گزارش کاراموزی بررسی دستگاه فرز

مقدمه :
آنچه صنعت ، وتولیدات آن راتشکیل میدهد ، قطعاتی است که توسط ماشین آلات صنعتی وبه کمک مهارت و تجربه مهندسین و صنعت کاران حرفه ای ساخته و پرداخته می شود واز همین جاست که می توان پی برد " صنعت آفریده صنعت است"

دستگاه فرز
دستگاه های فرز ، شاید از نظر نوع کار ، یکی از پرکارترین ، از نظر ساختمان متنوع ترین واز نظر کار کردن با آن دقیقترین دستگاه ها باشد .
با دستگاه فرز می توان کلیه چرخ دنده ها ، سطوح تخت وصاف ، سطوح با مقاطع دایره ، مستطیل ، لوزی حتی مقاطع نامنظم ( از نظر هندسی ) شیارهای مستقیم ومارپیچ و خلاصه 70% قطعاتی که در صنعت به چشم می خورد تراشید . از این جهت ، معمولا کار کردن با دستگاه های فرز به دقت بالایی نیاز دارد این دستگاه ، از نظر ساختمان به دو دسته عمودی وافقی تقسیم می شوند که تقریابا مشخصات هر دو یکسان است ،اما کاربرد این دو نوع برای کارهای متفاوت کمی مختلف است .
گذشته از عمودی یا افقی بودن ، شکل ظاهری فرزها بسیار متنوع است به گونه ای که شرح تک تک آنها در حوصله این مختصر نمی گنجد .
همانگونه که گفته شد کارکردن بادستگاه های فرز ، نیاز به دقت بالایی داشته و استفاده از متعلقات آن ، الزامی به نظر می رسد .
به هر حال ، پیش از شروع به کار ، لازم است تا کلیه قسمت های دستگاه مرتب و روغنکاری شده ، لوازم و ابزار آلات کمکی و و سایل اندازه گیری کالیبره شود واز متعلقات در جای خود ، به طور دقیق نگهداری به عمل آید .
شکل های 192 و 193 دستگاه های فرز افقی و عمودی را نشان می دهد .
قسمت های مهم این دونوع دستگاه را که از متداولترین آنهاست می توان چنین معرفی کرد :
1- پایه میز
2- فلکه تنظیم ارتفاع میز ( فلکه حرکت عمودی میز )
3- کشوی حرکت عرضی میز
4- فلکه تنظیم حرکت عرضی میز
5- میز اصلی ماشین
6- دسته حرکت طولی میز ماشین
7- اهرم حرکت اتومات میز
8- سر دستگاه ( در فرز افقی ) و کلگی ماشین ( در فرز عمودی ) که قابل تنظیم است
9- ضامن گلگی ( در فرز افقی ) و فلکه تنظیم حرکت عمودی محور (درفرز عمودی )
10- محور کار یا درن ( در فرز افقی ) و محور کار یاگلویی ( در فرز عمودی )
11- اهرم تغییر عده دوران
12- اهرم تنظیم مقدار پیشروی
13- محدود کننده های حرکت اتومات میز

1-4 کاربرد قسمت های مهم دستگاه فرز
1-1-4- پایه میز :
درواقع این قسمت ، فقط پایه ای برای میز ماشین نیست ، بلکه قسمت اعظمی از چرخ دنده های دستگاه داخل آن یاتاقان بندی شده و نگهدارنده فلکه ها می باشد . روی این پایه ، ریل ذوزنقه ای شکل پرداخت شده ای قرار گرفته که درواقع به منظور حرکت افقی ( درجهت محورz ها ) میز تعبیه شده است زیرا این قسمت نیز ، استوانه ای پرداخت شده قرار گرفته که راهنمایی است برای حرکت عمودی ( درجهت محورy ها ) میز .

2-1-4 فلکه تنظیم ارتفاع میز ( فلکه حرکت عمودی میز )
این فلکه : حرکت عمودی میز را تامین می کند اگر درجهت عقربه های ساعت گردانده شود میز به طرف بالا وخلاف این جهت ، به طرف پائین حرکت می کند . معمولا فلکه هایی که برای حرکت های مختلف میز ماشین به کار می روند . دارای خلاصی هستند یعنی هر چه فلکه گردانده شود ، میز حرکتی نمی کند ،لذا باید ابتدا به کمک نیروی دست آن را به طرف داخل فشار ودر همان حالت فشار ، وقتی احساس شد که حرکت فلکه کمی سفت شده ، باید آن را گرداند .
علت استفاده از این مکانیزم این است که هنگام کار ممکن است دست ، پا و حتی بدن فرزکار به فلکه های حرکت دهنده میز برخورد کند . در این صورت با حرکت فلکه ، میز جابجا شده واحتمال شکستن ابزار یا حداقل خارج شدن دستگاه و کار از حالت تنظیم پیش خواهد آمد ، اما وقتی فلکه ها به این سیستم مجهز شوند ، این احتمالات از بین می روند .

3-1-4 کشوی حرکت عرضی میز :
کار این کشو ، تامین حرکت عرضی میز درجهت محور z هاست که توسط فلکه مربوط فراهم می گردد .

4-1-4 فلکه تنظیم حرکت عرضی میز :
با گرداندن این فلکه در جهت عقربه های ساعت ، میز (درجهت محور z ها ) از فرز کار دور شده با حرکت آن درجهت عکس عقربه های ساعت ، میز به فرز کار نزدیک می شود .

5-1-4 میز اصلی ماشین :
مانند میزهای دیگر ، دارای شیارهای T شکل بوده که می توان قطعه را توسط روبنده ها و پیچ ها روی آن بست یا گیره را به کمک پیچ های سر T شکل روی آن محکم نمود .
میز ماشین ، دارای سطحی سخت شده و کاملا پرداخت می باشد که به تنهایی می تواند حرکت طولی در جهت محور Y ها را تامین کند این کار ، هم به کمک دسته مربوطه ای که به همین منظور در دو انتهای میز تعبیه شده انجام می گیرد ، وهم به کمک اهرم اتوماتی که برای این حرکت پیش بینی شده است .

6-1-4 دسته حرکت طولی میز ماشین .
با گرداندن این دسته در جهت عقربه های ساعت ، میز از فرز کار دور ، ودر جهت خلاف عقربه های ساعت به فرز کار نزدیک می شود . یعنی با توجه به شکل ،میز به سمت چپ یا راست حرکت می کند ( درجهت محور X ها ) .

7-1-4 اهرم حرکت اتومات میز :
این اهرم درست در جلوی میز دستگاه قرار گرفته و حرکت اتومات را با پیشروی از
قبل تعیین شده تامین می کند اگر این اهرم به سمت چپ کشیده شود ، میز به سمت چپ ، واگر به سمت راست کشیده شود به طرف راست حرکت می کند .

