مقدمه:
تاریخ شروع کارآموزی دوره کارآموزی اینجانب در مورخه 17/7/84 آغاز شد. قرار بر این شد که طی یک دوره 45 روزه به مدت 35 روز در ایستگاه تحقیقات عراقی محله و مدت 10 روز در مرکز تحقیقات و بخش تهیه و اصلاح بذر و نهال مشغول بکارآموزی شدم.
ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله گرگان:
در بدو ورود به ایستگاه تحقیقات عراقی محله به تابلویی برمی خوریم که مشخصات ایستگاه به اختصار و به شرح زیر درج گردیده است:
* ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله
* تاسیس 1337
* مساحت 37 هکتار
* ارتفاع از سطح دریا 5/5 متر
* میزان بارندگی 450-400 میلی متر
پروژه هایی که در ایستگاه بر روی آنها کار می شود، عبارتند از:
دانه های روغنی؛
ذرت؛
گیاهان علوفه ای؛
غلات؛
حبوبات؛
سبزی و صیفی.
اما در تحقیقات جدید که توسط مهندس کشت کار انجام گرفته، مساحت کل ایستگاه، 45 هکتار بود و ایشان نقشه کلی ایستگاه را کشیده و تمام تقسیمات موجود در ایستگاه را به صورت نقشه نشان داده اند.
سویا
تاریخچه
این گیاه در اصول بومی آسیا و استرالیا می باشد و گیاهی است مهم که بیش از نیمی از روغن دنیا و بیش از 70% تجارت کنجاله دنیا را به خود اختصاص داده است. امریکا بزرگترین تولید کننده سویا، 63% تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. سهم ایران، حدود 001/0%، یعنی حدود 200 هزار تن می باشد و بیشتر به منظور تهیه روغن کشت می شود که 90% آن نیز در شرق مازندران و استان گلستان کشت می شود. این در حالی است که در دنیا بخصوص در کشورهای توسعه یافته، از این گیاه فرآورده های فراوانی از قبیل شیر، لبنیات، ماست، کره و بستنی بدست می آورند و مصرف سبزی خوردنی نیز دارد.
تاریخ دقیقی در مورد کاشت این گیاه در ایران در دسترس نیست، ولی از قدیم الایام در گیلان نوعی سویا موسوم به پشم باقلا یا خرس باقلا کشت می شده، ولی در سال 1341 گروه صنعتی بهشهر با وارد کردن تعدادی بذر از آرژانتین، اقدام به کشت آن نموده است.
گیاه شناسی
نام علمی سویا Glysin max، دیپلوئید و مقدار کروموزم آن 40 است. گیاهی است یکساله، ارتفاع بوته 180-75 سانتیمتر، عمق ریشه آن تا حدود 160-150 سانتیمتر و ریشه های فرعی آن در حدود 60-30 سانتیمتر در خاک متفرقند. سه نوعه ریشه دارند: نابجا، اصلی و فرعی که برخی مواقع بر روی آنها برجستگی هایی دیده می شود که محل زندگی باکتری های میله ای به نام ریزوبیوم ژاپونیکم است که در صورت نیتروبودن خاک بعد از 42-30 روز از کاشت ظاهر می شوند.
3 نوع برگ در سویا دیده می شود:
1. برگ های لپه ای 2. برگ های ساده و 3. برگ های 3 برگ چه ای
زیر و روی برگ و همچنین سطح ساقه و غلات سویا پوشید از کرک هایی به رنگ طلایی یا نقره ای بسته به رقم می باشد.
کاشت:
در گلستان ارقام ویلیامز به عنوان زودرس، هیل و سحر به عنوان میان رس و گرگان 3 به عنوان دیررس کشت می شوند.
آماده سازی زمین:
معمولاً کشت سویا به دو صورت بهاره و تابستانه صورت می گیرد.
