرد.( 19/01/91 )
2- آموزش صحیح به دست گرفتن قلم و همچنین طرز نشستن صحیح هنگام نوشتن با ارائه ی الگوهایی از هم کلاسی هایش( از اوایل سال تحصیلی)
3- فعالیت هایی برای تقویت عضلات کوچک و بزرگ دست دانش آموز ، در زنگ هنر انجام شد. که به شرح زیر می باشد: بازی با خمیر بازی و درست کردن اشکال و حروف ، مچاله کردن روزنامه ، باز و بسته کردن دکمه های لباس و بند کفش ، رسم کردن خطوط و نوشتن کلمات بر روی ماسه ی نرم وتمیز ، چنگ زدن هوا ، بریدن اشکال هندسی . بعد از انجام این فعالیت ها مشاهده شد که عضلات دست دانش آموز نسبت به قبل ورزیده تر و قویتر شد. که در به دست گرفتن مداد و تند نویسی او تاثیر زیادی گذاشت .( اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت )
4- برای هماهنگ تر شدن چشم و دست دانش آموز فعالیت هایی با همکاری معلم ورزش در زنگ های ورزش انجام شد. که به شرح زیر می باشد: انداختن توپ در سطل،گرفتن و پرتاب کردن توپ،پیچاندن نخ به دور قرقره،طناب بازی،نوشتن در هواوحمل یک استکان پر از آب،به گونه ای که هنگام راه رفتن آب نریزد.همچنین از اولیای دانش آموز مشکل دار در خواست شد.که این فعالیت ها یا فعالیت های شبیه آن در منزل نیز انجام شود.(اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت).در راستای فعالیت های انجام شده برای هماهنگی بیشتر چشم و دست دانش آموز،یک سری خطوط موازی با فاصله های کم و زیاد در دفتر شطرنجی به دانش آموز ارایه شد.تا او در وسط هر دو خط موازی یک خط راست از یک جهت بدون برداشتن مداد رسم کند.که این فعالیت ها تحت عنوان آزمون(فراستیک)در کتاب اختلالات دیکته نویسی دکتر مصطفی تبریزی آورده شده است
5- با انجام فعالیت های فوق تغییراتی در دست خط دانش آموز ایجاد شد.که با تشویق های معلم و توجیه کردن اولیا نسبت به رسیدگی به تکالیف فرزندشان و تمرین کردن با او باعث تقویت انگیزه در دانش آموز گردید.و در ذهن دانش آموز تصویر مثبتی از خودش ایجاد شد.
6- به وسیله لاک غلط گیر یک علامت بر روی مداد دانش آموز مشخص کردیم.تا محل مناسبی که هنگام نوشتن باید بگیرد. را از یاد نبرد.
7- برای آشنایی بیشتر دانش آموز با روش و نحوه ی نوشتن خط تحریری،از کتاب چهار جلدی تمرین خط(سید مرتضی موسوی گرمارودی) استفاده کردیم و آن را در اختیار دانش آموز قرار دادیم. و همچنین کپی برداری از روی کلمات کتاب به وسیله ی کاغذ نازک را به دانش آموز آموزش دادیم که کودک می تواند در طول تابستان هم به کمک اولیا این تمرینات را انجام دهد.
8- علاوه بر دادن سرمشق مناسب و به اندازه، از دانش آموز خواسته شد .کارهایی را که در منزل انجام می دهد. به صورت یایادداشت های روزانه تهیه کند و در کلاس ارائه دهد.
9- در هر دو سه روز یک بار در زنگ های درس بنویسیم مسابقه ی خط برگزار شد. و به نفرات برتر بخصوص کسانی که خطشان بهتر شده بود جوایزی اهداء گردید.
10- نشاندن دانش آموز مشکل دار در کنار یکی از هم کلاسی های خوش خط تا باعث انگیزه و فعالیت بیشتر در او شود.