8-1-4 سر دستگاه وکلگی ماشین :
سر دستگاه ( درماشین افقی ) وظیفه نگهداری کلگی دستگاه را به عهده دارند که توسط زبانه ذوزنقه شکلی که برای همین منظور روی کف زیرین تعبیه شده فراهم می گردد این زبانه کاملا پرداخت شده وبه عنوان راهنما برای کلگی مورد استفاده قرار می گیرد .
کلگی دستگاه ( درماشین عمودی ) نیز وظیفه نگهداری محور کار رادارد و برای تراش زاویه ، می توان آن را تحت زاویه قرار داد برای زاویه دار کردن ، کافی است پیچ های روی این قسمت را شل کرده ، و آن را با توجه به نوار مدرجی که روی گلویی نصب شده ، گرداند تا زوایه مورد نظر به دست آید . واضح است که پس از تنظیم زوایه ، دوباره باید پیچ ها را محکم کرد .

9-1-4 ضامن کلگی و فلکه تنظیم حرکت عمودی محور :
ضامن کلگی ( در ماشین افقی ) تنها وظیفه محکم کردن کلگی را در جای خود دارد .
یعنی هرگاه محور از بوش و تیغ فرز مورد لزوم پر شد ، باید کلگی را داخل راهنمای سر دستگاه قرار داد وضامن را بست . با این عمل ، کلگی کاملا محکم می شود .
فلکه حرکت عمودی محور ( دردستگاه عمودی ) برای تامین حرکت عمودی به کار می رود . هنگامی از این قلکه استفاده می شود که میز ، تا حداکثر مقدار خود به طرف بالا آمده و باید بار دادن عمودی را جهت انجام کار تامین نمود . در این حالت (معمولا در اکثر دستگاه ها ) باگرداندن فلکه ، در جهت خلاف عقربه های ساعت ، می توان محور را به پائین حرکت داده بارمورد لازم را به دست آورد .

10-1-4 محور کار ( درن و گلویی )
محورکار دردستگاه های فرز افقی و عمودی متفاوت است بدین ترتیب که در دستگاه های افقی ، این محور به صورت یک شافت یا یک درن ( میله مخروطی ) می باشد (همانگونه که در شکل 194 الف و ب نشان داده شده ممکن است این محورها دارای انواع گوناگون واستاندارد شده ، فروانی باشند ) که تیغ فرز باید داخل این میله قرار بگیرد و توسط بوش هایی که در شکل 195 آورده شده مهار شوند .
برای جا زدن محور کار و پر کردن آن با بوش ها وتیغ فرز باید مراحل زیر را طی نمود .
ابتدا باید دنباله مخروطی را داخل محور اصلی دستگاه قرا رداده و آنرا به خوبی محکم کرد برای این منظور ، پیچی وجود دارد که در انتها ، یا روی محیط دنباله استوانه ای از قسمت مخروطی این میله تعبیه شده است لذا با سفت کردن این پیچ ، محور در جای خود محکم می شود .
باید بوشهایی که قبلا داخل میله قرا رگرفته بودند بیرون آورده ، نسبت به محل قرار گرفتن قطعه کار ، بوش در داخل میله قرار داد .
اکنون تیغ فرز راباید طوری داخل محور کار قرار داد که جا خارهای تیغ فرز و محور کار درست مقابل هم قرار بگیرند .
باید خارمربوطه را داخل کرده و بوش های باقی مانده را داخل محور قرار داد تا محور
از بوش پر شود ( شکل 196 الف و ب )
باید کلگی را داخل راهنمای سر دستگاه کرد ضامن آن را محکم نمود ، ( شکل 197 )
محورکار در فرزهای عمودی ، به کلگی دستگاه متصل است و کافی است که تیغ فرز را داخل آن نگه داشته ، پیچ چهار گوش روی کلگی را توسط آچار مخصوص محکم کرد .
11-1-4 اهرم تغییر عده دوران .
برای تغییر عده دوران دستگاه ، لازم است که شاخص اهرم را مقابل عددی که معرف عده دوران ( معمولا ) برحسب دور بر دقیقه می باشد قرار داد در اغلب دستگاه ها ، اهرمی برای تغییر عده دوران وجود ندارد ، بلکه مجهز ، به حلقه مدرجی هستند که دور تا دور آن اعدادی نوشته شده است ، اگر این اعداد مقابل علامت شاخص قرار بگیرد ، همان عده دوران را برحسب دور بر دقیقه را تامین می کند شکل 198 یک نمونه از این حلقه های مدرج را نشان می دهد .
به هر حال اگر اهرمی هم برای این منظور وجود داشته باشد ،گرداگرد اهرم ، اعدادی حک شده که معرف همان عده دوران است .

12-1-4 اهرم تنظیم مقدار پیشروی
این قسمت نیز مانند اهرم تغییر عده دوران ، ممکن است اهرمی یا حلقه ای باشد .
اعداد ثبت شده مقدار سرعت پیشروی دستگاه برحسب میلی متر در هر دوررا نشان می دهند شکل 199 نمونه ای از نوع حلقه هاست .

13-1-4 محدود کننده های حرکت اتومات میز :
این محدود کننده ها درواقع کلیدهایی هستند که با شل کردن پیچ هایشان و جابجا کردنشان ، میز به مقدار فاصله بین آن دو ، حرکت طولی انجام می دهد . واضح است که در صورت تنظیم شدن دقیق این محدود کننده ها وقتی میز به منتهی الیه سمت چپ رسید با محدود کنند چپ برخورد کرده و به سمت راست تغییر جهت می دهد وهمین طور هنگامی که به منتهی الیه سمت راست رسید به محدود کننده راست برخورد کرده و در نتیجه به طرف چپ حرکت می کند .
این قسمت معمولا در بیشتر فرزها وجود ندارد ، اما ممکن است دستگاه های فرز آموزشی به این سیستم مجهز باشند .

2-4 متعلقات دستگاه فرز
متعلقات دستگاه های فرز نسبت به عملیاتی که انجام می دهند . چندان متنوع و زیاد نیست ، اما از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند . متعلقات و تجهیزات فرز عمودی و افقی تفاوتی باهم ندارند به جز وجود " بوش "هایی که داخل محورکار ( درن ) دستگاه فرز افقی قرار می گیرند ، به هر حال این وسایل عبارتند از :

