گزارش کاراموزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان

مقدمه:
کارآموزی دو واحد دانشگاهی برای دانشجویان رشته کشاورزی می باشد. که دراین درس هر دانشجو باید در یکی از ادارات وابسته به اداره کشاورزی به مدت 45 روز فعالیت داشته باشد.
از این رو اینجانب به مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی استان گلستان معرفی شده وسپس از آنجا به ایستگاه تحقیقات گرگان معرفی شدم .
ایستگاه تحقیقات گرگان درسال 1337 در کیلومتر 5 جاده گرگان ـ آق قلا در زمینی به مساحت 37 هکتار افتتاح شد .
بارندگی سالیانه دراین ایتگاه 450-400 میلیمتر است.
ارتفاع آن از سطح دریا 5.5 متر می باشد.
باطول جغرافیائی 54 درجه و 25 دقیقه شرقی وعرض جغرافیائی 36 درجه و45 دقیقه شرقی.
در این ایستگاه پروژه های مختلف تحقیقاتی وجود دارد که شامل : پروژه ذرت وگیاهان علوفه ای ، غلات ، حبوبات ودانه های روغنی میباشد.
درهر یک از این پروژه ها دو بخش به نام بهزراعی و بهنژادی وجود دارد. که دربخش بهزراعی درمورد زراعت گیاهان تحقیق وپژوهش انجام شده ودر بخش بهنژادی در مورد اصلاح گیاهان تحقیق وپژوهش انجام می شود.
همچنین در این ایستگاه بخش آفات وبیماریها نیز وجود دارد . که در کنار تحقیقات خود ، به دیگر پروژه ها یاری میرسانند.

ذرت دانه ای وعلوفه ای

مقدمه:
یکی از مهمترین گیاهان زراعی دنیا می باشد که به صورت مستقیم وغیر مستقیم درتغذیه انسان مورد استفاده قرار می گیرد. از دانه آن در بعضی نقاط هندوستان وامریکای جنوبی نوعی نان تهیه شده بعلاوه از دانه ذرت در صنایع نشاسته سازی استفاده می شود . 15% کل تولید دانه ذرت صرف تولید نشاسته میشود . گلوکز، گلوتن و روغن مایع از مواد جنبی کارخانجات نشاسته سازی است . بعلاوه از دانه ذرت در صنایع تخمیری و در تولید ا لکل اتیلیک، استالدهیدواستوننیز استفاده می شود. بعلاوه از علوفه تازه ذرت بصورت ذرت علوفه ای و همچنین به عنوان ذرت سیلویی برای تغذیه دام استفاده می شود . بعلاوه از برخی تولیدات جانبی ذرت در تولید ورنی وبرخی محصولات آرایشی استفاده می شود .از شاخ وبرگ خشک شده ذرت در تولید کاغذ استفده می شود . مبدا اولیه ذرت آمریکای جنوبی، بخصوص کشورهای پرو و بولیوی می باشد . بعلاوه ذرت را می توان در مناطق وسیع امریکای جنوبی تا قسمتهایی از مکزیک مشاهده نمود . بنظر میرسد اولین بار حدود 3500 سال قبل از میلاد ،ذرت در این مناطق اهلی شده باشد . نوعی ذرت به نامAndern که بسیاری از خصوصیات ذرت وحشی را دارا است ، دراین مناطق کشت می شده است .
اولین بار درسال 1492 ذرت توسط کریستوفکلومپ از امریکا وارد پرتقال شد وسپس تدریجا به سایر نقاط اروپا ، چین ، امریکا وآسیا گسترش پیدا کرد .
به ذرت در اوایل ، Marisi ، نام قبیله سرخپوستی گفته می شد. بعد ها در قرن 18 میلادی که لینه اسم علمی ذرت رابه Zea mays تغییر داد. بزرگترین کشورهای تولید کننده ذرت دردنیا ایالات متحده است . که بیش از 40% ذرت دنیا را درناحیه ای به نام کمربند ذرت تولید می کند. چین ،آرژانتین ، برزیل وکشورهای مشترک المنافع از بزرگترین تولید کننده ها هستند. کل سطح زیر کشت آن 130 میلیون هکتار است که از آن سالانه حدود 480 میلیون تن دانه بدست می آید . میانگین تولید دانه ذرت در دنیا 3600 کیلو گرم در هکتار است؛میانگین تولید علوفه ذرت در دنیا 36000 کیلوگرم درهکتار می باشد .
به نظر میرسد اولین بار ذرت توسط پرتقالیها درزمان صفویه از سواحل جنوبی کشور وارد ایران شده باشد . برخ دیکر معتقدند ذرت اولین بار توسط حجاج از طریق عربستان وارد کشور شده .
کل سطح زیر کشت ذرت در ایران حدود 290000 هکتار است و میانگین تولید دانه ذرت درایران حدود 5 تن در هکتار است . بزرگترین تولید کننده ذرت کشور استان فارس وبعد خوزستان است . در استان گلستان ذرت را هم بصورت بهاره و هم تابستانه یعنی پس از برداشت گندم نیز می توان کشت نمود .

آمارمتوسط تولید وسطح زیر کشت ( سال زراعی 80- 1379 ) .

جهان
ایران
استان گلستان دانه ای
استان گلستان علوفه ای
سطح زیرکشت ( هکتار )
139659470
160000
1320
1500
عملکرد ( کیلوگرم در هکتار )
4296
5000
5500
37500

خصوصیات گیاهشناسی ذرت :
ذرت گیاهی است یکساله متعلق به تیره poacea زیرتیره Ponicoidea گروه Mydea وجنس Zea وگونه زراعی Zea mays .
گونه های زراعی ذرت دیپلوئید و 20=n2 می باشد . وبوته ذرت ازچهار قسمت اساسی ، ریشه ، ساقه ، برگ وگل آذین تشکیل شده است . ذرت دارای چهار نوع ریشه می باشد .
1- ریشه اولیه: که معمولا از ریشه چه منشا می گیرد وفاقد انشعاب است که پس از چند روز یا هفته ازبین میرود .
2- ریشه ثانویه : که اصلی ترین ریشه گیاه است . ریشه تاجی نیز نامیده می شود.
3- ریشه هوایی : از چند گره اولیه بالای گره انشعاب که ممکن است بالاتر از سطح خاک نیز قرار گیرد، ریشه های نسبتا ضخیمی خارج می شود که گاهی ممکن است انتهای آن به خاک وارد نشود .
4- ریشه عمیق : این ریشه حدود 3-2 متر عمق نفوذ دارد.
تقسیم بندی ذرت ازلحاظ خصوصیات ظاهری :
1- ذرت دندان اسبی Zea mays . var. Indentata
2- ذرت سخت یا چخماقیZea mays . var. Indurta
3- ذرت شکفته Zea mays . var . Everta
4- ذرت غلاف دار Zea mays . var. Tunicata
5- ذرت مومی Zea mays .var. Ceratina
6- ذرت آردی یا نرمZea mays .var . Amylacea
7- ذرت شیرین Zea mays .var. Sacharata

تهیه زمین :
عملیات تهیه زمین در زراعت ذرت اگر بخوبی صورت پذیرد باعث نرم شدن خاک در عمق مورد نیاز ذخیره آب ، وایجاد رژیم آب وهوایی مطلوب رشد ریشه ها ، فعالیت میکروارگانیسم ها ، دفع علف های هرز و زیر خاک فرو رفتن باقی مانده های گیاهان پیش کشت می گردد . خرد شدن لایه های سطحی خاک شرایط مطلوبی را برای جوانه زدن وسبز کردن ذرت فراهم می آورد. در نواحی معتدله عملیات تهیه زمین بسته به زمان برداشت گیاهان پیش کشت در پاییز یا تابستان سال قبل انجام می گیرد . فقط در اراضی سبک بطور استثنائی می توان عملیات تهیه زمین را دربهار انجام داد . شخم پاییزه بسته به بافت خاک به عمق 30- 20 سلنتیمتر انجام میگیرد .
زمان انجام عملیات تهیه زمین بسیار مهم ونقش ویژه ای در نگهداری کیفیت های فیزیکی و شیمیایی خاک و صرفه جویی سوخت دارد . زمانی که رطوبت خاک در حد مطلوب باشد اجرای عملیات تهیه زمین باعث کاهش کوبیدگی ایجاد شده از چرخهای تراکتور خواهد گردید .

کود مورد نیاز :
برای مصرف بهتر کود بهتر است نسبت به تجزیه خاک مزرعه اقدام نمود . در صورت عدم دسترسی دریک توصیه کلی 300 کیلوگرم کود فسفات آمونیوم و200 – 100 کیلوگرم پتاس قبل از کاشت و 400 کیلوگرم اوره (200 کیلوگرم قبل از کاشت + 200 کیلوگرم در دو مرحله آبیاری بصورت سرک ) داده شود . البته میزان کود مصرفی به میزان حاصلخیزی خاک و محصول قبلی بستگی دارد.

کنترل علف های هرز :
برای کنترل علف های هرز در سه مرحله می توان اقدام کرد :
1- (Preplant ) از سم ارادیکان به میزان 5 لیتر در هکتار چند ساعت قبل از کاشت مصرف و با دیسک ، با خاک مخلوط نمائید . البته قابل ذکر است که وقتی که خاک به اندازه کافی مرطوب باشد ، اثرپذیری علف کش بیشتر است .
2- (Preemergence )از سموم آترازین به مقدار یک کیلوگرم در هکتار و آلاکلر ( لاسو ) 5- 3 لیتر در هکتار بعد از کاشت تا قبل از سبز شدن ذرت بصورت محلول پاشی در سطح مزرعه میتوان استفاده نمود .
3- ( Post emergence ) از سم توفوردی (D -4-2 ) به میزان 1.5- 1 لیتر در هکتار بعد از کاشت وپس از سبز شدن ذرت زمانیکه ارتفاع گیاه 20- 15 سانتیمتر باشد ، بصورت محلول پاشی در سطح مزرعه میتوان استفاده کرد .

تاریخ کاشت:
با توجه به صفر فیزیولژیک ذرت که 12- 10 درجه می باشد ، در استان گلستان در کشت بهاره از اواسط فروردین ماه تا اواسط اردیبهشت ودر کشت تابستانه از اول تا پانزدهم تیر ماه می توان به کشت این گیاه اقدام کرد .
ترجیحا برای جلوگیری از خسارت گرما در مرحله گرده افشانی از کاشت ذرت دانه ای SC704 در زمانیکه گرده افشانی در مرداد ماه صورت می گیرد اجتناب شود ( فاصله زمانی کاشت تا گرده افشانی حدودا 60 روز است ).
قابل ذکر است که برای دسترسی به سبز یکنواخت حتما قبل از کاشت ، مزرعه را آب تخت نمایید .

ارقام ذرت :
ذرت از لحاظ رسیدن به سه دسته تقسیم می شود :
1- ارقام دیر رس با طول دوره رشد 135- 120 روز.که شامل SC704 و SC700 میباشد .میزان مصرف بذر در آنها 25- 20 کیلوگرم در هکتار میباشد وعملکرد آنها 14-÷12 تن در هکتار است.
بهترین رقم برای تولید علوفه دراستان گلستان ذرت دانه ای SC704 می باشد .
2- ارقام متوسط رس یا میان رس با طول دوره رشد 120- 115 روز که شامل SC604 و SC647 میباشد . میزان مصرف بذر در آنها 35- 39 کیلوگرم در هکتار میباشد وعملکرد آنها 10-8 تن در هکتار است .
3- ارقام زودرس ، که خود شامل دو دسته هستند :
الف )ارقام خیلی زودرس SC208 که میزان مصرف بذر آن 45- 40 کیلوگرم درهکتاراست .
ب ) ارقام فوق العاده زودرسSC104 که میزان مصرف بذر درآن 50- 45 کیلوگرم در هکتار است .
رقم SC301 یک رقم زودرس است که میزان مصرف بذر درآن 40- 35 کیلوگرم در هکتار است . وعملکرد آن 8- 4 تن درهکتار است .

میزان بذر :
میزان بذر درهکتار برای ذرت دانه ای 18- 15 کیلوگرم ، ذرت سیلویی 30- 25 کیلوگرم وبرای علوفه ای 70- 50 کیلوگرم درهکتار می باشد .

فاصله ردیفها :
در ایران فاصله ردیف در زراعت ذرت 75 سانتیمتر می باشد . چنانچه فاصله میان ردیف ها افزایش یابد ، معایبی به همراه خواهد داشت . مناسب ترین فاصله روی ردیف درذرت دانه ای برای ارقام زودرس 16.5- 15.5 سانتیمتر ( 8.5-7 بوته درمتر مربع ) ، برای ارقام میان رس 19- 16.5 سانتیمتر ( 8-7 بوته درمتر مربع ) و برای ارقام دیررس 20-19 سانتیمتر ( 7-6 بوته در متر مربع ) می باشد .

عمق کاشت :
عمق کاشت درزمین های با بافت متوسط که زود خشک می گردنند ، 8-6 سانتیمتر و درنواحی مرطوب با بافت سنگین 6-5 سانتیمتر می باشد .

آبیاری :
بعد از کاشت در صورت فراهم بودن رطوبت مناسب وحرارت حدود 20-15 درجه ، بذور بعداز حدود 7- 5 روز سبز می شوند . با توجه به وضعیت آب وهوایی در صورت کمبود رطوبت از 15 روز بعد از سبز اقدام به اولین آبیاری نمایید.
قبل از آبیاری دوم ، حدودا در مرحله 6- 5 برگی که ارتفاع گیاه حدود20-15 سانتیمتر می باشد ، برای کنترل مکانیکی علف هرز و هوا دهی پای بوته از فاروئر جهت ایجاد فارو وسله شکن استفاده نمایید .
آبیاری بعدی تا مرحله شیری شدن با توجه به نیاز مزرعه حدودا هر 15 روز یکبار ادامه خواهد داشت . تامین آب مورد نیاز درمرحله گرده افشانی از اهمیت زیادی برخوردار است .

آفات :
اگر کشت بهاره داشته باشیم احتیاج به کنترل شیمیایی آفات کم احساس می شود ولی در کشت های تابستانه برای کنترل ساقه خوارها ( سزامیا و پیرائوستا ) وهمچنین کرم قوزه پنبه ، دو بار به فاصله 15 روز یکبار حدودا از اواخر تیر ماه با سم نواکرون به میزان 1.5-1 لیتر درهکتار به همراه یک کیلوگرم لاروین اقدام به سمپاشی نمائید .همچنین در صورت مشاهده اگروتیس بیست روز بعد از سبز شدن ذرت با سوین به میزان سه کیلوگرم درهکتار اقدام به سمپاشی می شود .

بیماری :
بیماری شایع در استان سیاهک معمولی ذرت است . این بیماری به اندام گل ، میوه ، ساقه وبرگ ذرت حمله می کند .گیاه جوان ممکن است آلوده شود و روی ساقه وبرگ های آن گال تشکیل گردد. گالها درابتدا با غشاء سفید نقره ای وسبز رنگی پوشیده شده اند که در زیر آنها میسلیوم قارچ قراردارد.
برای مبارزه با آن بهترین راه استفاده از واریته های هیبرید و جمع آوری بقایای گیاه آلوده و گالها قبل از باز شدن است . تناوب زراعی نیز تا حدودی مفید است .

برداشت :
زمان برداشت ذرت دانه ای زمانی است که لایه قرمز متمایل به سیاه اطراف نوک دانه ها ظاهر شود. این لایه نشان دهنده رسیدن فیزیولوژیک در ذرت است.
زمان برداشت ذرت سیلوئی ابتدای مرحله خمیری دانه است ؛ که مزرعه بوسیله کمباین مخصوص ویا چاپر ، برداشت و محصول به سیلوها منتقل می گردد . البته ذرت علوفه ای قابلیت مصرف مستقیم را نیز دارد .
در صورت مدیریت صحیح 70- 60 تن علوفه تر درکاشت بهاره و 50- 40 تن در کاشت تابستانه و12- 10 تن دانه در کشت بهاره و8- 6 تن دانه در کشت تابستانه در هکتار می توان برداشت کرد .

روش های اصلاح ذرت :
به لحاظ اینکه ذرت یک گیاه دگرگشن است ، بنابراین روشهای اصلاحی دراین گیاه همانند سایر گیاهان دگر گشن است اما با پاره ای تفاوت های جزئی . بطور کلی روشهای اصلاحی درذرت دو دسته اند :
1- روشهای اصلاحی که جهت تولید ومعرفی یک رقم اصلاحی استفاده می شوند .
2- روشهایی که صرفا جهت افزایش فراوانی ژنهای مطلوب درذرت بکار می رود . که شامل سلکسیون تودهای ، سلکسیون توده ای شبکه ای ، روش بوته به ردیف ، گزینش دوره ای و تولید ارقام مصنوعی درذرت است.

روش بوته به ردیف :
این روش درذرت را بلال به ردیف می گویند. به این صورت که درسال اول جامعه را ارزیابی کرده ، بوته مطلوب راانتخاب می کنند . بذر مربوط به بوته برتر را به دو قسمت تقسیم می کنند. بطوریکه نیمی از آن را درسال دوم برروی ردیف های جداگانه می کارندو مابقی درسردخانه ذخیره می شود. درسال دوم ردیف ها موردارزیابی قرارمیگیرد وردیف یا ردیف های برتر انتخاب می شود. درسال سوم بذر مربوط به ردیف های برتر از سردخانه برداشته شده وبصورت یکجا کشت می شود. که با استفاده ازاین روش درصد روغن وپروتئین در روغن را تا حدی زیاد کردند . حسن این روش این است که بر خلاف گزینش توده ای ، آزمون نتاج وجود دارد. ولی عیب آن این است که مثل گزینش توده ای ، گرده افشانی انجام نمی شود . بنابراین تمام نتاج تلاقی های تصادفی را با هم انجام می دهند .

گزینش دوره ای :
یکی از بهترین روشهایی که برای افزایش فراوانی ژن های مطلوب در جامعه محسوب می شود ، برحسب شاخص های مختلف انواع گزینش های دوره ای درذرت بیان می شود و تنها تفاوت در نوع تستر مورد مطالعه است . بطوریکه در سیستم گزینش دوره ای متقابل دو جامعه ، بطور یک در میان تستر یکدیگر خواهند شد . در سیستم های گزینش دوره ای یرای غالبیت ترکیب پذیری عمومی وخصوص ، عموما از لاین های اینبرد و ارقام OP یا گرده افشان آزاد استفاده می شود . اما بطور کلی سیستم های گزینش دورهای تا زمانی ادامه پیدا می کند که تنوع در جامعه وجود نداشته باشد .

تولید ارقام مصنوعی درذرت :
تقریبا 95% از ارقام مورد استفاده درذرت راارقام هیبرید تشکیل می دهند و مابقی را سایر ارقام وجوامع بومی و ارقام حاصل از روش های گزینش دورهای تشکیل می دهند اما برای تولید یک رقم هیبرید درذرت مراحل زیر به ترتیب انجام می گیرد :
1- انتخاب والدین
2- اینبریدینگ
3- تعیین قابلیت ترکیب پذیری
4- تلاقی بین اینبرد لاین های انتخابی

اهداف اصلاحی در ذرت :
اهداف اصلاحی ذرت شامل : بالابردن عملکرد دانه ، سازگاری ، واکنش به حاصلخیزی خاک ، تحمل به سرما ، مقاومت به گرما و خشکی ، بالابردن کیفیت ساقه ، مقاومت به ریزش بلال ، مقاومت به بیماری ، مقاومت به آفات ، بالا بردن کیفیت ، بالا بردن پروتئین و . . . .

طرح های اجرایی در ایستگاه تحقیقات گرگان :

1- تولید هیبرید های جدید ذرت دانه سفید با پروتئین بالا جهت مصرف در تغذیه انسان
هدف از انجام این طرح بدست آوردن ذرت با در صد پروتئین بالا برای استفاده انسان در زنجیره غذایی است .
2- تولید هیبرید های جدید ذرت دانه زرد با پروتئین بالا جهت خوراک دام
هدف از انجام این طرح بدست آوردن ذرت با درصد پروتئین بالا برای استفاده در تغذیه دام تا از استفاده از ذرت های با پروتئین کاسته شود .
3- افزایش تراکم بوته با آرایش کاشت دو ردیف روی پشته
هدف از انجام این طرح بدست آوردن بالاترین تراکم بطوریکه عملکرد آن کمتر نشود . تا بتوان از همان زمین عملکرد بسیار بالاتری بدست آورد .
4- افزایش تولید بلال ذرت شیرین وعلوفه سیلویی با زراعت مخوط ذرت – سویا
هدف از انجام این طرح بدست آوردن بهترین آرایش کاشت در زراعت مخلوط ذرت و سویا است تا بتوان علوفه سیلویی با کیفیت عالی تهیه کرد .
5- آزمایش بیماری فوزا ریوز درذرت
هدف از انجان این طرح بدست آوردن یک رقم متحمل به بیماری فوزاریوز است .