اجرای طرح جدید و نظارت بر آن
1- شیوه ی نظارت در مرحله ی اول (ایجاد انگیزه ) مشاهده ی عملکرد او توسط معلم حین انجام تکالیف و ارائه ی رهنمودهای بعدی .
2- راه نظارت بر شیوه ی صحیح به دست گرفتن قلم بصورت مشاهده ی مستقیم و ارائه ی الگوهای مناسب انجام گرفت.
3- در فعالیت های مربوط به تقویت عضلات شیوه ی نظارت ، مشاهده ی مستقیم معلم بود.
4- در فعالیت های مربوط به هماهنگی چشم و دست دانش آموز که در زنگ های ورزش انجام شد ، شیوه ی نظارت مشاهده ی مستقیم معلم و نظرخواهی از دبیر تربیت بدنی ، وهمچنین بازبینی دفتر شطرنجی دانش آموز بود.
5- در راهکار پنجم نظارت بصورت مشاهده ی مستقیم خود معلم و والدین و اظهارات آن ها .
6- در راهکار ششم شیوه ی نظارت به مشاهده ی مستقیم معلم در نحوه ی به دست گرفتن مداد توسط دانش آموز بود.
7- در راهکار هفتم شیوه ی نظارت بصورت مشاهده ی مستقیم و بازبینی کتاب خط دانش آموز و ارائه ی باز خوردها وراهنماییهای لازم.
8- در راهکار هشتم شیوه ی نظارت بصورت مشاهده ی مستقیم معلم و بازخوردهای اولیا و بازبینی یادداشتهای روزانه .
9- در راهکارهای نهم ودهم شیوه ی نظارت بصورت مشاهده ی مستقیم عملکرد و میزان علاقه یدانش آموز بود.
10- بطور کلی در این پژوهش نحوه ی نظارت بر اجرای راهکارها ، مشاهده ی مستقیم معلم هنگام انجام تکالیف و فعالیت ها و نظرخواهی از دبیر تربیت بدنی واولیای دانش آموز بود.
گردآوری اطلاعات(شواهد دو)
پس از انجام راهکارهای بیان شده در گام هفتم مشاهده می شود که مشکل بد خطی دانش آموز تا حدود زیادی رفع شده است. در زیر شواهدی که دال براین تغییرات می باشد آمده است.
· خود دانش آموز با دیدن نوشته های خوانا و مرتب خود ، اظهار تمایل بیشتری به ادامه ی نوشتن نشان می داد و دیگر به هنگام انجام تکالیف نوشتاری ، شکایت و اعتراض نمی کرد.
· با بررسی تکالیف نوشتاری دانش آموز و همچنین دفتر شطرنجی و دفتر تمرین خط تحریری او متوجه شدم که دست خط او نسبت به قبل تغییرات زیادی کرده است. و کیفیت آن بهتر شده است.
· طی بازدیدهایی که مدیر مدرسه ، هر ماه از کلاس بعمل می آورد و با ارجاع گزارش خودم از نتیجه ی این آموزش پژوهی ، ایشان نیز اظهار داشتند که مشکل دانش آموز تا حد زیادی برطرف شده است.
· همکاران همیار من که در این آموزش پژوهی بامن مشارکت داشتند نیز با بررسی اسناد مومدارک مربوط به شواهد دو ( تصاویر و عکس ها ، نمونه های دست خط دانش آموز ) اذعان داشتند که مشکلدانش آموز برطرف شده و احساس رضایت می کردند.
· مادر دانش آموز نیز که قبلاً در جریان آموزش پژوهی ما بودند و از آن استقبال کرده بودند.در جلسه ی دیدار با اولیا از پیشرفت قابل ملاحظه ی فرزند خود احساس رضایت می کردند.
· دبیر تربیت بدنی آموزشگاه نیز در نظرخواهی که از ایشان بعمل آمد اظهار داشتند که فعالیت های انجام شده ، برای رفع این مشکل خیلی موثر بوده است. و از پیشرفت دانش آموز در انجام این تمرینات احساس رضایت داشتند.