1-2-4 کلت و گیره فشنگی :
کلت و سیله ایست ، برای گرفتن تیغ فرزهایی که دارای دنباله استوانه ای ( شکل 200) هستند کلت ها معمولا دارای دو قسمت می باشند قسمت فشنگ گیر که اصطلاحا " فشنگی " نام گرفته و تیغ فرز را درخود جای می دهد ، وبدنه مخروطی شکل که فشنگی داخل آن قرار می گیرد شکل 201 یک فشنگی و کلت را نشان می دهد .
طول فشنگی ها معمولا بلند تر از طول بدنه ها می باشد . بنابراین انتهای رزوه دار آن از بدنه خارج می شود وداخل قسمت دنده شده محور کار قرار می گیرد . با پیچاندن پیچ چهار گوش روی کلگی ( ماشین فرز عمودی ) قسمت رزوه شده فشنگی و محل دنده شده محور دستگاه ، داخل هم محکم می شوند .
کلت دیگری که معمولا به کار گرفته می شود ، برای تیغ فرزهای پیشانی تراش بزرگ یا کف تراش ها مورد استفاده قرار می گیرند شکل 202 نمونه ای از این کلت ها را
نشان می دهد که دارای ساختمانی ساده اما مطمئن و پر قدرت هستند .
همانطور که در شکل آورده شده انتهای رزوه شده کلت داخل دستگاه محکم می گردد. تیغ فرز با در نظر گرفتن خار روی گلویی کلت جا زد ه شد و پیچ مخصوص آن را با آچار مخصوص محکم می کنند .
برای تیغ فرزهایی که دنباله مخروطی دارند ، کلتی طراحی شده که شبیه به " مرس " (کلاهک ) می باشد این کلت ها با نام " کلاهک " شناخته شده اند . شکل 203 الف ، یک تیغ فرز انگشتی دنبال مخروطی و شکل 203 ب ، نمونه ای از این کلاهک ها را نشان می دهد .

2-2-4 بوش :
بوش ها ، در دستگاه های فرز افقی مورد استفاده قرار می گیرند ، به همان ترتیب که گفته شد ، بنا به محل قرار گرفتن قطعه کار روی میز یا داخل گیره ، باید درن رااز بوش پرکرد و سپس تیغ فرز را با کمک یک خار روی محل مناسبی از درن جا سازی کرده مجددا تعدادی بوش داخل درن قرار داد .
شکل 204 بوشی رانشان می دهد که دارای جای خار است . این بوش ها مخصوصا در درن هایی که دارای خار ثابت سراسری می باشد قرا رداده می شود این نوع درن ها و بوش ها برای کارهای سنگین توصیه می گردد .
واضح است که از بوش ها برای ثابت نگه داشتن تیغ فرز در طول درن استفاده می شود بنابراین هنگام انتخاب بنابراین هنگام انتخاب بوش صحیح ، باید دقت کافی به خرج داد .

3-2-4 زیر سری و روبنده :
زیر سری ها ، مکعب های کمکی دیگری هستند که در روبنده ها مورد استفاده دارند .
شکل های 205 نمونه هایی از این که زیر سری و روبنده ها را نشان می دهد .

4-2-4 شمش های موازی :
شمش ها در قسمت صفحه تراش شرح داده شد ( مراجعه کنید به شکل 171)

5-2-4 گیره
گیره ها انواع مختلفی دارند که دو نوع ساده و گران آن در قسمت متعلقات ماشین های صفحه تراش مختصرا شرح داده شد ( مراجعه کنید به صفحه 156 شکل 169 و توضیحات مربوطه ) گیره اونیور سال که بیشتر در ابزار سازی دقیق وبرای دستگاه های فرز به کار می رود نوع دیگری از گیره هاست دقت ، ظرافت و همچنین توانایی انجام کار این گیره ، لزوم آن را چند برابر می کند ،اما متاسفانه به دلیل گران بودن ودقت لازم هنگام کار ،کمتر مورد استفاده قرار گرفته است . شکل 206 نمونه ای از این گیره ها رانشان می دهد .
این گیره را می توان حول محور خود به صورت افقی تا 360 درجه وبا شل کردن پیچ ها
بالایی ، آن را بصورت عمودی حدود 900 گرداند . همانگونه که گفته شد ، تنظیم کردن زوایای این گیره ، معمولا برای ماشینکارها مشکل می باشد در حالی که استفاده از آن ، این امکان رامی دهد که از زاویه دادن تیغ فرز و کلگی و عوامل مشابه آنها جلوگیری شود .
6-2-4 صفحه گردان :
برای بستن قطعه کارهای مختلف می توان از صفحه گردان استفاده نمود . طریقه بستن قطعات روی این صفحه ، دقیقا مشابه بستن قطعات روی میز فرزیا میز صفحه تراش می باشد ، زیرا صفحه آن کاملا صاف وصیقلی بوده وشیارهای T شکلی روی آن تعبیه شده که می توان قطعات را به کمک روبنده و پیچ های سر T شکل بست با گیره ای را روی آن قرار داده و با پیچ محکم کرد .
پس از بستن قطعه ، می توان صفحه را به کمک دسته ای که در قسمت پایه آن قرار
گرفته گرداند و قطعه را نسبت به تیغ فرز درنقطه دلخواه نگه داشت وتوسط ضامن مربوطه آن را قفل نمود .وشکل 207 این وسیله را نشان می دهد .
زیر صفحه اصلی ، نوار مدرج شده ایست که به 3600 تقسیم شده و قطعه کار را می توان تحت هر زاویه ای که لازم باشد تراشید . برای تراش قوس های داخلی و خارجی چند ضلعی ها وقطعاتی از این قبیل می توان از این وسیله کمک گرفت . البته پیش از شروع کار ،باید آن را اصطلاحا روی میز دستگاه فرز ونسبت به نوک ابراز برنده " سنتر " کرد .
این عمل بدین ترتیب صورت می گیرد که ابتدا ، باید به جای تیغ فرز ( عمودی ) یک مرغک داخل کلت دستگاه قرار داد ، سپس مرغک مخصوص صفحه گردان راداخل سوراخ مرکزی آن جا زد . حال باید صفحه گردان را آنقدر جابجا کرد تا نوک دو مرغک در یک راستا قرار بگیرند شکل 208 این عملیات را نشان می دهد .