سورگم
( ذرت خوشه ای )

مقدمه :
موطن اولیه ذرت خوشه ای یا سورگم ، مناطق استوایی افریقا وشاید آسیا می باشد . قدیمی ترین تاریخ کاشت آن بدرستی مشخص نیست ، ولی شواهد امر نشان می دهد که از صدها سال پیش از میلاد حضرت مسیح در افریقا وآسیا کشت می شده ویکی از محصولات مهم آن مناطق بوده است و امروزه در نواحی بسیار وسیعی از دنیا کشت می گردد. کشورهای هندوستان ، چین ، روسیه ، آرژانتین وبعضی از کشورهای آفریقایی بیشترین سطح زیر کشت را دارا می باشند ذرت خوشهای در پایان قرن نوزدهم از آفریقا وارد آمریکا وسپس استرالیا شد.
در حال حاظر سطح زیر کشت سورگم در دنیا در حدود 47.8 میلیون هکتار می باشد . حدود 75 درصد از سطح زیر کشت سورگم در کشورهای آفریقایی وآسیایی صورت می گیرد .
در گیلان ومازندران بطور سنتی از ساقه آن قند مایع استخراج می کنند . سورگم نسبت به خشکی بسیار مقاوم بوده و دارای رشد سریع می باشد . سورگم در طیف وسیعی از خاکها رشد ونمو می نمایند وتمایل بخصوصی نسبت به خاک معینی ندارند و بخوبی در اراضی با قدرت تولیدی پایین ( شنی وقلیایی ) کشت می گردد .

خصوصیات گیاهشناسی :
سورگم گیاهی است یکساله متعلق به خانواده غلات ( Gramineae ) ، جنس Sorghum ونام علمی آن Sorghum bicolor و برحسب نوع کاشت و مصرف به چهار گروه ذیل تقسیم بندی می شود :
1- دانه ای 2- قندی 3- جارویی 4- علوفه ای

تهیه زمین :
تهیه زمین برای سورگم همانند ذرت است . بستر بذر باید بخوبی خرد وبه اندازه کافی نشست نموده و از علف های هرز پاک باشد . در زراعت آبی سورگم ، یا درمناطقی که میزان بارندگی به اندازه کافی است ، زمین را در پاییز شخم ودر بهار با دو بار دیسک یا هرس زدن بستر بذر را آماده می کنند .

کود مورد نیاز :
سورگم به مواد غذایی به ویژه ازت نیاز بسیار زیادی دارد . سورگم برای تولید یک تن دانه + ساقه وبرگ حدود 30-24 کیلوگرم ازت ، 15-10 کیلوگرم فسفر و 10-8 کیلوگرم پتاس از خاک جذب می کند . بنابراین برای تولید 5 تن دا نه سورگم 120 کیلوگرم ازت و 50 کیلوگرم فسفر وحدود 45 کیلوگرم پتاس را از خاک جذب می کند . واکنش سورگم نسبت به کودها بستگی بسیار زیادی به رطوبت وبافت خاک دارد . در نواحی خشک واکنش سورگم به به کود بسیار ضعیف می باشد بنابر این توصیه می گردد که دراین نواحی کودهارا در پاییز وزمستان ( در زراعت قبلی ) اضافه کنند . درمناطقی که میزان بارندگی بالا است یا در شرایط آبیاری ، سورگم واکنش خوبی نسبت به پخش مستقیم کودهای ازته وفسفره از خود نشان می دهد . میزان ازت مورد نیاز سورگم در خاکهای سبک بیشتر از خاکهای سنگین می باشد .
در ارضی سبک کود ازته معمولا بعداز کشت مورد استفاده قرار مگیرد ( در دو مرحله پخش می گردد ) . میزان کودهای مورد نیاز سورگم فسفات آمونیوم به میزان 300 کیلوگرم در هکتار وقبل از کشت . پتاس به میزان 250-200 کیلوگرم در هکتار وقبل از کشت ( قبل از دیسک آخر ) . اوره به میزان 400 کیلوگرم در هکتار که 3/1 آن را همزمان با کاشت به زمین داده وبقیه پس از هر چین برداری با آب آبیاری به مزرعه داده شود ( حدود 80 کیلوگرم ) .

کنترل علف هرز :
چنانچه سورگم بصورت علوفه ای برداشت می شود بایستی زمانی که ارتفاع گیاه به 30-25 سانتیمتر رسید با استفاده از کولتیواتور مبارزه مکانیکی برعلیه علف های هرز در بین ردیف ها صورت گیرد .
البته در آزمایشات مصرف بازاگران به میزان 2.5-2 لیتر در هکتار وقتیکه ارتفاع گیاه در حدود 20-15 سانتیمتر است عملکرد خوبی داشته است .

تاریخ کاشت :
طبق پژوهش های انجام گرفته قدرت جوانه زدن سورگم در مزرعه در بهترین شرایط رطوبت وحرارت 50-30 درصد کمتر از شرایط آزمایشگاهی بوده است .
زمان کاشت سورگم هنگامی است که درجه حرارت در عمق کاشت 12 درجه سانتیگراد باشد . هرچه درجه حرارت بیشتر باشد ، مدت زمان سبز کردن کوتاهتر و درصد گیاهان سبز شده افزایش خواهد یافت .
با توجه به صفر فیزیولوژیکی سورگم که درحدود 13 درجه است بهترین تاریخ کاشت آن دربهار از اوایل اردیبهشت لغایت اواخر اردیبهشت انجام می گیرد .

ارقام سورگم :
تنها رقم وبهترین رقم که در حال حاضر در کشور کشت می شود ، رقم اسپیدفید است .

میزان بذر :
بذر مورد نیاز 20-15 کیلوگرم در هکتار با ردیفکار غلات اما اگر با ردیفکار پنوماتیک اقدام به کشت نماییم به 7-4 کیلوگرم بذر نیاز داریم .

فاصله ردیف :
بر طبق تحقیقات انجام شده بهترین فاصله ردیف 75 سانتیمتر و بهترین فاصله روی ردیف 8-5 سانتیمتر است ؛ بطوریکه بهترین تراکم 135 هزار بوته در هکتار بدست آید .

عمق کاشت :
بهترین عمق کاشت در خاکهای سبک 6-5 سانتیمتر و در خاکهای سنگین 7-6 سانتیمتر است .

آبیاری :
پس از کاشت تا زمان جوانه زدن ، رطوبت زمین بایستی حفظ شود پس از آن هر دو هفته یکبار و بعداز هر برداشت نیز آبیاری شود ( نشتی ) .
میزان آب مورد نیاز سورگم ( دانه ای ) 4000-3000 متر مکعب در هکتار می باشد .
اگرچه سورگم گیاهی است متحمل به شوری وخشکی ولی بایستی به این نکته توجه داشت که ایجاد تنش درگیاه در اثر این عوامل باعث افزایش اسید پروسیک در گیاه شده که برای دام مضر بوده و ایجاد مسمومیت می کند .

آفات :
پس از سیز شدن مزرعه ممکن است مشاهده شود که قسمت مرکزی بعضی از بوته ها خشک شده است . چنانچه بخش مرکزی آن را بادست بیرون بکشید اغلب انتهای آن له شده و درمحل له شدگی لاروهای بسیار ریز که با چشم غیر مسلح بخوبی قابل رویت نیست مشاهده می گردد . این خسارت مربوط به مگس جوانه خوار سورگم است که با سمپاشی با یکی از سموم نفوذی مانند دیمیکرون به میزان یک لتر درهکتار ، زولون به میزان دو لیتردرهکتار و یا دورسبان به میزان 1.5-1 لیتر درهکتار با آن مبارزه می شود . تجربیات فنی بدست آمده نشان میدهد که کشت بموقع دراوائل اردیبهشت ماه از شدت خسارت این آفت تا حدود زیادی کاسته ونیازی به سمپاشی نمی باشد . کرم ساقه خوار ذرت ( پیرائوستا و سزامیا ) از آفات دیگری است که به برگ سورگم خسارت وارد می کند . در مزرعه علوفه ای به کنترل شیمیایی این آفات نیاز نمی باشد ، چراکه آفت کشهای فعلی که اصولا برای کنترل ساقه خوارها استفاده می شوند ( مانند نواکرون + لاروین ) سبب سوختگی در برگ های گیاه شده وکاهش عملکرد را به همراه خواهد داشت .

بیماری :
سیاهک پنهان سورگم ، یکی از بیماریهای مهم این محصول می باشد . این بیماری در ایران ابتدا در سال 1871 میلادی توسط رابن هورست از نواحی کردستان جمع آوری وتشخیص داده شده است . خسارت این بیماری درایران زیاد و به میزان 30 درصد برآورد گردیده است .
بوته های سورگم آلوده به رشد خود ادامه داده و تا موقع ظهور خوشه ها هیچگونه علامتی از خود نشان نمی دهند . پس از تشکیل گلها ، دانه تشکیل نشده و درواقع بصورت توپکهای محتوی تودههای سیاه رنگ که در واقع اسپور های قارچ عامل بیماری هستند تبدیل می گردند .
حرارت اپتیمم برای ایجادبیماری 23-16 درجه در رطوبت 40 درصد است .
با توجه به اینکه اسپور این قارچ در سطح بذر سالم قرار دارد در موقع کاشت با یک ضد عفونی ساده از ایجاد بیماری جلوگیری می شود .
یکی دیگر از راههای کنترل بیماری استفاده از ارقام مقاوم است . سورگم دانه قرمز به بیماری حساس در صورتیکه ارقام قندی و سر عصایی نسبتا مقاوم می باشند .

برداشت :
معمولا 7-6 هفته پس از کاشت و در مرحله 15-10 % گلدهی ، این گیاه آماده برداشت می باشد وبعد از آن تقریبا هر 5-4 هفته یکبار برداشت صورت میگیرد . درصورت تامین آب وتقویت زمین از نظر موادغذایی وکشت به موقع ، 4-3 چین اقتصادی قابل برداشت می باشد . عملکرد تولید سورگم در استان گلستان 100-80 تن علوفه تر می باشد .
برای برداشت علوفه چنانچه فاصله ردیف 50 سانتیمتر باشد برداشت با دست یا باچاپر یک ردیفه و چنانچه فاصله ردیف 75 سانتیمتر باشد برداشت با چاپر دو ردیفه یا کمباین چهارردیفه انجام می شود .
قابل ذکر است که برداشت باید از حدود 10 سانتیمتری سطح زمین انجام گیرد تا به پنجه های در حال جوانه صدمه وارد نشود . وهمچنین از برداشت آن درارتفاع یک متری خودداری شود .

روش های اصلاحی در سورگم :
روشهایی که در اصلاح این گیاه بکار می رود ، همان است که در اصلاح گیاهان اتوگام مورد استفاده واقع می شود ؛ مانند وارد واریته های جدید ، سلکسیون و دورگ گیری . در گذشته ، این روشها خیلی بیشتر مورد استفاده بود وامروزه اغلب از ذرت خوشه ای هیبرید استفاده می شود .

سورگم هیبرید :
چون در این گیاه ، هتروزیس برای بسیاری از خواص آن دیده شده است ، از اینرو سورگم هیبرید اهمیت فوق العاده ای پیدا کرده است . آنچه در این مورد مهم خواهد بود وجود راه مقرون به صرفه ای برای تولید بذر هیبرید است . با استفاده از واریته هایی که خاصیت نر عقیمی دارند ، می توان به سهولت هیبرید ها را بدست آورد. در سورگم از نر عقیمی سیتو پلاسمی – ژنتیکی برای بدست آوردن هیبرید ها استفاده می شود . برای این کار احتیاج به سه نژاد ذرت خوشه ای است؛ نخست ، نژاد A که عامل عقیمی سیتو پلاسمی -ژنتیکی را دارد (Srr) ؛ دوم نژاد B که شبیه نژاد A ولی فاقد عامل عقیمی سیتوپلاسمی است اما عامل عقیمی ژنتیکی رادارد (Frr ) ؛ سوم نژاد R که از لحاظ سیتوپلاسمی ممکن است سالم یا عقیم بوده ولی باید قطعا فاقد ژن های عقیم کننده باشد . این نژاد را میتوان بصورت SRR یا FRR نشان داد . در اینجا فرض شده است که R وr عوامل ژنتیکی اند بطوریکه r در حالت هموزیگوت عقیمی را موجب می شود . S وF عوامل سیتو پلاسمی هستند . S عامل عقیمی سیتوپلاسمی و F عامل سلامت سیتوپلاسم است . یک گیاه درصورتی از لحاظ تولید گرده عقیم خواهد بود که هم عامل S را داشته باشدو هم از حیث ژنتیکی rr باشد . برای بدست آوردن بذر هیبرید با استفاده از نرعقیمی بصورت زیر عمل می شود :
الف ) جهت ازدیاد ونگهداری نژاد عقیم باید آن رابا نژاد B که عقیم نیست آمیزش داد . که نتاج حاصل Srr بوده وعقیم است.
ب ) نژاد عقیم A رادر قطعه زمین دیگری کاشته و به عنوان پایه مادری با نژاد R آمیزش می شود . که نتاج حاصل SRr بوده وسالم است وبه کشاورز فروخته می شود
برای بدست آوردن هیبرید مزبور ، معمولا به ازای هر شش ردیف از نژاد عقیم، دو ردیف از نژاد R کشت می شود. برای اجرای این روش در زمین با استفاده از ردیف کار چهار سطله در زمین یک سطل آخر را خالی می گذاریم .

هدف های اصلاحی در سورگم :
هدفهای مهم اصلاحی در سورگم عبارتند از : ازدیاد عملکرد ؛افزایش کیفیت درسورگم ؛ افزایش مقاومت به آفات وبیماریها ؛ مقاومت به ورس ؛مقاومت به استرس های محیطی وتنش شوری . .

طرح اجرایی در ایستگاه تحقیقات گرگان :

ایجاد یک رقم بذر هیبرید .
هدف از انجام این طرح بست آوردن یک رقم بهتر از رقم موجود در منطقه ( شاهد ) از لحاظ مقاومت به بیماری ، آفات ، عملکرد و . . . است .

سویا

مقدمه :
سویا مقام نخست را در تامین روغن گیاهی در جهان دارد . این گیاه بومی آسیا بخصوص منطقه منچوری ، چین و ژاپن است که در حدود 1100 سال قبل از میلاد اهلی شده است .
سویا سابقا به منظور تامین علوفه کشت می شد ولی امروزه در کشورهایی مثل امریکا، یکی از مهمترین گیاهان روغنی بشمار میرود . در کشور ما هم کشت این گیاه اخیرا توسعه پیدا کرده است و از روغن آن استفاده می شود .سویا در سال 1320 به ایران وارد شد . در گیلان ، سالیان پیش زراعت واریته ای از سویا معروف به پشم باقلا ، یا خرس باقلا ، یا کرد باقلا معمول بوده است . در سال 1343 ، گروه صنعتی بهشهر با وارد کردن واریته های سویا و انجام مقایسه عملکرد و تعیین واریته های مناسب اقدام به توسعه کشت این گیاه کرد . سطح زیر کشت سویا در ایران در سال زراعی 63-62 حدود 35000 هکتار و میزان محصول آن 67000 تن گزارش شده است .

آمار متوسط تولید و سطح زیر کشت ( سال زراعی 80-1379 )

جهان
ایران
گلستان
سطح زیر کشت ( هکتار )
76368403
90000
40000
عملکرد ( کیلوگرم در هکتار )
2250
1556
1500

خصوصیات گیاهشناسی :
این گیاه ازتیره نخود و نام علمی آن Glycine max است . یک گونه وحشی از سویا به نام G . soja در ژاپن ، منچوری وکره می روید . گفته شده است که گونه اهلی سویا از این گونه مشتق شده است . امروزه واریته های حد واسطی بین دو گونه مزبور وجود دارد.تعدادکروموزومهای این دو گونه مساوی است ( 40=n2 ) و می توان به سهولت آنها را باهم ترکیب کرد .
سویای معمولی گیاهی است بوته مانند ، راست وپربرگ که ارتفاع آن از 30 تا 180 سانتیمتر است . از لحاظ وضع ساقه ، واریته های مختلف سویای تجاری را به دو گروه تقسیم می کنند. یکی ، گروهی که در آنها انتهای ساقه به خوشه گل ختم نمی شود ( دائم رشد یا نا محدود رشد ) و دیگری گوهی که انتهای ساقه آنها به خوشه گل منتهی می شود ( محدود رشد ) . واریته های گروه اول معمولا بلند تر ولی در گروه دوم گیاهان کوتاهترند و شاخ وبرگ آنها بیشتر است .
بیشتر واریته های سویا کرکهای زیاد خاکستری یا قهوهای کم رنگ دارند که روی ساقه، میوه وبرگها را می پوشانند . تعداد بذر درهر غلاف ، از یک تا پنج عدد تفاوت می کند ولی واریته های تجارتی معمولا 2 تا 3 بذر در هر غلاف دارند . اندازه بذر در واریته های متفاوت خیلی تفاوت دارد . رنگ دانه ممکن است زرد ، سبز ، قهوه ای ، سیاه ویا مخلوطی از آنها با شد . گل آنها ارغوانی یا سفید و بندرت هم ممکن است مخلوطی از این دو رنگ با شد .
آرایش گل بصورت خوشه ای است که از 35-3 گل تشکیل شده است . تعداد زیادی از گلها بدون آنکه میوه ای ایجاد کنند می ریزند . سویا گیاهی است خودگشن و درصد بسیار کمی ( کمتر از یک درصد ) دگرگشنی در آن وجود دارد .
گل آن از 5 کاسبرگ درست شده است . گلبرگها طوری قرار گرفته اند که پرچم ها ومادگی را در داخل خود می پوشانند . گلبرگهای آن مثل گلبرگ سایر گیاهان تیره نخود از 5 قطعه درست شده است . یکی از همه بزرگتر است بنام درفش یا استاندارد، دو گلبرگ کوچکتر و شبیه به هستند که به اسم بال ، و دو گلبرگ دیگر بنام ناو خوانده می شوند . پرچم های گل سویا ده عدد است ، 9 عدد به هم چسبیده دور مادگی را می گیرند ویکی آزاد است . مادگی آن کرک دار است . کاسه گل تا روز قبل از آزاد شدن گرده جام گل را می پوشاند .

تهیه زمین :
سویا در مناق کرج ومغان بصورت یک محصول یکساله کشت می شود . در این مزارع زمین را در پاییز شخم عمیق زده ، بقایای علف هرز را جمع می کنند . در بهر شخم تکمیلی زده ، کلوخه را نرم می کنند ، زمین را تسطیح نموده و سپس با کمک ردیفکار ، بذر ها را می کارند و با کمک فاروئر بین ردیف ها را بصورت جوی و پشته در می آورند . سپس مزرعه را به آب می بندند تا دانه سبز شود ( خشکه کاری).
اما در گلستان و مازندران ونواحی گیلان کشت سویا پس از محصول پاییزه است . در ایت اراضی اول باید بقایای محصول قبلی را از بین برد . لذا یا به زیر خاک می برند و یا آتش می زنند . پس از این کاز مزرعه را یک شخم سطحی زده و به آب می بندند تا کاملا مرطوب شود . چند روز صبر می کنند تا رطوبت خاک به حالت گاورو شود و پس از گاورو شدن زمین را بادیسک نرم کرده ، تسطیح نموده وکشت انجام می شود .

