گزارش کارآموزی کشاورزی حفظ نباتات

 به نام خدا

گزارش کار آموزی

دانشگاه آزاد اسلامی

دانشکده کشاورزی

کار آموز:

محل کار آموزی:اداره حفظ نباتات استان فارس

مدت کار آموزی:240 ساعت

استاد راهنما:

بهار
فهرست

گزارش آزمایشگاه………………………………………………………………………………..4
مقدمه…………………………………………………………………………………………….12
تاریخچه گیاهپزشکی…………………………………………………………………………..13
تولید مثل در قارچها…………………………………………………………………………….15
ویروسها…………………………………………………………………………………………18
نماتدهای بیماری زای گیاهی…………………………………………………………………..23
نماتد سیست چغندر……………………………………………………………………………..25
نماتد گالی توتون و تنباکو………………………………………………………………………28
نماتد مرکبات…………………………………………………………………………………….29
نماتد گالی گندم…………………………………………………………………………………..32
نماتد کیستی توتون……………………………………………………………………………..33
نماتد مولد غده ریشه……………………………………………………………………………33
نماتد مولد زخم ریشه غلات……………………………………………………………………33
بیماری های گیاهی………………………………………………………………………………34
آفات , بیماری ها و علفهای هرز برنج………………………………………………………..34
بلاست برنج……………………………………………………………………………………..36
لکه زاویه ای پنبه………………………………………………………………………………38
زنگ سیاه ساقه گندم……………………………………………………………………………40
زنگ برگی گندم………………………………………………………………………………….42
سفیدک کرکی آفتاب گردان……………………………………………………………………..43
کوتولگی زبر ذرت………………………………………………………………………………45
سیاهک آشکار جو و یولاف……………………………………………………………………46
سیاهک سخت جو……………………………………………………………………………….47
پوسیدگی سیاه ساقه آفتاب گردان………………………………………………………………47
زنگ آفتاب گردان……………………………………………………………………………….48
لکه قهوهای یونجه……………………………………………………………………………..49
ویروس موزاییک یونجه……………………………………………………………………….50
پژمردگی آوندی پنبه…………………………………………………………………………….50
پژمردگی آوندی فوزاریومی…………………………………………………………………….52
بیماری ویروسی پنیه……………………………………………………………………………53
پیچیدگی برگ پنبه……………………………………………………………………………….54
پوسیدگی خشک ریشه حبوبات…………………………………………………………………55
برق زدگی نخود…………………………………………………………………………………56
زنگ لوبیا و باقلا……………………………………………………………………………….57
پوسیدگی اسکلروتی……………………………………………………………………………58
آنتراکتوز لوبیا………………………………………………………………………………….59
بیماری باکتریایی حبوبات……………………………………………………………………..60
سوختگی باکتریایی سویا……………………………………………………………………….61
گل جالیز………………………………………………………………………………………….62
سیاهک معمولی ذرت…………………………………………………………………………..62
موزائیک چغندر…………………………………………………………………………………64
پوسیدگی باکتریایی چغندر………………………………………………………………………65
پوسیدگی باکتریایی غلاف برنج ……………………………………………………………….65
زنگ برگی جو…………………………………………………………………………………..66
منابع ومآخذ …………………………………………………………………………………….69

* گزارش آزمایشگاه
* جلسه اول
* کشاورزان معتقدند گوگرد برای جلوگیری از تش باد درفصل تابستان کاربرد دارد . اما درواقع درفصول گرم بخصوص دراستانهای جنوبی اگر دردمای 30 درجه سانتیگراد به بالا به گیاه گوگرد داده شود گیاه دچارسوختگی می شود ودرحالت سبز. گیاه خشک میشود وباعث نرسیدن مواد غذائی به ریشه شده وریشه دچار نکروز می شود.علائم موجود برروی این بوته گوجه فرنگی شامل سوختگی برگ پوسیدگی ریشه و محلول پاشی توسط کشاورز بوده است . برای مطمئن شدن از اینکه نکروز ریشه ناشی از قارچ بوده یا خیر ریشه گوجه فرنگی راکشت میدهیم . ابتدا ریشه را شسته تاگل ولای آن کاملا" پاک شود سپس ریشه را با قیچی قطعه قطعه کرده ودرون ارلن ریخته و100 سی سی آب به آن اضافه کرده ودرب آنرا با فویل می پوشانیم ودرون دستگاه shaker قرار میدهیم به مدت 20 دقیقه ودور 300.

* پس از 20 دقیقه یک توری روی ارلن می گذاریم وآب آلوده آن را خارج می کنیم و دوباره 100 سی سی آب به ارلن اضافه کرده و مراحل قبل را انجام می دهیم .
* سپس ارلن را به زیر هود برده دستها میز هود و… با الکل ضد عفونی می کنیم.محتوی ارلن را روی توری که روی بشر گذاشتیم می ریزیم . بعد ریشه روی توری را با آب مقطر استریل می شوئیم درون یک پتری دیش محلول وایتکس ریخته وریشه ها را به مدت یک دقیقه درون آن قرار می دهیم. این عمل برای آن است که باکتری های خارجی ریشه از بین بروند . سپس توری را با شعله ضدعفونی می کنیم و محتوی پتری را روی آن می ریزیم و دوباره آن را با آب مقطر استریل می شوئیم .
* هود

* دوعدد کاغذ صافی استریل را روی میز هود گذاشته وقطعات ریشه را روی آن میگذاریم و دو عدد کاغذ صافی دیگر را روی آن قرار می دهیم و روی کاغذ فشار وارد کرده تا آب آن خارج شود .چندین بار این عمل را انجام داده تا آب ریشه ها کاملا" گرفته شود . بعد ریشه ها را روی دو عدد کاغذ صافی قرار داده دو کاغذ صافی دیگر را روی ریشه ها گذاشته و به مدت دو ساعت زیر هود قرار می دهیم تا کاملا" خشک شود .
* ابتدا پنس و قیچی را با الکل ضدعفونی کرده و با شعله حرارت داده و می گذاریم خنک شود .پس ازدو ساعت قطعات ریشه را با پنس و قیچی به قطعات کوچکترتقسیم می کنیم .
* برای کشت نیاز به دو محیط کشتی PDAَ و CMA نیاز داریم . محیط کشت را کنار شعله کمی باز می کنیم و یک قطعه از ریشه را با پنس در وسط محیط قرار می دهیم و پنج قطعه دیگر را در اطراف آن قطعه قرار می دهیم سپس مشخصات گیاه را روی آن می نویسیم و چهار پتری را درون یک کیسه گذاشته هوای آن را کاملا" خارج می کنیم ودرب آن را محکم گره می زنیم ودرون دستگاه انکوباتور می گذاریم ( بمدت سه روز) .

* جلسه دوم
* علائم بیماری گیاه لوبیا شامل پوسیدگی ریشه و طوقه لوبیا وکشت قبلی زمین گندم وفاقد سم.
* تمام مراحل بصورت قبل است اما سه بار به مدت 20 دقیقه درد ستگا ه shaker قرار می دهیم سپس نمونه ها را به دو قسمت تقسیم می کنیم یک قسمت را فقط با آب مقطر استریل می شوئیم یک قسمت را با واتیکس ضد عفونی می کنیم . پس از خشک شدن نمونه ها را در محیط کشت PDA قرار می دهیم . نمونه های غیر ضدعفونی درپنج محیط ونمونه های ضد عفونی شده را در پنج محیط به روش قیل کشت می دهیم . و هرکدام را جداگانه درکیسه گذاشته و در دستگاه انکوباتور قرار می دهیم .
* تهیه محیط کشت PDA:
* potato dextrose agar به مقدار 9/5 گرم
* agar به مقدار 0/5 گرم
* آب مقطر 250 سی سی
*
* محیط کشت CMA :
* corn meal agar مقدار 4/25 گرم
* agar به مقدار 0/5گرم
* آب مقطر 250 سی سی
*
* محیط کشت YDC :
* yeast extera dextrose به مقدار 2/5 گرم
* dextrose(glucuse) به مقدار 5 گرم
* calcium carbonat به مقدار 5 گرم
* agar به مقدار 3/75 گرم
* آب مقطر 250 سی سی
*
* محیط کشت NASَُ
* محلول وایتکس برای ضد عفونی 180 سی سی آب + 20 سی سی وایتکس
* جلسه سوم
* تست لهیدگی
* ابتدا یک چاقو را با الکل وشعله ضدعفونی می کنیم سطح یک سیب زمینی را با الکل آغشته کرده چاقو را در سیب زمینی فرو می کنیم . بعد آن را روی شعله می گیریم تا سطح آن کاملا" ضد عفونی شود . تا باکتری ساپروفیت آن از بین رود بعد با یک چاقوی ضد عفونی دیگر پوست آن را گرفته و آن را ورقه ورقه می کنیم .چهار ورق را باالکل ضدعفونی می کنیم و چهارورقه را باشعله ضدعفونی کرده وهر ورقه را درون یک پتری قرار می دهیم . روی هر ورقه را با کارد شیاری ایجاد می کنیم . سپس با لوپ ضد عفونی شده از باکتری مورد نظر مقداری برداشته و آنرا روی شیار می کشیم . سپس در کف پتری ها مقداری آب مقطر استریل ریخته تاجائیکه آب روی سیب زمینی را نگیرد و درب پتریها رابسته ودر دستگاه انکوباتور قرار می دهیم.
* علت ریختن آب این است که محیطی مرطوب برای رشد باکتری ایجاد کنیم .پس از سه روز از رشد باکتری سیب زمینی ها را روی شعله می گیریم اگر لهیدگی ایجاد شد باید سیب زمینی قبل ازکشت با سموم سیستمیک تیمار شود و سپس کشت شود .

* جلسه چهارم
* علائم این درخت شامل خشکیدگی درخت و نکروز مقطع ساقه .
* برای تست قارچ این درخت از سه نقطه نمونه گرفته وکشت می کنیم که شامل پوست ساقه زیر پوست ساقه ومیانه ساقه است که به ترتیب شامل سه دقیقه ضد عفونی یک دقیقه و یک دقیقه دیگر ضد عفونی میباشد . پس از ضد عفونی آنها را با آب مقطراستریل شسته وسپس آنها را با کاغذ صافی استریل خشک می کنیم . پس از خشک شدن آنها را به قطعات کوچک تقسیم می کنیم و درمحیط کشت PDA کشت می دهیم . پس از گذشت یک هفته قارچ رشد کرده از پتری زیر پوست ساقه قارچ nattrasia بوده است . اما قارچ قسمت میانه ساقه قارچ ناشناس است .
*
* جلسه پنجم
* کشت باکتری
* برگ مرکبات که برروی آن جوشهای نارنجی رنگی قرار دارد قطعه قطعه کرده و آن را یک ثانیه در وایتکس ضدعفونی می کنیم و با آب مقطر استریل می شوئیم سپس یک هاون را با الکل ضدعفونی کرده و روی شعله می گیریم پس از خنک شدن هاون برگها را درهاون ریخته و آن را می کوبیم . پس ازچند دقیقه کوبیدن چند قطره آب مقطر روی آن می ریزیم و دوباره می کوبیم تا رنگ عصاره از سبز به سبز کرم رنگ تبدیل شود . عصاره خارج شده از برگ را با لوپ ضد عفونی شده برروی محیط کشت NAS وYDC کشت می دهیم . پس از رشد باکتری نام باکتری xanthomonas است .

* جلسه ششم
* دستگاه اتوکلاو
* دستگاهی است برای استریل آب , کاغذ صافی , محیط های کشت و غیره . برای روشن کردن دستگاه ابتدا باید آب کف دستگاه تاقسمت میله های علامت گذاری شده باشد سپس وسایلی که باید استریل شوند را در دیگ اتوکلاو گذاشته درب آنرا می بندیم و پیچهای روی درب دستگاه را یکی یکی محکم می بندیم , دوشاخه دستگاه را درپریز برق میزنیم دکمه روشن را میزنیم , دمای دستگاه را روی 150 درجه سانتیگراد قرار میدهیم , سوپاپهای هوا را می بندیم و دستگاه شروع به کار می کند پس از شنیدن صدای خارج شدن هوا درجه دستگاه را برروی 100 درجه سانتیگراد بمدت 45 دقیقه قرار میدهیم . پس از اتمام 45 دقیقه دستگاه را خاموش می کنیم و سوپاپ هوا رابه آرامی باز کرده تا هوا خارج شود و سپس درب دستگاه را باز می کنیم .
*
* دستگاه آون
* این دستگاه برخلاف اتوکلاو که با رطوبت استریل می کند آون با دمای بالا وسایل را بصورت خشک استریل می کند .

* دستگاه سانترفیوژ
* این دستگاه به وسیله نیروی گریز از مرکز لوله های آزمایشی حاوی مواد ناهمگن را بصورت همگن درمی آورد وبرای جدا سازی نماتود کاربرد دارد.

* دستگاه انکوباتور
* دستگاهی است که روی دمای مورد نظر تنظیم می شود تا قارچ وباکتری مورد نظر روی محیط کشت رشد کند.

* جلسه هفتم
* علائم بیماری درخت سیب : سوختگی جوانه ودمبرگ
* ابتدا این قسمتهای سوخته را با قیچی جدا کرده و به مدت یک ثانیه با وایتکس ضدعفونی می کنیم بعد با آب مقطر استریل شسته و آنها را درهاون می کوبیم عصاره خارج شده را با لوپ درمحیط کشتNAS وYDC کشت می دهیم .
*
* علائم بیماری بوته گوجه فرنگی :
* زرد شدن مزرعه , ایجاد گالهای کوچک روی ساقه که ابتدا از پائین بوته بطرف بالا گسترش یافته است و برگها زرد , لوله ای , ترد وشکننده شده است .
* جوشهای روی گیاه را جدا کرده و به مدت یک ثانیه در وایتکس گذاشته و ضد عفونی می کنیم بعد با آب مقطر استریل شسته , آنها را درهاون می کوبیم و عصاره را درمحیط کشت , کشت می دهیم
* جلسه هشتم
* تنه درخت هلو
* برای کشت قارچ از روش flame استفاده می کنیم . ابتدا با پنبه مقداری الکل روی پوست تنه درخت می زنیم , آنرا روی شعله گرفته تا ضد عفونی شود با چاقوی استریل پوست رویی را جدا کرده وقسمت زیر پوسته را جدا می کنیم وآن را قطعه قطعه می کنیم و درمحیط کشت CMA و PDA کشت می کنیم و در دستگاه انکوباتور قرار می دهیم . عامل بیماری قارچ nattrasia magnifera میباشد.

* جلسه نهم
* ریشه وغلاف برنج
* علائم مشکوک به شیت بلایت و فوزاریوم و پوسیدگی غلاف. شروع علائم از خزانه بوده است .
* قسمتهای مشکوک را قطعه قطعه کرده و هرکدام را جداگانه در دستگاه shaker قرار می دهیم . سپس ریشه و غلاف راهرکدام بمدت 90 ثانیه در وایتکس ضدعفونی کرده و با آب مقطر استریل می شوئیم و پس از خشک شدن در محیط کشت PDA کشت می دهیم و در دستگاه انکوباتور قرار می دهیم .عامل بیماری قارچ fusarium moniliformis میباشد.
* ریشه هلو
* ابتدا ریشه را شسته تاگل ولای آن کاملا" پاک شود سپس ریشه را با قیچی قطعه قطعه کرده ودرون ارلن ریخته و100 سی سی آب به آن اضافه کرده ودرب آنرا با فویل می پوشانیم ودرون دستگاه shaker قرار میدهیم به مدت 20 دقیقه.
* سپس ارلن را به زیر هود برده دستها میز هود و… با الکل ضد عفونی می کنیم.محتوی ارلن را روی توری که روی بشر گذاشتیم می ریزیم . بعد ریشه روی توری را با آب مقطر استریل می شوئیم درون یک پتری دیش محلول وایتکس ریخته وریشه ها را به مدت یک دقیقه درون آن قرار می دهیم. این عمل برای آن است که باکتری های خارجی ریشه از بین بروند . سپس توری را با شعله ضدعفونی می کنیم و محتوی پتری را روی آن می ریزیم و دوباره آن را با آب مقطر استریل می شوئیم .
* دوعدد کاغذ صافی استریل را روی میز هود گذاشته وقطعات ریشه را روی آن میگذاریم و دو عدد کاغذ صافی دیگر را روی آن قرار می دهیم و روی کاغذ فشار وارد کرده تا آب آن خارج شود .چندین بار این عمل را انجام داده تا آب ریشه ها کاملا" گرفته شود . بعد ریشه ها را روی دو عدد کاغذ صافی قرار داده دو کاغذ صافی دیگر را روی ریشه ها گذاشته و به مدت دو ساعت زیر هود قرار می دهیم تا کاملا" خشک شود .
* ابتدا پنس و قیچی را با الکل ضدعفونی کرده و با شعله حرارت داده و می گذاریم خنک شود .پس ازدو ساعت قطعات ریشه را با پنس و قیچی به قطعات کوچکترتقسیم می کنیم .
* برای کشت نیاز به دو محیط کشتی PDAَ و CMA نیاز داریم . محیط کشت را کنار شعله کمی باز می کنیم و یک قطعه از ریشه را با پنس در وسط محیط قرار می دهیم و پنج قطعه دیگر را در اطراف آن قطعه قرار می دهیم سپس مشخصات گیاه را روی آن می نویسیم و چهار پتری را درون یک کیسه گذاشته هوای آن را کاملا" خارج می کنیم ودرب آن را محکم گره می زنیم ودرون دستگاه انکوباتور می گذاریم ( بمدت سه روز) .
* پس از مشاهده آن به وسیله میکروسکوپ عامل بیماری قارچ fusarium oxysporum.