در کش بهاره، زمین را در زمستان یک شخم عمیق زده و در بهار نیز یک شخم به عمق 20 سانتیمتر برخلاف شخم قبلی می زنیم. پس از تسطیح آبیاری انجام گرفته و عملیات کشت به صورت ردیفی و حتماً به شیوه هیرم کاری صورت می گیرد، زیرا هم به کمبود آن و هم به زیادی آن حساس است.
عمق کاشت بذر، 5-3 سانتیمتر بسته به بافت خاک می باشد.
فاصله ردیف های کاشت در ارقام بهاره، 65-45 سانتمیتر و ارقام تابستانه، 40-25 سانتیمتر می باشد.
خاک مطلوب آن رسی ـ شنی با بافت متوسط و اسیدیته 7-6، به شوری حساس می باشد و در Ecهای بالاتر از 4 میلی موس گل ها عقیم می شوند.
تاریخ کاشت در کشت بهاره بایستی در اولین فرصتی که پیش آمد، یعنی بعد از رفع سرمای زمستانه اقدام به کشت نمود. در کشت های تابستانه به علت حساسیت این گیاه به طول روز نبایستی تاریخ کاشت آن عقب بیافتد.
داشت:
عملیات داشت سویا که از مرحله 2 برگی شدن آغاز می شود، معمولاً بر اساس جداول تعینی شده استاندارد رشد رویشی و زایشی که در اختیار زارع یا اصلاح گر قرار می گیرد، انجام می شود.
در مورد آبیاری صحیح از زمان گلدهی تا نزدیک رسیدن نیاز آبی این گیاه شدید است. خصوصاً اول گلدهی تا اوایل دانه بستن. دوره آبیاری سویا در منطقه گلستان، هر 14-10 روز یکبار است، یعنی 5-4 بار در طول دوره رشد و نمو نیاز به آبیاری دارد.
از مرحله 6-4 برگی شدن نیز بایستی عملیات وجینی و مبارزه با علف هرز و سله شکنی و خاک دادن پای بوته صورت گیرد. در طی این مراحل بایستی همواره مواظب خسارت آفات نیز باشیم.
کوددهی:
ازت: از مهمترین نکته ای که از لحاظ دادن یا ندادن کود ازت بایستی درنظر داشته باشیم، این است که اگر قبلاً در زمینی در مورد نظیر سویا کشت شده است، تا حدود 5-4 سال بعد از آن نیاز چندانی به کود ازتن نخواهیم داشت، زیرا در صورت کشت مکرر سویا در یک مزرعه گرهگ های موجود در ریشه این گیاه قادر به ذخیره سازی مقادیر متنابهی از ازت هوا می باشند و علاوه بر ازت مورد نیاز گیاه 200-180 کیلوگرم ازت نیز به خاک بیافزایند. البته در صورت مصرف بی رویه کود ازت، میزان پرتئین دانه افزایش و درصد روغن آن کاهش خواهد یافت.
بیماری:
پوسیدگی ذغالی: یکی از مهمترین بیماری های شایع سویا است که سبب خسارت شدیدی به مزارع سویا شده و عملکرد را شدیداً کاهش می دهد و عمدتاً در مراحل آخر رشد گیاه خود را نشان داده و با خشکانیدن بوته ها، سبب رسیدگی زودتر کاذب گیاه می شود، به شکلی که غلاف ها ظاهراً رسیده به نظر می رسند، ولی دانه ها پر نشده و وزن دانه شدیداً کاهش می یابد.
قارچ عامل این بیماری ماکروفومینا می باشد. مشخص شده که با توجه به این که این قارچ در خاک باقی می ماند، در صورت بروز تنش خشکی، معمولاً این قارچ فعال شده و آثار خسارت ظاهر می شود. برای مبارزه با این بیماری باید از بروز تنش خشکی در سویا جلوگیری نمود.
سویا دارای انواع بیماری های قارچی باکتریایی و ویروسی می باشد. بوته میری، لکه برگی ها، سوختگی های برگی، سفیدک سطحی و بیماری لکه ارغوانی در این منطقه بیشتر شایع می باشد.