کود مورد نیاز :
سویا گیاهی است که نسبت به کوددهی از خود واکنش نشان می دهد .
ازت از عناصری است که مصرف آن در کشت سویا باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد . اگر سویا پس از محصولاتی نظیر سیب زمینی و چغندر که کود زیادی مصرف کرده اند و یا باقلا که ازت زیادی به خاک اضافه کرده ، کشت شود ، نیاز چندانی به کود ندارد . همچنین اگر سویا در مزرعه ای باشد که قبلا در آن سویا کشت شده باشد و فعالیت باکتریها خوب باشد ،معمولا احتیاج به ازت ندارد . در غیر اینصورت به میزان 120 کیلوگرم ازت نیاز داریم ( به ازای هر 100 کیلوگرم دانه ، 6 کیلوگرم ازت از خاک جذب می شود ) . معمولا در مزارعی که فعالیت باکتریها خوب است مصرف کود ازته تاثیر چندانی ندارد . اگر کود ازته بیشتر از نیاز مصرف شود ، رشد رویشی بر زایشی غلبه کرده ، تعدادگلها کم می شود ، دانه دهی به تاخیر افتاده وگیاه دچار ورس می شود . در صورتیکه رشد کم است و تاریخ کشت به عقب افتاده ، معمولا به میزان 50 کیلوگرم اوره بصورت سرک در آبیاری اول توصیه می شود و اگر این نیاز بیشتر احساس شد می توانیم تا 150-100 کیلوگرم ازت اضافه کنیم .
فسفر از عناصر مهمی است که در زودرسی ، تغذیه ، گلدهی و افزایش عملکرد و کمبود پتاس باعث کاهش عملکرد ، کاهش مقاومت به بیماری وسوختگی حاشیه برگ می شود . با این اوصاف، فسفر 150-100 کیلوگرم وپتاس به میزان 100 کیلوگرم توصیه می شود .
امروزه مصرف کودهای جذب برگی بعنوان سرک یکبار به هنگام گلدهی و دیگری در اوائل دانه بندی در افزایش عملکرد تاثیر مثبت داشته ( 600-300 کیلوگرم ) . لذا توصیه می گردد از کود های مناسب استفاده گردد .

کنترل علف هرز :
شایع ترین علف های هرز در مزارع گلستان ومازندران در زراعت سویا ، تاج خروس- گاوپنبه – مرغ – اویارسلام است . مبارزه بصورت بعداز کاشت و قبل از کاشت بدین قرار است . قبل از کاشت مبارزه زراعی ومکانیکی بدین صورت است که می توان بقایای علف هرز را جمع آوری کرد ، آتش زد ویا به زیر خاک برد . از سموم شیمیایی می توان بصورت قبل از جوانه زنی استفاده کرد . که می توان از سونالان نام برد . که هنگام آماده سازی زمین 3-2 لیتر از این سم را با 400 لیتر آب با سم پاش پشت تراکتوری در زمین پاشیده و سریعا با کمک دیسک در خاک مخلوط می شود . این علف کش ها تاثیری بر جوانه زنی بذر درشت سویا ندار د .
بعد از سبز شدن ، مبارزه با علف هرز حتما باید انجام گیرد . در کشت ردیفی می توان بعد از اینکه گیاه 8-6 برگی شد ، بین ردیف را کولتیواتور زد .که هم سله شکنی صورت گیرد و هم مبارزه با علف هرز . در مبارزه شیمیایی از سموم مختلفی می توان استفاده کرد . از علف کشی مانند بازاگران می توان برای علف های هرز پهن برگ قبل از 8-6 برگی شدن سویا استفاده کرد . استفاده از این علفکش پس از تشکیل گره سوم در سویا موجب سوختگی برگ می شود . در صورت چنین اتفاقی باید سریعا مزرعه را آبیاری کرد و حداقل 50 کیلوگرم کود اوره را بصورت سرک برای تسریع رشد استفاده کرد و خسارت جبران خواهد شد . از علفکش هایی مانند نابوئس ، گالانت و فوکوس می توان برای مبارزه با علف هرز نازک برگ مثل چایرویا مرغ استفاده کرد .

تاریخ کاشت :
در رابطه با تاریخ کا شت مناسب سویا لازم به ذکر است ، که بطور کلی سویا گیاهی حساس به طول روز می باشد و با کوتاهتر شدن روزها سریتر به گل رفته و رشد زایشی را زودتر شروع می کند . برای اینکه این گیاه از یک پتانسیل زایشی مطلوب برخوردار باشد ، باید دارای یک دوره رویشی کافی باشد که معمولا براساس منابع در حدود 45 روز می باشد ، بنابراین تاریخ کاشت ارقام سویا باید طوری انتخاب شود که در اثر کاهش دوره های رشد ونمو ، گیاه کمتر خسارت ببیند . به همین جهت برای کشت های زود ( بهاره ) بهتر است از ارقام دیررس مثل گرگان سه استفاده نمود و در کشت های دوم و تاخیری ، ارقام متوسط رس مثل سحر و زودرس مثل ویلیامز مناسبتر می باشد همچنین به علت شرایط آخر فصل ( سرد شدن هوا وشروع بارندگی های پاییزه ) ارقام متوسط رس وزود رس به علت اینکه سریعتر مراحل رشدی را تکمیل می کنند در حقیقت از شرایط نامناسب آخر فصل می گریزند .
در یک پیشنهاد کلی می توان گفت بهترین تاریخ کاشت در استان گلستان ومازندران از اواخر اردیبهشت تا اوائل تیر ماه است .

ارقام سویا :
1- سحر با رنگ گل سفید و کرک خاکستری یک رقم متوسط رس است که دانه تخم مرغی وبند ناف قهوه ای بی رنگ است .
2- سپیده با رنگ گل سفید و کرک سفید یک رقم متوسط رس است که دانه آن زیاد درشت نیست .
3- ویلیامز با رنگ گل سفید و کرک طلایی یک رقم زودرس است که دانه در شت ، رنگ آن زرد با شکلی تخم مرغی و ناف آن مشکی است .
4- گرگان سه با رنگ گل بنفش و کرک سفید یک رقم دیررس است که دانه آن درشت وبند ناف بی رنگ است .
5- DPX با رنگ گل بنفش و کرک طلایی یک رقم متوسط رس است ودانه درشتی دارد . ( این رقم هنوز معرفی نشده است )
6- کراس نودال رقمی است برای کوهپایه

میزان بذر :
تراکم بوته و میزان بذر مناسب سویا بستگی به نوع رقم و تاریخ کاشت آن دارد و معمولا ارقام تک شاخه مثل ویلیامز با تراکم بیشتری کاشته می شوند . بر اساس وزن هزار دانه و تیپ شاخه بندی ارقام ، 75-60 کیلوگرم بذر در نظر گرفته می شود . البته در صورت بودن رطوبت ودستگاه مناسب از 40 کیلوگرم بذر استفاده می شود .
وزن هزار دانه عمومی سویا 120-110 گرم است ؛ اما وزن هزار دانه رقم DPx تا 210 گرم نیز اندازه گیری شده است .
تراکم تابستانه 400-200 هزار بوته در هکتار است .

فاصله ردیف :
در کشت های دوم ودیرتر بهتر است فواصل خطوط کمتر شود تا ضمن جلوگیری از تبخیر از سطح خاک با پوشاندن سریع ، از رشد علف های هرز نیز جلوگیری به عمل آید . بر این اساس معمولا فواصل خطوط مناسب در کشت بهاره 60-45 سانتیمتر و در کشت های تابستانه و دیر 45-25 سانتی متر می باشد . فاصله روی ردیف 8-3 سانتی متر .

عمق کاشت :
بسته به شرایط خاک و نوع رقم عمق کاشت بذر متفاوت است . در سویا عمق کاشت 6-4 سانتیمتر است .

آبیاری :
برای بدست آوردن یک عملکرد بالا در زراعت سویا نیاز به این داریم که آبیاری با دوره های مرتب ومنظم داشته باشیم . معمولا اولین آبیاری را به منظور آماده سازی زمین برای کاشت می دهند . و آبیاری بعدی را پس از 20 روز تا یکماه پس از سبز شدن بسته به رطوبت خاک و درجه حرارت و نوع رقم انجام می دهند .
حساسترین دوره های رشدی گیاه به آبیاری مرحله گلدهی ، غلاف دهی و پر شدن دانه است . که آبیاری در این زمانها باعث افزایش عملکرد می شود . بطور متوسط برای یک هکتار سویا به 4500 الی 5000 متر مکعب آب نیاز داریم .

آفات :
سویا در طول دوره رشد و نمو مورد هجوم آفات بسیاری قرار می گیرد . معمولا آفات برگ خوار شامل لاروهای پرودینیا ، کارادرینا و پلوزیا از بافت برگی تغذیه می کنند. شروع خسارت آنها بستگی به تاریخ کاشت دارد و معمولا از مرحله 4-2 برگی شروع می شود . در صورت مشاهده لاروها و یا خسارت آنها باید سریعا اقدام به سمپاشی با آفت کش های مناسب نمود . که عمدتا سموم لاروین به میزان 1-0.5 کیلوگرم در هکتار ، اندوسولفان به میزان 3-2.5 لیتر و سوین به میزان 1-0.5 کیلوگرم می باشند و چنانچه به موقع با آنها مبارزه شود می توان از خسارت های جدی بعدی پیشگیری نمود .
همچنین از مرحله 6-4 برگی و عمدتا در شروع گلدهی خسارت آفات مکنده سویا شامل تریپس – عسلک – کنه – شته -مینوز و … آ غاز می شود . آفات مکنده علاوه بر خسارت مستقیم از طریق مکیدن شیره گیاهی تولیدی در برگها ، معمولا سبب انتقال بیماری های ویروسی نیز می گردند .
* وجود لکه های زرد رنگ در مزرعه از نشانه های حمله کنه ها است که بیشتر در اثر خشکی و خصوصا گرد و خاک شیوع پیدا می کند .
در رابطه با مبارزه با این آفات نیز زمان سمپاشی اهمیت زیادی خواهد داشت وبهتر است از سموم سیستمیک استفاده شود . سم آدمیرال 0.75-0.5 لیتر برای کنترل عسلک یا مگس سفید استفاده می شود . همچنین برای کنترل کنه ، شته و مینوز می توان از سموم آمیتراز به میزان 2.5 لیتر و اومایت به میزان 1 لیتر در هکتار استفاده کرد .

بیماری :
یکی از مهمترین بیما ریهای شایع سویا پوسیدگی زغالی سویا است که سبب خسارت شدیدی به مزارع سویا شده و عملکرد را شدیدا کاهش می دهد و عمدتا در مراحل آخر رشدی گیاه خود را نشان داده و با خشکانیدن بوته ها سبب رسیدگی زودتر و کاذب گیاه می شود به شکلی که غلاف ها ظاهرا رسیده بنظر می رسند ولی دانه ها پر نشده و وزن دانه شدیدا کاهش می یابد . قارچ عامل این بیماری Macrophomina phaseoli می باشد و متاسفانه رقم مقاوم و یا متحمل به آن معرفی نشده است . مشخص شده که با توجه به اینکه این قارچ در خاک باقی می ماند ، در صورت بروز تنش خشکی معمولا این قارچ فعال شده و آثار خسارت ظاهر می شود . برای مبارزه با این بیماری بایداز بروز تنش خشکی در سویا جلوگیری نمود .
همچنین سویا دارای انواع بیماریهای قارچی باکتریایی و ویروسی می باشد . که بوته میری فیتوفترایی ، لکه برگی ها ، سوختگی های برگی ، سفیدک سطحی و بیماری لکه ارغوانی در این منطقه بیشتر شایع می باشند و از بیماریهای باکتریایی معمولا سوختگی های باکتریایی ، خشکیدگی وپژمردگی باکتریایی مشاهده می شود و از انواع بیماریهای ویروسی می توان ویروس موزاییک سویارا نام برد که برای مبارزه با آن باید با ناقلین آن از جمله شته ها مبارزه کرد .
* از جمله عوارضی که در بعضی از سالها خسارت قابل توجهی به محصول سویا وارد می نماید ، عارضه اختلال در غلاف بندی است . اگر چه هنوز دلیل اصلی بروز این عارضه مشخص نشده است ولی نتایج مطالعات انجام شده نشان می دهد که با انتخاب رقم های مناسب ، رعایت تاریخ کاشت ، مدیریت صحیح مزرعه از نظر آفات ، بیماری وکنترل علف هرز می توان امکان بروز این عارضه را به حداقل رساند .

برداشت :
ارقام مختلف سویا بر اساس گروه رسیدگی آنها معمولا از اوائل مهر تا اواخر آبان ماه برداشت می شوند . رطوبت مناسب سویا جهت برداشت در حدود 13 درصد است . رطوبت بیشتر بذر در هنگام برداشت سبب وارد آمدن خسارت و مشکلات نگهداری خواهد شد و رطوبت کمتر از 13 درصد نیز سبب شکافتن غلاف و ریزش بذور به زمین و همچنین شکستن دانه ها خواهد شد . ریزش کامل برگها در زمان رسیدگی گیاه نشان می دهد که محصول در مدت یک هفته آماده برداشت می باشد . ارقامی وجود دارند که در هنگام برداشت برگهای آنها نمی ریزد .
برداشت سویا می تواند به دو صورت مستقیم و یا غیر مستقیم انجام شود . در برداشت مستقیم افت محصول بستگی به تسطیح زمین ، رقم و ارتفاع اولین گره دارای غلاف ، خواهد داشت و در صورتیکه این ارتفاع بالا باشد می توان مستقیما با کمباین محصول را برداشت نمود و افت محصول بسیار کم خواهد بود . ولی درصورت کم بودن ارتفع اولین غلاف بندی و ناهموار بودن زمین برای کاهش افت محصول حاصل از برداشت ، بهتر است که ابتدا بوته ها توسط دست درو و سپس توسط کمباین کوبیده شود . در صورت برداشت دو مرحله ای ، باید سویا را در رطوبت بیشتری برداشت نمود تا از ریزش غلاف ها در زمان برداشت با دست جلوگیری به عمل آید . نگهداری سویا در انبار نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و در رطوبت 12-10 درصد به مدت طولانی تری در انبار قابل نگهداری است . قوه نامیه بذر سویا به علت دارا بودن روغن زیاد معمولا بعد از یکسال کاهش قابل توجهی می یابد . لذا باید بذور مورد نیاز سویا از مراکز ذیربط تهیه کرد و جدا از کاشت بذور کهنه و قدیمی پرهیز نمود .

روشهای اصلاحی در سویا :
در سویا نیز مانند سایر گیاهان خود گشن ، روشهای اصلاحی عبارتند از وارد کردن واریته های جدید ، سلکسیون ، و دورگ گیری . روش تلاقی برگشتی نیز در اصلاح سویا مورد استفاده واقع شده است . در سویا از پرتوهای مختلف از جمله پرتوهای نوترون وگاما در ایجاد خواص جدید استفاده می شود . از این راه خواص از قبیل قدرت رشد ریشه ، مقاومت به ریزش دانه ، تغییر میزان روغن و پروتئین بوجود آمده که ممکن است در اصلاح سویا مورد استفاده واقع شود .
از روش تلاقی برگشتی ، اساسا برای انتقال مقاومت به بیماری و نماتد به واریته های سازگار استفاده می شود .نتایج مختلف از آزمایش های مختلف در مورد سلکسیون در سویا نشان می دهد که برای صفاتی مانند ارتفاع گیاه ، زمان رسیدن دانه ، و مقاومت به ریزش وبیماری انتخاب بر اساس تک بوته موثر است . برای صفاتی مانند مقاومت به خوابیدگی ، درصد پروتئین و روغن ، بهتر است از سلکسیون بر اساس تک خط استفاده شود .
از سلکسیون متناوب برای اصلاح سویا نیز استفاده می شود ؛ در این روش معمولا 20 لینه خوب انتخاب وسپس بین آنها دورگ گیری انجام می شود . پس از آن ، با انجام خود تلقیحی ، توده مورد نظر را به خلوص می رسانند . با استفاده از این روش توانسته اند عملکرد سویا را حدود 235 کیلوگرم در هکتار افزایش دهند .

دورگ گیری در سویا :
گلها صبح زود باز می شوند ولی در هوای سرد و مرطوب این عمل دیر تر انجام می گیرد. کمی قبل یا کمی بعد از باز شدن گل ، گرده آزاد می شود .
دورگ گیری مصنوعی در سویا چندان ساده نیست زیرا قطعات گل ریز هستند . میتوان در یک روز گلها را اخته کرد و عمل تلقیح را انجام داد . در شرایط صحرایی ، بهترین نتیجه بین ساعات 4 و3 بعد از ظهر بدست می آید . البته ، از ساعت 9 صبح به بعد نیز می توان عملیات اخته کردن وتلقیح را انجام داد . اما صبح زود به علت سردی هوا ، دانه های گرده به هم چسبیده اندو جدا نمی شوند مضافا اینکه در این شرایط ، تعداد غنچه های مناسب پایه مادری کمتر است .
غنچه هایی که روز بعد باز می شوند به عنوان پایه مادری برای اخته کردن انتخاب خواهند شد . گل ، در این مرحله تازه شروع به بیرون آمدن از کاسه گل کرده است . در هر بند معمولا دو غنچه بیشتر نگهداری نمی شود و تمام گلهای تلقیح شده و گلهای نارس را حذف می کنند .
بعلت حساس بودن دمگل ، و برای جلوگیری از سست شدن یا کنده شدن غنچه ، باید آن را با دو انگشت به آرامی نگه داشت سپس نوک کاسبرگ را با پنس گرفت و تا آخرین حد بطرف پایین کشید و سپس یک حالت دورانی به آن داد تا بقیه کاسبرگ از نزدیکی دمگل کنده شود . بعد از کندن کاسبرگها ، با پنس نوک گلبرگ درفش را به آرامی بطرف بالا می کشند . گاهی با این عمل ، ستیر قطعات گل وپرچم ها از جام گل جدا می شوند ؛ اگر چنین نشد پرچمها بوسیله نوک پنس ، بطوریکه به مادگی آسیبی وارد نشود ، از درون جام گل بیرون کشیده می شوند .
پس از اخته کردن گل ، باید گرده پایه پدری را به مادگی گل اخته شده منتقل کرد . برای این کار از غنچه هایی که گلبرگهایشان تازه از پشت کاسبرگ بیرون آمده ولی کاملاشکفته نشده اند استفاده می کنند . پس از جدا کردن گلبرگها و کاسبرگها ، باید گل حاوی گرده را روی مادگی مالید .
معمولا گل تلقیح شده را نمی پوشانند ولی برای اطمینان بیشتر می توان آن را با کاغذ آلومینیمی که در آن چندین سوراخ ایجاد شده است ، پوشاند . اتیکت را باید به ساقه اصلی و در بالای بند متصل کرد .
بعد از یک تا دو هفته با تشکیل غلاف کوچکی نتیجه تلقیح مشخص می شود . علامت بارز غلاف حاصل از تلقیح ، نداشتن کاسبرگ است . در صورت مثبت بودن نتیجه تلقیح باید سایر غنچه هایی را که بعد از عمل تلقیح آ شکار شده اند بطور کامل حذف کرد . شانس موفقیت تلقیح برای یک فرد باتجربه حدود 50 درصد است که با فرض موجود بودن دو دانه در هر غلاف ، معادل یک بذر دورگ در هر تلاقی است . مهمترین علل عدم موفقیت دورگ گیری ، استفاده از کل ماده بسیار نارس ، آسیب دیدگی مادگی ، و ناکافی بودن مقدار گرده است .
امروزه از نرعقیمی ژنتیکی در دورگ گیری سویا ، بخصوص در برنامه سلکسیون متناوب استفاده می شود . فاصله لازم برای ایزوله کامل در کرتهای دورگ گیری کاملا مشخص نشده است اما وقتی که فاصله گیاهان نرعقیم از منبع گرده خارجی حدود 12 متر در نظر گرفته شود میزان دگر گشنی با گرده های منبع خارجی کمتر از 0.5 درصد است .

اهداف اصلاحی در سویا :
هدفهای مهم اصلاح سویا عبارتند از : ازدیاد عملکرد ؛ رسیدن به موقع گیاه ؛ مقومت به خوابیدگی و ریزش ؛ مقاومت به بیماریها و نماتد ؛ کیفیت محصول ؛ واصلاح واریته ها خوراکی و علوفه ای .

طرح های اجرایی در ایستگاه تحقیقاتی گرگان :
1- طرح ارزیابی لاین های خالص سویا در آزمایشات مقایسه عملکرد
هدف از انجام این طرح دست آوردن ارقامی از سویا است که از لحاظ عملکرد دانه ، تحمل به بیماری و خصوصیات زراعی مهم برتر باشد .
2- ایجاد تنوع ژنتیکی از طریق دورگ گیری و بررسی نسل های در حال تفکیک سویا
هدف از انجام این طرح بدست آوردن تنوع ژنتیکی از طریق دورگ گیری و انتخاب لاین های مناسب از تنوع ایجاد شده است .
3- طرح تعیین مناسب ترین تاریخ والگوی کاشت لاین امید بخش سویا DPX3389
هدف از انجام این طرح بدست آوردن بهترین الگو و تاریخ کاشت این لاین است که در حال معرفی به منطقه است .
4- ارزیابی ارقام زودرس امید بخش در تاریخ والگوهای مختلف کاشت
هدف از انجام این طرح بدست آوردن زمانهای مختلف کاشت با آرایش های متفاوت برای بدست آوردن یک الگوی مناسب در شرایط خاص است .
5- طرح کارایی مصرف آب و عملکرد ارقام سویا تحت آبیاری بارانی
هدف از انجام این طرح بدست آوردن عملکرد و خصوصیات دیگر سویا نسبت به محل قرارگیری آنها در کنار لوله آبیاری است .

