/
Thesis proposal presented to
Islamic Azad University
City Esfaraen
By: Z. Hossein Nia
Project Title:
Pathology of Islamic values among young people
in secondary schools in the city garmeh 93-94
آسیب شناسی ارزشهای اسلامی در بین جوانان مقطع متوسطه
شهرستان گرمه در سال 94-93
مقدمه
جوانان و نوجوانان دلی پاک و روحی پرشور دارند . آنان در حساسترین و بحرانی ترین دوران زندگی خود به سر می برند و نیازمند هدایت، حمایت و همدلی اند، نوجوان نهال نو رسیده ای است که برای رشد و بالندگی به باغبانی دلسوز و روشن بین نیاز دارد تا او را از آفتها و حادثه ها در امان دارد . بها دادن به نوجوانان و در تربیت آنان کوشیدن بی گمان یکی از نشانه های آشکار رشد فرهنگی یک جامعه است، بر خلاف گمان برخی مردم ، تربیت به طور کلی کاری بسیار دشوار است بویژه تربیت و هدایت نوجوانان ، دارای پیچیدگی ها و نکته های ظریف بسیاری است بدون شک اهمیت و نقش نوجوانان امروز در فردای این مرز و بوم بر کسی پوشیده نیست ، اما یکی از مسائلی که آینده این نسل را در معرض تهدید قرار می دهد، کم توجهی به مسائل دینی و فاصله گرفتن از محتوای غنی و پربار مذهب است. تربیت و هدایت این نسل به سوی اصول محکم و مسلم اعتقادی از وظایف اصلی همه کسانی است که آینده سازان این جامعه را در اختیار دارند و مسئول هدایت آنان هستند. زیرا اگر این نسل به اصول ثابت و خلل ناپذیر دین هدایت شود، هرگز به بیراهه نخواهد رفت. اما گرایش او به مسایلی که امروزه ارزش قلمداد می گردد و فردا خط بطلان بر روی آن کشیده می شود، روح حساس و لطیف او را با دگرگونی مواجه خواهد کرد و با بحران ارزشی روبه رو خواهد ساخت که این امر خود منشا انحراف و تزلزل اعتقادی است (رشد معلم،1375،ص54)
بیان مساله
گاهی دین و دین داری به لحاظ عدم رویکرد و توجه عمیق به دین و سطحی نگری و قشری گرایی در دین ، دچار آسیب و آفت می گردد و در اثر این آفت ، باورهای دینی هویت اصلی خود را از دست می دهند . گاهی این آسیب از ضعف باورها و رفتارهای دینی و ظهور سستی در بنیادهای اخلاقی و بی اهمیتی به ارزش های دینی است و گاهی هم بر اثر بی ایمانی ، اباحیگری و دین گریزی .
بحران های ناشی از آسیب دین و دین داری عمیق و گسترده است و می تواند به بحران های فکری و روحی ، بحران های فرهنگی و اعتقادی ، بحران های سیاسی و اجتماعی ، شکسته شدن حریم های فردی و اجتماعی و بی هویتی آدمی منجر گردد . به دلیل آسیب دیدن دین و آفت زدگی دین داری ، حریم های انسانی و مرزهای سلوک اجتماعی متزلزل می شود و انواع تعدی ها و حرمت شکنی ها ظهور می کند .
از نظر امام حسین (ع) ظهور و بروز بدعت ها از آسیب های بسیار مهم به شمار می آید . به همین دلیل ، این موضوع در نامه ها و سخنرانی های ایشان ، انعکاس گسترده ای یافته است. آسیب ها و آفت های دین و دین داری که در بیانات و مکتوبات امام حسین (ع) به عنوان آسیبهای درون دینی یاد شده است، به نحوه رویکرد به دین ، فهم وتلقی از دین و نوع معرفت دینی و شیوه دین داری مربوط می شود، و "آسیب های برون دینی" نیز با عوامل اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و حکومتی پیوند خورده با دین مربوط می باشد. (www . Tebyan . com)
واژگان کلیدی: آسیب شناسی، ارزشهای اسلامی، جوانان
اهمیت و ضرورت تحقیق
در سالهای اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس ، گرایش جوانان به معنویات و ارزشهای دینی تا حدی بود که سر حد شهادت و جانفشانی از آنها پاسداری می کردند، اما اکنون و پس از گذشت چندین سال این گرایش رو به ضعف نهاده است و کمتر می توان از معنویت گذشته سراغ گرفت . اکنون سوال این است که چرا این حالت فروکش کرده است و گرایش به معنویت رو به کاستی نهاده است ؟
رعایت ارزشهای دینی از جمله مسائل و موضوعات مهم فرهنگی است که در تمام ادیان آسمانی بدان توصیه و در مکاتب و اندیشه های غیر دینی نیز به فراخور از آن سخن به میان آمده است .امروزه جامعه ی اسلامی ، با تاسف بسیار شاهد بروز اندیشه های ظاهر فریب ، حساب شده و مخربی است که با تجهیز و بکارگیری امکانات فرهنگی، تبلیغی ، سیاسی، اجتماعی و … ، تلاش در از هم گسستن این اصل و باور اجتماعی دارند .