از بیماری های باکتریایی معمولاً سوختگی های باکتریایی، خشکیدگی و پژمردگی باکتریایی مشاهده می شود که برای مبارزه با آن با ناقلین آن از جمله شته ها مبارزه کرد و از انواع ویروسی می توان ویروس موزائیک سویا را نام برد.
آفات:
1. تریپس: این آفت ریز و کوچک از مرحله 2 برگی شدن به گیاه حمله می کند و برای مبارزه با آن از سم متاسیستوکس استفاده می کنیم.
2. لاروهای کرم غوزه و کارادرینا: که از مرحله 8-5 برگی شدن به گیاه حمله نموده و برای مبارزه با آن از سموم نواکرون و لاروین استفاده می شود.
3. عسلک و کرم غوزه که در مراحل بعدی رشد سویا نیز دیده می شوند و برای مبارزه با آنها از سموم نواکرون و آدمیرال استفاده می کنیم.
البته اگر تداخل نسل در مزرعه پیش بیاید، یعنی در یک زمان حالت های مختلفی از سیکل زندگی حشره مشاهده شود، مجبوریم از سموم ضربتی مثل رانیتول استفاده نماییم.
برداشت:
برداشت سویا زمانی صورت می گیرد که برگ های آن کاملاً ریخته و پاییزین غلاف آنها کاملاً زرد و خشک شده باشد. در ایران از 4 رقم موجود غیر از گرگان 3 که بلند قد و چندشاخه است و با کمباین قابل برداشت است، کشاورزان با تحمل هزینه های بالا بوته ها را از قسمت سطحی با دست درو می کنند. هنگام برداشت رطوبت دانه بایستی کمتر از 15% باشد، ولی به منظور انبارداری طولانی بایستی رطوبت به 13% و کمتر از آن برسد.
طرح های در دست اجرا در ایستگاه تحقیقاتی عراقی محله:
در مدت 10 روز حضورم در بخش دانه های روغنی (سویا)، سعی کردم مطالبی در مورد سویا، طریقه کاشت، داشت و برداشت بدست آورم، ولی در زمان حضور من بیشتر کارهای سویا تمام شده بود و روزهای آخر برداشت محصول بود.
در اولین روز به اتفاق آقای مهندس ………..که ایشان به مدت 2 سال به صورت امریه مشغول همکاری بودند و روزهایذ آخر خدمت مقدس سربازی ایشان بود و در قسمت دانه های روغنی بخصوص سویا فعالیت می کردند. در این روز کارگران آماده برداشت سویا بودند که در روز قبل مشخص شده بود که کدام کرت برداشت شود. با آمدن مهندس …. کار شروع شد:
بوته های مربوط به هر کرت را جداگانه برداشت کرده و یک نفر اطلاعات مربوط به آنها را نوشته و آنها را توسط نخی می بست تا با هم قاطی نشوند. وقتی که بیشتر کرت ها را برداشت کردند، کمباین مخصوص (دروکن سویا) در کنار هر کرت آمده و جداگانه سویاها را می کوبید و دانه ها را داخل کیسه ریخته دوباره مشخصات مربوطه را نوشته و به داخل انبار انتقال می دادند.
طریقه برداشت در طرح های آزمایشی بدین ترتیب بود که بیشتر کشت ها به صورت چهار ردیف انجام می گیرد، چون ماشین کاشت چهار ردیفه بود. در هنگام برداشت ردیف اول و ردیف چهارم، برداشت نمی شود و 2 ردیف وسطی را برداشت می کنند. در دو ردیف وسط نیز بوته های اول و آخر را برداشت نمی کند، به عنوان شاهد در مزرعه باقی می ماند.