گندم

مقدمه :
گندم (T . turgidum و Triticum aestivum ) اولین غله و مهمترین گیاه زراعی دنیاست . اهمیت گندم به لحاظ ویژگی گلوتن گندم است که بخش چسبنده از پروتئین های سخت آندوسپرم می باشد و موجب کش آمدن یا انبساط خمیر تخمیر شده ، می شود به اصطلاح ورآمده می گردد ، در ضمن هنگامی که برای تولید قرص نان ورآمده حرارت داده می شود این بخش پروتئن پیوند شده با یکدیگر نگه داشته می شود . فقط گندم و با وسعت کمتری چاودار و تریتیکاله این خصوصیت را دارا می باشند . گندم برای تولید نان ، محصولات شیرینی پزی ، نان بدون خمیر مایه ، سمولینا ، بلغور و غلات صبحانه ای به مصرف می رسد . تنوع محصولات وکیفیت های انباری گندم آن را غذای اصلی بیش از یک سوم مردم جهان ساخته است. گندم در جنوب غربی آسیا مرکز جغرافیایی منشا آن برای بیش از ده هزار سال کشت شده است . گونه های وحشی خویشاوند گندم هنوز در لبنان ، سوریه ، شمال فلسطین اشغالی ، عراق ، ایران و شرق ترکیه رشد می نمایند .بشر بهنژادی گندم را در اوائل سالهای 1800 شروع نمود . از این زمان به بعد اصلاح در عملکرد وکیفیت دانه، تغییرات در ساختار گیاه وافزایش مقاومت به خشکی ، ورس ، حشرات وآفت و عوامل بیماریزا صورت گرفته است .

خصوصیات گیاه شناسی گندم :
گندم از تیره Poacea و زیر تیره Pooidea و گروه Hordea و جنس Triticum و گونه زراعی T . aestivum .
بوته گندم از چهار قسمت اساسی تشکیل شده : ریشه ، ساقه ، برگ ، گل آذین .
سیستم ریشه ای گندم تنها از دو نوع ریشه اولیه و ثانویه تشکیل شده . ریشه های اولیه که از ریشه چه منشا می گیرند . معمولا دارای چهار انشعاب می شوند . عمل اصلی این ریشه ها ، کمک به استقرار گیاهچه در خاک و جذب مقداری املاح برای گیاهچه است . طول عمر آنها دو تا سه هفته است . بطور استثنا طول عمر ریشه اولیه در بعضی مناطق دیم طولانی تر شده وتا مراحل پایان رشد ادامه می یابد . اصلی ترین قسمت ریشه ای گندم ، ریشه های ثانویه یا تاجی هستند که معمولا از گره انشعاب منشا گرفته . سیستم ریشه ای آنها بصورت افشان است . یعنی ریشه های باریک و پراکنده در اطراف ریشه و بر خلاف برخی از گیاهان مثل پنبه این گیاهان دارای یک ریشه اصلی نمی باشد . بطورکلی گیاهچه یا seedling از نظر تامین مواد غذایی از زمان شروع جوانه زنی بذر سه مرحله کاملا مجزا طی می کند : در مرحله اول از نظر آب و مواد غذایی کاملا به آندوسپرم دانه متکی است . بنابراین در این مرحله ریشه ها نقشی در رشد گیاهچه ندارند . در مرحله دوم که برگ اولیه خارج شده است؛ رشد گیاهچه ، وبا استفاده از مواد فتوسنتزی برگ اولیه و مواد ذخیره ای آندوسپرم صورت می گیرد .از این مرحله به بعد ریشه ها در رشد گندم موثر واقع می شوند . در مرحله سوم که برگ اول کاملا توسعه پیدا کرده است . ( لیگول آن مشخص می باشد ) . رشد تنها به کمک مولد فتوسنتزی صورت می گیرد لذا نقش ریشه ها در این مرحله مهمتر است . گیاهچه هایی که دراین مرحله ازتعداد ریشه اولیه بیشتری برخوردارند، بهتر در زمین مستقر شده و راحتر با علف هرز مقابله میکنند . معمولا سیستم ریشه ای گندم ریشه های ثانویه هستند که رشد آنها تا زمان ظهور خوشه و در شرایط مناسب تا زمان پر شدن دانه ادامه دارد . عوامل محیطی بر روی تعداد ریشه های اولیه موثر نیست . برخی تعداد ریشه های اولیه کاملا تحت تاثیر ژنوتیپ گیاه است . اما انشعابات اولیه و ثانویه ریشه های تاجی کاملا تحت تاثیر تراکم ، میزان ازت و سایر عوامل محیطی است . ریشه در واقع محل تولید تنظیم کننده های رشدی مثل هورمون های جیبرلین و سلیتوکنین می باشند . جیبرلین وسایتوکنین در فرایند های رشد و نمو گیاه و سایتوکنین خصوصا در جلوگیری از پیر شدن گیاه موثر می باشد . اصطلاحا به سایتوکنین هورمون جوانی گفته می شود . لذا هر گونه اختلالی در رشد ریشه میزان هورمون های مختلف ا ز جمله سایتوکنین را کاهش می دهد . مثل تنش رطوبتی یا تنش شوری . در این شرایط میزان تولید هورمون سایتوکنین و انتقال آن به اندام هوایی کاهش یافته ، گیاه دچار پیری زودرس شده ، طول دوره رشد آن کم و عملکرد ان کاهش می کند . عمق نفوذ ریشه در کندم تحت تاثیر عوامل مختلف می باشد ؛ از جمله : خصوصیات خاک ، درجه حرارت و سن گیاه . از جمله خصوصیات خاک موثر بر عمق نفوذ ریشه می توان به بافت خاک ، ساختمان خاک ، رطوبت موجود درخاک و حاصلخیزی خاک اشاره نمود . در ساختمان خاکدانه ای ورطوبت نزدیک به ظرفیت زراعی خاک و زمین های حاصلخیز که شرایط تهویه نیز در آن مناسب باشد . عمق نفوذ ریشه گندم افزایش پیدا می کند . معمولا درجه حرارت باعث افزایش فعالیت های فیزیولوژیکی و در نتیجه افزایش رشد قسمت های مختلف از جمله ریشه می باشد . معمولا در مراحل اولیه رشد یا سنین پایین ، عمق نفوذ ریشه کم اما سرعت نفوذ زیاد در سنین بالاتر برعکس است . عمق نفوذ ریشه گندم ممکن است گاها تا 180 سانتیمتر نیز برسد که بیشترین حجم ریشه در 30 سانتیمتر ابتدای خاک قرار دارد . سیستم ریشه گندم در مقایسه با جو از پراکندگی کمتری برخوردار است .

تهیه زمین :
گندم بر خلاف سایر زراعت ها برای کاشت نیاز به شخم دارد . به علت سطحی بودن ریشه گندم شخم به عمق 30-25 سانتیمتر برای زراعت گندم کفایت می کند . بسته به تناوب زراعی و گیاه معینی کشت شده . زمان شخم زدن زمین متفاوت است . تنها اگر گیاه قبلی زمین یونجه چند ساله باشد بهتر است در اوایل بهار زمین شخم زده شود . تا در اثر بارندگی های بهاره وآفتاب گرم تابستان تعدادی از ازت موجود در خاک کم شود. که در اینصورت امکان خوابیدگی در گیاه کمتر می شود . بسته به نوع زراعت ممکن است ، یک تا دو هفته قبل از کاشت نیاز به شخم باشد . بعد از آن برای خوردکردن کلوخه و علف هرز یا گیاه قبلی بسته به نیاز ممکن است زمین چند بار دیسک زده شود . سپس در صورت نیاز برای جمع آوری بقایای گیاه قبلی یا علف هرز از هرس یا دندانه استفاده شده . در کشت آبی برای تسطیح شدن نسبی زمین و آبیاری آسانتر بهتر است بعد از هرس زدن زمین ، لولر یا ماله زده شود .

کود مورد نیاز :
بطور کلی کودهای معدنی یکی از عوامل بسیار مهم افزایش تولید گندم پاییزه می باشند . مقادیر کودی که باید مورد استفاده قرار گیرد و نیز زمان پخش آن ، دو نکته بسیار مهم در پخش کودهای معدنی در زراعت گندم پاییزه می باشد . مقدار کودهای معدنی به یکسری عوامل بستگی دارد که از مهمترین آنها باید : رقم مورد استفاده ، تیپ خاک ، گیاهان پیش کشت ، رطوبت خاک ، خصوصیات آب و هوایی منطقه ، حاصلخیزی خاک ، زمان و روش پخش آنها را نام برد ارقامی که قدرت تولیدی بالا و مقاومت خوبی نسبت به ورس دارند مقادیر بیشتری کود را مورد استفاده قرار می دهند ، زیرا برای بدست آوردن عملکرد بالاتر ، مواد غذایی مورد مصرف افزایش خواهد یافت . واریته های گندم بدون استفاده از کودهای شیمیایی بویژه ازت نمی توانند عملکردهای بسیار زیادی داشته باشند . کود های فسفره و ازته چنانچه با هم پخش شوند گندم پاییزه واکنش خوبی نسبت به آنها از خود نشان می دهد . میزان کودهای ازته برای اراضی فقیر ، مرطوب وفرسایش یافته ، باید بیشتر از اراضی نواحی خشک باشد . میزان ازت 140-80 کیلوگرم در هکتار ، و 80-50 کیلوگرم فسفر در هکتار مورد نیاز است که به عوامل متعددی بستگی دارد . گیاهان پیش کشت یکی از مهمترین مقیاسها در تعیین برقراری میزان کودها در زراعت کندم پاییزه می باشند . بعداز یک لگومینوز میزان کود ازته کمتر از موقعی است که گندم به دنبال یک گیاه وجینی کاسته شود . بعنوان مثال میزان کود ازته در حالتی که گندم بعد بقولات قرار می گیرد حدودا 30 درصد کمتر از موقعی است که گندم بعد از ذرت قرار می گیرد . توانایی بقولات جهت باقی گذاشتن میزان ازت در خاک بسته به میزان بارندگی ، بین صفر تا 140-120 کیلوگرم ازت در هکتار می باشد . بنا بر اظهار ایلینجر و همکارش به ازاء هرتن باقیمانده های علات دانه ریز و ذرت در هکتار که از سال قبل زیر خاک رفته است، می بایست 20-10 کیلوگرم ازت در هکتار به مزرعه اضافه گردد . رطوبت خاک تاثیر خیلی زیادی بر روی مقادیر کودهای معدنی در زراعت گندم دارد . میان رطوبت خاک در هنگام کاشت ، و میزان کود ازته و تولید گندم در واحد سطح رابطه ای مستقیم وجود دارد . در شرایطی که رطوبت خاک در هنگام کاشت بالا باشد یا افزایش و مصرف کودهای ازته مقدار جذب ازت توسط گیاه بیشتر می گردد. میزان رطوبت خاک بستگی به بافت خاک ، آب و هوا ، عمق موثر ریشه های گیاه ، سیستم تناوبی ، سیستم شخم و سیستم های کشت دارد . آب مهمترین عامل محدود کننده تولید گندم دیم در مناطق نیمه خشک می باشد . بنابراین برآورد تخمین عملکرد گندم غالبا تابع آب قابل دسترس گیاه می باشد.
اما در یک توصیه کلی برای گندم دیم 125-75 کیلوگرم اوره در هکتار ، 75-50 کیلوگرم کود سوپر فسفات تریپل و100-75 کیلوگرم سولفات پتاسیم در هکتار به هنگام کشت با شخم زیر خاک گردد .
محلول پاشی با کود میکروی کامل با غلظت سه در هزار در سه مرحله ، اوائل پنجه زنی ، تولید ساقه ( ظهور دومین گره ) و ظهور خوشه ( بعد از گلدهی ) انجام میگیرد . بهتر است محلول پاشی هنگام عصر یا صبح زود هنگامی که هوا خنک و وزش باد وجود ندارد؛ انجام گیرد و زمین نیز دارای رطوبت کافی باشد .

کنترل علفهای هرز :
عمده ترین علف های هرز باریک برگ مزارع گندم منطقه یولاف وحشی ، فا لاریس ، چچم و دم روباهی کشیده ؛ می باشند . که می توان از سموم علف کش ایلوکسان و گراسپ به میزان 2.5 لیتر در هکتار در مراحل 2 تا 4 برگی تا اوائل پنجه زنی استفاده نمود .
همچنین می توان از علف کش تاپیک به میزان 0.6 تا 0.8 لیتردر هکتار برای کنترل علف های هرز یولاف وحشی، فالاریس ، چچم و دم روباهی کشیده از ابتدا تا انتهای پنجه زنی گندم استفاده نمود .
مهمترین علف های هرز پهن برگ یکساله مزارع گندم شامل شلمی ، پنیرک ، کنگر وحشی ، گل گندم و علف هفت بند می باشد . که می توان از سموم علف کش گرانستار به میزان 20-15 گرم در هکتار از مرحله دو برگی تا اواخر ساقه دهی گندم استفاده نمود. همچنین می توان از علف کش توفوردی نیز به میزان 1.5-1 لیتر در هکتار برای کنترل علف های هرز پهن برگ یکساله و چندساله نیز استفاده نمود .

تاریخ کاشت :
زمان کاشت ، طبعا بستگی به منطقه آب و هوایی آن دارد . بر حسب مشاهدات طولانی ، کشت گندم پاییزه باید موقعی شروع گردد که درجه حرارت هوا 15-13 درجه بوده و موقعی پایان یابد که درجه حرارت هوا به 9-8 درجه کاهش نموده باشد . گندم پاییزه باید قبل از ورود به مرحله زمستان حدود 50-40 روز رویش کرده باشد و در این مدت میانگین درجات حرارت روزانه بیش از 5 درجه سانتیگراد باشد . گندم در این مدت زمان 50-40 روز نیاز ه مجموعا حدود 500 درجه سانتیگراد گرمای بیش از صفر دارد . برقراری تاریخ کاشت ، باید طوری تنظیم شود که گندم در شروع سرمای زمستان به اندازه کافی رشد کرده باشد .
بطورکلی گندم پاییزه باید موقعی کشت گردد که گرمای تابستان تمام شده ، سرمای زمستان هنوز هم شروع نشده باشد . به دلیل متغییر بودن آب وهوای مختلف کشور ، زمان کاشت گندم در نقاط مختلف متغییر است و یکسان نمی باشد . کشت بسیار زود گندم باعث کاهش تولید آن خواهد گردید . گیاهان در پاییز وقبل از رسیدن زمستان بسیار زیاد توسعه می یابند و به همین دلیل نسبت به درجات پائین حساس خواهند گردید . درجات حرارت بالا در ابتدای رویش باعث می گردد که در نزدیکی سطح خاک گره انشعاب تشکیل گردد که در نتیجه یخبندان و سرمای زمستان تاثیر منفی بر روی گیاهان خواهد گذاشت . رویهم رفته کشت های زود باعث تشدید خوابیدگی و هجوم افات می گردد ( در پاییزهای گرم و درجات حرارت بالا ایجاد خسارت مینماید ) . گندم پاییزه همچنین اگر دیر کشت گردد تاثیرات منفی بر روی عملکرد خواهد گذاشت . این گیاهان در هنگام ورود به مرحله خواب زمستانه ضعیف می باشند و پنجه ها ضعیف بوده و به شرایط مطلوب وطولانی زمستان سازگاری پیدا نکرده اند و به همین دلیل گیاهان نسبت به یخبندان حساس خواهند بود و در نتیجه عملکرد کاهش خواهد داشت .
نتایج بدست آمده در استان گلستان نشان می دهد مناسبترین تاریخ کاشت گندم در شرایط دیم اوایل تا اواسط آذر ماه و در شرایط آبی در طول آذر ماه می باشد .

ارقام گندم :
در ایالات متحده آمریکا و تجارت جهانی ، ارقام گندم را برحسب رنگ و میزان سختی دانه وهمچنین زمان کاشت از لحاظ بهاره یا پاییز بودن گروه بندی می کنند . در این نوع گروه بندی شش نوع اصلی زیر وجود دارد :
1- گندم پاییزه قرمز سخت
2- گندم بهاره قرمز سخت
3- گندم پاییزه قرمز نرم
4- گندم سفید
5- گندم دوروم
6- گندم دوروم قرمز
گندم های پاییزه سخت نوع اول در مناطق خشک ممالک متحده آمریکا که زمستان های چندان سختی ندارند کشت می شوند و آردشان از لحاظ نانوایی بسیار مرغوب است . لیکن انواع گندم بهاره قرمز سخت در مناطقی در بهار کشت می شود که زمستانها به قدری شدید است که سبب سرمازدگی زیاده از حد محصول پاییزه می شود . گندم های کاشته شده در بهار از رطوبتی که در زمستان در خاک ذخیره شده به قدر گندم های کشت شده در پاییز استفاده نمی کنند زیرا سیستم ریشه ای آنها تراکم کمتری دارد و بیشتر رشدشان نیز در هوای گرم صورت می گیرد .
این دو گروه شامل گندم هایی است که دارای بهترین خواص نانوائی می باشند .زیرا که دانه های انها سخت وشفاف بوده ، حاوی پروتئین زیاد و گلوتن مرغوب می باشند و نان حاصله از آنها نیز استحکام زیادی دارد . بنابراین در مخلوط با آرد های نامرغوب مورد استفاده قرار می گیرند .
گندم های پاییزه قرمز نرم و گندم های پاییزه سفید نرم در مناطقی که میزان بارندگی 350-300 میلیمتر است کشت می شوند و آرد حاصل از آنها برای تهیه کلوچه و بیبسکویت مناسب است . گندم دوروم در نواحی محدود و خشک تر همان مناطقی که گندم های بهاره قرمز سخت کشت می شود ، مورد زراعت قرار می گیرد و نسبت به برخی از گندم های ویزه نان متمایز می باشند . دارای ساقه هائی توپر ، بویژه در نزدیکی سنبله هستند بعلاوه دانه هایشان معمولا دراز ، نوک تیز وزاویه دار بوده وراسشان دارای کرکهای ریزی است . ضمنا بسیار سخت و شفاف بوده و انواع دانه سفیدشان کهربایی رنگ است .
بیشتر گندم های زراعی کشور را گندم های هیبرید به خود اختصاص داده اند . برخی از مهمترین گندم های هیبرید کشور شامل : گلستان – کراس گلستان – قدس – کرج2 – کرج1 – مغان1 – مغان2 – دهقان – شعله – اروند – خلیج – فلات – آزادی – خزر – ناز – زاگرس – تجن – اترک – پاستور و …
که ارقام زاگرس ، تجن ، اترک ، پاستور ، استورگ و کوهدشت در استان گلستان کشت می شود .