توجه : به علت پرداخت بودن سوراخ مخروطی وسط صفحه گردان وانتهای مخروطی مرغک مخصوص ، پس از جا زدن مرغک داخل سوراخ ، ممکن است مرغک به سادگی از صفحه گردان خارج نشود ،وجز باز کردن دوباره صفحه گردان چاره ای وجود نداشته باشد برای جلوگیری از این کار، بهتر است یک تکه کاغذ نازک اما مقاوم به صورت لوله شده دور دنباله مخروطی مرغک قرار داده و سپس کاملا آرام آن را داخل سوراخ هل داد . به صورتی که تکه کاغذ دقیقا بین مرغک و سوراخ صفحه گردان قرار بگیرد . اینکار برای خارج شدن مرغک از داخل سوراخ ، مشکل ذکر شده را برطرف می کند شکل 209 طریقه لوله کردن کاغذ حول قسمت مخروطی مرغک را نشان می دهد .
حال باید درهمین صورت با روبنده و پیچ های T شکل ، صفحه گردان را روی میز دستگاه فرز محکم کرد . قطعه ای که باید تراشکاری شود ،نسبت به مرکز مرغک کلگی فرز ، طوری تنظیم می شود که تراش با دقت بالا و دقیقا درنقاط خواسته شده صورت می گیرد .
برای تراش قطعات گرد ، چهارگوش ، شش گوش ، مثلثی وغیره به راحتی می توان از " صفحه گردان " استفاده نمود .
به عنوان مثال برای تراش یک قطعه بامقطع مثلث مراحل زیر را باید طی کرد :
پس از آنکه صفحه گردان روی میز دستگاه " سنتر " شد باید یک تکه ماده خام که قطعه مثلثی از آن تولید می شود ، روی گیره یاتوسط روبنده ، روی صفحه گردان گیره بندی کرد، به طوری که تقریبا با مرکز مرغک کلگی منطبق باشد حال با مشخص بودن طول هر ضلع باید محاسبه کرد که نوک مرغک نسبت به مرکز مرغک فرضی صفحه گردان چقدر باید منحرف شود به شکل 210 دقت کنید .
حال مقدارانحراف لازم توسط حرکت میز تامین می گردد . مقطع نوک دو مرغک ، در شکل 211 الف ، مشخص شده است .
اکنون باید مرغک را از دستگاه خارج کرده تیغ فرز را سوار نمود ، وبه اندازه نصف قطرتیغ فرز نیز دوباره میز را حرکت داد ( شکل 211 ب )
در این حالت تیغ فرز با ضلع مثلث خط کشی شده مماس خواهد شد . پس فرز کاری شروع می شود تا ضلع اول به دست بیاید . پس از تراش ضلع اول ، تیغ فرز را بالا برده و چون قطعه کار 3 ضلعی می باشد ، مقدار 1200 صفحه گردان گردانده می شود چون :
1200 = 3 : 3600
تیغ فرز پائین آورده می شود ومجددا ضلع دیگر تراشیده می شود برای ضلع سوم نیز همین کار انجام می گیرد شکل 212 این سه مرحله را نشان می دهد .
کار با این دستگاه به مهارت فوق العاده بالایی نیاز ندارد و ماشینکار به سرعت می تواند با طرز کار آن آشنا شده و خیلی زود با آن کار کند اما عیب عمده ان این است که تراش روی پهلوی قطعه کار امکان پذیر نیست ، ضمنا قطعاتی را می توان تراشید که از لحاظ هندسی " منظم " و " متوازی " نامیده می شوند ، مثل مربع ، دایره ، مستطیل ،
مثلث ، متوازی الاضلاع ، شش گوش و..
7-2-4 دستگاه تقسیم :
گاهی اوقات ، برای ساختن بعضی از قطعات صنعتی نمی توان از صفحه گردان استفاده کرد ، ولذا وسیله ای مناسب کار است که بتواند قطعات را با طول بیشتر وحتی با دقت بالاتری تولید کند . دستگاهی که چنین مشخصاتی داشته باشد به دستگاه تقسیم معروف است . این دستگاه برحسب کار به دو دسته مستقیم وغیر مستقیم تقسیم می شود .
در دستگاه تقسیم مستقیم ، محور دسته گردان در امتداد محور قطعه کار می باشد ومستقیما با گردش آن ، سه نظام نیز حرکت می کند این دستگاه ها ، دارای صفحات تقسیم شیا ردار یا سوراخ دار می باشد که بنا به دقت کار و دستگاه ، تعداد این شیار ها 24 و 36 و 46 وحتی 60 شیاره ( سوراخه ) می باشد شکل 213 یک دستگاه تقسیم مستقیم را نشان می دهد .
سرعت عمل این دستگاه ها بسیار بالا بوده و در سری تراشی مورد استفاده فراوان دارد برای کار کردن با این دستگاه ، نیاز به مهارت بالایی نیست وتنها باید مشخص نمود که چه تعداد شیار ، خط ،سوراخ ، دندانه یا ..باید روی قطعه ایجاد نمود . لذا با در نظر گرفتن این اصل ، باید صفحه مورد نظر رااز بین صفحات شیار دار ( از 24 تا 60 شیاری ) انتخاب کرده روی دستگاه نصب نمود . پس ازانتخاب صفحه ، باید قطعه کار را داخل سه نظام ( صفحه نظام ونوک گیر ) بست .
باید صفحه رابه تقسیمات مساوی تقسیم کرده وبرای شروع ، ضامن ( قفل ) مربوطه را به داخل شیار یا سوراخ نمود وکار را شروع کرد . حال با درنظر گرفتن تقسیم بعدی باید ضامن را از شیار قبلی خارج وداخل شیار جدید قرار و ماشینکاری راهمچنان ادامه داد .
این کار انقدر انجام می شود تا قطعه کامل گردد برای انتخاب صفحه ، باید توجه داشت که تعداد شیارهای صفحه برتعداد تقسیمات روی قطعه کار قابل قسمت باشد مثلا برای ایجاد 12 یا 5 سوراخ روی محیط یک قطعه کار ،از صفحه 46 شیاری نمی توان استفاده کرد بلکه به ترتیب صفحه 24 و 60 شیاری قابل استفاده است .
با توجه به مثال زیر می توان با کار کردن این دستگاه تقسیم ، بهتر آشنا شد .

مثال :
اولا : برای تقسیم محیط یک قطعه کار به 9 قسمت مساوی از صفحه چند شیاری می توان کمک گرفت ثانیا تعداد تقسیمات روی صفحه شیار دار چه تعداد است ؟
جواب :
اولا : درنظر داشتن اینکه صفحات دارای 24، 36 ، 46، و 60 شیاری می باشد ، صفحه مورد استفاده تنها صفحه 36 شیاره است چون :
4= 9: 36
ثانیا ، فاصله هر تقسیم ، 4 شیار ( از روی صفحه شیار دار ) می باشد . به زبان ساده تر باید پس از ایجاد تقسیم اول ،سه شیار از روی صفحه شیار دار عبور داد و سپس ضامن را روی شیار چهار قفل کرد . شکل 214 این مطلب را روشن تر می کند .
در صنعت تراشکاری ، همیشه اینگونه نیست که هر تعداد تقسیماتی را بتوان با این صفحات شیار دار ایجاد نمود . گاهی اتفاق می افتد که لازم است مثلا چرخ دنده ای را با 50 دندانه تولید نمود . کاملا واضح است که باهیچیک از این صفحات نمی توان این تقسیمات را ایجاد کرد . پس باید از دستگاه تقسیم غیر مستقیم استفاده نمود . این دستگاه بدین دلیل غیر مستقیم نامگذاری شده که محور قطعه کار ودسته گردان دریک راستا نیستند .
ساختمان داخلی این دستگاه را یک پیچ حلزون ویک چرخ دنده حلزون تشکیل داده ، ونسبت بین این پیچ و چرخ در بعضی دستگاه ها 40 به 1 ودر برخی دیگر 60 به 1 می باشد این بدین معناست که :
40 دور دسته = 1 دور سه نظام و 60 دوردسته = 1 دور سه نظام
شکل 215 یک دستگاه تقسیم غیر مستقیم را نشان می دهد .
به علت وجودنسبت یا هنگام کار بادستگاه ، احتیاج به محاسبه و دخالت ین نسبت پیش می آید درحالت های ساده ، برای نسبت به گونه زیر محاسبه می شود:
– برای تقسیم محیط کار به 40 قسمت مساوی دسته تقسیم را باید 1 دور کامل گرداند .
– برای تقسیم محیط کار به 20 قسمت مساوی دسته تقسیم را باید2 دور کامل گرداند .
– برای تقسیم محیط کار به 10 قسمت مساوی دسته تقسیم را باید4 دور کامل گرداند .
– از آنچه در بالا گفته شد ،میتوان رابطه زیر را برای هر دو نسبت به دست آورد .
نسبت حرکت بین حلزون و چرخ حلزون ( 40 یا 60)