در روز بعد با خانم مهندس …….آشنا شدم. ایشان نیز بر روی دانه های روغنی از جمله سویا تحقیق می کردند. ایشان کارهای خود را برای بنده تشریح کردند. مراحل مختلف کار برای معرفی رقم جدید را توضیح دادند. بیشتر کارهای انجام شده بر روی سویا با ارقام مختلف بیشتر ارقام برداشت شده بود و چند رقمی که باقیمانده، به خاطر دیررسی بودن گیاه می باشد.
ایشان طریقه تشخیص دو رقم سویا، از جمله گرگان 3 و D.P.X را به من گفتند. تشخیص از روی رنگ کرک ها می باشد. کرک در رقم گرگان 3، سفید می باشد، ولی در D.P.X کرک ها طلایی هستند. همچنین از روی دانه نیز می توان تشخیص داد. ناف دانه گرگان 3 سفید بوده، ولی D.P.X سیاه می باشد. تعداد غلاف در D.P.X بیشتر از گرگان 3 می باشد. گرگان 3 بیشتر به صورت خوابیده دیده می شود. وزن هزار دانه گرگان 3، بیشتر از D.P.X است.
در قسمت اول مربوط به بهنژادی بود، یعنی با دورگ گیری ارقام مختلف در بلوک های جداگانه آزمایش و تحقیقات خود را انجام می دادند. مثلاً در بلوک اول رقم گرگان 3 کشت شد بود. رقم گرگان 3 یک رقم دیررس می باشد که امروزه کمتر کشت می کنند.
در قسمت بعدی دو رقم سحر و D.P.X با هم کشت شده بود. بدین ترتیب که سه ردیف کسر و سه D.P.X و سحر و سه ردیف D.P.X کاشته بودند. سپس خانم مهندس …….. چگونگی لقاح مصنوعی ـ دورگ گیری را توضیح دادند.
عملیات دورگ گیری
در انجام عملیات دورگ گیری نیاز به ابزار ظریف و صرف حوصله فراوان است که عموماً از عهده کارگران ماهر دختر برمی آید. برای انجام دورگ گیری در مرحله ای که هنوز گلبرگ ها پدیدار نشده اند، با مهارت خاصی توسط پنس گلبرگ های بسیار کوچک و جوان را که داخل کاسبرگ قرار گرفته است، به همراه پرچم ها یکجا جدا می نماییم، طوری که به کلاله و مادگی خسارتی نزنیم. آنگاه گرده گل موردنظر (پایه پدری) را به این گل عقیم کرده ایم، تماس داده و روی آن را با پنبه می پوشانیم و علامتگذاری می کنیم و با ثبت رقم پایه پدری و مادری و تاریخ دورگ گیری در اتیکت مربوطه آن را رها می کنیم.
دورگ گیری در صبح زود و یا غروب انجام می گیرد و گل های وسطی ساقه برای انجام دورگ گیری انتخاب می شود. گیاه سویا به لحاظ شرایط خاص آن، یعنی خودگشن بودن و سخت لقاحی و ریزش زیاد گل ها انجام دورگ گیری و بدست آوردن بذر حاصل از آن بسیار مشکل می باشد. به همین دلیل گاهی ممکن است فقط 5% و یا کمتر از گل های دورگ زده به غلاف تبدیل گردد (غلاف های حاصل از دورگ گیری معمولاً کوچکتر و حاوی دانه کمتری می باشند).
تلقیح کردن بدین ترتیب می باشد که گل هایی که هنوز لقاح را انجام نداده اند را جمع کرده و در داخل آزمایشگاه با هم تلاقی می دهند. بذر حاصل از این مرحله همگی تک دانه می باشند. این تک دانه ها را جمع آوری کرده و در سال بعد به عنوان F1 کشت می کنند. تعداد ردیف ها و کرت ها بستگی به تعداد دانه و بذر بدست آنده از تلقیح دارد.