مقدمه
رشتهٔ گیاه پزشکی یکی از معدود رشته هایی است که همراه با تکامل بشر پیشرفت کرده است اولین گیاه پزشکان در ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می زیسته اند به عنوان مثال تئوفراستوس.با آنکه نظریات آنان بسیار ابتدایی بود ولی سنگ بنایی برای تحقیقات آیندگان بود. با کشف میکروسکوپ توسط وان لیون هوک تحولی در علم بیماری شناسی گیاهی روی داد.. با هر بال تلفات جانی مردم بعلت گرسنگی بعلت خسارت دیدن محصولات آنها این علم اهمیت خود را بیشتر آشکار می کرد و بعد از فاجعهٔ قحطی سیب زمینی در ایرلند که ناشی از یک بیماری گیاهی مهلک بود و منجر به مرگ ۱ میلیون نفر و آوارگی ۵/۱ میلیون نفر دیگر شد علم گیاه پزشکی بیش از پیش در میان مردم محبوب گشت و دانشمدان زیادی در کل جهان در این رشته تحصیل نموده اند و علوم ارزنده ای را به تمام جهان هدیه دادند. هم اکنون کاربرد این رشته در کشور ما بسیار اندک است و در وزارت جهاد کشاورزی تحت نظر سازمان حفظ نباتات مشغول به کار می باشد.
سلامت و بهبود رشد گیاهان در درجه اول مورد توجه کسانی است که به کاشت گیاهان، تهیه و توزیع فرآورده های گیاهی اشتغال دارند. میزان رشد و باروری گیاهان به فراهم بودن آب و مواد غذایی در خاک و تامین محدوده هایی از شرایط مناسب جوی مانند حرارت، رطوبت و نور بستگی دارد. هر عاملی که سلامت گیاهان را به مخاطره اندازد، ممکن است در میزان رشد و باروری آنها تاثیر منفی بگذارد و از ارزش آنها و فرآورده هایشان بکاهد. بیماری ها و آفات گیاهی و علفهای هرز از جمله عوامل زنده و بیماریهای فیزیولوژیک که ناشی از کمبود مواد مورد نیاز گیاه و خسارات ناشی از شرایط جوی نامناسب عمده ترین عوامل تقلیل محصول و یا نابودی گیاهان بشمار می روند. گیاهان از بیماری هایی آسیب می بینند که عوامل آنها به عوامل بیماریها در انسان و جانوران شباهت دارند گرچه احساس درد و ناراحتی در گیاهان در اثر بیماریها از نظر انسان مکتوم است، لیکن نحوه ایجاد و توسعه بیماری در گیاهان و حیوانات تقریباً مشابه بوده و معمولاً به همان اندازه پیچیده و بغرنج است.آفات گیاهی نیز مشتمل بررده بند پایان می باشند که مهم ترین آفات گیاهی که حشرات می باشند در این رده قرار دارند و بعد از آنها کنه ها و سایر بندپایان به گیاهان خسارت وارد می سازند. بعضی از مهره داران نیز مانند جوندگانی مثل موش ها و خرگوش ها نیز جزء آفات گیاهی بحساب می آیند.
تاریخچه گیاهپزشکی
رشتهٔ گیاه پزشکی یکی از معدود رشته هایی است که همراه با تکامل بشر پیشرفت کرده است اولین گیاه پزشکان در ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می زیسته اند به عنوان مثال تئوفراستوس .با آنکه نظریات آنان بسیار ابتدایی بود ولی سنگ بنایی برای تحقیقات آیندگان بود. با کشف میکروسکوپ توسط وان لیون هوک تحولی در علم بیماری شناسی گیاهی روی داد.. با هر حال تلفات جانی مردم بعلت گرسنگی بعلت خسارت دیدن محصولات آنها این علم اهمیت خود را بیشتر آشکار می کرد و بعد از فاجعه ی قحطی سیب زمینی در ایرلند که ناشی از یک بیماری گیاهی مهلک بود و منجر به مرگ ۱ میلیون نفر و آوارگی ۵/۱ میلیون نفر دیگر شد علم گیاه پزشکی بیش از پیش در میان مردم محبوب گشت و دانشمدان زیادی در کل جهان در این رشته تحصیل نموده اند و علوم ارزنده ای را به تمام جهان هدیه دادند. هم اکنون کاربرد این رشته در کشور ما بسیار اندک است و در وزارت جهاد کشاورزی تحت نظر سازمان حفظ نباتات مشغول به کار می باشد.
سلامت و بهبود رشد گیاهان در درجه اول مورد توجه کسانی است که به کاشت گیاهان، تهیه و توزیع فرآورده های گیاهی اشتغال دارند. میزان رشد و باروری گیاهان به فراهم بودن آب و مواد غذایی در خاک و تامین محدوده هایی از شرایط مناسب جوی مانند حرارت، رطوبت و نور بستگی دارد. هر عاملی که سلامت گیاهان را به مخاطره اندازد، ممکن است در میزان رشد و باروری آنها تاثیر منفی بگذارد و از ارزش آنها و فرآورده هایشان بکاهد. بیماری ها و آفات گیاهی و علفهای هرز از جمله عوامل زنده و بیماریهای فیزیولوژیک که ناشی از کمبود مواد مورد نیاز گیاه و خسارات ناشی از شرایط جوی نامناسب عمده ترین عوامل تقلیل محصول و یا نابودی گیاهان بشمار می روند. گیاهان از بیماری هایی آسیب می بینند که عوامل آنها به عوامل بیماریها در انسان و جانوران شباهت دارند گرچه احساس درد و ناراحتی در گیاهان در اثر بیماریها از نظر انسان مکتوم است، لیکن نحوه ایجاد و توسعه بیماری در گیاهان و حیوانات تقریباً مشابه بوده و معمولاً به همان اندازه پیچیده و بغرنج است .آفات گیاهی نیز مشتمل بررده بند پایان می باشند که مهم ترین آفات گیاهی که حشرات می باشند در این رده قرار دارند و بعد از آنها کنه ها و سایر بندپایان به گیاهان خسارت وارد می سازند. بعضی از مهره داران نیز مانند جوندگانی مثل موش ها و خرگوش ها نیز جزء آفات گیاهی بحساب می آیند. گیاهپزشکی همان آسیب شناسی گیاهی می باشد که دارای دو تخصص جداگانه در زمینه حشره شناسی کشاورزی و بیماری شناسی گیاهی است .

تولید مثل در قارچها
اطلاعات اولیه
قارچها به طریق غیرجنسی و جنسی تکثیر می یابند. زادآوری غیرجنسی در قارچها رایج تر بوده در صورتی که تولید مثل جنسی ممکن است فقط یکبار در سال اتفاق بیافتد. در تولید مثل غیرجنسی تلفیق هسته ها صورت نگرفته و نو ترکیبی بوجود نمی آید. فرزندان خیلی شبیه به سلول مادری می باشند. در صورتی که تولید مثل جنسی تلفیق گامتها الزامی بوده ترکیب گامتها صورت می گیرد و با تلفیق هسته ها نوترکیبی ژنتیکی صورت می گیرد. بنابراین نتایج از نظر ژنتیکی از والدین خود متفاوتند.

تولید مثل غیر جنسی
قطعه قطعه شدن
در اثر قطعه قطعه شدن ریسه ، قطعات هیف یا ریسه در شرایط مطلوب رشد کرده و نسل جدیدی را بوجود می آورند. این روش در طبیعت بسیار رخ می دهد. همچنین برای تکثیر قارچها در آزمایشگاه از این روش استفاده می شود.
جوانه زدن
روش جوانه زدن در مخمرها بسیار رایج است. هنگام جوانه زدن ، یک برآمدگی در یاخته مادر ، بر اثر کشیده شدن دیواره یاخته ای ، بوجود می آید. هسته به دو نیم تقسیم شده و یک نیمه آن وارد جوانه می گردد. جوانه یا یاخته دختر بوجود آمده سپس از یاخته مادر جدا می شود. در بعضی موارد ، جوانه از یاخته مادر جدا شدن و خود به همان طریق مذکور جوانه دیگری را ایجاد می کند.
تقسیم دو تایی
این روش تولید مثل در باکتریها متداول است. ولی در بعضی از مخمرها تکثیر به صورت تقسیم دوتایی انجام می شود. در این روش ، یاخته مادر به دو یاخته دختر مبدل می گردد.
تشکیل اسپور
قارچها عمدتا از طریق تشکیل اسپورها تکثیر می یابند. رنگ اسپورها از سفید تا سبز ، زرد ، قرمز ، قهوه ای و سیاه تغییر می کند. اسپورها وقتی در شرایط مساعد قرار می گیرند رشد یافته به نام لوله تندش (germtube) ایجاد می کنند. رشد هیف از بخش انتهایی آن انجام می گیرد. اسپورها در قارچهای آبزی دارای تاژک می باشند. و دیواره سلولی نازکتری دارند. در صورتی که در قارچهای خشکی زی دیواره سلولی ضخیم تر بوده و ممکن است از سه لایه آندوسپور ، اپی اسپور ، پری اسپور تشکیل شود.

از نظر ساختمان سلولی شبیه به سایر سلولهای قارچی بوده دارای هسته ، میتوکندریهای بزرگ ، شبکه آندوپلاسمی ، واکوئل و مواد غذایی ذخیره ای در فرم گلیکوژن و چربی دارند. اسپورها معمولا در داخل محفظه ای به نام اسپورانژیوم تشکیل می گردند. اسپورانژیومها روی هیف تخصص یافته ای به نام اسپرانژیوفور قرار می گیرند.

!!تشکیل کنیدی
کنیدیها نیز از عوامل تکثیر غیرجنسی در قارچها بوده کنیدیها ممکن است در کنار یا انتهای هیف مخصوصی به نام کنیدیوفور تشکیل گردند. که به عوامل تشکیل شده کیندیوم اطلاق می گردد. کیندیومها یا کیندیها در درون یا سطح ساختمانهای خاصی نیز ممکن است تشکیل گردد. کیندیها ممکن است در داخل یک پیکنیدیوم تشکیل گردد. پیکنیدیوم ساختمان کوزه مانندی است که در داخل آن کیندیها و کیندیوفورها قرار می گیرند. به کیندیهای حاصله پیکنیدیواسپور نیز اطلاق می گردد.

کیندیها ممکن است در سطح اندام بشقاب مانند و تختی به نام آسروولوس تشکیل گردند. آسروول در محل آلودگی تشکیل می گردد و بعد از تکمیل رشد باعث پاره شدن اپیدرم می گردد. در سطح این اندام بشقاب مانند تراکم فراوانی از کیندیوفورها قرار می گیرد و در داخل آنها هم کنیدیها تشکیل می گردد. کیندیها ممکن است روی ساختمان به نام اسپورودوچیوم تشکیل گردد. اسپورودوچیوم در محل آلودگی تشکیل می شود و ساختمان پف کرده و بالش تک مانندی دارد و خیلی شبیه آسروول می باشد. اسپرودوچیوم موجب پاره شدن مشخص اپیدرم نمی شود.
تکثیر بوسیله هاگ
معمولی ترین نوع تولید مثل غیر جنسی در قارچها تولید هاگ است. در تعریف به هر ذره کوچک زایشی که از هیف یا از یاخته مولد هاگ جدا شده و به نسل جدیدی تبدیل شود هاگ گفته می شود. انواع هاگها عبارتند از: اسپورانژیوسپور ، کلامیدو سپور و آتروسپور.

تولید مثل جنسی در قارچها
در تولید مثل جنسی حضور گامتها الزامی است. گامتها معمولا در داخل ساختمانهایی به نام گامتانژ تشکیل می گردند. اگر گامتها از یک ریسه حاصل شوند چنین قارچهایی را هموتالیک گویند ولی اگر گامتها از هیفهای مختلف نتیجه گردند هتروتالیک نامیده می شوند. یکی شدن گامتها در سه مرحله انجام می گیرد:

1. پلاسموگامی (اتحاد پروتوپلاسمهای سلولی)
2. کاریوگامی
3. اتحاد کروموزومها یا ژنها
پلانوگامی
در این روش گامتها یا سلولهای جنسی متحرک و تاژکدارند. این روش تلفیق بیشتر در قارچهای آبزی دیده می شوند و برای انجام عمل پلانوگامی وجود آب الزامی است. زیرا گامتهای تاژکدار در حضور آب فعالند.
گامتانژی
در این حالت سلولهای جنسی متحرک نیستند دو گامتانژ در محل اتصال و از طریق سوراخی که ایجاد می گردد هسته های نر در گامتانژ ماده وارد می گردد گامتانژ ماده یک اندام متورم و پایه دار می باشد که به آن ائوگونیوم اطلاق می گردد. هسته های داخل ائوگونیوم را ائوسفر گویند. آنتریدیوم استوانه ای شکل بوده و معمولا پایه دار می باشد. هسته های نر داخل آنتریدیوم جای دارند. هسته های داخل آنتریدیوم از طریق سوراخ ایجاد شده بین دو گامتانژ در ائوگونیوم وارد شده و با ائوسفر ترکیب و ساختمانی به نام ائوسپور ایجاد می گردد. این روش تکثیر غالبا در ائومیستها دیده می شود.

گامتانژیوگامی
در این حالت دو گامتانژ در تماس باهم قرار می گیرند دیواره تماس از بین می رود و محتویات هر دو اعم از هسته و سیتوپلاسم باهم مخلوط می گردند. در کپک نان تکثیر جنسی به این طریق انجام می گیرد. در هیف میسیلیومی که از نظر ژنتیکی متفاوتند باهم تماس پیدا می کنند این هیفها را زیگوفور می نامند. در بخش انتهایی زیگوفورها ساختمانهایی به نام پروگامتانژ شکل می گیرد. پروگامتانژ از ابتدا به انتهای هیف متصل بوده و با افزایش اندازه به تدریج از هیفهایی که از آن بوجود آمده اند دور می شوند. دیواره عرضی تشکیل می گردد و گامتانژها شکل می گیرند.

دیواره بین گامتانژها از بین رفته محتویات آنها باهم خلوط می گردد. از اختلاف آنها زیگواسپور تشکیل می گردد زیگواسپور حجیم گشته دیواره آن ضخیم تر شده زیگواسپور ممکن است وارد مرحله نهفتگی شود که این مدت چند ماه طول می کشد. زیگواسپور پس از دوران نهفتگی ممکن است تندش یافته و تشکیل هیف دهد یا ممکن است مستقیما تشکیل اسپورانژ دهد.
اسپرماتیزیشن
این روش تکثیر اغلب در آسکومیستها و بازیدمیستها رایج است. نقش سلول جنسی نر را سلولهایی به نام اسپرماتیوم بر عهده دارند. اسپرماتیومها بر رویاسپورماتوفورها ممکن است تشکیل گردد. اسپرماتیوم ها و اسپورماتوفورها در داخل ساختمان کوزه مانندی به نام پیکنیوم تشکیل می گردد. نتیجتا به اسپرماتیومهای حاصل پیکینواسپور اطلاق می گردد. نقش گامت ماده را هیفی به نام هیف پذیرنده بر عهده دارد. هیف پذیرنده آغشته به ماده چسبناک یا شهد بوده این هیف در دهانه پیکینوم قرار می گیرد. اسپرماتیوم از طریق حشرات ، باد یا آب به هیف پذیرنده انتقال می یابد.
سوماتوگامی
در این روش اندام جنسی خاصی بوجود نمی آید بلکه دو تا هیف رویشی باهم تلاقی پیدا می کنند و تبادل هسته صورت می گیرد. پدیده سوماتوگامی شبیه به پدیده هم دهانی یا آنوستوموز می باشد که در برخی از موجودات جانوری مثل پارامسی دیده می شود این روش تکثیر نیز در آسکومیستها رایج است.
ویروسها
اطلاعات اولیه
ویروسها از جلبکها ، قارچها و گلسنگها ، خزه ها ، سرخسها و گیاهان عالی جدا شده اند، ولی در گیاهان عالی بیش از گیاهان پست مورد مطالعه قرار گرفته اند. ویروسها به گیاهان زراعی خسارت عمده ای وارد می سازند. در گیاهان بر خلاف گروههای دیگر ، ویروسهای رشته ای دراز زیاد دیده می شود. ماده ژنتیکی اکثر ویروسهای گیاهی RNA است، ولی در گروه ویروس موزائیک گل کلم از DNA تشکیل شده است. ژنوم در چند ویروس گیاهی به صورت قطعاتی در پیکرهای مجزا وجود دارد، به این گروه اصطلاحا ویروسهای چند جزئی نام نهاده اند.