تعداد تقسیمات کار
رابطه فوق با علائم اختصاری زیر نشان داده می شود :

برای تفهیم بهتر و کاربرد رابطه بالا ، می توان مساله ای به شرح زیر مطرح نمود :
مثال :
برای تقسیم محیط یک قطعه کار به 5 قسمت مساوی ، اگر دستگاه تقسیم 40: 1 داشته باشیم دسته تقسیم چه تعداد دور باید گردانده شود :
جواب : دور کامل
یعنی پس از ایجاد اولین تقسیم دسته تقسیم باید 8 دور کامل طی کند تا تقسیم بعدی صورت بگیرد .
اما همیشه پس ازانجام عملیات فوق ، عدد صحیح به دست نمی آید یعنی احتمال به دست آمدن عدد اعشاری یاکسری هم زیاد است به همین خاطر باید از صفحات سوراخ دار استفاده نمود .
دراین نوع دستگاه ها ، صفحه شیار دار وجود ندارد بلکه صفحات سوراخداری به کار گرفته می شود که سوراخ های زیادی روی آن ایجاد شده وهر سری از این سوراخ ها دقیقا روی محیط یک دایره قرار گرفته اند .
اگر روی این صفحه ها به دقت مشاهده شود ، در محلی از آنها ، سوراخ هایی وجود دارد که دقیقا دریک راستا قرا رگرفته اند ، شروع سوراخ ها از همین راستا می باشد کنار هر سوراخ این راستا ، عددی نوشته شده است که طبق شکل 216 نمایانگر همه تعداد سوراخ در آن ردیف است مثلا در قسمتی که عدد 20 حک شده ، یعنی روی این دایره دقیقا 20 سوراخ وجود دارد وهمین طور روی محیط پائینی 19 سوراخ تا آخر که 15 سوراخ است .
دستگاه های تقسیمی که نسبت دارند معمولا دارای 3 صفحه سوراخدار می باشند که هر کدام دارای مشخصات زیر است :
صفحه سوراخدار شماره 1 دارای ردیف سوراخ های 15-16- 17-18-19-20
صفحه سوراخدار شماره 1 دارای ردیف سوراخ های 21-23-27-29-31-33
صفحه سوراخدار شماره 1 دارای ردیف سوراخ های 37-39-41-43-47-49
هر کدام از این صفحات در مواردی که حاصل تقسیم نسبت دستگاه ، به تعداد تقسیمات عدد کسری باشد به کار می رود بایک مثال ساده می توان به کاربرد صفحات فوق و چگونگی تقسیمات آنها پی برد اما پیش از عنوان کردن مثال ،بهتر است به عنوان یاد آوری ذکر نمود که دسته تقسیم این دستگاه دارای سوزنی است که داخل سوراخ های صفحه تقسیم قرار می گیرد واجازه چرخش اضافه را به آن نمی دهد . در ضمن همین دسته تقسیم داخل یک با روی چاکدار توسط یک مهره سفت می شود که با شل کردن مهره می توان آنر ا در طول این بازو حرکت داده ، داخل سوراخی که شماره آ‎ن مورد نظر است قرار داد . شکل 217 دسته تقسیم بازوی چاکدار صفحه سوراخدار و قیچی ها رابه وضوح نشان می دهد .

مثال :
محیط قطعه کاری را می خواهیم به 6 قسمت مساوی تقسیم کنیم مقدار گردش دسته تقسیم و صفحه سوراخدار مناسب را به دست آورید . درصورتی که نسبت دستگاه
1: 40 باشد .

حل :
ابتدا باید مقدار را به دست آورد .

عدد صحیح به دست آمده ( 6) تعداد دور کاملی است که دسته تقسیم باید طی کند .
اما برای عدد باید صفحه ای انتخاب کرد که روی آن ، ردیف سوراخی باشد که تعداد سوراخ های آن به 3 مخرج ، قابل تقسیم باشد برای این کار می توان ازصفحه سوراخداری که دارای سوراخ های 15،18، 21، 27، 33، 39 می باشد نیز استفاده نمود . بدیهی است که هر چه صفحات بزرگتر و فاصله سوراخ ها بیشتر باشد ، احتمال خطا کمتر است ، به خاطر سادگی کار ، بهتر است صفحه سوراخدار 15 سوراخه را انتخاب کرد .
مشخص است که :
15= 5× 3
درنتیجه صورت کسر نیز باید در 5 ضرب شود درنتیجه مقدار کسر عدد فوق برابراست با :

یعنی ، باید دسته تقسیم روی دایره 15 سوراخه قرار بگیرد و 6 دور کامل + 10 سوراخ بگردد واضح است که منظور از گرداندن 10 سوراخ ، این است که سوزن دسته تقسیم را داخل سوراخ مبدا قرار داده ( شکل 218 الف ) از آنجا به بعد ، تعداد 9 سوزن شمرده ، وسوزن را داخل سوراخ دهم قرار داد ( شکل 218 ب ) برای گم نکردن سوراخ دهم بعد از گرداندن 6 دور کامل ، باید علامتی روی آن سوراخ گذاشت که این علامت در واقع قیچی هایی است که روی صفحه سوراخدار بسته می شود . بنابراین باید قیچی ها را دقیقا مماس به سوراخ دهم قرار داد شکل 218 پ ، مرحله 10 سوراخ دوم را نشان می دهد .

اگر لازم باشد که به جای تعداد تقسیمات ، مقدار زاویه کار شود ، مثلا وقتی لازم است محیط قطعه ای را دو سوراخ به فاصله 20 380 ایجاد کرد ، تعداد دور دسته تقسیم از رابطه زیر به دست می آید .

درصورتی که دستگاه تقسیم دارای نسبت 1: 40 باشد رابطه فوق رابه شکل ساده تری می توان نوشت :

که با توجه به این رابطه می توان مقدار زاویه را به عبارت زیر به دست آورد .
َ2280= 60× 380
َ2300 = 20+ َ 2280
عدد به دست آمده در رابطه قرار می گیرد :

یعنی 4 دور کامل و دور . که باید مراحل قبل را انجام داد .