در هنگام برداشت F1 آن بوته هایی که بهتر رشد کرده و تعداد غلاف بیشتری دارند را برداشت می کنند. البته برداشت کردن هم اصولی خاص خود را دارد. بدین ترتیب که ردیف اول و آخر هر کرت را گذاشته و دو ردیف وسط را برداشت می کنند. در این دو ردیف نیز بوته های اول و آخر را برداشت نمی کنند. بعد از برداشت بوته ها کارگران مشغول کوبیدن غلاف های برداشت شده از هر بوته شده و تعداد آنها را شمرده و داخل پاکت های مخصوصی گذاشته و مشخصات آنها را نوشته و داخل پاکت گذاشته و به داخل انبار ژرم پلاست دانه های روغنی می برند.
این مراحل تا 7 نسل (F7) ادامه دارد تا به یک لاین خالص و یک رقم جدید دست یابند. رقم D.P.X یک رقم وارداتی ازد امریکا در سال 1378 بوده است که پس از گذشت 6 سابل انتظار دارند که در سال زراعی 85 به کشاورزان معرفی کنند و در سال 1379، 4150 کیلوگرم محصول تولید کرده است. D.P.X نسبت به تنش های محیطی خوب عمل کرده و تعداد غلاف در بوته زیاد بوده و دانه ها نیز مناسب هستند.
ارتفاع بوته ها خوب بوده، برگ ها همزمان می رسند و به راحتی توسط کمباین می توان درو کرد.
البته خانم مهندس ……..، به دلیل اینکه در سال زراعی که در حال گذاشتن است (84)، به دلیل گرمای شدید در هنگام گلدهی و لقاح از اجرای طرح زیاد راضی نبودند.
بهترین زمان برای انجام تلقیح، صبح زود می باشد که این کار توسط کارگران که آموزش لازم را دیده اند، انجام می گیرد. سویا گیاهی است حساس که در گرمای شدید گل ها ریزش می کند، رنگ در سویا سفید یا صورتی می باشد.
کار در قسمت بهنژادی خیلی حساس می باشد، زیرا باید گل هایی را انتخاب کنیم که لقاح طبیعی روی آنها انجام نشده باشد. اگر کارگران بدون دقت این کار را انجام دهند، یعنی گل ها یی را انتخاب کنند که قبلاً لقاح طبیعی روی آنها صورت گرفته باشد، در هنگام کشت و بعد از جوانه زدن، مهندسین متوجه می شوند که این بوته، یک بوته مادری است که با لقاح طبیعی صورت گرفته نه لقاح مصنوعی، به همین خاطر می گویند بهنژادی خیلی حساس است و برای بهنژادی باید از افراد ماهر و باتجربه استفاده کرد.
در قسمت بهنژادی بیشتر بر روی تاریخ کاشت و فاصله ردیف ها و فاصله بوته ها میزان مصرف بذر و غیره تحقیق می شود.
سویا را بیشتر به عنوان کشت دوم بعد از گندم می کارند. به همین خاطر باید یک تاریخ کاشت مناسبی داشته باشد، ولی در منطقه ما تاریخ کاشت متنوع است که این باعث می شود که کاشت و برداشت مناسبی وجود نداشته باشد. به همین علت متخصصان منطقه برای دستیابی به یک تاریخ کاشت دقیق برای ارقام مختلف سویا تحقیق می کنند تا برای کشاورزان این تاریخ و میزان بذر مصرفی مناسب را برای هم رقم اعلام کنند.
یک نمونه از طرح هایی که در این مرکز بر روی سویا انجام می شود، مربوط به تعیین مناسب ترین تاریخ و الگوی کاشت لاین امیدبخش سویا (D.P.X) می باشد.
نام انگلیسی:
Determine the best planting date and pattern of soybean new line.
که این طرح را خانم مهندس …….. به عنوان مجری مسوول در قسمت بهزراعی و آقای مهندس ………..، به عنوان مجری طرح بهنژادی کار خود را شروع کردند.
تاریخ شروع و مدت اجرای طرح، بهار 1382 و به مدت 2 سال.
محل اجرای طرح، ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله گرگان.