تردیدی نیست که این موضوع ره آورد نواندیشی نبوده بلکه کانالی در انتقال ضد ارزشها و نابهنجاریهای دیکته شده دشمنان این باورهای اصولی به جامعه ی اسلامی است.به اعتقاد آزاد اندیشان اندیشمند ، توجه و عمل به دین اسلام می تواند زمینه تکامل و وصول به کمالات الهی انسان را فراهم آورد. قابل تامل است که اکثریت قریب به اتفاق بنگاههای خبری جهانی اعم از خبرگزاریها ، مطبوعات ، ماهواره ها و … و کانونها و موسسات فرهنگی ، در اختیار دشمنان فضیلت های انسانی است که برای برهم زدن این بنیان ، از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند و در واقع تردید، شک و تعلل در اجرای ارزشهای اسلامی و دهها توجیه نابخردانه و … ثمره ی این انجمن نامیمون جهانی است .و این زنگ خطری است که سالهاست به صدا درآمده و این باور را زیر سوال برده است .و البته شاید یکی از مشکلات اصلی جامعه ی ما این است که هنوز ارزشها و هنجارهای دینی به خوبی تعریف نشده و معرفت دینی در جامعه در حد لازم و کافی نیست .لذا به منظور آگاهی جوانان با حیله ها و ترفندهای فکری دشمنان و علت یا بی اینگونه رفتارها اقدام به انجام این پژوهش نموده ام .
پیشینه تحقیق
آسیب شناسی تربیت دینی یعنی شناخت آسیبها و اشکالاتی که براعتقادات و باور دینی و آگاهی و معرفت دینی و یا رفتار عملی، در اندیشه و عملکرد جامعه دینی وارد میشود و یا ممکن است وارد شود. این آسیبها میتواند عوامل و منشاهای گوناگون داشته باشد، ولی عموما در دو بعد ظاهر میشود بعد اول: مربوط به عقاید و معرفت دین شناسان و یا مدعیان دین شناسی و بعد دیگر مربوط به و رفتار دینداران و یا متظاهران به دینداری است )خسروپناه دزفولی45:1386 (
در نظریه دورکیم آمده است که محور اساسی دین، تقسیم اشیاء به مقدس و غیر مقدس است.مقدس همه اموری است که در ارتباط با اجتماع و منافع جامعه و غیرمقدس امور فردی و روزمره است. بر اساس این تحلیل دورکیم سایر باورهای دینی مثل اعتقاد به روح، جاودانگی و غیره را توجیه می کند و شعائر دینی را عامل پیوند افراد و استحکام جامعه می داند. استدلال دیگر دورکیم توجیه کارکردی ادیان است که با بینش کارکردگرایی انطباق دارد. او معتقد است که نقش و وظیفه مثبت دین نه تنها در همبستگی اجتماعی و روابط اجتماعی غیر قابل انکار است، بلکه در حل و فصل مشکلات اجتماعی در ایجاد یگانگی و در معنویتی که در جامعه به وجود می آید نیز سخت اهمیت دارد. به علاوه دین موجب ثبات و استمرار و پایداری جامعه میشود (توسلی1389: 59 )
در پژوهشی با موضوع تحلیل عاملی عوامل آسیب زای تربیت دینی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی که توسط امید علی حسین زاده و هاشم مشرفی انجام شده مشخص گردید شش عامل به عنوان عوامل اصلی آسیب زا در تربیت دینی دانشجویان موثرند که به ترتیب اهمیت عبارتند از: شبهات دین، عدم درک نیازها و مشکلات نسل جوان ، ناکار آمدی کانونهای تربیت دینی ، سهل انگاری و قصور والدین ، فضای ریزوماتیک ، ریاکاری که مجموعا 64 درصد از کل واریانس را تبیین می نمایند.