میزان بذر :
عامل عمده ای که معمولا مقدار بذر مصرفی را در مناطق خشک تعیین می کند مقدار رطوبت قابل استفاده خاک می باشد که انتظار می رود در دسترس محصول قرار گیرد . از این جهت هرچه شرایط و فصل رشد خشک تر باشد بذر را کمتر می کارند . رطوبت زیاد و کشت کرپه نیاز به بذر بیشتری دارد ، در حالی که مقدار کمتر بذر در مناطقی متداول است که رطوبت کمتر داشته و کشت زودتر صورت می گیرد . بطور کلی مقدار بذر در هکتار بستگی به تراکم بوته ، درجه خلوص ، قدرت جوانه زنی ، سیستم زراعت ( دستی ، آبی یا دیم ) ، هنگام کاشت ، نوع وجنس زمین ؛ بین 40 تا 220 کیلوگرم در هکتار دارد .
در هکتار میزان بذر گندم در هکتار کمتر از این مقدار می باشد و معمولا برای زراعت های دیم 120-90-60 کیلوگرم در هکتار و زراعت های آبی 220-100 کیلوگرم در هکتار توصیه می گردد .
البته میزان بذر مورد نیاز در هکتار از طریق ذیل بدست می آید:
ارزش مصرف بذر / وزن هزار دانه ( گرم ) *تراکم ( بوته در متر مربع ) = میزان بذر
در صورتیکه تراکم 500 بذر جوانه زده در یک متر مربع باشد ، تراکم در یک هکتار معادل 5 میلیون بذر جوانه زده می باشد . در صورتیکه وزن هزار دانه گندم 40 گرم و درجه خلوص و قوه نامیه صد در صد باشد ، مقدار بذر مصرفی برای 5 میلیون بذر 200 کیلوگرم خواهد بود . اما در صورتیکه ارزش مصرف بذر کمتر باشد ، به عنوان مثال 95 درصد ( قوه نامیه = 97% و درجه خلوص =98% ) باشد . در این حالت میزان بذر تغییر می کند . یعنی از هر 100 کیلوگرم بذر مورد استفاده فقط 5 کیلوگرم آن دارای ارزش می باشد ( قابل رویش ) .
ارزش مصرف بذر / وزن هزاردانه * تراکم = میزان بذر در هکتار
میزان بذر در هکتار = 500 * 40 / 95 = 210 کیلوگرم
تمامی این محاسبات را نیز می توان مستقیما بوسیله فرمول زیر بدست آورد :
در جه خلوص * قوه نامیه / 100 * وزن هزار دانه * تراکم = میزان بذر در هکتار
مناسبترین تراکم بذر مصرفی بر مبنای 350 بذر در متر مربع و با توجه به وزن هزار دانه برای ارقام اصلاح شده منطقه بین 150-130 کیلوگرم در هکتار با است فاده از خطی کارهای معمول و ردیف کار پرسی می باشد . چنانچه کشت به روش ویا با استفاده از کود پاش ها صورت گیرد میزان بذر مصرفی 180 کیلوگرم در هکتار می باشد .

فاصله ردیف :
بهترین نتایج هنگامی بدست می آید که فواصل میان ردیف ها 15-12.5 سانتیمتر باشد . البته در بعضی از کشورها این فواصل را 30-20 سانتیمتر نیز در نظر می گیرند .

عمق کاشت :
عمق کاشت بذور گندم پائیزه به رطوبت و بافت خاک بستگی دارد . هنگامی که رطوبت مناسب باشد عمق کاشت 5-4 سانتیمتر خواهد بود . چنانچه رطوبت سطح خاک کم باشد ، این عمق به 8-7 سانتیمتر افزایش خواهد یافت . عمق بیش از 12-10 سانتیمتر موجب تاخیر و عدم یکنواختی در سبز شدن می گردد . و همچنین عمق کمتر از 4 سانتی متر ، موجب سیز شدن غیر یکنواخت گندم می گردد زیرا بستر بذر معمولا به سرعت خشک شده و جوانه زدن بطور کامل صورت نمی گیرد .
عمق کاشت در دیم کاری گندم باید روی رطوبت حفظ شده انجام گیرد و روی این اصل توسط دستگاه عمیق کار پرسی و روی خطوط تراز ، بذر در عمق 16-15 سانتیمتر قرار می گیرد ولی فقط 5-4 سانتیمتر خاک روی آن فشرده می گردد و به همین دلیل ، مزرعه پس از کاشت حالت جوی پشته ی باریک به خود می گیرد که دارای محاسن بسییار زیادی است .

آبیاری :
گندم از زمان کاشت تا برداشت به 4 تا 8 هزار متر مکعب رطوبت نیاز دارد . برای ساخته شدن هر یک کیلوگرم ماده خشک گندم 513 لیتر آب مصرف می کند . معمولا گندم پاییزه را زمانی کشت می کنند که ، تا قبل از بهار ، یک تا دو آبیاری انجام شود . اما در بهار در مراحل زیر آبیاری لازم می باشد :
ساقه دهی ( ساق آب ) – گلدهی ( گل آب ) – دانه بندی ( دان آّب ) .
علاوه بر این در مرحله جوانه زنی و پنجه زنی نیز در صورت عدم بارندگی ، آبیاری لازم است . حساس ترین مرحله گندم به آبیاری مرحله Booting یا خوشه در غلاف است که معمولا 15-10 روز قبل از ظاهر شدن خوشه است . کمبود رطوبت در هر یک از این مراحل آسیب هایی را به رشد گندم واردمی کند .
دو روش آبیاری بصورت غرقابی و در روش خطی بصورت نشتی انجام می شود .

آفات :
یکی از آفات مهم گندم سوسک سیاه گندم ( زابروس ) است . این آفت در مرحله پنجه زدن بخصوص در اراضی دیم استان به بوته های گندم خسارت وارد می کند . خسارت اصلی مربوط به لارو این آفت می باشد که روزها را در زیر خاک به سر برده و به هنگام غروب به سطح خاک می آید و برگ گندم را گرفته و به داخل تونل خود در زیر خاک برده و از آن تغذیه می نماید . بهترین راه مبارزه با این آفت ، تناوب زراعی است . روش دیگر ایجاد بستری نا مناسب در سطح خاک جهت تخم ریزی آفت است که این کار با شخم تابستانه عملی است . در مبارزه شیمیایی می توان از سموم سوین به میزان 1.5-1 کیلوگرم در هکتار یا لاروین به میزان 0.5 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود .
یکی دیگراز آفات گندم لارو سیمی (Agriotes ) است . این آفت بخصوص در مناطق دیم از ریشه های اصلی وفرعی گندم تغذیه نموده وتا مرحله پنجه زدن سبب خسارت به بوته ها ودر نتیجه سبب کاهش تراکم بوته می گردد .
یکی دیگر از آفات گندم سوسک برگخوار لما است . این آفت در اوایل بهار با تخم ریزی برروی بوته های گندم از طریق حشره کامل و لارو آن سبب ایجاد خسارت می شود .

بیماریهای گندم :
در این زمینه در بخش بیماریهای غلات توضیحات کاملی داده می شود.

برداشت گندم :
مناسبترین زمان برداشت گندم پاییزه بستگی به روش برداشت و آب و هوای منطقه دارد . برداشت بوسیله دست یا ماشینهای مخصوص ( کمباین ) صورت می گیرد . برداشت بوسیله کمباین در مرحله رسیدن کامل ، یعنی موقعی که رطوبت دانه ها 16-15% رسیده است صورت می گیرد . در صورتی که برداشت گندم بصورت مستقیم و با ماشین صورت گیرد ، مزرعه باید دارای شرایط زیر باشد :
1- رطوبت دانه 16% باشد .
2- علفهای هرز بسیار کم باشد .
3- گیاهان خوابیده نباشند .
4- زمین مسطح و بدون پستی و بلندی باشد .
5- هوا گرم و آفتابی باشد .
6- برداشت در یک مدت زمان کوتاهی پایان یابد .
در صورتیکه برداشت بوسیله دست صورت گیرد ، گیاهان را می بایست بوسیله داس از نزدیکی سطح زمین ( 26-20 سانتیمتر ) بریده و در دسته های کوچک ( بافه ) قرار داده و سپس دسته ها را برروی هم گرد آورده و توده ای به نام خرمن بوجود بیاورند . گیاهان تا رسیدن کامل بر روی زمین باقی می مانند ( 8-7 تا 10 روز بسته به شرایط آب و هوایی منطقه ) و بعد از آن عملیات خرمنکوبی صورت میگیرد . در این حالت رطوبت دانه ها به 14 درصد رسیده است و هیچگونه خطری جهت انبار کردن دانه ها وجود ندارد . وزن دانه ها 42-33 درصد کل اندام های هوایی گیاه را تشکیل می دهد و در بعضی گونه ها تولید دانه به 50 درصد هم می رسد و یا به عبارت دیگر ضریب برداشت یا نسبت محصول اقتصادی گندم به محصول بیولوژیک 33 تا 42 درصد می باشد و در بعضی مواقع به 50 درصد می رسد .

روش های اصلاحی در گندم :
اصلاح گندم در پی کشف مجددقوانین وراثتی مندل در سال 1900 روی ایه علمی استوار گردید . انتخاب و هیبریداسون را از زمان ها ی قدیم کشاورزان یا اصلاح کنندگان اجرا می کردند ، ولی اطلاعات علمی که در چگونگی انتخاب و نگهداری مواد اصلاحی راهنما باشد ، در دسترس نبود . روشهای اصلاحی اصلی شامل :
واردکردن و جمع آوری ژرم پلاسم – انتخاب لاین خالص -هیبریدا سیون – ایجاد رقم هیبرید .
از روش تلاقی برگشتی برای اضافه نمودن ژنهای مورد نظر به ژنوتیپ های جاری به وفور استفاده می شود . از روش اصلاحی مولتی لاین که ابتدا به عنوان روشی در افزایش تنوع داخل رقم پیشنهاد گردید ، بطور نادر استفاده شده است .
هیبریداسیون روش ا صلی اصلاح برای ایجاد ارقام جدید در گندم است . نقش انتخاب در اصلاح گندم در مقایسه با نقش آن در سالهای قدیمتر تغییر یافته است . زمانی که اصلاح گندم در مرحله ابتدایی بود ، بسیاری از ارقام با شناسایی و تکثیر ژنوتیپ های برتری که از ارقام و نژادهای زمینی مخلوط انتخاب شدند ، ایجاد گردید . امروزه با توزیع ارقام لاین خالص اصلاح شده و با عملکرد بالا در همه مناطق گندم خیز دنیا ، انتخاب در ارقام موجود به ندرت به جداسازی ژنوتیپ جدید منجر میگردد . نقش هیبریداسون در تلاقی ژنوتیپ های متنوع و ایجاد جوامع هیبرید که ار آن ترکیبات جدید ژن ها گزینش می شود، بارز است لاین های انتخابی حاصل با کاشت در آزمایش های مزرعه ای در سرتاسر منطقه ای که قرار است استفاده شود مورد ارزیابی قرار می گیرد کاشت ازمایش های مقایسه عملکرد در چند محیط به منظور ارزیابی آثار متقابل رقم X محیط الزامی است ارقام گندمی که به طریق هیبریداسیون ایجاد می شود ، اغلب به لحاظ اعمال تلاقی گزینش یافته های برتر حاصل از تلاقی های قبلی شجره پیچیده ای ، دارند . این توالی مکرر تلاقی ، انتخاب و سپس تلاقی بین گزینش یافته برتر به عنوان والدین در یک نسل جدید از تلاقی ها ، حالتی از انتخاب دوره ای را که درآن هر دوره انتخاب ممکن است 8-5 سال به طول بیانجامد .

گندم هیبرید :
ایجاد گندم هیبرید اولین بار با شناسایی نرعقیمی سیتوپلاسمی و ژن های باز گرداننده باروری امکان پذیر گردید .نر عقیمی از اثر متقابل ژن های هسته ای T.aestivum با سیتوپلاسم T.timopheevii ناشی می شود . باروری توسط ژنهای تیموفویی و منابع دیگر باز گردانیده می شود. . استفاده از این روش برای تولید گندم هیبرید مشتمل بر ایجاد و نگهداری لاین های A نر عقیم – سیتوپلاسم و لاین های Bنگهدارنده آن ، ایجاد و نگهداری لاین های R بازگرداننده باروری و تلاقی لاین های A * لاین های R برای تولید تجاری بذر هیبرید می باشد . متاسفانه ، باز گردانیدن باروری در گندم به این سادگی نیست . ژن اصلی سومی به همراه ژن های فرعی زیادی برای ارائه باروری کامل در محیط تنش دار لازم به نظر می رسد . آثار ژن ها به صورت تجمعی است و درجات متفاوتی از باز گردانیدن باروری بسته به ژنهای تغییر دهنده و آثار متقابلشان با محیط می دهند .
روش دیگری برای تولید بذر هیبرید در گندم با استفاده از عوامل هیبرید کننده شیمیایی که از تولید دانه های گرده در والد ماده جلوگیری به عمل می اورد ، پیشنهاد گردید . مواد شیمیایی عقیم کنند در مرحله خاصی از شروع گلدهی جهت جلوگیری از نمو گرده در بساک بر روی بوته ها پاشیده می شود . تولید بذر هیبرید از این طریق در مقایسه با استفاده از نرعقیم سیتوپلاسمی راحت تر است زیرا تنها به دو لاین والدی نیاز میباشد ، یک لاین را میتوان بدون آثار جانبی مضر جهت تولید لاین بذری عقیم نموده و لکین دیگر به عنوان گرده افشان استفاده نمود ، اما استفاده از عوامل شیمیایی هیبرید کننده ، مشکلات خاص خودش را دارد . کاربرد عامل شمیایی باید در زمان معینی باشد تادر مرحله مناسبی از تولید گرده جلوگیری نماید ؛ باید اثرش را برای مدت زمان کافی در ممانعت از تشکیل گرده در پنجه هایی که دیرتر ایجاد می شوند ؛ حفظ نمایند ؛ باید عامل شیمیایی تحت تاثیر شرایط تنش محیطی قرار نگرفته و اثر جانبی سوء نیز نداشته باشد . در گندم که گیاه خودگشنی است ، به دو دلیل هیبرید گندم به عنوان روش اصلاحی رایج نشده است :
1- هتروزیس مشارکتی به اندازه افزایش عملکردی که در گیاهان زراعی دگر گشن مثل ذرت یا سورگم بدست می آید ، ندارد .
2- تشکیل بذر اندک در دگر گرده افشانی برای تولید بذر در مزرعه سبب افزایش هزینه های تولید بذر هیبرید برای زارع می گردد .
این مشکلات در هر دو روش نر عقیمی سیتوپلاسمی و عقیم کننده شیمیایی برای تولید گندم هیبرید مشترکا وجود دارد . مشکل دیگر با روش نر عقیمی سیتوپلاسمی و ژن های بازگرداننده باروری در این است که زمان طولانی تری برای تولید یک رقم هیبرید در مقایسه با ارقام مرسوم که با هیبریداسیون تولید می شوند ، لازم می باشد . این مساله به لحاظ مراحل اضافی در تبدیل ظرفیت لاین های A به نر عقیم – سیتوپلاسم و اضافه نمودن ژن های بازگرداننده باروری به لاین های R می باشد . آزاد نمودن ارقام مرسوم با عملکرد بالا طی این مدت اضافی ، سودمندی هتروزیس که توجیه کننده هیبرید است را کاهش می دهد .

اهداف اصلاحی در گندم :
هدف اصلاح کننده گندم ایجاد ژنوتیپ های اصلاح شده جدید در ساختارهایی که در ظرفیت عملکرد بیشتر ، افزایش پایداری عملکرد و افزایش کیفیت محصول نقش دارند . ظرفیت عملکرد از این نظر که میزان محصول برداشتی را تحت تاثیر قرار می دهد ، حائز اهمیت است . پایداری عملکرد برای حصول عملکرد بالا و بطور یکنواخت در دامنه وسیعی از محیط ها و اطمینان از سازگاری رقم اهمیت دارد . پایداری عملکرد با بلوغ مناسب و مقاومت به ورس ، خشکی ، عوامل نامساعد خاک ، عوامل بیماریزا و حشرات آفت افزایش می یابد . کیفیت محصول جهت اطمینان از بالاترین ارزش بازاری برای محصول برداشت شده مهم می باشد .
اصلاح کننده برای آزمون ارقام گندم رایج در جایی که وی مشغول ایجاد نمودن رقم برای منطقه می باشد باید نقاط ضعف و قوت آنها را شناسایی نموده ، در اینکه چه اصلاحات ژنتیکی در بازدهی بیشتر رقم نقش دارند ، تصمیم گیری نماید ، برای رسیدن به هدف های اصلاحی اولویت را تعیین نموده و منابع ژن ها برای دستیابی به هدف های اصلاحی را پیدا کند .

بیماریهای غلات

زنگ زرد گندم

مقدمه :
زنگ زرد گندم که به اسامی زنگ نواری و یا زنگ خطی نیز نامیده می شود ، در اصطلاح انگلیسی Yellow rust = stripe rust = glume rust اطلاق می گردد. این زنگ در ایران بیش از زنگ های دیگر شیوع دارد و خسارت آن زیاد می باشد . زنگ زرد در دنیا ابتدا در سال 1777 مسیحی توسط گاد تشریح گردیده و در ایران نیز اولین بار در سال 1326 بوسیله اسفندیاری گزارش شده است ، ولی مطمئنا بیماری در سالهای خیلی دور در کشور شیوع داشته است . این زنگ در جهان اغلب در مناطق مرتفع و خنک شیوع دارد و در جاهایی که زنگ قهوه ای و سیاه وجود دارند ، نمی تواند دوام آورد . زنگ مزبور در ایران در تمام مناطق انتشار دارد و کشاورزان بخوبی بیماری را میشناسند و در بعضی از نواحی به آن بیماری سرخه می گویند .
زنگ زرد هر 5-4 سال یکبار بطور اپیدمی در کشور شیوع می یابد و گاهی ممکن است در بعضی از مناطق خسارت آن به صد درصد برسد . نیمان و بامدادیان در سال 1346 میزان خسارت این زنگ را در ایران بطور متوسط سالیانه 4.5 درصد کل محصول برآورد نموده اند . زنگ زرد علاوه بر گندم وجو به چاودار ، یولاف و بیش از 320 گونه متعلق به 18 جنس از علف های خانواده گندمیان حمله می کند .

علائم بیماری :
زنگ زرد گندم در بهار معمولا زودتر از سایر زنگ های غلات ظاهر می گردد . ابتدا روی برگ های جوان پوستول ها یا جوش هایی که محتوی اوردوسپورها یا اسپورهای بهاره زرد یا نارنجی رنگ هستند تشکیل می گردد . این جوش ها گرد وحدود نیم میلیمتر طول دارند و بتدریج دست به دست هم داده و بصورت خطی یا نواری به موازات رگبرگها ، هر دو سطح برگ را فرا می گیرتد . جوش های مزبور علاوه بر برگ گاهی ممکن است روی غلاف ، خوشه ، گلوم و گلومل بوته نیز ظاهر گردد . دانه خوشه های آلوده بی اندازه کوچک ، چروکیده ، فاقد نشاسته و غیر قابل استفاده است . چنانچه شخصی وارد یک مزرعه آلوده به زنگ شود ، اسپور های نارنجی رنگ عامل بیماری به لباس های او می ماند و از همه مشخص تر در صورت مالش انگشت روی برگ ، گرد نارنجی رنگ مشاهده می گردد . در اواخر دوره رشد گندم مرحله تلیوم قارچ شروع شده و تلیوسپورها یا اسپور های پاییزه عامل بیماری که در داخل جوش هایی سیاه رنگ قرار دارند ، بیشتر در سطح تحتانی برگ ها روی خطوط کوتاهی تشکیل می شود .

عامل بیماری :
عامل زنگ زرد گندم قارچی است به نام Puccinia striiformis . میزبان واسط و فرم های جنسی تا کنون برای آن شتاخته نشده است . بسیاری از گندمیان چند ساله منابع مهم ذخیره این قارچ هستند و نژادهای فیزیولوژیک متعددی در دنیا برای آن شناخته شده است .

چرخه بیماری :
با توجه به اینکه برای زنگ زرد میزبان واسطی تشخیص داده نشده و چگونگی زمستان گذرانی آن ملوم نیست احتمال می رود که قارچ عامل بیماری زمستان را بصورت اوردوسپور یا مسیلیوم در داخل برگ غلات یا سایر گندمیان به سر برد . آلودگی اولیه مزارع از اورودوسپورهایی که در منطقه وجود دارد و یا بوسیله باد از میزبانهای دوردست آمده اند ایجاد می گردد . گاهی هم مزارعی که در ارتفاع پایین قرار دارند ممکن است توسط اوردوسپورهای گندمیانی که در ارتفاعات بالاتر واقع شده اند آلوده شود . ممکن است آلودگی در طول فصول پاییز وزمستان رخ دهد چون مسیلیوم تا منهای 5 درجه سانتیگراد نیز زنده می ماند . دماهای بین 5 تا 15 درجه سانتیگراد برای جوانه زنی اوردوسپورها مطلوب ترین دما می باشد و در دجه حرارت بیش از 25 درجه سانتیگراد همراه با شبنم یا بارندگی متناوب می باشد .