3-4 انواع تیغ فرزها
تیغ فرزها دارای گونه های متعددی بوده که شاید بیش از صد نوع آن ، کم وبیش در
صنعت مورد استفاده قرار می گیرد .
گذاشته از نام تیغ فرزهایی که کارخانجات مختلف تولید می کنند می توان آنها را از در نظر تقسیم بندی ونامگذاری کرد :

1-3-4 جنس تیغ فرزها :
تیغ فرزها را مانند ابزارهای برنده ( رنده ) دستگاه تراش وصفحه تراش از جنس های متفاوتی می سازند که این جنس به نوع فلزی که باید تراشیده شود بستگی دارد .
متداولترین آنها به عبارت زیر می باشند .
1-1-3-4 فولاد تند بر : تیغ فرزهایی که از فولاد تند بر ساخته می شوند ، دارای لبه های برش نیز می باشند که در مقابل حرارت بسیار مقاوم اند .
2-1-3-4 فولادهای ریختگی : معمولا این تیغ فرزها دارای سختی بالایی بوده و در مقابل حرارت نیز مقاومت خوبی دارند چون غالبا به صورت آلیاژی می باشند از نوع فولادهای تند بر مقاومترند .
3-1-3-4 فولاد تنگستن کارباید : از آنجایی که این تیغ فرزها تنگستن دار میباشند ، در مقابل حرارت مقاومت فوق العاده ای خواهند داشت ، ضمن آ‎نکه لبه برش آنها تا مدت بسیار طولانی تیغ باقی خواهند ماند . ضمنا احتمال شکستن درحین کار نیز کمتر بوده وبه علت برش خوب ، کار کردن و براده برداری با آنها بسیار ساده وراحت صورت می گیرد .

2-3-4 نوع کار :
اصولا تیغ فرزها را بنابه نوع کاری که باید صورت بگیرد انتخاب می کنند البته به نوع دستگاه فرز ( عمودی یا افقی ) نیز بستگی کامل دارد . به هر حال از لحاظ نوع عملیات فرزکاری ، تیغ فرزها را به گونه های زیر می توان تقسیم نمود .
1-2-3-4 تیغ فرزهای کف تراش : کف تراش ها معمولا برای تراش سطوح مسطح به کار می روند ، که دارای دو نوع عمده می باشند کف تراش مارپیچ وکف تراش مستقیم مارپیچ یامستقیم بودن به فرم قرار گیری د ندانه ها روی محیط استوانه ای تیغ فرز بستگی دارد . شکل 219 کف تراش مارپیچ و مستقیم رانشان می دهد .

هنگام کار با تیغ فرزهای مارپیچ بهتر است به تعداد دندانه های یا زاویه مارپیچ آنها دقت نمود . به عنوان یک قاعده می توان پذیرفت که تیغ فرزهای باتعداددندانه و زاویه مارپیچ کم ، برای براده برداری کم مثل پرداخت و تیغ فرزهای باتعداد دندانه و زاویه مارپیچ زیاد برای براده برداری زیاد ، مثل خشن تراشی به کار گرفته شود شکل 220 دو نمونه مختلف این تیغ فرزها رانشان می دهد .