تاریخچه
ویروسهای گیاهی از بسیاری جهات به ویروسهای جانوری و باکتریایی شباهت دارند. مطالعه درباره این نوع وجه اشتراک خصوصا بعد از سال 1925 که بلاک و براکه ثابت کردند که ویروس غده زخمی شبدر نه تنها در گیاه ، بلکه در زنجره ناقل خود نیز تکثیر می یابد، با سرعت بیشتری دنبال شد. بنابراین میزبانهای بعضی ویروسها را می توان هم در جهان جانوران و هم در جهان گیاهان یافت.
شناسایی علایم ناشی از ویروسهای گیاهی در میزبان
آلوده شدن گیاهان به بیماریهای ویروسی معمولا بوسیله ساییدن مستقیم مایع آلوده بر سطح برگ انجام می شود. در این حالت باید دیواره یاخته ای یاخته های گیاهی به طریقی پاره شود تا ورود ویروس آسان گردد. پس از ورود ویروسها در اکثر موارد ، در محل ورود به برگ تغییر شکل حاصل می شود. علایم ظاهر شده بر روی برگ بیشتر به صورت لکه های سبز کم رنگ و پر رنگ به شکل موزائیک یا زخمهای موضعی است. گل گیاهان نیز ممکن است آلودگی ویروسی را به صورت تغییر رنگ ظاهر کند. مثلا در لاله یا شب بوی آلوده بخشی از گلبرگها سفید می شود.

ظهور علایم بیماریهای ویروسی نه تنها به ویروس و میزبان ، بلکه به عوامل محیطی و غذای گیاه نیز بستگی دارد. بعضی از بیماریهای ویروسی بطور مکانیکی از طریق مالش بر روی برگ منتقل نمی شوند و برای این منظور به موجودات زنده متکی هستند. چون اکثر ویروسهای گیاهی علائمی تقریبا همانند در گیاه ظاهر می سازند، بنابراین تشخیص آنها از روی علائم کار دشواری است. در این گونه موارد به خواص ذاتی آنها مانند خواص ریخت شناسی ، نوع اسید نوکلئیک و … توجه می شود.

گروههای اصلی ویروسهای گیاهی
چون پاره ای از ویروسهای گیاهی چندان شباهتی به ویروسهای دیگر ندارند، بنابراین گروه مستقلی را تشکیل می دهند، ولی بعضی دیگر دارای خصوصیات مشترک بوده و می توان آنها را در یک گروه جای داد. این گروهها به شرح زیر هستند:

* ویروسهای میله ای یا رشته ای
* ویروسهای ایزومتریک
* ویروسهای باسیلی شکل
* ویروئیدها که بیماری زاهایی شبیه ویروسها هستند که در میزبان خود نوکلئو پروتئین تولید نمی کنند. ویروئید غده دوکی سیب زمینی بیش از سایر عوامل بیماری زای این گروه مطالعه شده است.
کشت ویروسهای گیاهی
برای کشت و ازدیاد ویروسهای گیاهی معمولا از میزبانهایی استفاده می شود که اولا ویروس در آنها به صورت فرا گیر در آید، ثانیا قدرت تکثیر ویروس در گیاه زیاد باشد. یاخته گیاهی به علت دارا بودن دیواره سخت سلولزی نسبت به اکثر ویروسها غیر قابل نفوذ است. برای این منظور باید دیواره یاخته را خراش داد، این عمل با استفاده از مواد خراش دهنده ای مانند پودر کربوراندم صورت می گیرد.

گیاهان جوان را پس از دریافت ویروس در محلی با شرایط محیطی مناسب یعنی در دمای 20 تا 25 درجه سانتیگراد و رطوبت و نور کافی ، نگهداری می کنند. برای کشت ویروسها ، از قطعات جدا شده گیاهی و یا از مجموعه یاخته هایی که بطور نامنظم رشد یافته اند (بافت پینه ای یا کالوس) استفاده می شود. چون ویروس قادر به زیستن در بافت مریستمی گیاه نیست، با جدا کردن قطعه ای از مریستم گیاهی که مشکوک به آلودگی است و کشت آن در محیط غذایی می توان گیاه جدید عاری از ویروس تهیه کرد.
صفات اختصاصی آلودگی ویروسهای گیاهی
از صفات آلودگی ویروسهای گیاهی این است که گیاه در سراسر عمر خود آلوده باقی خواهد ماند. گیاهان برعکس مهره داران ، پادتن تولید نمی کنند و در نتیجه قادر به بی اثر کردن ویروسها در بدن خود نیستند. بدین جهت ویروسها تا مدت نامحدودی در گیاه باقی می مانند و خسارتهای زیادی خصوصا به گیاهانی که از طریق رویشی تکثیر می یابند، وارد می کنند. اساسا ویروسها تمام بافتهای گیاهی غیر از بافت مریستمی را مورد حمله قرار می دهند.

اثر ویروس بر شکل ظاهری گیاه
شکل ظاهری گیاهان بر اثر حمله ویروس تغییر می کند و البته این تغییرات دنباله تحولاتی است که در اندرون گیاه به وقوع می پیوندد. علایمی که ظهور می کنند، برحسب نوع میزبان ، مدت پس از آلودگی ، نژاد ویروس و شرایط محیطی فرق می کند.
نکروزه شدن
شدیدترین اثر ویروسهای گیاهان ، کشتن یاخته هاست. قطر زخمهای موضعی که در نتیجه نکروزه شدن بافت در برگ بوجود می آیند، به نوع ویروس و نوع گیاه و شرایط محیط بستگی دارد. مرگ بعضی از اندام گیاه و یا مرگ گیاه بطور کلی در برخی از بیماریهای ویروسی ، متداول است.
اثر بر شکل گیاه و نحوه رشد آن
بیشتر ویروسها رشد میزبان را کم می کنند، ولی در بعضی حالات باعث رشد غیر عادی آن می شوند. برگها بر اثر حمله ویروس تغییر شکل می دهند. تولید گل و دانه نیز در گیاهان آلوده کاهش می یابد. اثر ویروس بر کاهش میزان محصول کاملا نمایان است.
اثر بر رنگ گیاه
از علایم اولیه آلودگی فراگیر ویروسی در اکثر گیاهان بی رنگ شدن رگبرگها در جوان ترین برگهاست و برگها پس از رشد ، حالت موزائیکی یا ابلقی پیدا کرده و یا زرد می شوند. بسیاری از ویروسهای مولد موزائیک بر رنگ گلها اثر می گذارند.

اثر ویروس بر فیزیولوژی گیاه میزبان
* بیشتر فرایندهای فیزیولوژیک تحت تاثیر ویروس قرار می گیرند. مقدار ازت به صورت آمونیوم و همچنین فسفر به صورت ترکیبات اسید نوکلئیک در گیاه توتون آلوده افزایش می یابد.

* در برگ گیاهان آلوده به ویروسهای مولد زردی ، مقدار زیادی گلوکز ، فروکتوز و ساکارز جمع می شوند. ظاهرا علت اساسی تجمع مواد قندی ایجاد مقاومت در دمبرگ هنگام انتقال مواد است.
* شدت تنفس در گیاه آلوده معمولا افزایش می یابد و گاهی تا 50 درصد بیش از گیاه سالم می شود. شدت تنفس گیاه بر اثر ویروسهایی که علایم شدیدی از خود نشان می دهند، زیادتر است و هر گاه علایم خفیف باشند، افزایش در تنفس احساس نمی شود.

نماتدهای گیاهی

نماتد ساقه و پیاز stem and bulb nematode

نماتد ساقه و پیاز Ditylenchus dipsaci(Kuehn) Filip گسترش جهانی دارد. بیشتر در مناطق معتدل شیوع دارد و خسارت می زند. بیماری اولین بار در هلند درسال1883 ودر ایالات متحده درسال 1931 گزارش شده است.

در ایران نماتد Ditylenchus dipsaci در روی یونجه گزارش شده است. علاوه براین نماتد به 400 گونه گیاه حمله می کند. اما نژاد خاصی از نماتد به پیاز حمله می کند. سبزیهائی از قبیل،سیر، لوبیا، باقلا، کلم، هویج، کرفس، مارچوبه، جعفری، نخود، سیب زمینی و کدو مورد حمله نماتد Ditylenchus dipsaci قرار می گیرد.

مرفولوژی و بیولوژی

عامل بیماری نماتد Ditylenchus dipsaci(Kuehn) Filip می باشد که طول آن3/1-1 میلیمتراست وحدود30 میکرومترقطر دارد. روی بدن استوانه ای آن خطوط اریب دیده می شود. دم نماتد نر و ماده تیز است هر نماتد ماده 200تا500 تخم می گذارد. اولین پوست اندازی در تخم انجام می شود. پوره مرحله دوم از تخم خارج شده، به سرعت پوست دوم و سوم را نیز انداخته و پوره قبل از بلوغ یا عفونت زا را تولید می کند.این پوره می تواند شرایط یخبندان و خشکی شدید را تحمل کرده و در داخل بافتهای گیاهی مثل ساقه ها، برگها، پیازها، بذرها یا درداخل خاک به سر می برد.هنگامی که قسمتهای هوایی گیاه میزبان با غشائی از آب پوشیده می شود،نماتدها به طرف بالا حرکت کرده و خود را به سر شاخه ها و برگهای جدید و جوان می رسانند و سپس از طریق روزنه ها، شکافها یا مستقیما به داخل پایه ساقه ها یا محور برگ رخنه می کند. بعد از ورود به گیاه میزبان پوست چهارم را انداخته ،تبدیل به نر یا ماده می شود. چرخه کامل زندگی حدود19تا25 روز طول می کشد. تولیدمثل فقط مواقعی که هوا سرد است متوقف یا کند می شود. وقتیکه پیازها شدیدا آلوده شدند ،می پوسند، پوره های قبل از بلوغ ازآنها خارج شده و گاهی اوقات دراطراف ساقه زیرزمینی پیازهای خشک شده به صورت توده سفید خاکستری پنبه ای که پشم نماتد خوانده می شود اجتماع کرده وبرای سالهای سال در همین جا می تواند زنده بمانند.

وقتی که نماتد ها به بذر در حال جوانه زدن یا گیاهچه جوان حمله می کنند، از نزدیکی کلاهک ریشه هیپوکوتیل یا از نقاطی که هنوز داخل بذر است وارد می شوند. نماتدها بیشتر روی سلولهای پارانشیمی پوست تغذیه می کنند. در همین حال سلولهای اطراف نماتدها شروع به تقسیم شدن و بزرگ شدن می کنند. نتیجتا برجستگیهایی روی گیاه بوجود می آید. گیاهچه ها بسته به اندازه و تراکم این برجستگیها ممکن است ناقص العضوشده پیچیده شوند،انحنا حاصل کنند ویا بصورت دیگری تغییر شکل دهند. شکاف برداشتن اپیدرم اغلب راه ورود برای مهاجمین ثانوی از قبیل باکتریها و قارچها باز می کند. بعد از رخنه نماتد سلولها بزرگ می گردند، کلروپلاستها ناپدید، فضاها بین سلولی داخل بافت پارانشیم افزایش می یابند. این اثرات اغلب قبل از تماس نماتد باسلولها ایجا می شود. واین دال براین است که تراوشات بزاقی قبل از پیشرفت نماتد منتشر می گردند.

علائم و نشانه های خسارت :

در مزارع آلوده به نماتد Ditylenchus dipsaci ظهور گیاهچه های پیاز به کُندی انجام گرفته، میزان سبز شدن گیاه بطور قابل ملاحظه ای تقلیل می یابد. بیشتر از نصف تعداد گیاهچه های ظاهر شده بیمار و زرد رنگ هستند، پیچ خورده و هلالی بنظر رسیده ودر امتداد کوتیلودون نواحی برجسته ای دیده می شود. کوتیلودونها معمولا باد کرده اند و اپیدرمشان به صورت توری ترک برداشته و بیشتر گیاهچه های مریض ظرف سه هفته بعد از کاشت از بین می روند و بقیه بعدا می میرند. وقتی که در داخل خاک آلوده پیاز کاشته می شود علائم روی گیاهان درحال رشد تقریبا بعد ازسه هفته شروع می گردد وشامل کوتولگی، لکه های زرد کم رنگ، آماس و زخمهای باز روی برگهاست.

روی ساقه،جوانه ها یا گیاهان جوان برآمدگیها‍یی بوجود می آید وبرگها کوتاه وپیچیده می شوند. نوک برگها از بین می رود و برگهای مسن تربه دلیل ازبین رفتن تیغه ی میانی سلولها چنان ضعیف می شوند که نمی توانند خود را قائم نگهدارند و روی زمین می غلطند. ساقه و گردن پیاز نرم می گردد. پیازهای آلوده ممکن است شکاف بردارند یا اینکه جوانه زده و دوپیازه و ناقص شوند. پیازهای آلوده گاهی از بیرون سالم به نظر می رسند اما در انبار می پوسند.

کنترل:

1- تناوبهای طولانی (2-3 سال) با گیاهان مقاوم از قبیل اسفناج، چغندر، کاهو و گیاهان خانواده غلات

2- استفاده ازپیازو بذرعاری ازنماتد

3- ضد عفونی پیازو بذرآلوده با قراردادن درآب 46 درجه سانتیگراد به مدت یک ساعت

4- مبارزه درمزارع بوسیله فومیگاسیون خاک

5- بعداز کاشت سموم نماتدکشDD

6- برای جلوگیری ازآلودگی مجدد ضد عفونی وسایل کشاورزی
نماتد سیست چغندر قندCyst nematode

نماتد چغندر قند ابتدا در آلمان در سال 1859 توسط Hermans Schact در مزارع چغندر کاری کشف شد و بعداً در سال 1871 اشمیدت Schmidt این انگل را تحت نام Heterodera schachtii نامـگذاری کرد. این نماتد علاوه بر چغندر قند به سبزیهای مختلف مثل چغندر لبویی ، کلم بروکلی ، کلم ، گل کلم ، شاهی ، ترب ، مارچوبه،تربچه، اسفناج، گوجه فرنگی ، و شلغم حمله می کند در حال حاضر در اروپای شمالی ،انگلستان ، امریکا ، کانادا و ژاپن گزارش شده است . این نماتد اولین بار در ایران در سال 1348 توسط شفر و اسماعیل پور از مزارع چغندر قند تربت حیدریه استان خراسان جمع آوری گردیده است . علاوه بر استان خراسان ،این نماتد در آذربایجان ، اصفهان کرمانشاه ، و فارس شیوع دارد . در ایران انواع کلم ، ترب ، تربچه ، شلغم ، و شاهی و اسفناج نیز از میزبانهای آن تعیین و شاخته شده است .

بر اساس مطالعات کلاکلی و فریور میهن (1358) نماتد Heterodera schachtii شکل جنسی ماده و نر می باشد ماده های جوان و کامل به طور طبیعی لیموئی شکل و در ابتدای امر رنگ آنها سفید شیری است که به آسانی و با چشم غیر مسلح بر روی ریشه گیاه میزبان دیده می شود و معمولاً بین 0.6 تا 0.8 میلیمتر طول و 0.4 تا 0.5 میلیمتر عرض آنها می باشد . رنگ سفید ماده های جوان پس از افتادن در خاک بدون گذراندن مرحله زرد رنگشان از سفید تبدیل به قــهوه ای می گردد. در این مواقع به آنها سیست اطلاق می شود . هر سیست محتوی تعداد 5 تا 300 تخــم ( لارو سن یک داخل تخم می باشد ) و لارو سن دوم می باشد که بسته به شرایط این تعداد متفاوت است نماتد نر بر خلاف ماده کرمی شکل می باشد و طول آنها بین 1.3 تا 1.6 میلیمتر و اسپیر spear آن گره دار و قوی است.

چرخه زندگی نماتد شامل تخم ، لارو نر و ماده که قبل از بلوغ دارای چهار مرحله لاروی بوده و سرانجام سیست ماده می باشد تخم کوتاه ، استوانه ای ، دو طرف گرد و تعداد کمی فقط در سیست ماده می باشند تعدادتخم از 50 تا 600 عدد تغییر می کند آنها در داخل سیست مادر تفریخ می شوند و یا اینکه در داخل ماده ژلاتینی چسبیده به بدن مادر که از بدن مادر به خارج هدایت شده است تفریخ می گردند.

نماتدها در خاک آلوده گسترش یافته و همچنین نشاهای آلوده ، وسایل کشاورزی و ماشین آلات براحتی بیماری را انتقال می دهند.Globodera در یک طیف درجه حرارت نسبتاً محدود تکثیر می کند . تفریخ تخمها و نفوذ لارو بداخل میزبان در پایین تر از 14 درجه ساتیگراد بندرت اتفاق بیافتد . تفریخ و نفوذ در دمای 16 درجه شروع شده و دمای بهینه آن 25 درجه سانتیگراد می باشد و تقریباً در بالاتر از 29.5 درجه هیچ تفریخ یا نفوذ صورت نمی گیرد. رطوبت زیاد و دمای بالا سیست ها را به آسانی از بین می برد . بیشتر آنها در آب 54 درجه سانتیگراد به مدت 5 دقیقه از بین می روند.