مبارزه :
بهترین راه مبارزه با زنگ های غلات کشت ارقام مقاوم می باشد که ابتدا در این روش نیز مشکل شکستن مقاومت و حساس شدن مجدد ارقام مقاوم پس از چند سال کشت متوالی است . علت این کار اولا در اثر بوجود آمدن نژاد فیزیولوژیک جدید زنگ ها است و ثانیا نژادهایی که قبلا روی ارقام قبلی بصورت مغلوب بوده اند ممکن است در اثر تعویض ارقام فرصت پیدا نمایند و پس از چند سال بصورت غالب درآیند . امروزه به دنبال معرفی ارقام مقاومی هستند که بتواند مقاومت پایدار داشته باشد و سال ها مقاومت خود را در مقابل نژادهای فیزیولوژیک زنگ ها حفظ نمایند .
شناسایی و از بین بردن علف های هرز خانواده گندمیان مانند مرغ و جودم موشی که ممکن است در زمستان کانون آلودگی و منبع طبیعی ذخیره اوردسپورهای زنگ زرد باشند در جلوگیری از شیوع بیماری تاثیر خواهد داشت . اقدامات زراعی مانند اجتناب از مصرف بیش از حد کودهای ازته که باعث سست و حساس شدن نسوج در برابر بیماری می شود و همچنین زود کاشتن گندم های بهاره و کاهش دفعات آبیاری باعث نقصان بیماری می گردد . اخیرا نیز از قارچ کش های سیستمیک مانند بایلتون به نسبت 2-1 در هزار برای ضدعفونی بذر گندم در برابر زنگ زرد استفاده می شود و زراعت را تا مرحله خوشه دهی حفظ می نماید . برای سمپاشی مزارع هم موقعی که زنگ به تازگی بروز نموده است می توان از قارچ کش های سیستمیک ، فولیکور ، آلتو و یا تیلت به نسبت یک لیتر در هکتار استفاده نمود .

زنگ قهوه ای گندم

مقدمه :
زنگ قهوه ای گندم که به آن Brown rust = Leaf rust می گویند ، در ایران در سال 1326 توسط اسفندیاری گزارش شده است . این زنگ چون بیشتر روی برگ ها ظاهر می گردد به آن زنگ برگ گفته می شود . زنگ قهوه ای نسبت به زنگ های زرد وسیاه حرارت دوست تر است و در مناطق گرم و مرطوب مانند دشت مغان ، شمال خوزستان و غیره خسارت آن بیشتر می باشد . این بیماری از تمام مناطق کشور گزارش شده است و اهمیت اقتصادی آن مشابه با بیشتر از زنگ سیاه و کمتر از زنگ زرد است . زنگ قهوه ای علاوه بر گندم به جو، چاودار و بعضی از گرامینه های وحشی نیز حمله می کنند .

علائم بیماری :
نشانه های این زنگ در مرحله اوردیوم بصورت جوشهای قهوه ای و نارنجی رنگ در تمام دوره رشد گندم یعنی از گیاهچه تا مرحله رسیدن دانه ها روی برگ ظاهر می شود . در اوایل بهار اوردیوم اغلب بطور پراکنده و غالبا در سطح فوقانی برگ ها ظاهر می گردد و به هیچ وجه مانند زنگ زرد خطی قرار نمی گیرد و مخصوصا از روی همین علائم می توان این زنگ را از زرد در مزرعه تشخیص داد . ضمنا اندازه جوش ها بزرگتر می باشد . دانه های خوشه های آلوده ریز چروکیده و وزن محصول تا 90 درصد کاهش می یابد .

عامل بیماری :
عامل زنگ قهوه ای قارچی است به نام Puccinia recondita که اوردوسپورهای آن گرد یا کمی بیضوی شکل و به قطر 28-16 میکرون است . سطح آن دارای خارهای ظریف و 8-4 عدد سوراخ تندشی می باشد . تلیوسپورها یا اسپورهای پاییزه قهوه ای ، دو حجره ای ، گرزی شکل و در انتها گرد یا پهن است .

چرخه بیماری :
زنگ قهوه ای ماکروسیکلیک و دو پایه است . تولید مثل وتکتیر قارچ در بهار ابتدا بوسیله اوردسپور و میسلیومی که زمستان گذرانی نموده شروع می شود . بیماری با تشکیل جوش های بهاره و اوردوسپورها اشاعه می یابد . اسپورها در حرارت های بین 32-2 و اپتیمم در حرارت 22-15 درجه سانتیگراد جوانه می زنند . در شرایط مرطوب و گرم رشد قارچ به خوبی صورت می گیرد . این زنگ به ندرت به مرحله تلیوم می رود . تلیوم ها یا جوش های پاییزه ندرتا اواخر فصل رشد بصورت نقاط سیاه پراکنده روی برگ ظاهر می گردد و بر خلاف رنگ سیاه گندم با پارگی اپیدرم برگ در محل جوش ها همراه نیست . قارچ عامل زنگ قهوه ای دارای حدود 200 نژاد فیزیولوژیک می باشد .

مبارزه :
بهترین راه مبارزه کشت ارقام مقاوم می باشد و گتدم های پاییزه بیش از ارقام بهاره مقاومت دارند . ضمنا سمپاشی با بعضی از قارچ کش های سیستمیک مانند دی تیوکاربامات ها علیه این زنگ موثر واقع می شود .

سیاهک پنهان گندم

مقدمه :
بیماری سیاهک پنهان که در اصطلاح محلی به آن سیاهچه یا کورک نیز نامیده می شود ، در زبان انگلیسی Commin bunt = Covered smut اطلاق می گردد . این سیاهک یکی از بیماریهای مهم گندم در دنیاست ، که ابتدا در سال 1775 توسط تیله دانشمند فرانسوی شناخته شد و سپس در سال 1807 معلوم گردید که عامل آن یک میکرو ارگانیسم می باشد . در ایران نیز مسلما بیماری از دیر زمان وجود داشته ولی ابتدا در سال 1326 توسط اسفندیاری گزارش شده است . میزان خسارت این سیاهک در مناطق آلوده کشور 15-10 درصد محصول و گاهی بیشتر برآورد گردیده است . علاوه بر خسارت مستقیم بیماری ، ارزش نانوایی آرد حاصله نیز به علت آلودگی بذور به اسپورهای مزبور شدیدا قابل اشتعال بوده و در اثر کوچکترین جرقه در کمباین یا ماشین خرمنکوب آتش سوزی میگردد.

علائم بیماری :
سیاهک پنهان یا مخفی گندم تا موقعی که خوشه گندم ظاهر نشود قابل تشخیص نیست . بوته های مبتلا معمولا حدود چند سانتیمتر کوتاهتر از بوته های سالم می باشند . و گاهی ممکن است به نصف و یا یک چهارم تقلیل یابد . ریشه گیاه آلوده کاملا رشد نمی کند و پنجه زنی بوته ها افزایش می یابد . در گل های آلوده مادگی درازتر و تخمدان بلند و پهنتر و به رنگ سبز می باشند ، در صورتیکه تخمدان سفید رنگ است . علائم بیماری با ظهور خوشه های آلوده مشخص تر می شود . رنگ خوشه های الوده به جای سبز ، مایل به آبی می باشد . بوته های آلوده نسبت به زنگ زرد و سرمای زمستان حساستر ولی نسبت به بیماری سفیدک سطحی مقاوم ترند . اگر دانه آلوده را که ظاهرا سالم است بین دو انگشت فشار دهیم ، اسپورهای سیاه نسبتا چربی مشاهده می گردد که در اثر وجود ماده تری متیل آمین بوی ماهی فاسد شده را می دهد . در هر دانه حدود 4-3 میلیون تلیوسپور تخمین زده می شود .

عامل بیماری :
عامل سیاهک پنهان گندم در ایران توسط دو نوع قارچ به اسامی Tilletia foetida و Tilletia caries ایجاد می شود . که هر دو مخصوصا از نظر چرخه زندگی و بیماریزایی شبیه یکدیگر هستند . البته در بعضی از منابع فارسی گونه های بیشتری را عامل سیاهک پنهان گندم می نویسند ولی در هر دوصورت دو گونه فوق از اهمیت بیشتری برخوردار هستند .

چرخه بیماری :
عامل این بیماری زمستان را بصورت تلیوسپور اغلب روی بذر و یا گاهی روی خاک می گذراند . و تا مدت 5 سال نیز بقاء خود را حفظ می نماید . موقعی که بذر گندم آلوده به تلیوسپور در خاک کاشته شود ، تقریبا همان شرایط آب وهوایی که موجب جوانه زدن بذر می گردد ، تلیوسپور راکمی بعد وادار به تنش و تولید بازید می کند .
دانه های آلوده ظاهرا سالم هستند . در موقع خرمن کوبی پوسته آنها پاره شده و اسپورهای فراوانی بصورت ابر سیاه آزاد می گردند و دانه های سالم را آلوده می نمایند . یا اینکه اسپورهای آزاد شده به کمک باد به مزارع اطراف حمله ور شده و خاک را الوده می سازد . درجه آلودگی بوته های گندم بستگی به درصد اسپور های قارچ در بذر گندم دارد . معمولا 0.5 گرم اسپور در 100 گرم بذر حداکثر آلودگی را موجب می شود . در خاک های خشک شدت بیماری کمتر از خاک های مرطوب می باشد . اسپور قارچ در شرایط انبار حدود 12-10 سال و در 16 در جه سانتیگراد زیر صفر به مدت دو ساعت قوه نامیه خود را حفظ می کند .

مبارزه :
بهترین روش مبارزه با سیاهک پنهان گندم ، ضدعفونی بذر قبل از کاشت می باشد که برای این منظور قارچ کش های ویتاواکس ، ویتاواکس تیرام ، PCNB و یا مانکوزب به نسبت دو در هزار استفاده می شود . ضمنا کشت زودتر گندم در پاییز باعث می گردد که گیاهچه ها از ابتلا به قارچ در این مرحله در امان بمانند .

سیاهک آشکار گندم وجو

مقدمه :
سیاهک آشکار گندم و جو یا سیاهک لخت که به انگلیسی به آن Loose smut گفته می شود در ایران اولین بار در سال 1326 توسط اسفندیاری گزارش شده است . این بیماری در تمام مناطق کشور انتشار دارد ولی خسارت آن در مقایسه با سیاهک پنهان گندم در درجه دوم اهمیت قرار دارد . خسارت این بیماری در دنیا معمولا کمتر از یک درصد و حداکثر 27 درصد و در ایران نیز حداکثر تا 15 درصد گزارش شده است .

علائم بیماری :
علائم سیاهک آشکار در فاصله میان خوشه دهی تا رسیدن محصول نمایان می شود . ابتدا خوشه های آلوده سیاه می شوند و در میان خوشه های سالم سبز رنگی که تازه سر زده اند آشکارا قابل رویت هستند . بیشتر خوشه های آلوده کمی زودتر از خوشه های طبیعی ظاهر می شوند . خوشه ها تماما تبدیل به توده سیاه رنگی می گردد و به همین جهت به آن سیاهک لخت یا آشکار می گویند . این توده سیاه رنگ در واقع تلیوسپورهای قارچ عامل بیماری ، کروی شکل و با دیواره ضخیم هستند و در زیر میکروسکوپ به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود . تلیوسپورها پس از تشکیل بوسیله باد یا حشرات در سطح مزرعه پخش می شوند و از خوشه های آلوده فقط محور اصلی باقی می ماند .

عامل بیماری :
عامل سیاهک آشکار گندم و جو قارچ Ustilago nuda است . میسلیوم قارچ در داخل گیاه بیرنگ و دوهسته ای و پس از تکامل قهوه ای شده و ایجاد تلیوسپورهای قهوه ای کروی و خاردار نموده که قطر آنها بطور متوسط 9-5 میکرون می باشد .

چرخه بیماری :
قارچ عامل بیماری بصورت ریسه غیرفعال در داخل جنین بذر گندم و یا جو به سر می برد . پس از کاشتن بذر و همزمان با فعال شدن گیاهچه های آن میسلیوم قارچ فعال شده و وارد گیاهچه می شود و آنگاه به نقطه رویشی انتهایی آن می رود . در موقع تشکیل خوشه قارچ به تمام سنبله های جوان حمله می کند و آنها را آلوده می نماید و ریسه ها به سرعت تبدیل به تلیوسپور یا توده سیاه رنگ می شود . توده اسپور ابتدا بوسیله غشاء نازکی پوشانده می گردد و سپس با ترکیدن غشاء در مواقعی که گل آذین بوته های سالم در حال گرده افشانی هستند آزاد می شوند و بوسیله باد یا حشرات روی گل آذین آنها منتقل می گردد . روی گل آذین از جوانه زدن تلیوسپور بازیدوسپور تولید نمی شود بلکه هیف های کوتاهی از دو تیپ جنسی مخالف ایجاد و از آمیزش دو هیف جنسی سازگار هیف های دو هسته ای بوجود می آید . هیف های دو هسته ای از طریق کلاله خود را به دیواره تخمدان جوان می رسانند و سپس در پریکارپ یا بافت های جنینی تا موقع جوانه زدن دانه بصورت غیرفعال باقی می مانند .

مبارزه :
چون قارچ عامل بیماری در پریکارپ و داخل جنین بذر قرار دارد ، بنابراین ضد عفونی با سموم قارچ کش غیر سیستمیک موثر واقع نمی شود و برای این منظور از سموم سیستمیک مانند توپسین ، ویتاواکس و یا کربوکسین تیرام به نسبت دو در هزار استفاده می گردد . سابق براین که سموم سیستمیک کشف نشده بود برای ضدعفونی بذر علیه این بیماری از آب داغ استفاده می گردید به این ترتیب که ابتدا بذر را در داخل آب 26-30 درجه سانتیگراد به مدت 6 ساعت قرار داده و سپس به داخل آب 54 درجه انتقال داده و مدت 10 دقیقه باقی می گذارند . آنگاه بذور را سریعا به داخل آب سرد منتقل نموده و خشک می نمایند . چنانچه دستگاه کنترل درجه حرارت آب در اختیار نبود می توان بذور را به مدت 5 ساعت در آبی که با حرارت خورشید گرم می شود قرار داد و آنگاه خشک تمود و برای مدت 6-5 ساعت در آفتاب گذارد . البته روش ضدعفونی با آب داغ و یا طریق اخیر می تواند روی درصد جوانه زنی بذر تا حدودی تاثیر بگذارد که لازم است به این مورد توجه و کنترل داشت .

سیاهک سخت جو

مقدمه :
بیماری سیاهک سخت جو که به نام سیاهک پوشیده جو نیز گفته می شود در ایران ابتدا در سال 1326 توسط اسفندیاری گزارش شده است . سیاهک مذکور در تمام جوکاری های ایران وجود دارد و خسارت آن بیش از 3 درصد نمی باشد . این بیماری علاوه بر جو به چاودار و بعضی از علف های هرز گندمیان نیز حمله می کند .

علائم بیماری :
بوته های مبتلا حدود 7 سانتیمتر کوتاه تر از بوته های سالم و خوشه های آلوده نیز کمی کوتاهتر هستند . از مشخصات بارز این بیماری وجود یک غشاء نازک شفاف است که سطح لیوسپورهای سیاهک را روی خوشه تا مرحله خرمن کوبی می پوشاند . این غشاء سفید مایل به خاکستری یا نقره ای دیده می شود و خوشه سیاهک زده را محکم نگه داشته و نمی گذارد تلیوسپورها مانند سیاهک آشکار بریزد و به همین علت به آن سیاهک سخت جو گفته می شود .

عامل بیماری :
عامل سیاهک سخت جو قارچ Ustilago hordei می باشد . فرق این قارچ با عامل سیاهک آشکار جو این است که سطح تلیوسپور زیر میکروسکوپ صاف بنظر میرسد . اندازه اسپورها تقریبا مساوی بین 5 تا 9 میکرون و رنگ آنها روشن می باشد . این اسپورها به آسانی در آب جوانه زده ، تولید بازیدیوم و بازیدیوسپور می کنند .

چرخه بیماری :
تلیوسپورهای قارچ در موقع برداشت یا خرمن کوبی آزاد می گردد و در سطح خاک و بذر سالم قرار می گیرد . این اسپورها تا موقع کشت بذر به حالت استراحت باقی می مانند . در موقع جوانه زدن بذر ، جوانه زده و تولید بازید و بازیوسپور می نماید . میزان رطوبت و حرارت خاک روی آلودگی گیاهچه ها تاثیر فراوانی دارد و بهترین حرارت برای جوانه زدن اسپورها 20 درجه سانتیگراد است .
از جوانه زدن هر بازیدوسپور ، هیف یک هسته ای هاپلوید تشکیل می شود . سپس از ترکیب دو ریسه سازگار ، ریسه دو هسته ای بوجود می آید و داخل گیاهچه نفوذ می کند و سپس به مریستم انتهایی آن می رسد . به دنبال رشد جوانه های انتهایی قارچ به موازات رشد گیاه به طریق بین سلولی حرکت می نماید و خود را به انتهای ساقه می رساند و تا موقع تشکیل خوشه بصورت غیر فعال باقی می ماند . سپس چرخه زندگی قارچ مشابه آنچه که در بیماری سیاهک آشکار گندم شرح داده شد ادامه می یابد .

مبارزه :
چون اسپور این قارچ در سطح بذر قرار دارد و مانند سیاهک آشکار بصورت ریسه جنین را آلوده نمی کند ، بهترین راه مبارزه با آن ضدعفونی بذر قبل از کاشت با یکی از سموم سیستمیک مناسب مانند ویتاواکس و یا توپسین به نسبت دو در هزار می باشد .

سپتوریوز خوشه گندم

مقدمه :
این بیماری که در اصطلاح انگلیسی Septoria blotch گفته می شود . در دنیا ابتدا در سال 1352 گزارش شده است . قارچ عامل بیماری علاوه بر گندم به جو نیز حمله می کند .

علائم بیماری :
اولین علائم بیماری در بهار به شکل نقاط قهوه ای یا خاکستری رنگ روی پهنک وغلاف برگ یا در محل اتصال پهنک وغلاف ظاهر می شود . با پیشروی فصل ، نقاطی بیضی یا عدسی شکل به رنگ قرمز قهوه ای به طول 2-1 سانتیمتر با بافتی زرد در طول رگبرگ ها بوجود می آید . در محل اتصال غلاف پهنک لکه های نامنظم یا مثلثی بیشتری تشکیل می شود و تمام برگ را تحت تاثیرقرار میدهند . برگ های آلوده زودتر از برگ های سالم پیر می شوند . بعد از خوشه دهی ممکن است نقاطی روی پوشه ها و ریشک ها بوجود آیند . در اواخر تابستان گره های ساقه پس از الودگی قهوه ای ، چروکیده و با پیکنیدیوم های سیاه خالدار دیده می شود .

عامل بیماری :
عامل سپتوریوز خوشه گندم قارچ Septoria nodorum می باشد . که مرحله جنسی یا آسکومیستس آن تحت عنوان Leptosphaeria nodnrum Muller نامیده می شود . پیکنیدیوم سپتوریا زیر اپیدرم بافت آلوده به رنگ خاکستری قهوه ای و به قطر 200-100 میکرون تشکیل می گردد . در شرایط مرطوب پیکنیدیوسپورها بصورت رشته های صورتی رنگ بیرون می زنند . مطلوب ترین دما برای رشد قارچ 24-20 و با محدوده 4 تا 32 درجه سانتیگراد است .

چرخه بیماری :
عامل بیماری زمستان را روی بقایای گیاهی شامل کاه و کلش و همچنین روی بذر بسر می برد . پیکنیدیوم ها در دوره مرطوب بوجود آمده و پیکنیدیوسپورهای حاصله با ضربه های قطرات باران پراکنده شده و در طول فصل رشد آلودگی ها را بوجود می آورند . ضمنا آسکوسپورهای مرحله جنینی قارچ نیز اواخر تابستان و پاییز زیاد شده و عمدتا توسط باد انتقال یافته و هر دو نوع اسپور روی روی گیاه افتاده و پس از تندش از طریق روزنه ها وارد گیاه می گردند . برای ایجاد آلودگی 6 ساعت رطوبت لازم است . جوانه زنی اسپور وایجاد آلودگی در دجه حرارت مناسب 25-15 درجه سانتیگراد صوت می گیرد ولی در درجه حرارت 35-5 نیز آلودگی انجام خواهد شد . هوا مرطوب و بادی برای ایجاد بیماری مساعد بوده در حالیکه دوره های خشکی نه تنها از ایجاد آلودگی جلوگیری می نماید بلکه رشد لکه ها و پیکنیدیوم ها را متوقف می کند .

مبارزه :
سوزاندن و انهدام بقایای گیاهی آلوده ، اجرای شخم عمیق ، برقاری تناوب زراعی و ضد عفونی بذر در کنترل بیماری موثر خواهد بود ضمنا سمپاشی مزرعه با قارچ کش های مناسب از توسعه بیماری جلوگیری به عمل می آورد .