2-2-3-4 تیغ فرزهای بغل تراش : شکل ظاهری این تیغ فرزها شبیه به کف تراش مستقیم یا مارپیچ می باشد که با کمی دقت ، میتوان اختلاف آن دو را مشاهده نمود .
درکف تراش ها سر دندانه های مستقیم یامارپیچ روی محیط استوانه ای تیغه فرز براده برداری می کند ، در حالی که در بغل تراش ها ، دندانه هایی که روی محیط جانبی (بغل) تیغ فرز قرا ردارند ، این عمل را انجام می دهند وو اضح است که به دلیل وجود لبه برنده در بغل تیغه ، آن را بغل تراش می نامند . البته ، این بدین معنا نیست که سر دندانه های روی استوانه قدرت براده برداری ندارند ، بلکه درمواقعی که لازم است تا مثلا دو سطح عمود برهم ( ازیک قطعه کار ) به طور همزمان تراشیده شود ، از این نوع ابزار برنده استفاده میشود شکل 221 نمونه ای از این تیغ فرز رانشان می دهد .
بغل تراش ها گونه های متفاوتی دارند که مشخصه اصلی شان ، لبه برنده سطح بغل آنهاست و چنانچه از نظر نوع کار ، باتیغ فرزهای دیگر مقایسه شود ، می توان آن را
تیغ فرز انگشتی ای دانست که قطرنسبتا بیشتری دارد .
3-2-3-4- تیغ فرز انگشتی : متداولترین تیغ فرزها جزو این دسته می باشند که عموما با دستگاه های عمودی به کار می رود در پیشانی ومحیط این تیغ فرزها دندانه تعبیه شده تاهم پیشانی تراشی وهم بغل تراشی انجام دهند . البته با تیغ فرزهای با قطر کمتر می توان فرم های پیچیده ای نیز تراشید .
این تیغ فرزها معمولا به صورت یکپارچه ساخته می شوند یعنی قسمت دندانه و دنباله یک تکه می باشد شکل 222 دو نمونه از این تیغ فرزهای یکپارچه راکه دنباله استوانه ای ومخروطی دارندنشان می دهند .
4-2-3-4 تیغ فرزهای پیشانی تراش : معمولا این تیغ فرزها رابه صورت دو تکه می سازند زیرا برای تراش سطوح بسیار بزرگ نیز به کار می روند .
از آنجایی که دندانه های این تیغ فرز ، معمولا دارای طول وزاویه مارپیچ زیادمی باشد برای خشن تراشی از آنها استفاده می شود امانباید فراموش کرد که بیشترین باری که توسط این تیغ فرزها برداشته می شود حدود طول دندانه است پیشانی تراش را ممکن است به دو صورت ساخته وعرضه نمایند یا لبه های برنده ، روی استوانه قرار گرفته باشند ( یک تکه ) و یا به صورت قطعه های الماسه روی استوانه فولادی جوش ویا پیچ بشود . شکل 223 این دو نمونه تیغ فرز را نشان می دهد .
5-2-3-4 تیغ فرز اره ای : معمولا ضخامت کمی داشته ودارای دندانه های مستقیم می باشد البته چون این تیغ فرزها باید داخل قطعه نفوذ کند ، لازم است که بغل تراش نیز باشند تا در کارگیر نکنند وحتی داغ نشود در غیر این صورت ،به سرعت تیزی خود را از دست می دهند .
البته از این نوع تیغ فرزها کمتر برای برش و بیشتر برای ایجاد شیارهای باریک و شیار سر پیچ ها استفاده می شود ، به همین دلیل برخی ، آن را تیغ فرز " شیار تراش " نام گذاری کرده اند شکل 224 یک نمونه تیغ فرز اره ای رانشان می دهد .
6-2-3-4 تیغ فرز شیار تراش : برخی از شیار تراش ها ، ممکن است شیارهایی با فرم های خاصی بتراشند فرم های معروفی به نام شیار T شکل ودم چلچله ای شکل 225 این دونوع شیار تراش متداول رانشان می دهد .
برای ایجاد این شیارها ، لازم است تا ابتدا یک شیار هم عرض باقطر دنباله تیغ فرز T شکل یا دم چلچله ای ایجاد کرد سپس آنرا داخل کار کرده طبق شکل 226 الف و ب عمل فرز کاری را انجام داد .
7-2-3-4 تیغ فرزهای فرم تراش : فرم ترا شها دارای گونه های بسیار متنوع میباشند و معمولا دامنه وسیعی از تیغ فرزها را شامل می گردند ، زیرا معمولا برای هر فرم ودرهر کاری که باید تیغ فرز مخصوص به کار برد .
بعضی از این تیغ فرزها ، زاویه دار می باشند که چون معمولا برای تراش فرم در لبه های کار مورد استفاده دارند وجزو این دسته قرار گرفته و برخی دیگر نیز دارای فرم های گرد ومحدب ومقعر می باشند شکل های 227 نمونه هایی از این تیغ فرزها را نشان می دهد .
8-2-3-4- تیغ فرز مدولی : تیغ فرزهایی که برای تراش چرخ دنده به کار گرفته می شود تیغ فرز ، " مدولی " نام دارد . این تیغ فرزها ، بنا به تعداد دندانه و چگونگی لبه های درگیری چرخ دنده ها ، نامگذاری شده وبه کار گرفته می شوند مشخصات اصلی این تیغ فرزها ، شماره مدول آنهاست که روی آنها حک می گردد شکل 228 یک تیغ فرز مدولی رانشان می دهد .
فرم دندانه ها نیز ، همانگونه که در شکل ، مشخص شده است مطابق نگاتیو فرم دندانه های چرخ دنده ساخته شده اند .
این تیغ فرزها را در سری های مختلفی می سازند که به سری 8 تایی یا 15 تایی معروفند . جداول شکل 229 بر اساس " شماره تیغه فرز " یا " مدول " مرتب شده اند .
لازم به یاد آوریست که فرم دندانه هایی که در جدول 8 تایی آورده شده در مورد
جدول سری 15 تایی نیز صدق می کند با این تفاوت که ، فرم دندانه ها مطابق با مدول داده شده کند تر تغییر می کند .
4-4 عملیات فرز کاری
همانگونه که گفته شد ، تیغ فرزها تعداد بسیار زیادی دارند که تنها فهرست مختصری از آن بیان شد بنابراین عملیاتی که با تیغ فرزهای مختلف صورت میگیرد بسیار متنوع و زیاد است در نتیجه این قسمت ، فقط به صورت فهرست وار نمونه های اصلی و بنیادین عملیات فرز کاری را مطرح خواهد کرد .
بیش از عنوان عملیات ، بهتر است جهت های فرز کاری را به خاطر سپرد بنابه حرکت دورانی محور کار وهم چنین پیشروی میز ماشین ، می توان جهت تراش را به دو دسته "فرز کاری همراه " و " فرز کاری مخالف " تقسیم نمود :
در فرز کاری همره .پیشروی میز ماشین ، هم جهت با حرکت دورانی محور کار است.
در این حالت لبه برنده تیغ فرز ، به سر قطعه کار می کوبد وبراده را از ضخیم تا نازک تولید می کند شکل 229 الف و ب براده برداری همراه را نشان می دهد .
در این حالت ، با هر حرکت دندانه ، براده برداری صورت می گیرد ، ضمنا به علت ضربه وارد شدن به سر قطعه کار ، قطعه کار همواره به میز فشرده می شود . در نتیجه احتمال خارج شدن قطعه از داخل گیره یا روبنده غیر ممکن است درصورتی که پیشروی میز دستگاه به صورت اتوماتیک باشد ،سطح تراشیده شده دارای کیفیت خوب و مناسبی خواهد بود .
از آنجایی که براده برداری به صورت همراه انجام می شود ، احتمال اینکه میز بلرزد و نوک تیغ فرز به مقدار چند دهم بیشتر داخل قطعه برود زیاد است در این صورت ، براده کلفت تر شده ، ممکن است نوع ابزار دنده را بشکند . لذا ،برای جلوگیری از این عیب ، محدودیت استفاده از دستگاه هایی پیش می آید که مخصوص فرز کاری همراه ساخته شده است . به هر حال ، این روش برای تراش صفحات نازک ، بسیار مفید وموثر است .
در فرز کاری معکوس ، حرکت پیشروی میز ،مخالف جهت گردش تیغه فرز می باشد ( شکل 230 الف ) به همین دلیل براده از نازکترین قسمت شروع شده وبه ضخیم ترین آن ختم می شود ( شکل 230 ب ) یعنی تیغ فرز سعی می کند که براده را از روی سطح قطعه جدا کنید در این حالت گاهی ممکن است تیغ فرز از روی کار سر خورده در نتیجه کیفیت خوبی را ایجاد نکند .
عیب این روش این است که حرکت تیغ فرز ممکن است قطعه کار را پس بزند . یا اگر قطعه درداخل گیره محکم قرار نگرفته باشد آن را به طرف بالا بکشد البته با درنظر گرفتن نکات ایمنی می توان با دستگاه های فرز معمولی از این روش براده برداری استفاده نمود زیرا نه فشاری به تیغ فرز وارد می شود ، نه آسیبی به قطعه .

1-4-4 کف تراشی :
وقتی فرز کاری روی سطح قطعه کاری موازی با سطح میز صورت بگیرد آن راکف تراشی می گویند کف تراشی را معمولا با تیغ فرزهای غلطکی با دندانه مارپیچ یا مستقیم انجام می دهند تا طول براده برداری زیاد ، با سرعت بالا و کیفیت سطح بهتری تراشیده شود شکل 231 کف تراشی با تیغ فرز مارپیچ را نشان می دهد .
برای کف تراشی ، مراحل زیر انجام می گیرد .
باید میز را به مقداری بالا برد تا سطح قطعه کار کاملا به تیغ فرز نزدیک شود حال باید یک تکه کاغذ نازک را در صورتی که تیغ فرز با عده دوران کم درحال گردش است روی قطعه کار وزیر تیغ قرار داد ( شکل 232 ) میز آرام به طرف بالا برده می شود . این کار انقدر ادامه می یابد تا کاغذ به لرزش افتاده وتقریبا پاره شود . در این حالت تیغ فرز دقیقا روی قطعه کار قرار گرفته ، یعنی مماس است حال حلقه مدرج فلکه بالا برنده میز را صفر کرده واصطلاحا باید " بار داد " اگر مقدار بار کمتر از 5 میلی متر باشد وعمل خشن تراشی با تیغ فرز غلطکی انجام شود می توان به یکبار ه فلکه بالا برنده میز را به مقدار 5 میلی متر بار داده عملیات را انجام داد ، درغیر این صورت باید آن را به تعداد دفعات تقسیم کرده وتنها 2/0 میلی متر آخر کار را ،برای پرداخت باقی گذارد ( البته اگر پرداخت لازم بود . )
عمل کف تراشی را با تیغ فرزهای انگشتی نیز می توان انجام داد که در این صورت سطح به دست آمده دارای ناهمواری های بسیاری خواهد بود به هر حال بهتر است که حرکات منظمی به تیغ فرز داد شکل 233 حرکت تیغ فرز انگشتی روی قطعه کار را در دو حالت متداول با کمک خط نقطه نشان می دهد .
2-4-4- بغل تراشی :
اگر سطح موردتراش ، عمود برسطح میز باشد آن را بغل تراشی می گویند . از آنجایی
که لبه برنده بغل تراش ها در دو طرف تیغ فرز ( یا در یک طرف ) قرار داد ، می توان دو یا چند تیغه فرز مشابه را با فاصله های معلوم نسبت به هم بسته وعمل فرز کاری را انجام داد .
البته این کار در مورد قطعاتی که باید چنین فرمی داشته باشد صورت می گیرد شکل 234 این گونه عملیات را نشان می دهد .
بغل تراشی های معمولی نیز به همین سادگی صورت می گیرد ، بااین تفاوت که هنگام استفاده از بغل تراش یک طرفه ، می توان از تمام سطح مقطع تیغ فرز استفاده کرد (مطابق شکل 235 ) به همین دلیل تاعمق زیادی از کار را می توان پیشانی تراشی نمود، در حالی که در پیشانی تراشی چند تراشه ( مضاعف ) بیشترین عمق تراش ، به اندازه کمتر ازشعاع تیغ فرز است .
3-4-4- شیار تراشی
شیارهای باریک وحتی برش صفحات نازک را می توان با تیغ فرزهای اره ای (پولکی) انجام داد این کار بسیار ساده بوده وعمدتا با این تیغ فرزها صورت می پذیرد (شکل236 ) .