علائم و نشانه های خسارت :

علائم اندام هوایی گیاه ارتباط به سن ، فصل و دما دارد . اولین علائم بیماری در روی چغندر قند در اوایل فصل تابستان و در هنگام تابش آفتاب به صورت پژمردگی برگهای بوته چغندر بروز می کند و در هنگام شب ودر هوای خنک برگها مجدداً حالت عادی و شادابی خود را باز می یابند .شکل عمومی بوته عقب افتاده و زرد و کم رشد است

بعد از حمله Globodera roostochiensis ریشه اصلی کوچکتر از معمول ولی دارای ریشکهای فرعی زیاد از حد و افشان می باشند. تقریباً در همه موارد بعد از نفوذ نماتد قارچها حمله کرده و سبب سیاهی بافت ریشه می شود. اگر تعداد زیادی لارو به ریشه حمله کند، سبب از بین رفتن ریشه ها می گردد. مهمترین علائم حمله نماتد وجود سیست (Cyst)های سفید رنگ به اندازه حدود یک میلیمتر یا ته سنجاق است که با چشم عادی و غیر مسلح قابل رویت هستند. اگر چه بافت مورد حمله نماتد قدری ضخیم می شود اما هیچ برآمدگی یا غده ای در درون بافت گیاه مانند نماتد مولد غده بوجود نمی آید.

کنتــــــــــــرل:

اگر چه تناوب زراعی کاملاً در حذف Globodera موثر نیست ولی اگر هر 4 سال یک بار محصول حساس کاشته شود سیست ها به ندرت می توانند آلودگی ایجاد کنند تناوب طولانی ترنیز بهتر است اگر به مدت 12 سال گیاه حساس در زمین کاشته نشود ، آلودگی تقریباً از بین خواهد رفت تناوب باید همراه با حذف همه علفهای هرز حساس باشد.

روش دیگر مبارزه این است که به محض اینکه دما اجازه دهد باید کاشت انجام شود بعضی از ارقام سیب زمینی و کروسیفر در دمای زیر 15درجه می توانند رشد کنند و این گیاهان قبل از اینکه خسارت بزنند بخوبی رشد نموده و محصول تولید می نمایند.

PH پایین خاک یعنی حدود 4 و یا PH بالا سبب کندی تفریخ تخم ها می شود اما PH=6 برای تفریخ بسیار مناسب است استفاده از بخار آب در مواردی از قبیل خزانه ، گلخانه و شاسی ها امکان پذیر است. در مزرعه باید از سموم نماتدکش استفاده نمود . کیسه ها ، وسایل کشاورزی و ماشین آلات باید در زیر پوشش با سموم گازی شکل ضد عفونی شوند موقعی که وسایل و ماشین آلات از مزرعه ای مشکوک انتقال داده شده و مورد استفاده قرار گیرند ، باید ضد عفونی شود . متیل بروماید یک گاز بسیار خطرناک بوده باید با احتیاط از آن استفاده گرد. فضایی که باید ضد عفونی شود باید حتماً محاسبه گردد و به نسبت 380 گرم در متر مکعب باید گاز متیل بروماید استفاده شود حداقل به مدت 16 ساعت باید وسایلی که ضد عفونی می گردد پوشانده شود. دمای محیط کمتر از 15 درجه سانتیگراد نباشد . در هنگامیکه پوشش برداشته می شود باید از ماسک ضد گاز استفاده نمود . برچسب کپسول گاز باید بخوبی مطالعه گرد.

خاک مزرعه را با نماتد کش های مختلف می توان ضد عفونی نمود. یکی از بهترین سموم نماتد کش که تاکنون عرضه شده است عبارتست از (Dichloropropene + Dichloropropane) D-D. خاک مورد ضدعفونی باید رطوبت متوسطی داشته ودمای آن حداقل 15 درجه سانتیگراد باشد . مواد فرار باید در عمق 15 تا 30 سانتیمتر در خاک تزریق شود این ماشینها باید خوب کالیبره شده تامواد سمی با غلظت معینی در خاک تزریق گردد. برای سایر نماتدها باید غلظت دو برابر استفاده شود. گاهی دو نوبت سمپاشی به فاصله 3 تا 4 هفته توصیه می گردد. هیچ گیاهی حداقل تا دو هفته بعد از استعمال سم نباید کاشته شود .

اگر امکان داشته باشد، تناوب طولانی بعد از ضد عفونی خاک باید رعایت شود سموم متام سدیم (Metham sodium ) ، دازومت (Dazomet ) می توانند مورد استفاده قرار گیرد. گاهی اوقات D-D درعمق 20سانتیمتری در خاک تزریق می شود و سپس سم متام سدیم در عمق کمتری تزریق می گردد تا نماتدها سطح خاک نیز از بین بروند.

نماتد گالی توتون و تنباکو(نماتد ریشه گرهی) Root Knot nematode
گونه های مختلف Meloidogyne شامل M. javanica، M. hapla، M. incognita و M. arenaria عامل بیماری هستند.

از بیماریهای مهم توتون و تنباکو در ایران محسوب میشود و در بعضی مناطق خسارت به گونه ای است که تمام مزرعه ضعیف و کوتوله شده، ریشه تغییر شکل داده و روی آن گره تشکیل میشود. میزبانهای این نماتدها خیلی زیادند (حدود 3000 گونه گیاه) و بیشتر علفهای هرز میزبان این نماتد هستند. بنابراین مبارزه با آن خیلی مشکل است.

علایم بیماری در مواقع گرم سال بصورت پژمردگی دیده میشود که با خنک شدن هوا گیاه حالت شادابی خود را باز می یابد که نشاندهنده نامتعادل و ضعیف کار کردن ریشه هاست. گیاه آلوده زرد و پزمرده میشود و سلولهای ریشه حجیم و بزرگ شده و بعد از مدتی از بین می روند. نماتد به صورت تخم و لارو در خاک زمستانگذاری میکند. نماتد ماده گلابی شکل است و تعداد زیادی تخم تولید کرده که در زیر بدن آنها جمع میشود لارو سن دوم به گیاه حمله میکند. نماتد ماده بدون جفت گیری هم تولیدمثل میکند و نیازی به نماتدهای نر کرمی شکل ندارد.

کنتـــــــــرل:

1- استفاده از نشاء سالم (خزانه سالم).

2- استفاده از ارقام مقاوم. زیرا نماتد نزاد دارد. پس با تشخیص نزاد میتوان نوع میزبان و ارقام را مشخص کرد.

3- تناوب با گیاهان غیر میزبان مثل غلات. نباتات مورد استفاده در تناوب باید علف هرز میزبان را نداشته باشند. 4- دفع علفهای هرز.

5- استفاده از نماتدکش در کشورهایی که اقتصادی است.

6- مبارزه ی بیولوزیکی با قارچ که هنوز موفق نبوده است.

7- استفاده از گیاهان تله.

نماتد مرکبات citrus nematode

نماتد مرکبات Tylenchulus semipenetrans اولین بار در سال1912 توسط یک بازرس اداره باغبانی کالیفرنیا به نامR.Hdges در یکی از باغات لس آنجلس مشاهده شد. اولین نمونه برداری در ایران درشیراز انجام شد. نماتد درفسا، جهرم، کازرون، برازجان، اندیمشک، اهواز، آبادان نیزنمونه برداری شده است.

مرفولوژی و بیولوژی

دارای دو شکل جنسی بوده و ماده ها تخم مرغی شکل و درخارج ریشه روی آن قرار می گیرد.نرها باریک می باشند. Bursa دیده نمی شود. ماده ها بروی ریشه های فرعی ضخیم که رشدشان متوقف شده ویک لایه از خاک روی آنها را پوشانده است قرار می گیرند.این توده خاک در اثر ترشح مخاطی ریشه باقی می ماند و نماتد را در مقابل شکارچی ها و دشمنان طبیعی محافظت می نماید.

طول بدن ماده ها بین 0.35 تا 0.40میلیمترمتغیر بوده و دارای بدنی کیسه ای شکل است،که معمولابه سمت شکم در ناحیه vulva درست در سمت جلو ودر فاصله کوتاهی از دم خم شده است. حفره دفعی خوب رشد یافته ودر جلو vulva قرار گرفته است. Ovary معمولا دارای دو خمیدگی بوده و به ناحیه مری می رسد.

اولین پوست اندازی درون تخم انجام می شود. از مجموع پوره ها در حدود26% تبدیل به نماتد نر می شود.مرحله دوم پورگی قبل ازتوده تخم خارج شوند بوجود می آید و طول آنها بین 0.28 تا0.34 میکرون تغییر می کند. مرحله دوم پورگی نرها 48ساعت مرحله سوم 108 ساعت ومرحله چهارم پورگی180 ساعت طول می کشد.معمولا نرها یک هفته پس از تفریخ به سن بلوغ می رسند. درسن چهارم طول بدن به0.26 تا 0.33 میلیمتر می رسد و Testis و Spicule قابل رویت می باشد،اما stylet نامشخص باقی می ماند و مری باقی می ماند.

مرحله دوم پورگی ماده در حدود 14 روز وقت لازم دارد تا ظاهر شود واز سلولهای ریشه تغذیه نماید و خود را برای پوست اندازی آماده نماید. در این مرحله وقتی خاک مورد مطاله قرارمی گیرد نماتد مشاهده می شود و در صورت نبود گیاه میزبان می تواند به زندگی خود ادامه دهد.

Vulva بصورت یک شکاف عمیق وحفره ی دفعی خیلی برآمده است. دم نسبتا مخروطی و به سمت پشت برگشته است و به یک نوک کلفت خاتمه می یابد.anus و rectum مشاهده نمی شود.ماده های جوان وماده های سن چهارم 21 روز بعد از ورود نماتد به داخل ریشه گیاه ظاهر می شوند. پس از یک هفته ماده های جوان به لایه pericycle ریشه نفوذ کرده و در حدودسه چهارم طویلتر می شوند.

برای تکمیل دوره ی ز ندگی از مرحله تخم تا خاتمه دوره بلوغ8-6 هفته طول می کشد. در اثر حمله این نماتد برگها وشاخه های مرکبات زرد شده و محصول کاهش می یابد. تعداد تخمی که یک ماده می گذارد75-100 عدد می باشد. درجه حرارت مناسب برای آلودگی میزبان31-25 می باشد. تحت شرایط خشک لاروها ونرها پس از 9 روز که در آب فرو برده شوند مجددا به زندگی خود ادامه می دهند.

علائم و نشانه های خسارت :

براثر حمله نماتد به ریشه مرکبات،درختان به تدریج روبه زوال می روند. برگها کم پشت وسبز مایل به خاکستری وکدر می شوند. سرشاخه ها خشک شده میوه ها کوچک و کم بوده و اغلب می ریزند.ریشه هارشد طبیعی نداشته، ضخیم به نظر می رسند. و یک لایه خاک روی آنها فرا گرفته است که به آسانی شسته نمی شود. این علائم موید آن است که نماتد ریشه مرکبات را آلوده کرده است. هیچگونه تورم یا گال روی ریشه ها دیده نمی شود. ولی ریشه های آلوده کلفتر هستند.

نرهای بالغ نماتد مرکبات انگل نبوده وتغذیه و خسارت به ماده ها ولاروهای نر وماده محدود می شود.تغذیه لاروها بطور پارازیت خارجی روی بافتهای پوست است. ماده های جوان از ناحیه سر تا گردن در پوست فرورفته است. سرآنها داخل حفره ای که دریک ناحیه گیاهی ساخته شده به اطراف حرکت می کند. تغذیه از6-10 سلول مجاور این حفره که بنام یاخته های پرستار معروفند صورت می گیرد. درگیاهان مقاوم پس ازنفوذ لاروها به یاخته های پوستی این سلولها نکروز شده و درنتیجه تغذیه صورت نگرفته و نماتد از بین می رود. درشیره گیاهان مقاوم و غیر میزبان مواد مسموم کننده نماتد نیزدیده شده است. معمولا تاوقتی که جمعیت نماتد روی ریشه درخت به حد نصاب (40000 لارو ) نرسد درخت کاملاً از بین نمی رود. ازطرفی نشانه های بیماری روی اندامهای فوقانی 3-5 سال بعد از آلودگی ریشه ظاهر نخواهد شد. وسرانجام براثر فساد ریشه و عدم جریان شیره گیاهی به بالای درخت از بین خواهد رفت.

کنترل :

1- شناسایی باغهای آلوده و جلوگیری از انتقال خاک و نهال آلوده

2- استفاده از پایه های مقاوم از جمله نارنج سه برگ

3- فومیگاسیون خاک به صورت موضعی

4 – سم دایتراپکس SL100% قبل از کشت، ضدعفونی خاک

توصیه ها:

این سم دارای گیاه سوزی شدید می باشد و در ضد غفونی خاک کاربرد دارد. برای جلوگیری از گسترش بیشتر نماتد مرکبات باید اقداماتی در جهت تهیه نهالهای سالم و جلوگیری از کاشتن نهالهای آلوده انجام گیرد. استفاده از پایه های مقاوم از قبیل نارنج سه برگی نیز موثر است. برای ضد عفونی از متیل بروماید نیز استفاده می شود. اینکار بوسیله اپلیکاتور و در زیر پوشش پلاستیکی انجام میشود.
نماتد گالی گندم seed gall
nematode
نماتد گالی گندم Anguina tritici، اولین نماتدی است که به عنوان انگل در غلات شناخته شده است. این نماتد علاوه بر گندم،ممکن است چاودار، تریتیکاله و دیگر گونه های مشابه را نیز مورد حمله قرار دهد. نماتد گالی در خاور میانه و خاور دور خسارت زیادی به مزارع گندم می زند.

علائم:
در مراحل اولیه رشد گیاه،علائم به صورت چروکیدگی برگها ظاهر می شود. در مراحل رشد نهایی گیاه ،گالها در داخل اندامهای گل،شکل گرفته، جایگزیندانه می شوند. دانه های آلوده تقریباً شبیه دانه های سالم هستند؛ ولی رنگ آنها کمی تیره تر واندازه آنها کمی کوچکتراز دانه های سالم است و بسیارسخت ترند. در هر گال تعداد بسیار زیادی پوره نماتد وجود دارد. وجود گالها به صورت مخلوط با بذر سالم، باعث انتشار نماتد می شود.

مناسبترین روشهای کنترل:

1- تناوب زراعی

2- استفاده از ارقام مقاوم

3- استفاده از بذر سالم و عاری از گال نماتد( بهترین روش پیشگیری )
نماتـــــــــد کیستی توتون cyst nematode
گونه Globodera tabacum و یا G. solanacearum که در توتون باعث کوتولگی بوته، توقف رشد ریشه و تشکیل کیستهای سفید تا قهوه ای ریشه می شود.

نماتد مولد غده ریشه Meloidogyne naasi
نماتد Meloidogyne naasi دامنه میزبانی وسیعی دارد. آلودگی از طریق گره ها یا گالهای کوچکی که روی ریشه ایجاد می شود،قابل تشخیص است. نوک ریشه های آلوده دچار پیچ خوردگی می شود. در برخی موارد انشعاب شدید ریشه ها دیده می شود. نماتداغلب در بهار یا اوایل تابستان گیاه را مورد حمله قرار می دهد. باعث ایجاد غده یا گال روی ریشه ها می شود. در داخل هر غده یک یا چند نماتد ماده وجود دارد.

نماتدهای مولد زخم ریشه غلات

نماتدهای Pratylenchus thornei و P. Neglectus و نماتد دیگری به نام Paratylenchoides ritteri در استانهای مازندران، گلستان، آذربایجان شرقی، کرمانشاه، ایلام، لرستان، خوزستان،گیلان انتشار دارد و به ریشه غلات خسارت می زند.