ارزشیابی تاثیر اقدام جدید
· خوبی پوشه ی کار و دفتر مشق این است که آثار قبلی را نگه داری می کند. با مقایسه بیندست نوشته ها ی قبلی و فعلی دانش آموز تغییرات محسوسی مشاهده می شود . از جمله توجه به خط زمینه ، رعایت تناسب انداره ی حروف ، نوشتن حرف بعدی در امتداد انتهای حرف قبلی ، نوشتن حروف به شکل صحیح ، رسم شکل حروف از جهت درست ، رسم صحیح نقطه و رعایت فاصله ی متعارف بین کلمات .
· حالا او مداد را بطور صحیح و اصولی در دست می گیرد و کنترل بیشتری روی مداد دارد . وقتی کلمه ای را اشتباه می نویسد از پاک کن استفاده می کند. سرمشق نویسی او خیلی خوب شده است.به نوشتن در موقعیت های مختلف علاقه نشان می دهد. نوشته های او تحسین دوستان و خانواده اش را نیز برانگیخته است.
· دیگر در هنگام نوشتن کلافه و بی حوصله نیست. سعی می کند در هنگام نوشتن بطور صحیح بنشیند تا تسلط کافی بر نوشته هایش داشته باشد. سعی می کند با دوستانش رقابت کند. اولیای خود را در انجام تکالیف بیشتر دخالت می دهد.
نتیجه گیری
بجز موارد فوق یک سری عوامل دیگر در بدخطی دانش آموزان دخیل هستند که به شرح برخی از آنها می پردازیم.
ب) اشکال در وضعیت قرار گرفتن کاغذ : وضعیت نا مناسب کاغذ و دفترچه نسبت به بدن نیز از صحیح نوشتن جلو گیری کرده و در برو ز اشکالت مختلف هنگام دست نویسی نقش اساسی دارد برخی از دانش اموزان هنگام نوشتن سر خود را بیش از حد به کاغذ نزدیک می کنند و حتی گاهی احساس می شود سر خود را به ان می چسبانند گرو هی دیگر دفترچه ی خود را به حالت زاویه دار و کج قرار می دهند .
ج) اشکال در جهت یابی صحیح : برخی دانش اموزان درک صحیحی از رابطه های فضایی مانند با لا و پایین – زیر و رو چپ و راست ندارند به همین دلیل هنگام نوشتن حروف و کلمه ها ( حتی بر روی کاغذ خط دار ) قادر نیستند اشکال صحیح حروف را بنویسند مثلا حرف (( الف )) را بیش از حد امتداد داده و از روی خط می گذرانند .
2- مشکلات نوشتن صحیح حروف الفبا ( حرف نویسی ) گاهی برخی دانش اموزان حروف را بیش از حد بزگ ئ یا کوچک می نویسند ودر برخی موارد خطوط مستقیم ( افقی یا عمودی ) را به حالت قوس دار می نویسند ویا بالعکس .
3- مشکلات نسخه برداری صحیح از کلمات ( رو نویسی ) بعضی دانش اموزان ممکن است حروف سازنده ی کلمه را با فاصله ی زیاد بنویسند مثل (( آ ز ا د ی )) یا این که حروف را بیش از حد به هم نزدیک کرده و صورت کلی کلمه را مخدوش نمایند بسیاری از دانش اموزان در نوشتن حروف پیوسته که نیازمند حرکت های ظریف و دقیق و هماهنگ است با مشکلات جدی ای رو به رو شوند برخی از انان نمی توانند پس از نوشتن یک حرف بلافاصله به نوشتن حروف دیگر بپردازند ( زندی 1383) به واسطه ی مشکلاتی که درنوشتن وجود دارد خطا هایی در نوشتن به وجود می آید .