در تحقیق دیگری که در شهرستان قم و توسط ناهید دامن پاک مقدم با اهداف ارزیابی و شناسایی وضعیت برنامه های تربیت دینی دانش آموزان و آسیب شناسی تربیت اسلامی در مدارس راهنمایی انجام شده نتایج نشان می دهد که مدارس در ارائه شناخت صحیح و ایجاد گرایشات دینی موفق بود ه اند. لیکن به زعم هر دو گروه مورد آزمون، مدارس کمتر توانسته اند آموزه های دینی را در زندگی دانش آموزان کاربردی نمایند. برنامه های پرورشی مدارس با توجه و تنوعی که در مدارس دارند خوب ارزیابی شده اند، لیکن برخی از آنها تاثیرگذاری مورد انتظار را نداشته اند.
با توجه به نظریات و فعالیتهای پژوهشی انجام شده برآنیم تا به با این تحقیق جوانان را با عوامل آسیب زای تربیت دینی و ارزشهای اسلامی آشنا نموده وبتوانیم با ارائه راهکارهایی چراغ راه جوانان میهنمان باشیم.
اهداف پژوهش
هدف کلی : آسیب شناسی ارزشهای اسلامی در بین جوانان مقطع متوسطه شهرستان جاجرم و ارائه راهکارهایی برای ارزش مداری جوانان
اهداف جزئی :
1- آشنایی با روحیات جوانان مقطع متوسطه
2- آشنایی با جو موجود در خانواده ها
3- آشنایی با جو موجود در مدارس
4- آگاهی از تاثیر رسانه ها و تکنولوژی در آسیب پذیری ارزش های دین اسلام
5- آگاهی از تاثیر تهاجم فرهنگی دشمن بر آسیب پذیری ارزش های دین اسلام
6- آگاهی از تضاد هنجارهای والدین با جوانان و تاثیرآن در آسیب پذیری ارزش های اسلامی
7- آگاهی از تضاد هنجارهای جوانان با جامعه و تاثیرآن درآسیب پذیری ارزش های اسلامی
فرضیه های پژوهش
1- تهاجم فرهنگی در آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام به طور معنادار موثر است.
2- بین وضعیت روحی جوانان و آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام رابطه وجود دارد.
3- رسانه های خارجی بر آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام به طور معنادار اثر گذار است.
4- هنجارهای متضاد والدین با جوانان در آسیب پذیر شدن ارزشهای دینی موثر است.
5- بین هنجارهای متضاد جوانان با جامعه و آسیب پذیر شدن ارزش های دینی رابطه وجود دارد.
سوالات
1- آیا تهاجم فرهنگی در آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام به طور معنادار موثر است؟
2- آیا بین وضعیت روحی جوانان و آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام رابطه وجود دارد؟
3- آیا رسانه های خارجی بر آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام به طور معنادار اثر گذار است؟
4- آیا هنجارهای متضاد والدین با جوانان در آسیب پذیر شدن ارزشهای دینی موثر است؟
5- آیا بین هنجارهای متضاد جوانان با جامعه و آسیب پذیر شدن ارزش های دینی رابطه وجود دارد؟
متغیر ها
متغیر وابسته : آسیب پذیری ارزشهای دین اسلام
متغیرهای مستقل : تهاجم فرهنگی- وضعیت روحی جوانان – رسانه های خارجی- هنجارهای متضاد والدین با جوانان- هنجارهای متضاد جوانان با جامعه
تعاریف عملیاتی و مفهومی
آسیب پذیری ارزشهای دینی vulnerability of religious values ))
تعریف مفهومی : برای دین و دین داری با توجه به مراتب گوناگون و شدت و ضعف آن آسیب های ذیل را می توان در نظر گرفت .1- عدم فهم عمیق دین و سلوک دینی 2- دریافت نادرست مفاهیم دینی 3- ضعیف شدن باورها و رفتارهای دینی 4- سست شدن بنیادهای اخلاقی 5- بی ارزش شدن ارزشهای دینی 6- بی اعتقادی نسبت به دین و امور مذهبی 7- اباحیگری مذهبی 8- گریز از امور دینی و مذهبی 9- ظهور و بروز بدعت ها
تعریف عملیاتی : در پژوهش حاضر ، آسیب پذیرشدن ارزشهای دین اسلام در بین جوانان ، از طریق پرسشنامه محقق ساخته مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت .
* تهاجم فرهنگی : Cultural invasion ))
تعریف مفهومی : در تهاجم فرهنگی هدف نهایی آن از بین بردن یک آیین و تمدن و وارد کردن عناصر بیگانه و انحراف در آن است (رهنما 1386 ص6 )
تعریف عملیاتی : در این تحقیق اثر تهاجم فرهنگی آسیب پذیر شدن ارزشهای اسلامی در بین جوانان و نوجوانان توسط سوالات پرسشنامه محقق ساخته ارزیابی می شود .
* هنجار(norm)
تعریف مفهومی : در هر جامعه ای ارزشها و هنجارهایی وجود دارد که از طرف مردم پذیرفته شده است و همه سعی می کنند بر طبق قوانین این ارزشها و هنجارها رفتار کنند ، و اگر خلاف این عمل ثابت شود، ارزش به ضد ارزش تبدیل شده و هنجار یک نوع ناهنجاری تلقی می شود ( محمدی نیا 1386 ص14 )
تعریف عملیاتی : در پژوهش حاضر میزان تاثیر هنجارهای متضاد آسیب پذیر شدن ارزشهای اسلامی در بین جوانان و نوجوانان توسط سوالات پرسشنامه محقق ساخته سنجیده می شود .
* دوره نوجوانی (Adolescence)
تعریف مفهومی : دوره ای است حد فاصل بین دوره کودکی و بزرگسالی، حدود و همچنین طول مدت آن چندان مشخص نیست و بسته به افراد و جوامع گوناگون متغیر است. شروع آن همراه با بلوغ جنسی است و طول مدت نوجوانی در جوامع گوناگون یکسان نیست یا به عبارتی دوره پیش از کمال عقلی که رسیدن به آستانه بزرگسالی است که از 12 تا تقریباً 18 الی سالگی به درازا می کشد.( دکتر احدی – 1373- ص11 و 12)
تعریف عملیاتی نوجوانی : منظور از وضعیت روحی جوانان و نوجوانان در این تحقیق مشخصات این دوره و موثر بودن آن بر آسیب پذیری ارزشهای اسلامی ارزیابی می گردد .
* جوانی ( youth)
تعریف مفهومی : دوره جوانی مفهومی وسیع تر از نوجوانی دارد که از نظر اسلام شامل هفت سال سوم زندگی ، دوران مشورت و رایزنی می باشد، قرآن مجید دوران جوانی را زمان قوت می داند که از یک طرف با ضعف کودکی از طرف دیگر با ضعف پیری احاطه شده است . جوانی دوره شور و توان است . دوره ای است که استعدادهای جسمانی و عقلانی می تواند رشد و پرورش یابد. (دکتر احمدی -1371 )
تعریف عملیاتی جوانی : منظور از وضعیت روحی جوانان و نوجوانان در این تحقیق مشخصات این دوره و موثر بودن آن بر آسیب پذیری ارزشهای اسلامی ارزیابی می گردد .
* فرهنگ ( Culture)
تعریف مفهومی: کلیه دستاوردهای مادی و معنوی هر جامعه اعم از دانش، هنر، اخلاقیات، قواعد، آداب و رسوم ، عبادات و دیگر قابلیت های اکتسابی ، که از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد. ( رحیم لو، 1385)
تعریف عملیاتی :منظور از فرهنگ در این پژوهش مجموعه باورها ، بینش، ارزشها، اخلاق و اندیشه های پذیرفته شده در جامعه است که در متغیر تهاجم فرهنگی توسط پرسشنامه محقق ساخته سنجیده می شود.
* رسانه ( Media )
تعریف مفهومی :کلمه رسانه در فرهنگ معاصر به رسانه های انبوه ارتباطی از قبیل رادیو تلویزیون ، روزنامه و مجله اشاره دارد. در تعریفی که در سالهای اخیر طرفدارانی نیز پیدا کرده است رسانه ها به مثابه وسایل یا ابزار معرفی می شوند ( دکتر ذوفن – 1384 )
تعریف عملیاتی :در پژوهش حاضر تاثیر رسانه ها در آسیب پذیر شدن ارزشهای دینی از طریق پرسشنامه محقق ساخته مورد ارزیابی قرار گرفته است
نوع تحقیق:
نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی است بدین معنی که توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص مدنظر می باشد. نتایج این گونه تحقیقات در زمینه تعلیم و تربیت بکار می رود.