بیماری های گیاهی

مهمترین علفهای هرز در شالیزارهای برنج
این علفها شامل سوروف ، اویار سلام ، قاشق واش ، تیر کمان آبی ، بندواش ، سل واش و …….. میباشند که هزینه مبارزه با این علفها بخش اعظمی از اقتصاد کشاورزی برنج را شامل میگردد .
مهمترین آفات برنج در ایران
از مهمترین آفات برنج که سالیانه خسارات هنگفتی را بر جای می گذارد کرم ساقه برنج ( Chilo Suppressalis ) می باشد . این آفت ، حشره ای است که برای اولین بار در سال 1351 در مزارع تنکابن و رامسر طغیان کرد و در مدت کوتاهی با افزایش جمعیت و ایجاد خسارت اقتصادی شدید نظر همگان را جلب نمود .
کرم ساقه خوار برنج که بعنوان یکی از خطرناکترین آفات برنج در دنیا بشمار می آید ، در زمستان بصورت لار و کامل در داخل ساقه های خشک برنج و یا علفهای هرز اطراف مزرعه بسر می برد و در حدود اوایل اردیبهشت ، هنگامیکه حداقل دمای هوا ، 10 درجه سانتیگراد باشد ، شفیره ها در داخل ساقه های باقیمانده برنج سال قبل و یا علفهای هرز مزرعه ، در اطراف سوراخهای ایجاد شده توسط لاروها ، تشکیل میگردد .
در حدود بیستم اردیبهشت ماه ، اولین پروانه ها ظاهر میشوند که در اواسط خرداد به حداکثر خود می رسند . عمر پروانه ها ، حداکثر یک هفته است و در این مدت بطور متوسط 230 عدد تخم توسط هر پروانه گذرانده میشود . تفریخ تخمها در دمای حداقل 10 تا 12 درجه سانتیگراد بمدت 5 تا 11 روز بسته به دمای محیط انجام می گیرد . این کرم در طول سال 2 تا 3 نسل دارد و از زمان نشاء کاری تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعالیت زیستی دارد . خسارات وارده طی نسلهای دوم و سوم بیشتر است .
امروزه با کرم ساقه خوار برنج به سه طریق ، زراعی ، شیمیایی وبیولوژیک مبارزه میشود از راههای اساسی برای مبارزه با این آفت ، ایجاد شبکه مراقبت و پیش آگاهی با استفاده از اطلاعات جوی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است ، در صورتیکه ثابت شده است ، مراحل سیکل دگردیسی این آفت ، همبستگی بالایی را با دما و سایر پارامترهای جوی دارد .
در مبارزه بیولوژیک ، از زنبور تریکو گراما برای پارازیته کردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده میشود که نحوه و زمان فعالیت این زنبور نیز تابعی از شرایط جوی بویژه دما می باشد .
سایر آفات برنج شامل شب پره یک نقطه ای برنج ، سرخوطومی برنج ، زنجره برنج ، کرم برگخوار برنج ومگس خزانه برنج می باشند .
مهمترین بیماریهای برنج
از مهمترین بیماریهای برنج ، به بلاست برنج ( Blast ) اشاره میگردد که معمولا" بعلت انتشار وسیع و تاثیر مخربش در شرایط مناسب ، بیماری اصلی برنج بشمار می آید که به عملکرد محصول خسارت قابل توجهی وارد می سازد .
علایم اولیه بیماری بلاست بستگی به شرایط اقلیمی دارد . در نواحی معتدل که دوران بارانهای ریز و یا بارندگی خفیف طولانی می باشد ، بلاست برنج در مرحله پنجه زدن شدید بوده و اغلب بوته ها می میرند .بررسیهای اولیه انجام شده در اداره تحقیقات هواشناسی کشاورزی رشت گویای این مطلب می باشد که چنانچه 5 روز متوالی رطوبت نسبی هوا از 70% بیشتر و دما بین 25 تا 35 درجه سانتیگراد و ابرناکی بیشتر از 8/6 باشد ، شرایط مساعدی برای طغیان این بیماری فراهم میگردد .
بهترین متد مبارزه با این بیماری ایجاد سیستم پیش آگاهی است که نقش ادارات تحقیقات هواشناسی کشور در مناطق کشت این محصول در این سیستم کاملا" شاخص است .
سایر بیماریهای برنج شامل : لک قهوه ای برنج ، بیماری پوسیدگی طوقه ، بیماری سوختگی غلاف برگ ، بیماری پوسیدگی ساقه ، سیاهک برنج در درجات بعدی اهمیت می باشند .

بلاست برنج Rice blast

عامل بیماری قارچP.oryzae) Pyricularia grisea ) با فرم جنسی Magnaporthe grisea از گروه آسکومیست است. سال 637 درچین آنرا تب برنج Rice fever می نامیدند. در ژاپن از حدود سال 1700 بیماری را می شناختند. در قرن نوزده عامل بیماری شناسایی و نامگذاری شد. فرم غیرجنسی قارچ خیلی مهم است. فرم جنسی قارچ توسط ژاپنی ها در شرایط آزمایشگاه تشکیل و شناسایی شده است. قارچ تولید کنیدیوفورهایی میکند که مرتب رشد کرده و دوباره کنیدیوم میدهد. کنیدیوم سه سلولی است و به رنگ سبز زیتونی می باشد. زیرا کنیدیوم یک زائده کوچک دارد. معمولاً سلولهای پایینی و بالایی کنیدیوم جوانه می زنند. شکل جنسی قارچ تولید پریتسیوم می کند. آسکوسپورها هم معمولاً 3 یا 4 سلولی هستند. قارچ هتروتالیک است. در طبیعت، فرم جنسی احتمالاً خیلی کم تشکیل میشود و مهم نیست.

در ایران این قارچ را قبلاً از شمال گزارش دادند و امروزه از شمال، اصفهان، غرب کشور، آذربایجان، خوزستان و فارس گزارش می شود.

قارچ بذرزاد است. علائم در تقریباً همه جای گیاه غیر از ریشه دیده میشود. در طوقه، غلاف گره ها، دم خوشه و دانه و برگ لکه های خاکستری به وجود می آید که حاشیه کشیده شده دارند و وسط لکه خاکستری است و اطراف لکه قهوه ای. در مناطق مرطوب روی برگ و خوشه و بخشهای درون آن خیلی مهم است. در مناطق خشک مثل فارس بیماری روی گره یا طوقه است و باعث مرگ گیاه میشود. عمده خسارت و اپیدمی بیماری روی برگ است. پرخسارت ترین مرحله زمانی است که قارچ به دم خوشه حمله میکند. اگر دانه نبسته و قارچ به گلوم بزند باعث میشود دانه نبندد. مهمترین میزبان این قارچ برنج است.

سیکل زندگی به صورت کنیدیوم و میسلیوم است. گاهی کلامیدوسپور هم ذکر شده که در بقایا تشکیل میشود. بقاء قارچ در بقایای آلوده بخصوص قسمتهای گره ساقه است که پوسیده نمی شود و به صورت میسلیوم یا کنیدیوم روی بذر بقا دارد. میسلیوم در شرایط خشک تا یک سال در کلش باقی مانده و روی گره 4-2 سال باقی مانده است.

پس تسریع کردن پوسیدگی بقایا باعث ضعیف کردن قارچ میشود. اسپور روی کلشها تولید شده و توسط آب و باد وارد مزرعه میشود. اگر رطوبت زیاد باشد روی برگ آلودگی ایجاد میکند و مقدار زیادی اسپور تولید کرده و با باد پخش شده و بیماری اپیدمی میشود. بنابراین برای کنترل بیماری بقایا و بذر آلوده را باید در نظر داشت. تولید کنیدیوم در شرایط رطوبت بالای 90% صورت می گیرد. حتی برای جداشدن کنیدی رطوبت نیاز است. پخش اسپور معمولاً از نیمه شب که رطوبت زیاد است شروع و تا نزدیکی صبح ادامه می یابد در شرایط خشک فارس هم اگر شب رطوبت بالا رود ممکن است آلودگی برگ داشته باشیم. اسپور تا دو کیلومتر هم در هوا با باد بالا میرود. در فارس اگر برنج را به سیستم بارانی بکارند مسئله خواهیم داشت.

هر چه رطوبت خاک بیشتر باشد بلاست کمتر است و اگر رطوبت خاک کم شود به بلاست حساس خواهد شد. درجه حرارت پایین آب نیز حساسیت گیاه را افزایش می دهد. این در موردی است که از آب سد استفاده میشود. کنیدیومها در دمای 28-24 درجه سانتیگراد حداکثر آلودگی را ایجاد میکنند. بعد از 5-4 روز لکه های روی برگ تولید کنیدیوم میکنند.

عوامل مهم در آلودگی:

1- رطوبت خاک. 2- ارقام مقاوم. 3- زیادی ازت موجب افزایش آلودگی میشود. همین طور فسفر هم آلودگی را افزایش می دهد. 4- درجه حرارت بهینه دما 28-24 درجه سانتیگراد است. 5- رطوبت هوا.6- قارچ دارای نژادهای زیادی است.

کنترل بیماری:

1- جلوگیری از انتقال مواد گیاهی آلوده (بذر و کلش).

2- کود ازته و کود فسفره زیاد داده نشود. کود را در چند مرحله به برنج بدهند. 3- نشاکاری را زود انجام دهند. (خزانه کاری را زودتر انجام دهند).

4- آب سرد ندهند (در حوضچه آب را گرم کنند).

5- مقدار سیلیس خاک را با دادن سیلیکات کلسیم و کمپوست افزایش دهند.

6- استفاده از بذر سالم (از ضدعفونی بذر مهمتر است).

7- بقایای گیاهی را تا آنجا که ممکن است از بین ببرند.

8- ارقام مقاوم،راه اساسی و اقتصادی است ولی همیشه ممکن نیست. برای این کار باید نژادهای موجود منطقه را شناسایی کرد.

9- مطالعات هواشناسی برای پیش بینی اپیدمی مهم است. در صورت لازم سمپاشی توصیه میشود. تری سیکلازول به میزان 2.25 گرم در صد متر مربع به خاک داده میشود. Pyroquilon برای ضد عفونی بذر و سمپاشی شاخ و برگ مهم است.

10- تری سیکلازول(بیم) wp75% نیم کیلو گرم در هکتار

11- ادیفنفوس(هینوزان) EC50% یک لیتر در هکتار

بیماری باکتریایی لکه زاویه ای پنبه Cotton Bacterial angular leaf spot
یکی از بیماریهای شایع در بسیاری از مناطق ایران است. این بیماری در نقاط پنبه خیز مرطوب دنیا خیلی مهم است ولی در شمال ایران گزارش
نشده است و برعکس درقسمتهای کویری (ا صفهان و یزد) دیده شده است. در این مناطق نوع پاسوزک دیده شده که علایم روی قسمتهای پایین گیاه است.
یکی از بیماریهای شایع در بسیاری از مناطق ایران است. این بیماری در نقاط پنبه خیز مرطوب دنیا خیلی مهم است ولی در شمال ایران گزارش نشده است و برعکس درقسمتهای کویری (ا صفهان و یزد) دیده شده است. در این مناطق نوع پاسوزک دیده شده که علایم روی قسمتهای پایین گیاه است.

علایم این باکتری در قسمتهای هوایی بصورت لکه زاویه ای روی برگ دیده میشود که ابتدا حالت آبسوخته داشته و بعداً نکروزه میشود. روی غوزه نیز لکه های بیضی یا گرد تشکیل میشود که حالت آبسوخته داشته و در نتیجه بذر آلوده میشود. در مناطقی هم ممکن است عامل بیماری روی شاخه ها رفته ولکه های سیاه کشیده تولید می کند که به آن ساق سیاه یا پاسوزک (Blak arm) می گویند. پاسوزک ممکن است با قارچ اشتباه شود چون سبب سیاه شدن و باریک شدن قسمت پایین پنبه شده و بوته را از پا درمی آورد. گاهی روی قسمتهای آلوده صمغ سفیدرنگ ترشح میشود که در واقع خود باکتری (ooze) میباشد.

جداسازی باکتری خیلی آسان است و روی محیط کشتهای معمولی مانند PDA وNA به راحتی جدا میشود. برای این کار بافت را خیس کرده روی محیط کشت می کشند که بعد از یک روز کلنی های ریز زرد رنگ با سطح محدب و حاشیه صاف در روی آنها دیده میشود که رشد خفیف دارد. برای شناسایی دقیق باکتری بایستی نقشهای بیوشیمیایی انجام گیرد.

باکتری عامل بیماری Xanthomonas campestris p.v. malvacearum نام دارد که مخصوص پنبه می باشد و دارای نژادهای فیزیولوژیکی زیادی است. حرارت مساعد برای باکتری 30-25 درجه سانتی گراد میباشد. این باکتری در بقایای گیاهی آلوده یا روی بذرهای آلوده باقی میماند و احتمال دارد که در طبیعت میزبان های وحشی دیگری هم داشته باشد. اگر بذر آلوده باشد باکتری در روی برگهای اولیه گیاهچه آلودگی را آغازمی کند و اگر شرایط از نظر دما و رطوبت مساعد باشد به قسمتهای هوایی گیاه نیز سرایت میکند ولی اگر در مناطق کویری و بی باران باشد باکتری فقط قسمتهای پایین گیاه را آلوده می کند. شرایط مساعد بیماری رطوبت بالا(85%) و حرارت بالا (35-30 درجه سانتی گراد) است. بارندگی و آبیاری بارانی نقش عمده ای در گسترش بیماری دارند و باکتری از گیاهی به گیاه دیگر فقط با ترشحات باران پخش میشود ولی حشرات هم ممکن است در گسترش آلودگی و به خصوص در آلودگی غوزه ها نقش داشته باشند.

کنترل بیماری :

1- استفاده از ارقام مقاوم و اصلاح شده.

2- اصلاح سیستم آبیاری(کاهش رطوبت مزرعه).

3- بهداشت زراعی.

4- تناوب دو ساله با گیاهان غیرمیزبان.

5- کشت خطی.

6-استفاده از بذر سالم و بدون کرک

زنگ سیاه ساقه گندم wheat black stem rust

زنگ سیاه ساقه یکی از بیماریهای شناخته شده غلات است. تقریباً در تمامی مناطقی که این محصول کشت می شوند وجود دارد. Puccinia graminis tritici گندم، پوکسینیا P. g. avenae یولاف، و گونه پوکسینیا P.g.secalis چاودار را آلوده می کند. علائم بیماری بیشتر روی ساقه وغلاف برگها ظاهر می شود پهنک برگ و خوشه ها نیز ممکن است آلوده شوند. اسپور روی میزبانهای مختلف غلات تولید می شود. یوریدیوسپورها در داخل تاولها یوریدیا توسعه یافته پس از مدتی اپیدرم را پاره کرده، توده ای از اسپورهای قهوه ای مایل به قرمز آشکار می شوند. تاولهای زنگ نواری بزرگتر است.

یوریدیا بیضی شکل یا کشیده وبافت اپیدرم در اطراف آنها پاره شده است. تاولها ممکن است در هر دو سطح زیرین و رویی برگ ظاهر شوند. یوریدیوسپورهای P.graminis قهوه ای مایل به قرمز، تخم مرغی شکل، با زواید خار مانند هستند. تولید اسپور تا زمانی که گیاه به مرحله رسیدن نزدیک می شوند ادامه می یابد. با شروع مرحله رسیدن گیاه تولید یوریدیوسپور کاهش می یابد. در این زمان تلیوسپورها درون تلیا که در محل یوریدیها در سایر قسمتها تشکیل می شود، به وجود می آیند. تلیوسپورها دو سلولی، تقریباً سه گوش وبه رنگ قهوه ای تیره هستند. تلیوسپور قسمتی از پایه خود را همراه داشته، دارای دیواره ضخیم است. سلول انتهایی گرد یا نسبتاً نوک دار است. تلیوسپورها اغلب اپیدرم را پاره کرده از آن خارج می شوند. در طول زمستان تلیوسپورها در بافت گیاهی باقی مانده یا ممکن است با تولید بازیدیوسپور، به صورت اولین مرحله تولید مثل جنسی به سربرند. زرشک معمولی Berberis vulgaris گونه های جنس ماهونیا Mahonia میزبانهای واسط برای Puccinia graminis هستند.

باد یوریدیوسپورهای زنگ سیاه غلات را به مناطق دور دست منتقل می کند. در طی دوره رشد گیاهان میزبان ، چرخه های تولید یوریدیا هر 14-21 روز تکرار شده، موجب پخش سریع بیماری در مناطق وسیع می گردد. این بیماری به همراه زنگ قهوه ای شدیداً مورد توجه متخصصان بیماری شناسی گیاهی، اصلاح نباتات وسایر دانشمندان است. در گذشته پیدایش نژادهای فیزیولوژیک جدید از طریق تولید مثل جنسی، روی میزبان واسط، زرشک، باعث کاهش شدید محصول می شد و کارایی ارقام مقاوم را کاهش می داد . جود اپیدمی در مرحله سنبله مبارزه انجام شود.

کنترل زنگ سیاه ساقه:

ریشه کنی زرشک و کار حساب شده روی ارقام مقاوم ، از جمله عوامل مهم در افزایش پایداری مقاومت به زنگ ساقه و کاهش اپیدمی زنگهاست.

سایپروکونازول(آلتو) SL 10% نیم لیتر در هکتار

تبوکونازول(فولیکور) EW 25% یک لیتر درهکتار

فلوتریافول(ایمپکت) SC 12.5% یک لیتر در هکتار

پروپیکونازول(تیلت) EC 25% نیم لیتر درهکتار.