خلاصه طرح:
با توجه به اینکه همزمان با دستیابی به لاین ها و ارقام جدید سویا، توصیه های بهزراعی مناسب آنها نیز باید مشخص شود. لذا به منظور بررسی تاریخ و الگوی مناسب کاشت رقم امیدبخش (D.P.X ) طرحی به صورت آزمایش اسپیلت پلات — در قالب بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار و به مدت 2 سال در این ایستگاه اجرا شده است.
سه تاریخ کاشت (از 15 اردیبهشت به فاصله 25 روز) به عنوان فاکتور اصلی و دو عامل مختلف خطوط (60-50-40 سانتیمتر) و تراکم بوته های مختلف (10-20-30) بوته در مترمربع به عنوان فاکتور فرعی و به صورت ترکیبی در کرک های فرعی قرار خواهند گرفت.
در فروردین ماه، کار تهیه زمین شروع و در زمان های مقرر کشت به صورت هیرم انجام گرفت. تراکم های موردنظر از طریق تنک بوته ها در مرحله 4-2 برگی تنظیم می شود. در طول دوره رشد مراقبت های زراعی لازم انجام و مراحل فنولوژی ثبت خواهد شد.
در زمان رسیدگی فیزیولوژی اجرای عملکرد به همراه سایر صفات شمارش می گردد و پس از رسیدگی کامل جهت محاسبه عملکرد دانه بوته های دو خط وسط بعد از حذف حاشیه ها برداشت، کوبیده، سپس توزین خواهد شد. عملکرد دانه، شاخص برداشت و صفات موردنظر در پایان هر سال تجزیه ساده و بعد از دو سال تجزیه مرکب انجام خواهد شد. در پایان بهترین الگوی کاشت این رقم به کشاورزان توصیه خواهد شد.
هدف تحقیق
* تعیین بهترین تاریخ کاشت لاین جدید امیدبخش سویا جهت دستیابی به بیشترین عملکرد.
* تعیین الگوی کاشت مناسب (تراکم بوته) برای تاریخ کاشت های مختلف جهت راندمان بالاتر و کاهش هزینه های داشت و برداشت.
ضرورت و اهمیت اجرای طرح
با توجه به گسترش سطح زمین کشت سویا در استان گلستان و استمرار برنامه های بهنژادی به لاین ها و ارقام جدیدی که دارای پتانسیل عملکرد بالا هستند، در حال معرفی می باشند. ارقام جدید برای رسیدن به عملکرد واقعی باید در الگوهای زراعی مناسب خود کاشته شوند. به همین منظور باید مسائل بهزراعی آنها مورد بررسی قرار گیرد.
سابقه تحقیق در داخل و خارج کشور با ذکر نتایج
در نقاط مختلف دنیا در رابطه با تاریخ کاشت، فواصل بین ردیف و بین بوته ها بررسی های زیادی صورت گرفته است که نتایج آن بیشتر کاربرد منطقه ای دارد.
در یک بررسی تدریجی که اخیراً در دانشگاهی صورت گرفته، تاخیر در کشت سبب کاهش عملکرد شد، ولی فواصل ردیف مختلف در تاریخ کاشت اختلافی در عملکرد بوجود نیاورد.
در آزمایش دیگری در کشت دوم بر روی دو فاصله خطوط 19.76 سانتیمتری صورت گرفت، مشخص شد که گرچه عملکرد تک بوته در فواصل باریکتر کمتر بود، ولی در کل جمعیت گیاهی، عملکرد بیشتر شده بود.
در تحقیقاتی که در دو دهه اخیر در مرکز تحقیقات گلستان صورت گرفت، بهترین تاریخ کاشت برای ارقام دیررس مثل گرگان 3، اواسط تا اواخر اردیبهشت تعیین شد. همچنین اگر چه از فواصل 7×8 برای رقم تجاری سحرو و 5×60 برای رقم ویلیامز در کشت بهار، عملکرد بیشتری بدست آمد.