بیماری فوزاریوز سنبله گندم

مقدمه :
این بیماری یکی از بیماریهای مهم گندم در مناطق معتدل ونیمه گرمسیری است که قارچ عامل بیماری سبب پوسیدگی ریشه ، طوقه ، ساقه و همچنین سبب خشک شدن و از بین رفتن سنبله های گندم می شود . این بیماری در ایران ابتدا در سال 1371 از مناطق گرگان ، مازندران و آذربایجان گزارش شده است . بر اثر ابتلای بوته های گندم به این بیماری میکوتوکسین و زهرابه ای ترشح می شود که مصرف محصول سلامتی انسان را به خطر می اندازد .بیماری علاوه بر گندم به جو نیز حمله می کند .

علائم بیماری :
اگر آلودگی اولیه از طریق بذر باشد ، گیاهچه ها ممکن است از بین بروند و یا کوتاه بمانند .اما اگر آلودگی بذر زود نباشد علائم بیماری بصورت لکه های کوچک بیضی شکل قهوه ای رنگ روی ریشه ها ، غلاف برگ پایینی یا میان گره زیر طوقه ظاهر می شود . اگر لکه ها زیاد باشد ممکن است دراز و یا به هم بپیوندند تا حدی که تمام میانگره زیر طوقه به شدت فشرده ، قهوه ای و یا تقریبا سیاه شود . عامل بیماری ممکن است برگ، خوشه و دانه را نیز مورد حمله قرار دهد .

عامل بیماری :
عامل این بیماری اغلب قارچ Fusarium graminearum و یا گونه F . culmorum می باشد . هر دو گونه قارچ مذکور در محیط کشت مسیلیوم زیاد تولید می کنند که اغلب به رنگ های قرمز ، صورتی تا ارغوانی زرد می باشند و تشخیص ماکروسکوپی آنها غیر ممکن است .
چرخه بیماری :
عامل بیماری به صورت کلامیدوسپور در خاک تا مدت 5 سال به سر می برد . و زمستان بصورت ریسه نیز در بقایای میزبان می تواند زنده باقی بماند . عامل بیماری در حرارت مناسب 30-20 درجه سانتیگراد و رطوبت کافی خاک به خوبی می روید .

مبارزه :
در خاک های حاصلخیز و زراعت هایی که به خوبی به آنها کود داده شده است بیماری کمتر وجود دارد . کوددهی بیش از حد و بالاخص مصرف زیاد ازت باعث حساس شدن گیاه به عامل بیماری می شود . کشت عمیق بذر نیز در مقایسه با کشت سطحی پوسیدگی ریشه را تشدید می نماید . استفاده از ارقام زراعی مقاوم بهترین نتیجه را در کنترل بیماری دارد .

سفیدک سطحی گندم و جو

مقدمه :
بیماری سفیدک سطحی یا حقیقی گندم و جو که به انگلیسی Powdery mildew of wheat and barley نامیده می شود . یکی از بیماریهای مهم غلات بخصوص در کشورها و مناطق مرطوب و نیمه مرطوب می باشد . در ایران بیماری در سال 1326 توسط اسفندیاری از روی جو و در سال 1343 بوسیله منوچهری از روی گندم جمع آوری و گزارش گردیده است . بیماری در تمام مناطق ایران کم و بیش شیوع دارد و تاکنون از آذربایجان ، سواحل دریای خزر و استان های مرکزی ، فارس ، خوزستان واصفهان گزارش شده است . خسارت آن معمولا روی جو بیشتر از گندم است و علف های هرز خانواده گندمیان نیز اغلب به این بیماری مبتلا می گردند و در واقع بیماری دارای 50 نوع میزبان است . میزان خسارت این بیماری در اروپا روی جو و گندم 10-15 درصد محصول برآورد گردیده است . در دانه های مبتلا مقدار بیشتری مواد پروتئینی تشکیل می شود ، در صورتی که مقدار مواد گلوسیدی در آنها بشدت کاهش می یابد .

علائم بیماری :
بهترین نشانه سفیدک سطحی گندم و جو ظهور و تشکیل یک پوشش قارچ سفید متمایل به خاکستری در سطح فوقانی برگها را بپوشاند و این مطلب بستگی به حساسیت نوع و یا واریته میزبان دارد . شیوع این بیماری سبب زرد شدن قبل از به موقع و بالاخره از بین رفتن برگ های تحتانی بوته ها می گردد . چون قارچ عامل بیماری بطور عمقی در داخل برگ نفوذ نمی نماید ، لذا یاخته های تحتانی بافت برگ بصورت سبز رنگی باقی می ماند.

عامل بیماری :
عامل سفیدک سطحی یا حقیقی غلات قارپی است به نام Erysiphe graminis . میسلیوم این قارچ سطحی ، منشعب ، سفید که بعدا به رنگ خاکستری و قهوه ای در می آید . در داخل کلیستوتسیوم آسک های استوانه ای یا بیضوی کشیده قرار داشته و در داخل هر آسک نیز تعداد هشت عدد آسکوسپور وجود دارد .

چرخه بیماری :
قارچ عامل بیماری سفیدک سطحی گندم وجو زمستان را بصورت کلیستوتسیوم ، کنیدی و یا به حالت میسیلیوم بسر می برد در اوائل بهار کلیستوتسیوم جذب رطوبت نموده و آسک ها و آسکوکارپ ها به بیرون پرتاب می شوند . این اسکوکارپ ها عامل سرایت ه گیاهان سالم بوده که بوسیله باد ویا عوامل دیگر انتقال یافته و پس از استقرار روی برگ و در صورت وجود شرایط مساعد جوی جوانه زده و لوله زایا رشد نموده و میسلیوم نیز تولید هوستوریوم یا اندام مکنده نموده که وارد سلولهای اپیدرمی شده و بدین وسیله مواد غذایی جذب قارچ می گردد . بهترین درجه حرارت برای برای تندش اسپورها و رشد بیماری 22-15 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی بیش از 95 درصد است . مصرف کودهای ازته زیاد بر شدت بیماری افزوده ولی کودهای فسفره و پتاسه از حمله آن می کاهد . معمولا در تمام فصول رویشی بهار و تابستان قارچ بصورت غیرجنسی و بوسیله کنیدی تکثیر می یابد و در حدود زمان برداشت محصول پریتسیوم یا اندام جنسی قارچ بصورت دانه های ریز و سیاهی روی برگ ها و ساقه ها تشکیل می گردد و از آن پس تا بهار سال بعد بصورت مرحله جنسی بسر می برد .
مبارزه :
بهترین راه مبارزه کشت ارقام مقاوم می باشد و برای سم پاشی و مبارزه شیمیایی نیز توصیه می گردد که به محض ظهور اولین نشانه های بیماری ، مزرعه را با قارچ کش های جدید سیستمیک سم پاشی نمود . ضمنا از استعمال زیاد کودهای ازته بایستی خودداری نمود و بیشتر کودهای فسفره و پتاسه به زمین داد . ضمنا سم پاشی با ترکیبات گوگردی مخلوط با محلول یک درصد سولفید سدیم یا سولفات مس 1.5 درصد با آب نیز توصیه شده است .

طرح های اجرائی در ایستگاه تحقیقاتی گرگان :

1- طرح ارزیابی مقاومت
در این طرح مزرعه را در یک محیط آلوده قرار می دهند تا درصد خسارت را بر روی ارقام مختلف بسنجند .
بطور مثال برای آلوده سازی مزرعه به زنگ زرد و قهوه ای با استفاده از اسپور پاش اسپور و پودر تالک را به نسبت 1 به 4 مخلوط کرده و بعد از آبیاری در مزرعه می پاشند .
امابرای بیماری سپتوریوز از برگ آلوده عصاره گیری کرده و عصاره را با اتمایزر در زمین می پاشند .
راه دیگر برای آلوده سازی زمین از ارقام بسیار حساس به بیماری استفاده می شود ؛ که آنها را در حاشیه زمین مربوطه و مابین ردیف ها می کارند .
2- طرح تعیین نژاد
در این طرح از ارقام استاندارد برای شناسایی بعضی از ژنهای مقاومت و حساسیت استفاده می شود .
بطور مثال اگر رقم A یک رقم استاندارد فرض شود که به زنگ مقاومت دارد ؛ بنابراین آن را در یک محیط آلوده می کارند اگر در این کشت رقم A به زنگ مبتلا شد ، نشان دهنده این است که یک ژن دیگر در این گیاه وجود داشت که حساس به زنگ است . حال این ژن توسط پاتولوژیست ها و بهنژادگران شناسایی می شود .
در طرح تعیین نژاد تمام ارقام کشور را در مناطق گندم خیز کشور کشت می کنند . در کشوردر 13 منطقه گندم کشت می شود .

نخود

مقدمه :
نخود گیاهی است سازگار با آب و هوای سازگار به مناطق گرمسیری که به خشکی هوا مقاوم است . همچنین سرما را تا 9- درجه سانتیگراد تحمل می کند و بنابراین آن را در پاییز و زمستان کشت می نمایند . در نواحی با زمستان های بسیار سرد ، نخود را در بهار می کارند . در نواحی معتدل و گرمسیر ، کشت پاییزه آن متداول است . به خاکهای شور و قلیایی حساس است هر چند که نسبت به سایر حبوبات ، مقاومت بیشتری به این عوامل نشان می دهد . خاکهای شنی و سبک و دارای کمی آهک ، برای رشد آن مناسب میباشد . در خاکهای سنگین ، عملکرد خوبی نخواهد داشت . رطوبت بیش از حد خاک ، باعث افت محصول در نخود خواهد داشت . خاکهای سرد و سنگین بعلت عدم تهویه مناسب ، باعث شیوع بیماریهای پوسیدگی ریشه و طوقه می گردند . این گیاه PH بین 6 تا 1.8 را می پسندد . بارندگی های شدید پس از جوانه زنی و هنگام گلدهی برای نخود مضر است.

خصوصیات گیاهشناسی :
نخود گیاهی است از خانواده Fabaceae ، خودگشن . و به لحاظ دارا بودن پروتئین قابل توجه در دانه ( 24% ) و وجود مقدار زیادی اسید مالیک و اسید اکسالیک و مواد معدنی یکی از مهمترین حبوبات خوراکی است . همچنین سالیانه 103 کیلوگرم در هکتار ازت هوا توسط ریشه گیاه نخود در خاک اضافه می گردد و بیش از سایر حبوبات متحمل به شوری است . مبدا اصلی آن آسیای غربی بوده و سپس به هندوستان و اروپا منتقل شده است .
ارتفاع ساقه نخود بین 60-20 سانتیمتر است . ساقه نخود از محل طوقه یا وسط ساقه منشعب می گردد این گیاه ریشه ای قوی و گسترده دارد . برگهای نخود بصورت پر مانند است و هر برگ مرکب از 9 تا 11 جفت برگچه متقابل بیضی شکل نوک دار با حاشیه مضرسی تشکیل شده است . گلها منفرد و دمگل بلند می باشد . رنگ گلها سفید ، آبی ویا بنفش کمرنگ است . غلاف نخود کرکدار و حاوی یک یا دو دانه است . تعداد غلاف بر بوته بین 150-50 عدد است و رنگ دانه ها سفید ، کرم ، سیاه یا قهوه ای می باشد . دانه نخود به دو صورت صاف یا چروکیده دیده می شود . طول دوره رشد نخود به رقم ، طول روز ، درجه حرارت و رطوبت در دسترس بستگی دارد .
تهیه زمین :
گیاه نخود را می توان در مناطق گرم و خشک و همچنین در مناطق سردسیر کشت نمود . حداقل دما برای جوانه زنی گیاه نخود حدود 5 درجه سانتیگراد است .
جهت کاشت ابتدا باید بستر کاشت توسط شخم عمیق تابستانه و انجام چند دیسک در پاییز و استفاده از سایر ادوات ، کاملا نرم و آماده گردد .

کودهای مورد نیاز :
چون نخود می تواند ازت هوا را تثبیت نماید بنابراین از کودهای ازته کمتر استفاده می شود . به همین دلیل از 25-20 کیلوگرم کود اوره به عنوان استارتر به زمین داده می شود. همچنین به میزان 100 کیلوگرم فسفات آمونیوم نیز به زمین می دهند .

کنترل علف هرز :
جهت مبارزه با علف های هرز قبل از کشت از سم ترفلان به میزان 2.5 لیتر در هکتار استفاده می شود . و برای کنترل بعد از کاشت برای باریک برگها یکی از سموم گالانت ، نابواس و یا فوزیلید به میزان 3-2 لیتر در هکتار برای پهن برگ های بعد از کاشت و علفکش لنتاگران به میزان 2 لیتر در هکتار می توان استفاده کرد .

تاریخ کاشت :
با توجه به اینکه حداقل دما برای جوانه زنی نخود 5 درجه است کشت دیر هنگام در بهار باعث افزایش رشد رویشی و افت کیفیت و کمیت محصول می گردد . در مناطق سردسیر نخود را اواخر زمستان تا اوئل بهار کشت می کنند . در مناطق با زمستان های ملایم مانند استان گلستان گیاه نخود را در پاییز در اواخر آبان زمانیکه درجه حرارت حداقل 10-5 درجه سانتیگراد است ، میکارند .

ارقام نخود :
نخود را براساس اندازه بذر به دو گروه عمده تقسیم می نمایند :
الف ) نخود کابلی : رنگ این گروه سفید می باشد . در هر غلاف یک یا دو دانه وجود دارد . وزن هزاردانه نخود کابلی معمولا بیش از 250 گرم است . ارتفاع بوته نخود کابلی متوسط تا بلند است . بیشتر نخودهای جهان کابلی هستند .
ب ) نخود محلی یا دسی : بذر نخود دسی کوچک است و رنگ های مختلف دارد و شکل دانه آن نیز نامنظم است . در هر غلاف دو تا سه بذر دارد . ارتفاع بوته نخود دسی کوتاه است گلهای ارغوانی دارد و معمولا بصورت لپه مصرف می شود .
ارقام رایج در استان که کاشته می شود ، هاشم و آرمان هستند که مقاوم به برق زدگی می باشند .

میزان بذر :
میزان بذر مناسب برای نخود 90-70 کیلوگرم در هکتار است . اما در زراعت دیم 120-100 کیلوگرم بذر استفاده می شود .

فاصله ردیف :
بهترین فاصله ردیف برای کاشت مناسب نخود 50-40 سانتیمتر و بهترین فاصله روی ردیف 10-5 سانتیمتر است .

عمق کاشت :
مناسب ترین عمق کاشت برای کشت نخود 5-3 سانتی متر است .

آبیاری :
در کشت آبی نخود اولین آبیاری بلافاصله پس از کشت صورت می گیرد . نوبت های بعدی آبیاری از اوایل گلدهی به فاصله هر هفت تا ده روز یکبار انجام می شود . آبیاری در زمان گلدهی و غلاف بندی بیشترین تاثیر را بر عملکرد دارد .
در طول فصل رشد ، معمولا نیاز به دو تا سه مرتبه وجین به همراه سله شکنی صورت می گیرد .
نخود به رطوبت حساس است که باعث کوتولگی آن می شود .

آفات :
کرم قوزه یا غلاف خوار ، آفت کلیدی و مهم است که نسل اول خود را روی این زراعت تکمیل می کند کرم ها که اغلب سبز رنگ با سر سیاه هستند پس از تفریخ از تخم ابتدا از برگچه ها و سپس غلاف ها و بذور داخل آنها تغذیه می کنند . جهت مبارزه می توان از سموم لاروین به میزان 1000-750 گرم یا لازون 3-2.5 لیتر ویا اندوسولفان 3-2.5 لیتر در هکتار استفاده نمود .
در صورت توام بودن آلودگی مزرعه به غلاف خوار و مینوز سم دورسبان به میزان 2.5-2 لیتر در هکتار موثر است .
با توجه به این که حمله آفات انباری بعد از برداشت خسارت جبران ناپذیری به دانه از نظر بازار پسندی وارد می نماید ، نگهداری محصول از اهمیت زیادی برخوردار است لذا پس از بوجاری و تمیز نمودن دانه ها محصول را باید در انبار مناسب ( درجه حرارت 25-20 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 50-45 درصد ) نگهداری نمود . در صورت مشاهده آفت می توان با استفاده از قرص های سموم فسفید آلومینیوم یا فیتوکسین بر علیه آفات انباری ( سوسک بروخوس و . . . ) مبارزه نمود .

بیماری :
شایع ترین بیماری نخود در استان گلستان و منطقه شمال کشور بیماری برق زدگی است .
نشانه های برق زدگی نخود روی کلیه اندام های هوایی از ساقه ، شاخه ، برگ و غلاف بوجود می آید . روی ساقه ها و شاخه ها ابتدا در محل ظهور لکه های بیماری رنگ سبز ساقه یا شاخه شفاف تر شده و بعدا کمی تیره تر می گردد . کمکم که قارچ رشدونمو می کند و پیشرفت آن در نسج گیاه زیادتر می شود ، قطر لکه افزایش یافته و قسمت های وسط لکه رنگش روشنتر و متمایل به قهوه ای می گردد . اما رنگ نواحی حاشیه یعنی حد فاصل بین نسوج فاسد وسالم همچنان تیره باقی می ماند . این نشانه ها مربوط به حالتی است که بیماری دیر به مزرعه حمله کرده باشد و یا اینکه لکه روی ساقه قطور و خشبی ظاهر شود . سرعت پیشرفت و فعالیت قارچ عامل بیماری در گیاه و در نتیجه قطر لکه ها فرق می کند . چنانچه در مراحل اولیه یعنی موقعی که گیاه میزبان فوق العاده حساس است بیماری حمله نماید و اکثرا هم همینطور است . اندازه لکه به سرعت زیاد شده بطوریکه لکه تا 3-2 سانتیمتر طول ساقه را اشغال می کند . در این صورت لکه بصورت قهوه ای خاکی است و در متن آن نقاط ریز کوچکی دیده می شود که در واقع همان پیکنیدیهای قارچ عامل بیماری می باشد . چند روز بعد از آنکه لکه اطراف شاخه را اشغال نموده ، قسمت بالائی لکه شروع به پژمرده شدن نموده برگها کمی زرد و بالاخره 15-10 روز بعد به کلی خشک می شود و در اثر وزش باد یا عومل مکانیکی دیگر شاخه ها در محل لکه می شکند . ظهور و پیدایش لکه ها روی شاخه اکثرا در محل انشعاب دمبرگ با شاخه فرعی از ساقه است و بتدریج که ساقه بزرگ می شود دمبرگ و بالنتیجه برگچه ها و همچنین شاخه های فرعی می خشکد . در مواردی که حمله بیماری شدید باشد سرتاسر شاخه و ساقه در محل دمبرگ و شاخه های فرعی لکه ها به فراوانی دیده می شود . این حالت بیماری موقعی است که لکه ها روی ساقه اصلی و نزدیک زمین ظهور نماید . در این صورت تمام بوته خشک می شود . این حالت بیشتر در مزارع آبی دیده می شود . زیرا موقع آبیاری ، آب پای ساقه را فرا گرفته و موجب انتقال و استقرار اسپور های قارچ در این قسمت می شود بعلاوه رطوبت نیز در این قسمت بیشتر از قسمت های فوقانی می باشد . در مزرعه معمولا بیماری بسته به شرایط آب و هوایی 30-20 روز پس از سبز شدن ظاهر می شود ، ظهور لکه ها در مرحله اول رشد غالبا منجر به مرگ و خشکیدن بوته های جوان می گردد و چنانچه شدت بیماری به دلیل آلودگی شدید زمین و رطوبت زیاد باشد در مدت کمی مزرعه به کلی خشک می شود . از نکات بسیار جالب اینکه وقتی بوته ها خشک شدند بنظر می رسد که مزرعه کاملا خشک و از بین رفته ، بعد از مدتی دوباره بطور پراکنده سبز می شود . علت این امر آن است که اولا تمام شاخه های یک بوته نمی خشکد و ممکن است از یک بوته یک یا چند شاخه سالم باقی بماند . ثانیا وقتی لکه بیماری در ارتفاع 4-3 سانتیمتری زمین روی ساقه بروز می کند بعد از اینکه قسمت بالایی لکه خشک شد ، جوانه های موجود روی قسمت باقی مانده ساقه رشد می کند و دوباره شاخه هایی را بوجود می آورد که چنانچه تعداد آنها زیاد باشد بعد از رشد کامل ممکن است قسمتی از سطح مزرعه را بپوشاند . نشانه های بیماری روی غلاف کاملا مشخص و بصورت لکه های مدور منظم است که در متن آن پیکنیدیهای قارچ روی دوایر کم و بیش منظم دیده می شود . رنگ لکه های غلاف متمایل به سیاه است .
برای مبارزه ، ضدعفونی بذور با تیرام توصیه می گردد . بدین ترتیب که بذور را در محلول 0.2 درصد تیرام به مدت 24 ساعت خیس نموده و سپس اقدام به کشت می گردد . در ضدعفونی روش خشک نیز از مخلوط تیرام و بنومیل و یا کاپتان و بنومیل استفاده می شود . در صورت بروز بیماری در مزرعه ، سمپاشی در 4 نوبت بعد از هر بارندگی به فاصله 14 روز با سموم زینب و یا مانکوزب به نسبت دو در هزار توصیه می گردد .