خطا های متداول در نوشتن :
الف کج نویسی بیش از حد که به دلایل متعددی مثل بسیار نزدیک بودن بازو به بدن و بسیار سفت گرفتن شست و دور بودن خیلی زیاد نوک قلم از انگشتان و صحیح نبودن جهت کاغذ و درست نبودن جهت حرکت قلم اتفاق می افتد .
ب) راست نویسی بیش ازحد: عواملی مثل بسیار دور بودن بازو ازبدن وبسیار نزدیک بودن انگشتان به سرقلم-هدایت قلم به تنهایی توسط انگشت سبابه – نا صحیح بودن جهت کاغذ در ایجاد ان موثر می باشد .
پ ) پرفشار نوشتن که بر اثر فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه و استفاده از قلم نا مناسب
ت ) کم رنگ نویسی بیش از حد به عواملی مثل بیش از حد کج یا راست نگه داشتن قلم و چرخش نوک قلم به یک سمت و قطر بیش از حد قلم بستگی دارد .
ث ) زاویه دار نویسی بیش از حد : به دلیل سفت بودن بیش از حد شست و بیش از حد شل نگه داشتن قلم و حرکت بیش از حد قلم اتفاق می افتد .
ج ) نامرتب نویسی بیش از حد که چهار علت مهم برای این مورد و جود دارد که شامل نبود ازادی حرکت یا حرکت بیش از حد کند دست و محکم گرفتن قلم و در نهایت نا درست یا ناراحت بودن وضعیت می باشد .
چ ) فاصله گذاری بیش از حد که به واسطه ی پیشرفت بیش از حد سریع قلم به سمت چپ و حرکت بیش از حد و سریع جانبی ایجاد می شود ( والاس و لافلین 1370 )
روش های ترمیمی :
1- قبل از فرا گیری نوشتن طراحی تصویر ها ی با قلم مو و انگشت دست روی شن و …. به امادگی قبل از نوشتن منجر می شود .
2- در مرحله ی اول تعلیم خط بهتر است که نمونه های حروف و کلمات از تخته یا چیز های دیگر ساخته شوند به طوری که نوآموزان بتوانند ان ها را لمس کنند زیرا این عمل اشکال ان ها را در مغز کودکان تثبیت می کند و نوشتنشان را برایشان اسان می سازد همچنین سبب می شود که کودکان با شوق و رغبت به یادگیری حروف و کلمات بپردازند .
3- پر رنگ نوشتن از روی متنی که به صورت کمرنگ نوشته شده نیز به بهتر شدن خط کمک می کند همچنین استفاده از کاغذ های پوستی و تمرین از روی کلمه ها یا حروف نوشته شده نیز برای این منظور بهتر می باشد .
4- اگر بچه ها فشار زیادی به کاغذ می اورند می توانیم از کاربن استفاده کنیم و از بچه ها بخواهیم طوری روی کاربن بنویسند که اثر زیادی از نوشته های انها روی ورقه ی زیرین نیفتد .
5- اگر بچه ها سرشان را زیاد به دفتر نزدیک می کنند از ضعیف نبودن چشم ان ها با ارجاع به پزشک مطمئن شوید .
6- دقت کنیم بچه ها کاغذ را بیش از حد کج نگذارند تا از کج نویسی ان ها جلو گیری شود
7- اگر کودکی کلمات را بیش از حد بزرگ یا کوچک می نویسد می توانید اندازه ی متوسطی برای کلمات در نظر بگیرید و با گذاشتن خط فاصله بین کلمات از کودک بخواهیدفاصله ی
تعیین شده را پر کند.
8- نا مرتب نوشتن تکالیف ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد یا این که مداد را بیش از حد محکم در دست می گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن ندارد با بر طرف کردن هر یک از این علل دانش آ موز می تواند خط بهتری داشته باشد .
9- سر مشق هایی را انتخاب کنیم که اعتماد به نفس دانش اموزان را تقویت کند برای این منظوراز عبارت های آسان شروع می کنیم.