روش کامل اجرای تحقیق
این طرح به صورت آزمایشی اسپیلت پلات فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی و در 3 تکرار به مورد اجرا درخواهد آمد. فاکتور اصلی شامل سه تاریخ کاشت (از 15 اردیبهشت به فاصله 25 روز) و تراکم بوته به عنوان فاکتور فرعی درنظر گرفته شده است و ترکیبی از فواصل بین خطوط 40-50-60 و تراکم مختلف 10-20-30 بوته در مترمربع می باشد که به صورت تراکم های مختلف بوته اعمال می شود.
هر تیمار در چهار خط پنج متری کاشته می شود. در اول فروردین ماه، آماده سازی زمین آغاز شد و قطعه زمینی که قبلاً شخم پاییزه خورده با دو بار دیسک زدن آماده خواهد شد. توصیه کودی بر اساس آزمون خاک می باشد که در ایستگاه عراقی محله معمولاً نیازی به مصرف کود پتاسه نمی باشد و کود فسفات آمونیوم، 150 کیلوگرم در هکتار و کود اوره به عنوان استارتر، 35 کیلوگرم و همچنین سولفات منگنز و سولفات روی نیز به همین مقدار درظر گرفته شدند. سپس زمین توسط لوله به خوبی صاف و هموار خواهد گردید.
زمان بندی فعالیت های عمده طرح و زمان ارائه شده گزارش نهایی:
فروردین: آماده سازی زمین
اردیبهشت: کوددهی، کاشت
خرداد: ادامه کاشت، تنک، وجین، سله شکنی، مبارزه با آفات
تیر، مرداد و شهریورماه: ادامه مراقبت های زراعی، شامل آبیاری، سمپاشی و وجین.
مهر و آبان ماه: ادامه مراقبت های زراعی و برداشت
آذر و دیماه: تجزیه آماری و ارائه گزارش سالیانه
کلزا
تاریخه و اهمیت کلزا
کلزا از مهمترین دانه های روغنی جنس براسیکاست و اهمیت آن در چند سال اخیر بیشتر شده است. این گیاه از قدیم الایام در دنیا کشت می شده، ولی به دلیل داشتن اسید اروکا یا اسیداروسیک و اسیدگلوکلوزینولیت که در روغن آن وجود داشت، کمی حالت سمی داشت و باعث تهوع و دلپیچه می گشت، ولی از سال 1965 تا 1975، رشد کلزا در دنیا به شکل سریعی افزایش یافت و این به دلیل اصلاح نژاد و تولید ارقام 000 که فاقد این اسید بودند یا میزان آنها کم شده بود، می باشد.
حد استاندارد اسیداروسیک نبایستی از 2% بیشتر باشد و حد استاندارد اسیدگلوکوزینولیت نیز بایستی کمتر از 30ppm در کنجاله کلزا باشد.
کلزا از لحاظ تولید روغن در دنیا بعد از سویا و پنبه، جایگاه سوم را دارد و بزرگترین تولید کننده آن در دنیا، کانادا می باشد. در ایران نیز چندی است مطالعات تحقیقاتی جهت کشت و کار این محصول آغاز و ارقامی از کشورهای مختلف به ایران وارد شده است و موفقیت های نسبتاً خوبی از خود نشان داده است.
آماده سازی زمین برای کشت کلزا
قبلاً زمین موردنظر را دوبار سابسویلید (زیرشکن) زده بودند. دلیل اینکه زمین را زیرشکن می زنند، این است که موارد وارد خاک شود. همچنین ریشه ها راحت تر در خاک نفوذ کنند و … .
وقتی سابسویلید می زنند، بیشتر کلوخه ها را بالا می آورد و این امر باعث می شود که در هنگام دیسک زدن به مشکل بر بخوری، چون خرد کردن این کلوخه های سفت، خیلی سخت می باشد و دیسک زیاد زدن باعث خرابی زمین و خاک می شود.