کنترل شیمیایی به محض مشاهده اولین علائم کانون کوبی شود. درصورت وجود اپیدمی در مرحله سنبله مبارزه انجام شود.
بیماری زنگ برگی (قهوه ای) گندم wheat leaf rust

زنگ برگ یک بیماری جدی گندم، چاودار، تریتیکاله وبسیاری از گندمیان است که توسط قارچ Puccinia recondita ایجاد می شود. پاتوژن روی جو، قدرت پارازیتی ضعیفی دارد، اما یولاف را آلوده نمی کند. گونه دیگری از قارچ به نام P.hordei وجود دارد که اغلب به جو حمله می کند. علائم بیماری به صورت جوشهای بیضی شکل کوچک و پراکنده با رنگ سیاه متمایل به قرمز ، در سطح پهنک و روی غلاف برگ ظاهر می شود. بر خلاف زنگ ساقه گندم، توده یوریدیوسپور بیشتر در بافت میزبان فرو می رود و باعث از هم پاشیدن اپیدرم نمی شود. یوریدیوسپورهای Puccinia recondita قرمز پرتقالی تا سیاه مایل به قرمز، خاردار ، کروی و معمولاً به قطر 20- 28 میکرون هستند. تلیوسپورها سیاه مایل به قهوه ای، دو سلولی با دیواره ضخیم هستند. قسمت انتهایی اسپور ممکن است گرد یا پهن باشد. تلیا در طول مراحل نهایی رشد گیاه به صورت جوشهایی روی غلاف برگها و یا در سطح پهنک برگ به وجود می آیند. تلیوسپورها در بافت برگ باقی می مانند و به وسیله اپیدرم پوشیده می شوند. گونه های جنسهای تالیک تروم و آنچوسا Thalictrum وAnchusa ، به عنوان میزبانهای واسط پوکسینیا رکوندیتا معرفی شده اند و وجود آنها در بعضی از مناطق اروپا گزارش شده است، اما در ایجاد نژاد جدید این قارچ نقشی ندارند. در مناطق معتدل، پاتوژن از سالی به سال دیگر به صورت میسلیوم یا مناطق گرم نیز تابستانگذرانی قارچ در ارتفاعات بلند و در مناطق خنکتر انجام می شود. زنگ برگ با استفاده از ارقام مقاوم غلات یا کشت مولتی لاین بخوبی کنترل می شود.

کنترل زنگ قهوه ای گندم:

قارچکشهایی مثل تریادیمفون (بایلتون) وبوتریزول( ایندار) در کنترل زنگ قهوه ای موثر هستند و در صورت وجود اپیدمی، مصرف آنها اقتصادی است.
سایپروکونازول(آلتو) SL 10% نیم لیتر در هکتار

تبوکونازول(فولیکور) EW 25% یک لیتر درهکتار

فلوتریافول(ایمپکت) SC 12.5% یک لیتر در هکتار

پروپیکونازول(تیلت) EC 25% نیم لیتر درهکتار

سفیدک کرکی (دروغین) آفتاب گردان sunflower downy mildew

عامل بیماری قارچ p.helianth ) Plasmopra halstedii )می باشد که ازگروه Oomycetes است. یکی از بیماری های مهم آفتاب گردان است که از کشورهای زیادی از جمله ایران گزارش شده است. حدود سال 1343 برای اولین بار در آذربایجان دیده وگزارش گردید. در آذربایجان،گیلان و کردستان بیماری مهمی است. درفارس هم دیده شده است. این بیماری بذرزاد است. خسارت این بیماری خیلی زیاد است زیرا ممکن است اصلاً بذر تشکیل نشود. ویا اینکه میزان روغن آن پایین بیا ید و گاهی اوقات تا 50%محصول راازبین ببرد. قارچ عامل بیماری روی جوانه زنی بذر هم اثر دارد،چراکه بذرها کوچک مانده وقدرت جوانه زنی آنها کاهش می یابد ویا اینکه تولید گیاهان غیرنرمال(کوتوله) می کند .

علائم بیماری:

علائم بیماری بصورت کوتولگی با لکه های کلروتیک در اطراف رگبرگها وایجاد حالت موزائیکی می باشد(شبیه علائم بیماری های ویروسی ). این علائم هم دربرگهای اولیه ودر برگهای بزرگتر دیده می شود.درزیر برگ پوشش کرکی دیده می شود که به شناسایی سفیدک کرکی کمک می کند. اگردرگیاه آ لوده طبق تشکیل شود روبه بالا ست که علامت خوبی برای تشخیص بیماری است. این قا رچ درگیاه سیستمیک می شود بنابراین به اندام گل وارد شده و باعث تغییر شکل آن می گردد وحتی پوسته بذر هم سبز می شود. این بیماری تولید مرگ گیاهچه هم می کند. قارچ عامل بیماری یک Oomycetes است که اسپورانجیوفور و اسپورانجیومهای خود را درسطح زیرین برگ ودر شرایط مرطوب تشکیل می دهد.انشعابات اسپورانجیوفور دو شاخه وعمود بر هم هستند ودرانتها به استریگمای سه شاخه(صلیبی) ختم می شود ودرروی آنها اسپورانجیوم تولید می شود. این قارچ تولید Oospore می کند که می تواند جوانه زده و تولید ریسه یا زئوسپور نماید. Oospore عامل بقای قارچ می باشد و اگر وارد خاک شد ریشه کن کردن آن مشکل است. بیماری بیشترخاکزاد است تا هوا زاد واهمیتش بیشتر ازطریق آلودگی ریشه است تا اندامهای هوایی. اگراسپور درخاک باشد وتولید زئوسپور کند این زئوسپورها به راحتی جذب منطقه رشد طولی ریشه شده و وارد ریشه می شوند و آلودگی ایجاد می نمایند.

قارچ درگیاه جوان (مرحله8-6 برگی) به راحتی ایجاد آلودگی سیستمیک کرده و وارد قسمتهای هوای میشود . برگهای جوان نیز ممکن است بصورت موضعی آلوده شوند و قارچ از طریق روزنه ها وارد برگ شود. برای ایجاد آلودگی اولیه از طریق خاک لازم است که رطوبت خاک اشباع وحساسیت گیاه بالا وحرارت خاک پایین(15 درجه سانتیگراد) باشد. اگر حرارت خاک بالا باشد(20درجه سانتیگراد وبالا تر) زئوسپور تولید نمی شود. قارچ عامل بیماری از طریق هیپوکوتیل هم وارد گیاهچه های اولیه می شود وبصورت ریسه درگیاه حرکت کرده و در نهایت داخل بذر شده وقسمتهای داخلی آن یعنی گیاهچه را آلوده می کند. دربرگ های ریخته شده اُاُسپور فراوان است. Over wintering دربذر و دربقایا بصورتOospre می باشد.

کنترل بیماری:

1- تناوب طولانی 10-4ساله.

2- حذف گیاهان آلوده در اویل فصل وسوزاندن آنها.

3- ضد عفونی بذر با قارچ کشهای سیستمیک مثل متالاکسیل (ریدومیل).

4- ارقام مقاوم و بذر سالم استفاده شود (بهترین روشها).

کوتولگی زبر ذرت Maize Rough Dwarf virus

اولین بار در سال 1362 توسط دکتر ایزدپناه از فارس گزارش گردید. در سالهای اخیر بیماری در شهرستان مرودشت مشکل ساز شده است.

علائم بیماری در مزرعه عبارت است از کوتاه ماندن فاصله میان گره ها وکوتولگی شدید بوته ها، راست ایستادن برگها، وجود برجستگیها یا گالهای ریزی روی دمبرگ و در پشت برگ وهمچنین روی غلاف میوه، این برجستگیها به پشت برگ حالت زبری می دهد. گاهی برای تشخیص گالها نیاز به ذره بین می باشد. در برگهای جوان انتهائی ممکن است حالت رنگ پریدگی دیده شود.

عامل بیماری(MRDV) ویروسی از گروه Reoviridae که دارای دو لایه کاپسید می باشد. در طبیعت فقط زنجره Laodelphax striatellus به عنوان ناقل شناخته شده است.

کنترل:

1. تناوب زراعی که در این تناوب غلات باید حذف شود.

2. استفاده از علف کشها برای نابودی علفهای هرزی که ویروس در روی آنها زمستانگذرانی می کنند.

3. مبارزه با ناقل بوسیله حشره کشهای دیازینون و فوزالن

4. کاشت لاینهای متحمل اینبرید، هیبرید و واریته های مقاوم

سیاهک آشکار جو و یولاف Crown & barley loose smut

یولاف و جو نسبت به فرم گونه های مختلف قارچ U.nigra حساسند. این گونه نیز دارای دو نوع است که یک نوع آن تنها به جو حمله می کند و نوع دیگر آن تنها به یولاف. علائم بیماری کاملاً شبیه علائم سیاهک آشکار U.nuda است. ریشکها و گلومهای گیاه آلوده در بعضی موارد بویژه در جو رشد می کند؛ اما این خصوصیت با توجه به شرایط محیطی و رقم گیاه ممکن است تغییر کند. توده اسپور به رنگ قهوه ای شکلاتی تیره تا کاملاً سیاه است. غشایی که توده های اسپور را احاطه کرده است، معمولاً سخت تر از غشایی است که در U.nuda دیده می شود. زمان پخش اسپورها نیز بسته به میزان دوام غشای پوششی به تاخیر می افتد.

تلیوسپورها پس از آزاد شدن پخش می شوند و در سطح خاک و پوسته بذرهای گیاهان مجاور قرار گرفته، به صورت غیرفعال تا زمان کاشت مجدد بذر باقی می مانند. پس از کاشت بذر، تلیوسپورهای موجود در سطح بذر یا خاک اطراف آن، جوانه زده، پس از تولید اسپوریدی، هیف مستقیماً وارد بافت گیاهچه می شود.

تلیوسپورها قهوه ای تیره تا سیاه، کم و بیش با قطر 6-5/7 میکرون هستند. تعداد خار موجود در سطح اسپورها متفاوت است. این تلیوسپورها قبل از جوانه زنی عملاً از تلیوسپورهای قارچ یوستیلاگونودا قابل تشخیص نیستند. پس از جوانه زنی، تلیوسپور تولید یک میسلیوم اولیه و اسپوریدیهای کشیده می کند. اسپوریدیهای ثانویه نیز ممکن از طریق جوانه زنی (شبیه مخمر) ایجاد شود. تشکیل اسپوریدیها وسیله تشخیص مناسبی است.

ضدعفونی بذرها با قارچکش مناسب می تواند از آلوده شدن گیاهچه جلوگیری کند. استفاده از ارقام مقاوم با ضدعفونی بذر معمولاً بیماری را تحت کنترل قرار می دهد.

1. دیفنوکونازول(دیویدند) DS3% 2در هزار

2. تبوکونازول(راکسیل) DS2% 5/1 درهزار

3. کاربوکسین تیرام FL40% 5/2 درهزار

4. دی نیکونازول(سومی ایت) WP 2% 2در هزار : سیستیمیک دو منظوره

ازسموم فوق برای ضد عفونی بذر قبل از کشت استفاده می کنیم
سیاهک سخت جو Barley covered smut

بیماری سیاهک سخت (پوشیده) Ustilago hordei، تنها در جو و یولاف باعث کاهش شدید محصول می شود. قارچهای مولد بیماری سیاهک سخت در جو و یولاف، از نظر خصوصیات مرفولوژیک مشابهند؛ اما از نظر ایجاد بیماری در یولاف و جو با یکدیگر تفاوت دارند؛ یعنی یک نوع تنها جو را و نوع دیگر تنها یولاف را آلوده می کند.

کاربوکسین تیرام wp 75% یک تادو در هزار ضد عفونی بذر

مانکوزب wp 80% یک تا دو در هزار ضد عفونی بذر قبل از کشت
پوسیدگی سیاه ساقه آفتابگردان phytophthora stem Rot یا Black stem Rot

از فارس گزارش شده ولی هم اکنون مقدار آن کم است. عامل آن Phytophthora cryptogea است. اینبیماری به گیاه بزرگ آفتابگردان حمله کرده گیاه را می شکند و باعث میشود که طبق گیاه بیفتد. پوسیدگی فقط در ساقه دیده میشود و پوسیدگی ریشه دیده نمی شود. شروع سیاه شدن ساقه از هر جای ساقه ممکن است ولی تا جایی که آب میرسد ادامه می یابد. آب آبیاری، آب سیل یا … .با بالا آمدن آب زئوسپورهای قارچ بالا آمده و به ساقه حمله میکنند. در گلخانه مایه زنی ریشه بیماری ایجاد نکرده است. قارچ هتروتالیک است. قارچ مستقیماً و بدون احتیاج به هیچ زخمی وارد ساقه میشود.

کنترل بیماری :

ارقام مقاوم در درجه اول اهمیت قراردارند، کشت خطی و جلوگیری از غرقاب شدن مزرعه و ایجاد زهکش مناسب نیز در کنترل بیماری موثرند.
زنگ آفتابگردان sunflower rust

عامل بیماری قارچ Puccinia helianthi است. این بیماری از خوزستان، آذربایجان، مازندران و … گزارش شده است. این زنگ تک میزبانه است و فقط روی آفتابگردان دیده میشود. تلیوسپورقارچ دوسلولی است و یوریدیوسپورهای تک سلولی خاردار دارد. ایسیوم و بازیدیوم قارچ دیده نشده است ولی احتمالاً تشکیل میشوند. در بوشهر و برازجان هم به طور پراکنده دیده شده است زیرا آفتابگردان را در زمستان می کارند و قارچ به هوای مرطوب نیاز دارد. این بیماری در ایران اهمیت اقتصادی ندارد ولی مبارزه با ارقام صورت میگیرد
لکه موجی آفتابگردان sunflower target spot

دوگونه آلترناریا در مناطق مختلف این بیماری را ایجاد میکنند Alternaria zinniae و A. helianthi . البته دردنیا بیشتر گونه اول ذکر شده است و در ایران گونه دوم را گزارش کرده اند.

علائم بیماری بصورت لکه های نکروتیک قهوهای رنگ روی برگ میباشد که ممکن است موجدار باشد و اطراف آن را حلال زرد رنگی پوشیده باشد. این علامت نشانه خوبی برای تشخیص آلترناریا میباشد. اسپورهای این دو گونه کاملاً با هم متفاوتند. اسپورها معمولاً قهوهای و چند سلولی هستند. این بیماری بذرزاد میشود بنابراین ممکن است که برگهای اولیه (کوتیلدونها) را نیز آلوده کند. آلترناریا برای تولید و پخش اسپور احتیاج زیادی به رطوبت دارد. بنابراین در مناطقی که رطوبت کم است این قارچ اهمیت چندانی ندارد. بیماری در شرایط گرم و رطوبت شدید است. آلودگی شدید برگها باعث ریزش برگ میشود و اگر به ساقه حمله کند باعث شکسته شدن ساقه میشود. قارچ در مواد آلی و بقایای گیاهی و نیز در بذر باقی میماند و توسط بذر به مناطق دور انتقال می یابد.

کنترل بیماری :

1- استفاده از ارقام مقاوم و متحمل بسیار حائز اهمیت است.

2- استفاده از بذر سالم.

3- از بین بردن بقایای گیاهی.

4- استفاده از سموم (دی تیوکارباماتها مثل زینب، مانب و مانکوزب).
لکه قهوه ای یونجه Alfalfa common leaf spot

عامل بیماری قارچ Pseudopeziza medicaginis از گروه آسکومیستهاست. این بیماری کم وبیش در تمام مناطق ایران وجود دارد. علائم عبارت است از تشکیل لکه های گرد قهوه ای رنگ به قطر 1-2 میلی متردر روی برگچه ها که در صورت زیاد بودن تعداد لکه ها، برگچه ها ممکن است خشک شده و بیفتد و کیفیت محصول کاهش یابد. اما به طور کلی خسارت این بیماری چندان مهم نیست.

آپوتیسیوم قارچ به شکل یک نقطه برجسته کوچک در وسط لکه های روی برگ تشکیل میشود که حاوی آسکهای استوانه ای و آسکوسپورهای تک سلولی است. همچنین در آپوتسیوم رشته های عقیمی به نام پارافیز در لابه لای آسکها دیده میشود.

این قارچ زمستان را بصورت میسلیوم یا آپوتسیوم در برگهای ریخته ولی نپوسیده گیاه می گذارند. آپوتسیوم در فصل رشد و نمو گیاه، هر وقت شرایط مساعد شد، تشکیل شده و آسکوسپورها مرتباً آزاد شده و تولید آلودگیهای جدید میکنند.

کنترل:

1- استفاده از ارقام مقاوم.

2- برداشت زود هنگام یونجه.

3- در صورت آلودگی شدید از مانب 2 و wp80% در هزار استفاده می کنیم
ویروس موزائیک یونجه Alfalfa mosaic virus

دامنه میزبانی این ویروس خیلی زیاد است. در یونجه تولید حالت موزائیک و گاهی چروکیدگی برگ و کوتولگی بوته ها میکند. در لوبیا چشم بلبلی حالت ابلقی در برگها ایجاد میکند. در لوبیا تولید نقاط زرد در متن برگها میکند. در نخود ایرانی موجب قهوه ای شدن آوندهای آبکشی و ایجاد پژمردگی میشود. این ویروس چند پیکره ای می باشد و ژنوم تقسیم شده دارد و بعضی از پیکره ها ایزومتریک و بعضی کشیده می باشند. قطر این پیکره ها 18nmولی طول آنها متغییر از 18-58 nmاست. ژنوم در بین این پیکره ها، بجز پیکره ایزومتریک تقسیم شده است. این ویروس در لوبیا و یونجه بذرزاد میشود و همچنین به راحتی از طریق انتقال مکانیکی منتقل میشود و به علت داشتن دامنه میزبانی خیلی وسیع به راحتی قابل کنترل نیست
پژمردگی ورتیسلیومی(پژمردگی آوندی) پنبه Cotton Verticillium wilt
این بیماری یکی از بیماریهای پنبه در مناطق پنبه خیز ایران است. دو گونه ورتیسیلیوم به نامهای Verticilium dahliaeو V.albo -atrumعامل این بیماری می باشند. که هر دو گونه در ایران وجود دارند ولی گونه غالب V.dahliae می باشد
که هر دو گونه در ایران وجود دارند ولی گونه غالب V.dahliae می باشد.