روش تحقیق:
برای انجام پژوهش از روش توصیفی استفاده و به توصیف از فرضیه ها پرداخته شده ، همچنین در این پژوهش از شیوه پیمایشی نیز استفاده شده است . درروش تحقیق توصیفی پیمایشی مسایلی چون چگونگی ماهیت شرایط موجود ، نوع رابطه میان رویدادها و چگونگی وضعیت موجود بررسی می گردد.
جامعه آماری: جامعه آماری دراین تحقیق شامل کلیه نوجوانان و جوانان مقطع متوسطه شهر جاجرم می باشد که تعداد آن ها 1700 نفر است.
نمونه آماری : در این تحقیق براساس جدول مورگان 313 نفر از1700 نفر دانش آموزان مقطع متوسطه شهر جاجرم به عنوان نمونه آماری گزینش شده اند.
روش نمونه گیری : در این تحقیق روش نمونه گیری ، به شیوه تصادفی می باشد
ابزار جمع آوری اطلاعات: ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته میباشد که شامل 31 سئوال بسته پاسخ با طیف درجه خیلی کم – کم- متوسط- زیاد – خیلی زیاد تنظیم شده است.
روش تجزیه و تحلیل: روش تجزیه و تحلیل داده ها در این تحقیق آمار استنباطی و توصیفی می باشد
منابع :
احدی ، دکتر حسن و دکتر نیکچهر محسنی . روانشناسی رشد . تهران : انتشارات چاپ و نشر بنیاد،1373 .
احمدی ،دکتر سید احمد. روانشناسی جوانان و نوجوانان . تهران : نشر مشعل، 1371 .
ابراهیم زاده ، عبدالله . دین شناسی سطح3 . تهران : نشر معاونت آموزش نیروی مقاومت بسیج ،1384 .
بوجاری فرد ، فاطمه. "برخی علل ناهنجاری های نوجوانان و جوانان " مجله فرهنگیان بسیجی . تهران .15 (زمستان ، 1386) ، 35-38 .
ذوفن، دکتر شهناز و دکتر خسرو لطفی پور . رسانه های آموزشی برای کلاس درس . تهران : شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران ، 1384.
رحیم لو، سهیلا. " راهکارهای مناسب برای مقابله با تهاجم فرهنگی " مجله فرهنگیان بسیجی . تهران .10 (زمستان 85 )، 27.
(-). " راههای تقویت باورهای مذهبی در نسل جدید" مجله رشد معلم . تهران .4 (دی 75) . 54
رهنما ، محمد علی ." – " مجله فرهنگیان بسیجی . تهران . 2 ( 1386) ، 6 .
سادات ، سید علی . راهنمای پدران و مادران و شیوه های برخورد با نوجوانان . تهران : نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1385 .
محمدی نیا، سهیلا." – "، ماهنامه امید انقلاب . تهران . 364 (اسفند 84)، 14 .
حسین زاده امید علی – مشرفی هاشم .مجله زن و مطالعات خانواده شماره 7 بهار 1389ص ص 41-60
(-). " – " ، نشریه اقامه . تهران . 22 (مهرو آبان 86) ، 58 .
سایت رشد . مقاله حسین سلیمی فر از کتاب اسلام و مقتضیات زمان نوشته استاد مطهری، 28/4/84 ، WWW.Roshd.ir
سایت تبیان . علی برومند . تربیت دینی نوجوانان و جوانان ، 4/9/86 . WWW.Tebyan.ir
سایت روزنامه قدس .(-) . آسیب های دین گریزی، 19/5/87 . WWW.Qods.com
سایت مدیا نیوز . مریم علی آبادی . جوانان و دین گریزی. 29/7/87 . WWW.medianews.co
فهرست مطالب
مقدمه 2
بیان مساله 2
اهمیت و ضرورت تحقیق 3
پیشینه تحقیق 3
اهداف پژوهش 4
اهداف جزئی : 4
فرضیه های پژوهش 5
سوالات 5
متغیر ها 5
تعاریف عملیاتی و مفهومی 5
نوع تحقیق: 7
روش تحقیق: 7
منابع : 8
11