برای شیار تراشی ، پس ازتنظیم عمق شیار ، باید حرکت میز را ایجاد نمود . حرکت تیغ فرز باید ازابتدا تا انتها به صورت کامل انجام بگیرد . تا مبادا شیار ایجاد شده دارای منحنی شود شکل 237 نمونه هایی از شیارهای ایجاد شده غلط وصحیح روی سر پیچ را نشان می دهد .

برای برش قطعات نیز ، مراحل شیار زنی را باید انجام داد با این تفاوت که عمق برش
تا هنگامی که قطعه کاملا از هم جدا نشود ، باید ادامه یابد .

4-4-4- شیار تراش T شکل ودم چلچه ای :
برای ایجاد این گونه شیارها لازم است که توسط یک تیغ فرز بغل تراشی ، شیاری به اندازه قطر گلویی تیغ فرزهای T شکل ودم چلچه ای ایجاد کرده وعمق آن را آنچنان در نظر گرفت که تیغ فرزهای مربوطه تنها گوشه های کار را بردارد یعنی ، قدرت حرکتی تیغ فرز تنها صرف براده برداری گوشه ها می شود شکل 238 الف و ب عملیات شیار تراش T شکل ودم چلچه ای را نشان می دهد .
شیارهای T شکل روی میز دستگاه های صفحه تراش ، فرز ، صفحه گردان وغیره را می توان باهمین روش تراشید . البته برای ایجاد شیارهای موازی ، باید ابتدا از روش بغل تراشی مضاعف استفاده کرد و سپس شیار T شکل را ایجاد نمود .

5-4-4 فرم تراشی :
عمل فرم تراشی نیز مثل تیغ فرزهای فرم تراش ، گونه های مختلفی دارد اما تمام آنها دارای یک نوع عملیات می باشد . بدین ترتیب که ابتدا در صورت داشتن ارتفاع زیاد لبه برنده بار دهی را به دفعات انجام داده وچون با هیچ ابزار دیگری نمی توان آن راپرداخت نمود باید حدود 2/0 یا 1/0 را برای پرداخت باقی گذارد . با این مقدار راباید با عده دوران بیشتر فرز کاری نمود فراموش نشود که هنگام پرداخت حرکت میز در دو جهت رفت وبرگشت باشد در این حال ، قسمت فرم کاملا پرداخت شده ونیازی به پولیش وابزار کاری بعدی ندارد (شکل 239 )
6-4-4- چرخ دنده تراشی :
برای ترش چرخ دنده ها ، اضافه بر وجود تیغ فرز مدولی باید از متعلقات دستگاه تراش نیز استفاده کرد دستگاه تقسیم ، وسیله ای است که کاربرد آن درچرخ دنده تراشی الزامی می باشد به طور خلاصه می توان مراحل تراش یک چرخ دنده را به شرح زیر آورد .
– ابتدا محاسبات لازم در موردچرخ دنده انجام می گیرد .
– تیغ فرز با مدول مورد نظر را باید به دستگاه بست .
– باید با دستگاه تراش یک پولک با ضخامت وقطر مناسب چرخ دنده ای که محاسبه شده تراشید .
– اگر درن موجود نبود باید یک درن مناسب قطر سوراخ داخلی پولک تراشید و پولک راداخل آن قرار داد .
– درن حامل پولک ، بین مرغک وسه نظام دستگاه تقسیم قرار می گیرد .
– عمق دنده لازم توسط دستگاه فرز تنظیم می شود .
– اولین دنده تراشیده شده ودسته تقسیم ، بنابه تعداددور محاسبه شده ،گردانده می شود .
– دومین دنده تراشیده می شود .
– عملیات تا تراش آخرین دنده انجام می گیرد .
مدول در تراش چرخ دنده از اهمیت خاصی برخوردار است به گونه ای که اگر یک چرخ دنده ساده را در نظر بگیریم خواهیم دید که تقریبا درکلیه محاسبات آن مدول نقش اصلی را ایفا می کند بنابراین انتخاب صحیح تیغ فرز ، برای تراش چرخ دنده سالم از اهمیت خاصی برخوردار است .

روابط اصلی برای تراش یک چرخ دنده ساده
گام = مدول × ×p= m
قطر دایره گام = مدول × تعداد دندانه z×d0= m
ارتفاع سر دنده = مدول hk= m
ارتفاع پای دنده = 167/1 × مدول h f= 1/167 m
عمق دنده = 167/2 × مدول h= 2/167 m
قطر سر دنده = قطر دایره گام + ( 2 × مدول ) dk= d0 +2m
یا مدول ( تعداد دندانه + 2) dk = m (z +2)
قطر پای دنده = قطر دایره گام – 334/2 × مدول ) df = d0 – 2/334m
یا : مدول ( تعداد دندانه – 334/2) df = m ( z-2/334)
ضخامت دنده = 10 مدول m×b= 10
روابط ومراحل عملیاتی ذکر شده ، برای تراش چرخ دنده های ساده می باشد وبدیهی است که برای تراش چرخ دنده های مختلف ، که مهمترین آنها چرخ دنده های مخروطی حلزونی و مارپیچ می باشند ، روابط وشرح عملیاتی خاصی وجود دارد که آوردن آنها در این خلاصه نمی گنجد .

1