برداشت :
پس از آنکه برگ های پایینی شروع به زرد شدن و افتادن کردند و رنگ غلاف ها کم کم زرد شدند ، باید آبیاری نخود را قطع کرد تا زمان برداشت محصول یکنواخت گردد . نخود ریزش دانه ندارد بنابراین تا خشک شدن کامل بوته ها می توان برداشت را به تعویق انداخت . این زمان در استان گلستان در خرداد ماه است که رطوبت دانه کمتر از 20 درصد است . نخود را میتوان هم با دست و هم توسط کمباین غلات برداشت کرد .

روش های اصلاحی در نخود :
روشهای اصلاحی در نخود همانند سایر گیاهان خود گشن است مانند گندم ، سویا و برنج. که شامل وارد کردن و جمع آوری ژرم پلاسم – انتخاب لاین خالص – هیبریداسیون – ایجادرقم هیبرید – تلاقی برگشتی – مولتی لاین – بالک تک بذر – بالک چند بذر ، می باشد .

اهداف اصلاحی در نخود :
1- افزایش عملکرد دانه
2- افزایش کیفیت دانه ( رنگ ، اندازه ، پخت و . . . )
3- مقاومت به امراض ، آفات و تنش های محیطی
4- افزایش پروتئین ها و اسیدهای آمینه
5- مقاومت به ریزش دانه
6- زودرسی محصول مخصوصا در شرایط دیم

باقلا

مقدمه :
باقلا از اعصار باستان در آسیا ، افریقا و اروپا کشت می شده است . پس از کشف امریکا باقلا به امریکا انتقال یافت و کشف آن متداول گردید . باقلا به مصرف تغذیه انسان و دام در جهان می رسد . در ایران باقلا را بیشتر در استان های گلستان ، مازندران ، گیلان و خوزستان می کارند .

آمار متوسط تولید و سطح زیر کشت ( سال زراعی 80-1379 )

جهان
استان گلستان
سطح زیر کشت ( هکتار )
182956
2261
عملکرد( کیلوگرم در هکتار)
5152
13430

خصوصیات گیاهشناسی :
باقلا گیاهی است یکساله و دگر گشن از خانواده Fabaceae . باقلا دارای ساقه ای راست و نسبتا ضخیم ، توخالی ، چهارگوش و ایستاده به ارتفاع 180-30 سانتیمتر است . ساقه های فرعی باقلا از نزدیکی طوقه بوجود می آید و تعداد آنها بین یک تا هفت عدد است . برگها مرکب هستند و بر روی ساقه بصورت متناوب قرار گرفته اند . هر برگ مرکب ، از 6-2 برگچه بطول 10-5 سانتیمتر تشکیل شده است . گل آذین باقلا خوشه ای ، مرکب و به هم فشرده است و در محور برگها قرار دارد . هر خوشه دارای یک تا شش گل به رنگهای سفید ، سفید با خالهای سیاه ، ارغوانی و بنفش می باشد . میوه باقلا نیام است که سبز و گوشتی می باشد و 10 الی 20 سانتیمتر طول دارد . هر نیام دارای حدود 8 عدد دانه است .

تهیه زمین :
در اول پاییز کود دامی به زمین داده می شود و شخم عمیق زده می شود . سپس در اواخر مهر زمین را دیسک زده و برای کاشت آماده می کنند .

کود های مورد نیاز :
جهت استفاده از کود های مورد نیاز گیاه ترجیحا باید از خاک نمونه گیری شده و کود توصیه شده بر اساس آزمون خاک استفاده گردد ولی در یک توصیه عمومی کود اوره به میزان 30-25 کیلوگرم در هکتار به هنگام کاشت به عنوان کود استارتر و 150-100 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم قبل از کاشت به زمین داده می شود .

کنترل علف های هرز :
برای مبارزه با علف های هرز ، قبل از کاشت از سم ترفلان و بعد از کاشت از سموم بازاگران برای پهن برگ ها ، و گالانت و نابواس و فوزیلید برای باریک برگ ها استفاده می شود .

تاریخ کاشت :
گیاه باقلا در شرایط مختلف آب و هوایی و انواع فتوپریودیسم کشت می گردد . در مناطق نیمه گرمسیر با زمستان های ملایم ، کشت زمستانه باقلا مر سوم است . در مناطق معتدله برای اجتناب از یخبندان ، کشت بهاره باقلا متداول می باشد . ارقام زمستانه باقلا در مناطقی که زمستان نسبتا ملایم و بدون یخبندان شدید و طولانی دارند کشت می گردند .دمای کمتر از 10 درجه باعث افزایش روزهای جوانه زنی خواهد شد . باقلا دمای تا 4- را تحمل میکند و در دمای 7- درجه از بین می رود . دمای مناسب برای کشت باقلا 25 درجه سانتیگراد است . دمای بالاتر از 30 درجه باعث افت محصول می گردد . باقلا به شب های خنک ( حدود 10 درجه ) برای تولید محصولی خوب نیازمند است . در صورت مصادف شدن گلدهی با گرمای محیط ، محصول باقلا افت خواهد کرد . این گیاه به آب و هوای مرطوب به خوبی سازگار است .
با این توصیفات کشت باقلا در استان گلستان در آبان ماه انجام می گیرد .

ارقام باقلا :
ارقام کشت شده در ایران عبارتند از : باقلای زهره ، باقلای شامی ، باقلای شاخ بزی ، و رقم برکت ( اولین رقم معرفی شده در کشور و در استان گلستان ) .

میزان بذر :
به علت اینکه دارای دو نوع باقلای دانه درشت و دانه ریز هستیم میزان بذر متفاوت است. برای کشت باقلای دانه درشت حدود 120 کیلوگرم بذر و برای باقلای دانه ریز حدود 80 کیلوگرم بذر مصرف می شود .

فاصله ردیف :
پس از آماده نمودن بستر کاشت ، به دلیل نبودن ردیف کار مناسب کاشت باقلا ، ابتدا با فاروئر جوی هائی به فواصل 80-60 سانتیمتر که فاصله روی ردیف آن 10-7 سانتیمتر است .

عمق کاشت :
بهترین عمق کاشت برای باقلا با استفاده از دست حدود 10 سانتی متر می باشد . و روی بذر را با خاک نرم پوشانده بطوریکه عمق کاشت بیش از 7-5 سانتیمتر نگردد .

آبیاری :
باقلا در مقایسه با سایر حبوبات نسبت به خشکی حساسیت بیشتری نشان می دهد . باقلا در مرحله باردهی به تنش آب بسیار حساس است . قطع زود هنگام آبیاری به محصول آسیب جدی میرساند . کمبود آب همچنین باعث کاهش در تثبیت ازت می شود . در پاییز تا هنگام سبز کامل مزرعه ، خاک باید مرطوب باشد و در صورت نیاز باید هر 10 روز یکبار اقدام به آبیاری نمود . در بهار محصول به بارندگی های بهاره مصادف می گردد ولی پس از آن باقلا به حدود 5 با ر آبیاری احتیاج دارد .
مهمترین مرحله آبیاری برای باقلا هنگام گلدهی و غلاف بندی است .

آفات :
مهمترین آفت باقلا ، شته سیاه باقلا می باشد که عامل انتقال بسیاری از بیماریهای ویروسی حبوبات می باشد . ظهور این آفت از اواخر زمستان شروع شده و در مرحله گلدهی به اوج خود می رسد و باعث تغییر شکل و رنگ برگها و ساقه شده و رشد بوته را متوقف می کند . برای مبارزه با این آفت ، استفاده از ارقام مقاوم ، کنترل علف هرز مزارع ، کشت زود هنگام و استفاده از سم دیازینون به میزان 330 گرم در هکتار یا اندوسولفان به میزان 1000-350 میلی لیتر در هکتار توصیه می گردد . زمان برداشت غلاف سبز اردیبهشت و زمان برداشت دانه خشک خرداد می باشد .

بیماری :
شایع ترین بیماری باقلا لکه شکلاتی می باشد که در مراحل اولیه بصورت لکه های مدور کوچک قهوه ای رنگ و نامنظم روی برگ ها در مراحل اولیه استقرار گیاه و گلدهی ظاهر می شود . سمپاشی بوته های جوان در شروع بیماری با قارچ کش کاپتان و مانب به میزان دو در هزار صورت می گیرد . از بین بردن بقایای گیاهی و ضدعفونی بذور در جهت پیشگیری و کنترل آن موثر می باشد .

برداشت :
محصول باقلا را به دو صورت تازه و خشک برداشت می نمایند . باقلای سبز را پیش از زرد شدن برگ ها و غلاف ها برداشت می کنند . دانه خشک را پس از خشک شدن برگها و ریزش آنها برداشت می نمایند . پس از قهوه ای شدن غلاف ها باید برداشت را شروع نمود . برای این کار بوته ها را با داس کف بر می کنند . سپس آنها را خشک نموده میکوبند و بوجاری می کنند . پس از آن دانه ها را در آفتاب می گسترانند تا در آفتاب کاملا خشک گردند . از کمباین غلات با کمی تغییرات می توان برای برداشت باقلا استفاده نمود . رطوبت دانه به هنگام برداشت باقلا 16 درصد است . برداشت دیر هنگام این گیاه ریزش دانه را در پی خواهد داشت .
بطور کلی در استان گلستان برداشت تازه وسبز در اردیبهشت ماه و برداشت خشک در خرداد ماه انجام می شود .

روشهای اصلاحی در باقلا :
روشهای اصلاحی در باقلا همانند روشهای اصلاحی دیگر گیاهان دگر گشن می باشد که شامل روش گزینش توده ای ، گزینش توده ای -شبکه ای ، روش بوته به ردیف ، گزینش دوره ای ، تلاقی برگشتی می باشد .

اهداف اصلاحی باقلا :
1- افزایش میزان محصول و ثبات عملکرد
2- تولید ارقام مقاوم به آفات و بیماریها
3- تولید ارقام مقاوم به گل جالیز
4- تولید ارقام کاملا خودگشن
5- تولید ارقام مقاوم به ورس
6- تولید ارقام با یکنواختی در رسیدگی
7- تولید ارقام با عدم ریزش دانه
8- تولید ارقامی مناسب جهت کشت مکانیزه

گوجه

مقدمه :
گوجه فرنگی یک گیاه زراعی خوراکی است که در قرن گذشته محبوبیت و اهمیت یافته است . تنوع آن به شکل تازه یا فرایند شده و سازگاری آن نقش عمده ای در استفاده گسترده سریع آن داشته است . تولید و مصرف جهانی گوجه فرنگی در دو دهه گذشته افزایش قابل توجه داشته و به بیش از 60 میلیون تن در سال 1985 رسیده است . به رغم اهمیت تغذیه ای گوجه فرنگی به عنوان منبع ویتامین های A وC ، مصرف سرانه آن در کشورهای توسعه یافته تقریبا چهار برابر کشورهای در حال توسعه است .

آمار متوسط تولید وسطح زیر کشت گوجه فرنگی ( سال زراعی 80-1379 )

جهان
ایران
استان گلستان
سطح زیر کشت ( هکتار )
3643935
110000
8276
عملکرد ( کیلوگرم در هکتار )
27065
28182
18500

خصوصیات گیاهشناسی :
گوجه فرنگی گیاهی است از خانواده Solanaceae ، خودگشن و دیپلوئید . مخصوص نواحی گرم ولی علی رقم حساسیت آن به سرما از خط استوا تا شمال آلاسکا در شرایط مزرعه می تواند بطور موفقیت آمیزی رشد کند . مبدا آن نواحی آمریکای جنوبی و نواحی کوه های آند می باشد . کشت آن در ایران 200 سال سابقه دارد .
گل گوجه فرنگی ، کامل است و اندام های نر وماده فعال دارد . در هر گل آذین 8-4 گل تولید می شود . یک بوته رشد نامحدود در شرایط گلخانه ای تا بیش از 20 گل آذین را می تواند تولید کند .

تهیه زمین :
برای کاشت گوجه فرنگی زمین را در اواخر زمستان شخم زده و سپس در اوائل فروردین با زدن دیسک زمین را برای کاشت آماده می کنند .

کودهای مورد نیاز :
مصارف کودهای اصلی باید با تجزیه نمونه خاک انجام گیرد . اما بصورت تجربی در صورت عدم دسترسی به تجزیه خاک ، فسفات آمونیوم 250 کیلوگرم در هکتار و پتاس 100 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت و 200 کیلوگرم اوره که نصف کود اوره در زمان کاشت و بقیه در دو نوبت هنگام کاشت محصول پس از آبیاری مصرف می شود .
قابل توجه است که محلول پاشی ( میکروالمنت ها ) در هر 10 روز و همچنین بعد از هر برداشت کود یونیک + مگافول اسید آمینه اثر بسیار بالایی در عملکرد گوجه خواهد داشت.

کنترل علف هرز :
کنترل علف های هرز در گوجه توسط دستی با کارگر خواهد بود .

تاریخ کاشت :
با توجه به اینکه کشت گوجه فرنگی بصورت مستقیم یا خزانه انجام می شود ؛ بنا براین برای روش خزانه باید خزانه را در اواسط اسفند تهیه کرد و نشاء را پس از حدود یک ماه در اواسط فروردین به زمین اصلی منتقل کرد .
اما در روش مستقیم پس از رفع سرما می توان کشت را انجام داد .

ارقام گوجه فرنگی :
ارقام موجود شامل : دوآل پراید ، کورا ، چف ، پتوپرا ، سیتوپلاس ، فلات ، ارلی اینوکتوس ، کلجی ، 6108 ، سلطان ، سوپر استرین B ، سوپر استون و CH می باشد .

میزان بذر :
میزان بذر برای کشت مستقیم حدود یک کیلوگرم در هکتار و برای نشاء کاری حدود 400 گرم در هکتار می باشد ( برای یک هکتار زمین حدود 10 متر خرانه کافی می باشد) .

فاصله ردیف :
فاصله بین خطوط حدود یک متر و فاصله بین بوته ها 30-20 سانتیمتر است .
عمق کاشت :
در روش مستقیم بذر رادر عمق 3-4 سانتیمتری میکارند و در روش نشایی ، نشاء را به اندازه دو بند انگشت در داخل زمین قرار می دهند .

آبیاری :
در خزانه باید هرروز بوسیله آبپاش آبیاری انجام شود . قبل و بعد از کاشت نیز باید آبیاری انجام شود . در گوجه فرنگی هر زمان که نیاز به آب احساس شود آبیاری انجام می گردد . بطور کلی از شروع گلدهی تا پایان میوه دهی بطور متوسط نیاز به 6-4 نوبت آبیاری می باشد .

آفات :
کرم هلیوتیس آفت مشترک بین ذرت ، سویا و گوجه است . سم نواکرون به میزان 1.5-1 لیتر درهکتار به همراه یک کیلوگرم لاروین اقدام به سم پاشی کرد .

برداشت :
برداشت گوجه فرنگی در چند مرحله انجام می شود . هرگاه که رنگ گوجه قرمز شد قبل از شل شدن میوه آن را برداشت می کنند .

تقدیر و تشکر

در پایان از تمام کسانی که در فرا گرفتن مطالب به من یاری رساندند مهنسین بزرگوار

جناب آقایان

مساوات ، بهمرام ، کلاته ، مختارپور ، سرپرست ، دهقان ، کیاء، صابری ، آبرودی ، نظری ، بزی ، آقایان ، داوطلب ، بزی ، حیدری و مهقانی کمال تشکر را دارم .

با تشکر محمدیان
تابستان 84

عنوان
صفحه
مقدمه
1
ذرت دانه ای و علوفه ای
2
مقدمه
3
خصوصیات گیاهشناسی
5
تهیه زمین
5
کود مورد نیاز
6
کنترل علف هرز
6
تاریخ کاشت
7
ارقام
7
میزان بذر
8
فاصله ردیف
8
عمق کاشت
9
آبیاری
9
آفات
9
بیماری
10
برداشت
10
روش های اصلاحی
11
روش بوته به ردیف
11
گزینش دوره ای
11
تولید ارقام مصنوعی
12
اهداف اصلاحی
12
طرح های اجرایی در ایستگاه تحقیقات گرگان
13
سورگم ( ذرت خوشه ای )
14
مقدمه
15
خصوصیات گیاهشناسی
16
تهیه زمین
16
کود مورد نیاز
16
کنترل علف هرز
17
تاریخ کاشت
17
ارقام
18
میزان بذر
18
فاصله ردیف
18
عمق کاشت
18
آبیاری
18
آفات
19
بیماری
19
برداشت
20
روش های اصلاحی
21
سورگم هیبرید
21
اهداف اصلاحی
22
طرح های اجرایی در ایستگاه تحقیقاتی گرگان
23
سویا
24
مقدمه
25
خصوصیات گیاهشناسی
26
تهیه زمین
27
کود مورد نیاز
27
کنترل علف هرز
28
تاریخ کاشت
29
ارقام
30
میزان بذر
30
فاصله ردیف
31
عمق کاشت
31
آبیاری
31
آفات
32
بیماری
32
برداشت
33
روشهای اصلاحی
35
دورگ گیری سویا
35
اهداف اصلاحی
37
طرح های اجرایی در ایستگاه تحقیقات گرگان
38
گندم
39
مقدمه
40
خصوصیات گیاهشناسی
41
تهیه زمین
42
کود مورد نیاز
43
کنترل علف هرز
45
تاریخ کاشت
45
ارقام
46
میزان بذر
48
فاصله ردیف
49
عمق کاشت
49
آبیاری
50
آفات
50
بیماری
51
برداشت
51
روشهای اصلاحی
53
گندم هیبرید
54
اهداف اصلاحی
55
بیماریهای غلات
57
زنگ زرد گندم
58
مقدمه
58
علائم بیماری
58
عامل بیماری
59
چرخه بیماری
59
مبارزه
60
زنگ قهوه ای گندم
61
مقدمه
61
علائم بیماری
61
عامل بیماری
61
چرخه بیماری
62
مبارزه
62
سیاهک پنهان گندم
63
مقدمه
63
علائم بیماری
63
عامل بیماری
64
چرخه بیماری
64
مبارزه
65
سیاهک آشکار گندم و جو
66
مقدمه
66
علائم بیماری
66
عامل بیماری
66
چرخه بیماری
67
مبارزه
67
سیاهک سخت جو
69
مقدمه
69
علائم بیماری
69
عامل بیماری
69
چرخه بیماری
70
مبارزه
70
سپتوریوز خوشه گندم
71
مقدمه
71
علائم بیماری
71
عامل بیماری
71
چرخه بیماری
72
مبارزه
72
فوزاریوز سنبله گندم
73
مقدمه
73
علائم بیماری
73
عامل بیماری
73
چرخه بیماری
74
مبارزه
74
سفیدک سطحی گندم و جو
75
مقدمه
75
علائم بیماری
75
عامل بیماری
76
چرخه بیماری
76
مبارزه
76
طرح های اجرایی در ایستگاه تحقیقاتی گرگان
78
نخود
79
مقدمه
80
خصوصیات گیاهشناسی
81
تهیه زمین
81
کود مورد نیاز
81
کنترل علف هرز
82
تاریخ کاشت
82
ارقام
82
میزان بذر
83
فاصله ردیف
83
عمق کاشت
83
آبیاری
83
آفات
84
بیماری
84
برداشت
86
روش های اصلاحی
87
اهداف اصلاحی
87
باقلا
88
مقدمه
89
خصوصیلت گیاهشناسی
90
تهیه زمین
90
کود مورد نیاز
90
کنترل علف هرز
91
تاریخ کاشت
91
ارقام
91
میزان بذر
91
فاصله ردیف
92
عمق کاشت
92
آبیاری
92
آفات
93
بیماری
93
برداشت
93
روش های اصلاحی
95
اهداف اصلاحی
95
گوجه
96
مقدمه
97
خصوصیات گیاهشناسی
98
تهیه زمین
98
کود مورد نیاز
98
کنترل علف هرز
99
تارخ کاشت
99
ارقام
99
میزان بذر
99
فاصله ردیف
99
عمق کاشت
100
آبیاری
100
آفات
100
بیماری
100