گونه (G.barbadense) (پنبه مصری) نسبت به ورتیسلیوم مقاوم است. دامنه میزبانی ورتیسلیوم وسیع بوده و حدود 160 گونه از 40 خانواده را دربر می گیرد.

هر دو گونه دارای کنیدیوفورهای منشعب فراهم (Verticillate branching) می باشند.گونه (V.dahliae) دارای میکرواسکلروتهای سیاهرنگ بوده که اندام مقاوم قارچ محسوب می شوند ولی گونه دیگردارای ریسه های ضخیم و سیاهرنگی می باشد که به آنها ریسه سیاه می گویند و اندام مقاوم قارچ است.

با قرار گرفتن ریشه گیاه در مجاورت میکرواسکلروتهای موجود در خاک،این میکرواسکلروتها جوانه زده و از طریق تارهای کشنده وارد آوندهای چوبی شده و در آنجا کنیدیوفور و کنیدی تشکیل میدهند.از طریق آوند چوبی،کنیدیومها به سرعت حرکت کرده و به نقاط بالای گیاه میرسند.

علایم در گیاه متنوع است. کمی زردی و پژمردگی دیده میشود که رفته رفته برگها خشک میشوند. روی پهنک برگ قسمتهایی کلروزه و سپس نکروزه می شوند که V شکل است. اگر ساقه را قطع کنیم آون& #1583;ها قهوهای دیده می شوند. هنگامی که گیاه پیر می شود ورتیسلیوم از آوند خارج شده و به قسمتهای دیگر گیاه میرسد علایم 1 تا 1.5 ماه بعد از کشت دیده میشوند.شدت علایم به حساسیت گیاه میزبان، میزان تراکم قارچ در خاک و استرین قارچ بستگی دارد. V.dahliae دو استرین مهم دارد: 1- استرین معمولی( ss-4)

2- استرین برگ ریز (T-9).

در استرین معمولی قارچ قسمتهای وسط برگ را خشک کرده ولی برگها بر روی گیاه باقی می مانند و حرکت قارچ در برگها به شکل Vمیباشد. ولی استرین برگ ریز هنگامی که هنوز برگ سبز است باعث خم شدن دمبرگها (epinasty) میشود،اگر به چنین برگی دست بزنیم یا در اثر هر لرزش دیگری، به راحتی از شاخه جدا می شود. بعد از مدتی گیاه کاملاً لخت شده و برگهای کوچک جدیدی تولید می کند. سویه برگ ریز گرمادوست تراست.

استرین برگ ریز حتی باعث ریزش غوزه ها نیز می شود. در این استرین گسترش قارچ تا نوک گیاه ادامه می یابد ولی در استرین معمولی تا اواسط گیاه گسترش می یابد.گیاه مقاوم به استرین معمولی نسبت به استرین برگ ریز هم تا حدودی مقاوم است. برگ ریزی در نتیجه ایجاد لایه جداشونده در محل اتصال برگ به دلیل تولید اتیلن یا آبسزیک اسید صورت می گیرد.

کنترل بیماری:

1- استفاده ازارقام مقاوم یا محتمل.

2- تناوب با گیاهان غیر میزبان بخصوص برنج ،یونجه و آیش.

3- حذف بقایای گیاهی آلوده.

4- آفتابدهیSoil solarization

5- تنظیم میزان آبیاری وکود دهی.کود پتاس مقاومت گیاه را بالا می برد. نوع کود ازته هم مهم است. ازت باید به صورت اوره یا آمونیوم به خاک داده شود نه به صورت خود نیترات که این را در مسئله PH دور ریشه توجیه میکنند
پژمردگی آوندی فوزاریومی(زردی فوزاریومی) Cotton Fusarium wilt

این بیماری توسط Fusarium oxysporum f.sp.Vasinfectum که اختصاصی پنبه است ایجاد می شود ولی اهمیت آن در ایران به اندازه ورتیسلیوم نیست.در خاکهای اسیدی و شنی یا آلودگی نماتد ریشه گرهی بیماری زیادتر است.

علائم بیماری از موقع کاشت تا موقع برداشت دیده میشود ومیزان آن بستگی به میزان آلودگی خاک دارد.علائم به صورت پژمردگی در گیاه دیده میشود و آوندها نیز قهوه ای میشوند و حتی برگریزی نیز پدید می آید. منتهی تفاوتهایی نیز با ورتیسلیوم دارد.از جمله اینکه در اینجا بیشتر زردی دیده میشود و گیاهان آلوده کمی کوتاه می مانند.در فوزاریوم رنگ قهوهای آوندها خیلی تند و سیر می باشد و تغییر رنگ فقط در ناحیه آوندها دیده میشود ولی در ورتسلیوم تغییر رنگ در ناحیه مغز ساقه هم دیده میشود.

فوزاریوم یک قارچ ناقص است و تولید ماکرو کنیدی و میکروکنیدی میکند و نیز اسپورهای مقاومی به نام کلامیدوسپور تولید می نماید. فرم تخصص یافته ای که به پنبه می زند دارای پنج نژاد می باشد که از نظر دامنه میزبانی (ارقام پنبه ای که آلوده میکند) تفاوت دارند. بقایای قارچ به صورت کلامیدوسپور است که پس از جوانه زدن و ورود به ریشه وارد آوندها شده و تولید میکروکنیدیوم می کند. براثرسمی که قارچ ترشح میکند پارانشیم آوندی به داخل آوندهاهجوم آورده و جلوی انتشار قارچ را با ایجاد تایلوز می گیرد. زردی گیاه به علت توکسین وتیلوز می باشد. وقتی که آوندها کاملاً نابود شدند قارچ از آوند وارد بافت های دیگر شده در آنها کلامیدوسپور تولید میکنندکه این کلامیدوسپورها همراه با بافت مرده گیاه وارد خاک میشوند.

کنترل بیماری :

1- استفاده از ارقام مقاوم (ارقام ساحل و ورامین).

2- تناوب 3ساله با غلات ویونجه.

3- کنترل نماتد خصوصاً درخاک های سبک زیرا نماتد مقاومت گیاه را می شکند.

4- استفاده از کودهای ازته وپتاسه

این قارچ گرما دوست است (بهینه دما 28 درجه سانتی گراد) و در نتیجه در خیلی از مناطق جنوبی ایران می تواند مشکل ساز شود

بیماریهای ویروسی پنبه cotton virus diseases

بیماریهای مهم ویروسی و شبه ویروسی پنبه عبارتند از : پیچیدگی برگ پنبه (Leaf curl) چروکیدگی برگ(Leaf crumple) بیماری آبی( Blue disease) رگبرگ روشنی (Vein clearing) موزائیک( Mosaic) فیلودی ((Phyllody
پیچیدگی برگ پنبه Leaf curl

علایم :

تورم رگبرگها که بیشتر از سطح زیر برگ قابل رویت است و گاهی بصورت توته ای شدن (enation) درمی آید.

همچنین مقداری پیچیدگی بد شکلی نیز در بر گها دیده می شود. کاهش محصول در بوته های آلوده شدید است .

انتقال این بیماری با سفید بالک پنبه Bemisia tabaci انجام می گیرد وعامل آن نیز احتمالا یک Geminivirus می باشد . از آنجائیکه مبارزه با ناقل این بیماری کار بسیار مشکلی است مبارزه با این بیماری از طریق استفاده از ارقام مقام صورت می گیرد .
بیماری ریزوکتونیایی حبوبات Rizoctonia solani
ریزوکتونیا به انواع حبوبات خسارت میزند منتهی در هر کدام بیماری خاصی ایجاد می کند. اصولاً این قارچ بیشتر نباتات کوچک و جوان را از بین میبرد. در بعضی حبوبات مثل لوبیا سبز و باقلا. ریزوکتونیا دربلوغ هم بیماری ایجاد میکند. این قارچ همچنین قادر به تولید پوسیدگی بذر هم میباشد در مورد عدس آلودگی ریزوکتونیا سبب تولید رنگ بنفش در برگ میشود. روی ساقه، طوقه و کوتیلدونها نیز زخم (شانکر )ایجاد میشود. ریزوکتونیا به قسمتهای هوایی هم حمله میکند و تولید حالت تار عنکبوتی (Web blight ) مینماید که بیشتر در مناطق دارای بارندگی زیاد دیده میشود. گروه آناستو موزی ریزوکتونیاهای حبوبا ت AGl می باشد.

مبارزه:
1- ارقام مقاوم

2- ضد عفونی بذر با کاپتان (آسانترین ،مطمئن ترین وبی خطر ترین است). قبلاً سموم تراکوت وDexanole هم درایران بوده ومصرف می شده است. PCNB هم مًوثراست ولی روی پی تیوم اثر ندارد.

3- عمق بذر در کاشت مهم است. چون قارچ بیشتر به بافت جوان میزند. اگر بافت جوان کمتر در معرض قارچ واقع شود بیماری کمتر است. بنابراین هر چه عمق کمتر باشد بهتر است
پوسیدگی خشک ریشه حبوبات (پوسیدگی فوزاریومی)

بیماری مهمی است که متاًسفانه کار چندانی روی آن صورت نگرفته است. عامل این بیماری Fusarium solani است که دارای فرمهای تخصص یافته میباشد:

روی لوبیا F.solani f .sp .phaseoli روی نخود فرنگی F.solani f.sp. pisi

و روی باقلاF.solani f.sp. fabae البته در استان فارس بیشتر پوسیدگی های ریشه مربوط بهF.oxysporum میباشد. تشخیص این دو گونه از یکدیگر به راحتی انجام میگیرد: کلنی F.oxysporum روی محیط کشت حالت گلی رنگ دارد ولی F.solani بیشتر خاکستری یا مایل به آبی است. جدار ماکروکنیدی درF.oxysporum خیلی نازک ولی در F.solani خیلی ضخیم است. در F.oxysporum ماکروکنیدی داسی شکل است ولی درF.solani دیواره دو طرف ماکروکنیدی تقریبا حالت موازی دارد و قسمت وسط حالت استوانه ای است. F.solani در محیط کشت اکثرا ماکروکنیدی تولید میکند و به ندرت میکروکنیدی میدهد ولی F.oxysporum به ندرت تولید ماکروکنیدی میکند.

فوزاریوم بر روی ریشه پوسیدگی خشک ایجاد میکند که حالت یکنواخت دارد و بر خلاف ریزوکتونیا شانکر ایجاد نمیکند. در مورد F.solani تمام ریشه های اصلی تغییر رنگ داده وقهوه ای ،خشک و پوک میشود و ریشه های فرعی هم قهوه ای میشوند. هر دو گونه تولید کلامیدوسپور میکنند که هم بین ریسه ای وهم انتهای ریسه ایست که در بقایای گیاهی باقی مانده و باعث بقای قارچ می شود.

چون قارچهای عامل این بیماری دارای نژادهای اختصاصی میباشند مهمترین روش کنترل ، از تناوب زراعی می باشد. تهیه بستر مناسب کاشت که باعث تسهیل رشد ریشه گردد نیز در کاهش میزان بیماری مًوثر است. منبع ازت نیز بسیار مهم است. بهتر است که کود ازته را به صورت سولفات و نیترات آمونیوم استفاده کنیم. چون نیترات و سولفات روی ریشه دهی، PH خاک و مبارزه بیولوژیکی اثر کرده و باعث فعالتر شدن قارچ در مبارزه میشود
بیماری برق زد گی نخود سفید chic-pea Ascochyta blight

این بیماری در بیشترنقاط ایران از روی نخود ایرانی و باقلا گزارش شده است که در باقلا به آن آسکوکیتای باقلا گویند. عامل بیماری در برق زدگی نخودAscochyta rabiei و در برق زدگی باقلا Ascochyta fabae میباشد. فرم جنسی قارچ Didymella rabieiiبا نام قدیمی Mycosphaerella rabie است. این قارچ یک آسکومیست است که در مرحله غیر جنسی تولید پیکنیدیوم و در فرم جنسی تولید آسکوکارپ از نوع پریتسیوم کاذب مینماید که البته فرم جنسی در شرایط ایران چندان مهم نیست. پیکنیدیوم وپیکنیدیوسپورهای دو سلولی شفاف آن در اپیدمیولوژی بیماری خیلی مهم هستند. این بیماری در مناطق نخودکاری ایران و از جمله استان فارس وجود دارد.

این بیماری در مناطق معتدل وگرمتر بیشتر دیده میشود. علایم بیماری خیلی واضح است. در مزرعه نخود قسمتی مثل این است که صاعقه زده باشد و زرد وخشک شده بنظرمی رسد. این بیماری در مزرعه بصورت لکه ای دیده می شود. بارندگی شدید سبب پخش اسپور قارچ و شیوع شدید آلودگی میشود. شرایط مساعد جهت گسترش بیماری بارندگی شدید همراه با باد میباشد.

روی برگچه وکپسول ها لکه های گرد و روی ساقه لکه های کشیده سفید رنگ که بعداً قهوه ای شده و درآنها نقاط ریز سیاهرنگی که پیکنید یوم ها هستند، تشکیل میشود. چون به کپسول میزند سبب آلودگی بذر می شود. بذرهای به شدت آلوده، لاغروچروکیده می شوند و روی آنها پیکنیدیوم تشکیل میشود. اگر بذر آلوده کشت شود و رطوبت هم بالا باشد اولین علایم آلودگی روی طوقه نباتات کوچک دیده میشود که در شرایط گرم ومرطوب قارچ از روی طوقه به قسمتهای بالایی رفته وبرگچه ها را آلوده میکند و آلودگی شیوع می یابد.

بقای قارچ در روی بقایای گیاهی وبذر انجام می گیرد . این قارچ هتروتا لیک است. احتمال دارد زمستانگذرانی قارچ در فارس بصورت آسکو کارپ در کاه وکلش باشد چون درفارس هر دو تیپ قارچ مشاهده شده است. آسکوسپورها نیز شبیه پیکنید یوسپورها هستند. مهمترین کانون آلودگی بذر آلوده است. گاهی تا 2% آلودگی بذردیده شده است. برای این قارچ 1% آلودگی بذر بسیار بالاست و کافی است که تمام مزرعه را آلوده کند. بهنیه دما 20 درجه سانتیگراد و هوای مرطوب برای اپیدمی لازم است. در آمریکا قارچ را از علفها ی هرزی مثل تاج خروس ،پیچک و حتی نوعی عدس ، یونجه و تاجریزی جدا کرده اند.

کنترل:

1- تناوب وشخم عمیق. چون سالیان دراز در خاک نمی ماند تناوب دو ساله کافی است.

2- بذر سالم. بذررا باید از جاهایی که بیماری نیست تهیه کرد.

3- آبیاری بصورت کرتی یا بارانی نباشد.

4- تنظیم تاریخ کاشت ، طوری که به بارندگی نخورد. بخصوص در زمان تشکیل غلاف.

5- سمپاشی. هم ضد عفونی بذر میتوان انجام داد وهم سمپاشی بعد از هر بارندگی موًثر بوده است. اکسی کلرورمس باعث سوختگی گیاه میشود وحتی برای ضد عفونی بذر هم مناسب نیست چون باعث مرگ جوانه میشود. دراستان فارس 3-2 سمپاشی کافی است.

6- ارقام مقاوم استفاده شود. نخودهای سیاه (لپه) تا حدود زیادی مقاومند
زنگ لوبیا و زنگ باقلا bean rust & broad bean

عامل زنگ لوبیا Uromyces appendiculatus است وعامل زنگ باقلاU. viciae -fabae میباشد. بیماری به صورت جوشهای قهوه ای مایل به قرمز با حاشیه کمرنگ ظاهر می شود. جوشها غالباًً روی برگ و گاهاً روی ساقه و غلاف دیده می شود.

تلیو سپورها و یورید یو سپورهای این زنگ یک سلولی هستند. یورید یو سپور در سیکل بیماری خیلی مهم است، چون در بیشتر مناطق بازیدیوسپور، پکنیوسپور وایسیدیوسپور تولید نمیشود. این زنگ یک میزبان و ماکروسیکلیک است. قارچ عامل این بیماری ممکن است در برخی علفهای هرز نیز میزبانها داشته باشد که عامل بقای قارچ هستند.اگر میزبان علف هرز در منطقه نباشد، بقا بصورت تلیوسپوردر خاک صورت میگیرد. تلیوسپور برای جوانه زنی احتیاج به دوره سرما و شکسته شدن دوره رکود دارد یعنی بلافاصله بعد از تشکیل قادر به جوانه زنی نیست. این در شرایط آب وهوایی معتدل و مرطوب حداکثر خسارت را میزند. زنگ لوبیا با بذر انتقال می یابد و دارای250نژاد فیزیولوژیکی میباشد که براساس آنها ارقام مقاوم به بیماری را مشخص میکنند.

کنترل:

1-ارقام مقاوم راه بسیار مطمئن و خوبی است.

2- با توجه به اینکه زنگ یک میزبانه است تناوب مهم است. که معمولا تناوب 3 ساله اعمال میشود.