10- دانش اموزان را تشویق کنیم تا باور های مثبتی در باره ی توانایی ها ی خود داشته باشند و میان تلاش و ارزش ها ی فردی دانش آموزان ارتباط محکمی بر قرار کنیم و به ویژه انان را تشویق کنیم تا به تلاش خود اهمیت بدهند هدف می تواند این باشد که دانش آموزان خوشنویسی را مهارتی مهم به شمار آورند.
11- به دانش اموزان تکالیف و مسولیت هایی بدهیم که انجام انها برایشان جالب باشد و به این وسیله علاقه و انگیزه برای صحیح نوشتن و زیبا نویسی را در کودکان تقویت کنیم
12- همکاری والدین و اموزگاران در این اموزش بسیار مهم است از والدین بخواهیم با در اختیار قرار دادن ابزا ر مناسب برای نوشتن و بازدید از نمایشگاه های خط و نقاشی خط دانش آموز و اموزگار را برای اموزش و فراگیر ی بهتر این مهارت یاری کنند ( صفر زاده 86 ) .
پیشنهادات
1- مسئولان آموزش و پرورش دوره هایی را به منظور آشنایی معلمان و اولیا با اختلالات یادگیری موجود در دانش آموزان و راهکارهای بهبود آن ها که از جمله ی آنها می توان به بد خطی یا نارسا نویسی اشاره کرد ، برگزار کنند.
2- معلمان ابتدایی بخصوص پایه های اول و دوم توجه زیادی به خط نوشتاری دانش آموزان داشته باشند . چون این دوره اساس و بنیان پایه های دیگر است. که عواقب آن هیچ موقع از بین نمی رود.
(خشت اول گر نهد معمار کج تا ثریّا می رود دیوار کج)
3- با توجه به این که راهکارهای اجرا شده جدید و جذاب بود واز کتاب " دکتر مصطفی تبریزی " اتّخاذ شده بود . وبا توجه به این که خود ایشان با بچه های دارای اختلالات یادگیری ، ارتباط داشتند . لذا بجا است سایر همکاران یا اولیا از فعالیت های مذکور در جهت رفع نارسا نویسی و بدخطی بچّه ها بهره ببرند.
فهرست منابع:
– کریمی،یوسف( 1392 ). روانشناسی اجتماعی: نظریه ها،مفاهیم وکاربردها. تهران: نشرارسباران.
– کریمی،یوسف( 1390 ). روانشناسی اجتماعی: نظریه ها،مفاهیم وکاربردها(چاپ یازدهم).تهران: نشرارسباران.
– کریمی،ی. ( 1389 ). روانشناسی اجتماعی: نظریه ها،مفاهیم وکاربردها(چاپ یازدهم).تهران: نشرارسباران.
– وینرایت،ویلیام(بیتا). عقل ودل. ترجمه: محمدهادی شهاب( 1394 ). قم: انتشارات پژوهشگاه علوم ومعارف اسلامی.
– مارشال،کاترین وراسمن،گرچنب. ( 2014 ). روش تحقیق کیفی. ترجمه: علی پارسائیان وسیدمحمداعرابی(2016).تهران: انتشارات دفترپژوهشهای فرهنگی. )
.- مارشال،ک. وراسمن،گ. ب. ( 2015 ). روش تحقیق کیفی. ترجمه: علی پارسائیان وسیدمحمداعرابی 1377). تهران: انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی.
– سرمد،زهره؛بازرگان،عباس وحجازی،الهه. ( 1394 ) روشهای تحقیق درعلوم رفتاری. تهران: انتشارات آگه.
– سرمد،زهره،بازرگان،عباس وحجازی،الهه. ( 1391 ) روشهای تحقیق درعلوم رفتاری. تهران: انتشارات آگه.
– سرمد،ز.،بازرگان،ع. وحجازی،ا. ( 1389 ). روشهای تحقیق درعلوم رفتاری. تهران: انتشارات آگه
8