3- کاشت حبوبات دور از زمین آلوده سال قبل.

4- شخم عمیق تا بقایا ازبین برود.

5- سمپاشی با قارچ کشهای سیستمیک و غیرسیستمیک(تیلت،….)
بیماری پوسیدگی اسکروتی

عامل بیماری قارچ sclerotium rolfsii میباشد. این بیماری بخصوص در مناطق شمالی کشورکه مواد آلی خاک زیاد است، خسارت زیادی میزند. طوقه گیا هان پزمرده سفید شده وروی آن اسکلروتها ی خردلی رنگی تشکیل میشود. قارچی است گرما دوست که باعث پوسدگی ریشه و طوقه میشود. پوشش سفیدی روی ریشه و طوقه درست میشود که روی پوشش سفید دانه های کوچک قهوه ای خردلی رنگ (اسکلروتها) دیده میشود.

فرم جنسی قارچ Athelia rolfsii- است که با زید یومست است. اسکلروت برای بقاء قارچ خیلی مهم است ولی قدرت رقابتی آن کم است. اسکلروت ها در خاکها ی سرد جوانه نمی زنند و نسبت به کمبود اکسیژن خیلی حساس هستند بنابراین با غرقاب کردن خاک از بین می روند. در زمستان اگر محصول کشت کنیم خاک فعال میشود و قارچ چون هوا سرد است فعال نیست و از بین می رود
بیماری آنتراکنوز لوبیا Bean anthracnose

فرم غیر جنسی عامل بیماریColletotrichum lindemuthianum و فرم جنسی آن Glomerella lindemuthiana (آسکومیت) نام دارد.

این بیماری در مناطق مرطوب خیلی رایج است و در شمال کشور به مقدار زیاد دیده میشود. ولی تا بحال از استان فارس گزارش نشده است. قارچ عامل این بیماری بذرزاد میشود. و کافی است بذر آلوده در مناطق مرطوب کشت شود تا بیماری شیوع پیدا کرده و خسارت بزند. این قارچ به خصوص به غلاف می زند و تمام غلاف را می پوشاند و پوشش گلی رنگی، که اسپورهای قارچ عامل بیماری هستند، روی آن دیده میشود. این قارچ تولید آسروول میکند. و لابه لای کنیدیوفورها خار (seta) دیده میشود. این قارچ به تمام قسمت های هوایی گیاه حمله میکند و اسپورهایی که تولید مینماید حالت لزج و چسبناک دارند بنابراین باد هیچ نقشی در انتقال آنها ندارد و حتماً بوسیله باران منتشر میشوند. پس بارندگی و آبیاری بارانی هم در شیوع بیماری موثرند. بقای قارچ در بقایای گیاهی آلوده و روی بذرها صورت میگیرد.

کنترل:

1- استفاده از بذر سالم و غیره آلوده (بذر از مناطق خشک بگیرند).

2- آیش و تناوب دو ساله.

3- استفاده نکردن از آبیاری بارانی.

4- برای اطمینان ضدعفونی بذر بابنومیل و توپسین و..
بیماریهای باکتریایی حبوبات

1- سوختگی معمولی لوبیا با عامل Xanthomonas compestris p.v.phaseoli

2- سوختگی هاله ای لوبیا با عامل Pseudomonas syringae p.v.phaseolicola

هر دو بیماری در مناطق مرطوبت زیاد هستند. هر دو به برگ، ساقه و غلاف حمله کرده ولی علایم کمی متفاوت است. اولی حالت نکروتیک ساده ایجاد کرده ولی در بیماری دوم دور لکه های نکروتیک را هاله ای زردرنگ می پوشاند. گونه اول گرمادوست است و در تابستان دیده میشود. (بهینه دما 32درجه سانتیگراد) ولی دومی شرایط معتدل را دوست دارد (بهینه دما 20-18).

این باکتریها تولید آلودگی بذر هم میکنند و بصورت سلول باکتری در بذر بقایای گیاهی زمستانگذاری میکنند. این باکتریها در گیاه سیستمیک شده و سبب لاغری و چروکیدگی بذر میشوند.

کنترل:

1- استفاده از بذر گواهی شده (سالم).

2- تناوب همراه با شخم عمیق خاک.

3- سمپاشی با سموم مسی
سوختگی باکتریایی سویا soybean bacterial blight

بیماری ناشی از Pseudomonas syringae pv. glycinea بیماری به صورت لکه های آبگز که بعداً قهوه ای یا سیاه می شوند روی قسمتهای مختلف گیاه مانند برگچه، ساقه، نیام به وجود می آید. همراه لکه ها هاله ای نیز دیده می شود
پوسیدگی باکتریائی ساقه maize bacterial stalk rot

این بیماری در سال 1365 از منطقه دشت ناز مازندران توسط بناپور و امانی گزارش گردید. در سال 1367 توسط معصومی و ایزدپناه در فارس مشاهده شد.

علائم بارز بیماری لهیدگی و قهوه ای شدن ساقه، قاعده برگها و میوه (بلال) می باشد. پژمردگی یا خشک شدن قسمتهای انتهائی یا تمام بوته، پیچ خوردگی و تیره شدن قسمتهائی از ساقه و شکسته شدن و افتادن بوته ها در بسیاری از موراد مشاهده شده است.

عامل بیماری یک باکتری به نام Pectobacterium chrysanthemi pv.zeae می باشد که همنام آن Pectobacterium carotovora var.zeae sabet می باشد(در بعضی منابع عامل بیماری راErwinia chrysanthemi pv. Zeae ذکر کرده اند). این باکتری در محیط کشت Nutrient Agar در 28 درجه سانتیگراد کلنی های گرد و صاف، به رنگ سفید مایل به خاکستری یا کرم تشکیل می دهد و روی محیط YDC (یک درصد عصاره مخمر، 2درصد کربنات کلسیم و 2درصد دکستروز) بعد از 5 روز تولید رنگ آبی خاکستری تا آبی تیره می نماید. باکتری مزبور گرم منفی، متحرک و دارای بیش از 4 تاژک غیر طبیعی (Peritrichus) می باشد.

حساسیت باکتری جدا شده به اریترومایسین، تولید گلوکز، ذوب ژلاتین، تولید رنگ آبی در محیط YDC، رشد در دمای 36 درجه سانتیگراد و عدم توانائی تولید اسید از لاکتوز با خصوصیات Pectobacterium chrysanthemi تطبیق داشته و آن را از بقیه گونه های مولد پوسیدگی از جنس Pectobacterium نظیر Pectobacterium carotovora متمایز می سازد.

کنترل:

کاشت ارقام مقاوم و کشت صحیح ذرت و عدم غرقاب زمین در کاهش بیماری موثر است
گل جالیز Broom rape

این گیاه معضل خیلی مهمی در ایران است که متاسفانه کار زیادی بر روی آن انجام نگرفته است. این بیماری مخصوص توتون و تنباکو نیست و بر روی بیشتر گیاهان زارعی و باغی خسارت ایجاد میکند. در تمام نقاط ایران دیده میشود البته در شمال خسارت کمتری ایجاد میکند. گل جالیز یک گیاه انگل ازراسته گل میمون و خانواده است. دو گونه آن روی توتون و تنباکو مهم است.
سیاهک معمولی ذرت Common corn smut
سیاهک معمولی ذرت در شهریور ماه سال1360 در مزرعه کوچکی در سمنان مشاهده گردید و در سال 1362 در گرگان و ورامین نیز از چند مزرعه بوته های آلوده به این بیماری جمع آوری شد. در حال حاضر این بیماری در مزارع ذرت شهر ری، کرج و ورامین خسارت وارد می کند.

علائم: این سیاهک روی کلیه اندامهای هوائی ذرت از قبیل برگها، ساقه، خوشه و ریشکها دیده می شود. نشانه های بیماری به این طریق است که روی اندامهای مختلف نبات میزبان برجستگیهائی با گالهای شفاف و براق در اندازه های مختلف از 0.6 تا 15 سانتیمتر تشکیل می شوند. بزرگترین و بیشترین گال ها روی بلال و گل نر تشکیل می گردند. گال ها توسط غشاء با پوسته سفید براق (نقره ای) پوشیده شده که در داخل این غشاء و پوسته توده های اسپور قارچ به رنگ قهوه ای تیره و به صورت پودری شکل قرار دارند. این گال ها بندرت روی برگها نیز تشکیل می شوند. گال های روی برگ سفت و خشک هستند و حاوی تعداد کمی اسپور می باشند. گال ابتدا نرم و سبز است و سرانجام سخت شده و در آن بافت لیفی تشکیل می شود که در آن مناطق سیاه دیده می شود که آغاز تشکیل اسپورها را نشان می دهد. قارچ عامل بیماری با فعالیت و رشد و نمو خود بخش درونی گال ها را از بین برده و در نتیجه گال ها با غشاء نازک و شفافی پوشانده می شوند که با پاره شدن آنها اسپورها آزاد می گردند. بافتهای جوان نسبت به این سیاهک حساسیت بیشتری دارند و به همین علت در بعضی موارد این سیاهک باعث مرگ گیاهان جوان می شود ولی این حالت عمومیت ندارد

عامل بیماری قارچی است به نامDC) Ustilago maydis )که از خانواده Ustilagaceae و راسته Ustilaginales می باشد.

توده های اسپور پودری شکل و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه هستند. کلامیدوسپورها قهوه ای روشن و کم و بیش کروی تا بیضی شکل هستند.
زیست شناسی

انتقال این بیماری اغلب از طریق خاک و گاهی هم به مقدار کمی از طریق بذر صورت می گیرد. زمستان گذرانی قارچ توسط تلیوسپور در خاک و روی بقایای گیاهی ذرت صورت می گیرد.

کنترل سیاهک ذرت:

1. بهترین و مطمئن ترین راه کنترل این بیماری کشت ارقام مقاوم است.

2. از بین بردن و نابود ساختن خوشه ها و بوته های آلوده قبل از پاره شدن پوسته گال ها و پخش اسپورها

3. همچنین جلوگیری از زخمی شدن گیاه میزبان توسط ماشین آلات کشاورزی در مزرعه در زمان داشت می تواند در جلوگیری از گسترش آلودگیها و اشاعه بیماری موثر باشد.

4. مصرف کودهای شیمیایی به میزان متناسب در مزرعه نیز تا حدی از توسعه بیماری جلوگیری می نماید.
موزائیک چغندر Beet mosaic virus

بیماری موزائیک چغندر یکی از سه بیماری ویروسی مهم چغندر کاری ایران می باشد که کم و بیش انتشار دارد . بیماری علاوه بر چغندر قند ، روی چغندر علوفه ای لبوئی و برگی نیز شیوع دارد و خسارت آن روی چغندر قند بذری به مراتب بیشتر است .

نشانه های بیماری

اولین نشانه های بیماری موزائیک چغندر ، روشن شدن رگبرگهاست که متعاقباً در اواخر بهار و ماهای پائیز که هوا گرم نمی باشد ظاهر می شود .لکه های تغیر رنگ یافته که به طور نامنظم هستند حالت موزائیکی به برگ داده و در صورت شدت بیماری پهنک برگ چین خوردگی پیدا می کند . لبه برگهای جوان به طرف داخل لوله می شود و به طور کلی رشد بوته نیز بر اثر حمله بیماری کم شده، کوتاه و کوتوله می ماند .

عامل بیماری

عامل بیماری ( Beet mosaic virus ) ویروسی از گروه Potyvirus می باشد

ویروس موزائیک چغندر به وسیله بذر منتقل نمی شود ولی به وسیله تلقیح عصاره گیاه آلوده و به کمک پودر کربوراندوم و یا مالش شدید به گیاه سالم قابل انتقال است . این ویروس بسهولت توسط شته سبز هلو ( Myzus Persicae )، شته سیاه باقلا ( Aphis fabae ) و بعضی از انواع دیگر شته ها منتقل می شود .

کنترل

برای کنترل با بیماری باید سعی نمود حشرات ناقل کنترل شوند
پوسیدگی باکتریائی ریشه چغندر قند Beet bacterial root rot

در ایران پوسیدگی باکتریایی ریشه چغندر قند در سال 1346 توسط زالپور از مزارع ممسنی شیراز جمع آوری گردیده است ، این باکتری به وسیله امانی از نسوج بیمار جدا و مشخص شده است .

علائم:

باکتری عامل بیمار ی به بافت آوندی دمبرگ و ریشه ها حمله می کند و سبب پوسیدگی شدید می شود . بافت آوندی ریشه ها نکروز می گردد و نواحی اطراف آنها در مجاور هوابه رنگ صورتی در می آید برای نفوذ باکتری به داخل ریشه صدمه ریشه ها ضروری است و دمای 25 تا 30 درجه سانتیگراد برای گسترش سریع بیماری لازم است.

بارزترین نشانه بیماری پوسیدگی باکتریائی ریشه چغندر این است که ریشه از قسمت انتهای تحتانی شروع به پوسیدن و سیاه شدن می کند . پوسیدگی بتدریج توسعه یافته ، تمام بافتهای ریشه چغندر را فرا می گیرد و موجب فساد آنها می گردد .

جنس Pectobacterium دارای سلولهای کشیده و به صورت منفرد یا مجتمع و زنجیری بوده و هر باکتری واجد 2 تا 6 تاژک است . باکتری مزبور فاقد کپسول و اسپور و ازنوع گرم منفی می باشد . اما در آمریکا گونه Pectobaterium carotovorum را عامل مولد بیماری می دانند .

کنترل :

رعایت بهداشت زراعی ، خطی کاشتن چغندر، آبیاری نشتی و اجرای تناوب زراعی حداقل 2 تا 3 سال در کنترل بیماری توصیه می شود.
بیماری پوسیدگی غلاف برنج Sheath blight
عامل بیماری Rhizoctonia solani .AG:1A با فرم جنسی

Thanatephorus cucumeris است. روی غلاف لکه هایی ایجاد میکند و بعد روی پهنک برگ می زند. طول لکه ها 3-2 سانیمتر است. روی لکه ها اسکلروت ایجاد میشود. بقاء قارچ نیز به صورت اسکلروت است. بیماری در شرایط مزرعه انبوه مهم است.

نوعی بیماری دیگر ریزوکتونیایی نیز در ایران گزارش شده که علائم آن به صورت نقاط متمرکز روی غلاف است و شبیه همین Sheat Blight دیده میشود. نام بیماری را Aggregate sheat spot گذاشته اند و عامل آن Rhizoctonia oryzae-sativa است که دو هسته ای است و فرم جنسی آن Ceratobasidium oryzae-sativa است.

کنترل:

1- استفاده از ارقام مقاوم.

2- کاهش تراکم مزرعه.

3- ایپرودیون+ کاربندازیم(رورال- تی اس) wp52.5 % و 1کیلوگرم

4- پروپیکنازول(تیلت) EC25% و 1لیتر در هکتار

زمان سمپاشی هنگام آلودگی % 20 از ساقه ها
بیماری زنگ برگی( قهوه ای )جو Barley leaf rust
وجود این بیماری به طور وسیع در بسیاری از مناطق دنیا که جو کاشته می شود، گزارش شده است. قدرت بیماری زایی قارچ به جو و خویشاوندان نزدیک آن محدود می شود. بعضی از نژادهای P.recondita نیز قادرند تا حدودی جو را آلوده کنند.

یوریدیهای P.hordei کوچک بیضوی متمایل به گرد و زرد پرتقالی است. یوریدیها منحصراً روی پهنک و غلاف برگها تشکیل می شوند. یوریدیوسپورها تخم مرغی مایل به کروی، زرد نسبتاً بزرگ با ابعاد 24-28*28-36 میکرون هستند. پس از رسیدن گیاه، تلیا به رنگ قهوه ای تیره در بافت برگ تشکیل می شود که در ابتدا توسط اپیدرم پوشیده شده است. میزبان واسط زنگ گیاهی، اورنیتوگالوم آمبلاتوم Ornithogalum umbellatum در مناطق اروپا به عنوان یک منبع آلودگی مطرح است، اما در مناطق شمال آمریکا که آلودگی وجود دارد، مشاهده نمی شود؛ بنابراین به نظر نمی رسد که این گیاه نقش اساسی در بقای قارچ و تولید نژادهای فیزیولوژیک جدید داشته باشد.

شرایط گرم و مرطوب برای رشد، توسعه و انتشار بیماری زنگ قهوه ای جو بسیار مناسب است . در مناطق معتدل یوریدیهای قارچ روی جوهایی که در پاییز کاشته شده اند، زمستانگذرانی می کنند.

در حال حاضر استفاده از ارقام مقاوم، اقتصادی ترین شیوه کنترل بیماری است.

منابع و مآخذ:

کتاب ها:
1-فصلنامه بیماری های گیاهی
2-کتاب قارچ شناسیِ,دکتر اشکان
3-کتاب بیماری های سبزی و صیفیجات,دکتر اعتباریان
سایت ها:
www.magiran.com
www.irandoc.ac.ir
www.medlab.blogfa.com
www.shirazu.ac.ir
www.daneshnameh.roshd.ir
www.ippsn.ir
www.aen.persianblog.ir
www.forum.p30world.com

1