کم کم کار کشت کلزا در حال آغاز شدن می باشد، ولی به دلیل کمبود بارندگی و آماده نشدن زمین، این کار به تعویق افتاده است. به خاطر همین زمین را شروع به آبیاری بارانی کردند تا بتوانند زمین را دیسک زده و شروع به کشت کنند. بعد از آبیاری بارانی زمین خیلی گل شده بود و دیسک زدن به خوبی صورت نمی گرفت. به همین خاطر سه روز دیگر کارها عقب افتاد.
در این فرصت من به اتفاق مهندس ……… بذرهای لازم را برای کشت آماده کردیم. مقدار بذرها در حد 10 گرم بود و آنها را در داخل پاکت ریخته و روی پاکت ها را با شماره های مخصوص مشخص کردیم و تمام شماره ها را داخل کاغذی نوشته تا در آینده به ترتیب این شماره ها کارها انجام شود. بعد از شماره گذاری بسته به ترتیب شماره مرتب کردیم و هر کدام از بذرها را که باید در قسمتی مخصوص کشت می شود، در جای خودش گذاشتیم تا در روز کشت با مشکل روبرو نشویم.
در روز بعد به اتفاق مهندس …… به سر زمین رفتیم تا نقشه را در زمین پیدا کنیم. این کار به کمک آقای داوطلب و مهندس ……… انجام شد. این زمین را گونیا کردند و سپس شروع بع کرت بندی و خیابان بندی کردیم تا تمام کار برای کشت آماده باشد و فقط ماشین کشت آماده و شروع بکار کند.
ماشین کشت:
دستگاهی است که مخصوص تحقیقات ساخته اند و این دستگاه می تواند 4 گرم بذر را در 10 متر مربع زمین بکارد. این دستگاه چهار ردیفه می باشد.
مشخصات گیاه شناسی کلزا
گیاهی است دیپلوئید (2N=38)، یکساله و علفی که به صورت فرم های بهاره و پاییزه کشت می شود. تعدادی از گونه های جنس براسیکا مثل کلزا: Brasica napus، شلغم روغنی B. campestris، خردل هندی، خردل سیاه و خرده حبشی از جمله گیاهان روغنی مهم اند که از این میان: B. napus, B. campestris دارای فرم بهاره و پاییزه بوده و از اهمیت بیشتری برخودارند.
این گیاه در کشور کانادا، بدلیل اینکه آنها کارهای اصلاحی را بر روی کلزا انجام داده اند به کنولا معروف است.
برخی توصیه های زراعی:
امکان کشت این گیاه تقریباً در تمام دنیا وجود دارد و به شوری نیز مقاوم است. در بهار نیز تحمل به خشکی خوبی دارد. برای تهیه زمین بایستی مدیریت به صورتی باشد که تا عمق 6 سانتمیتری از خاک نبایستی کلوخ هایی به نظر 3 سانتیمتری داشته باشیم و کلاً عمق شخم تا حدودی 20 سانتمتر درنظر گرفته می شود که البته اگر از این تعداد نیز بیشتذ شود، ایرادی ندارد، زیرا کلزا گیاهی است که دارای ریشه مستقیم است و شخم زمین بلافاصله بعد از محصول قبلی (گندم)، صورت می گیرد و بعد از شخم سطح خاک را نیز بایستی نرم کرد تا از تبخیر آب جلوگیری نمود.
در کار تحقیقاتی باید خیلی دقت کرد تا هیچگونه اشتباهی رخ ندهد. یعنی اگر جای یک پاکت عوض شود، کل کارها و تحقیقات به هم می خورد. به همین خاطر همین باید با حوصله و دقت زیاد کار کرد.
در این روز خود مهندس …… به خاطر حساس بودن طرح روی ماشین کشت نشستند و بذرها را به ترتیب شماره داخل کرت مخصوص می کاشتند. در این روز اولین طرح مهندس …… به پایان رسید. در این طرح خانم مهندس …. نیز خیلی به ما کمک کردند.
طرح دومی که در این روز قرار بود انجام شود، نیز مربوط به مهدنس …… بود، فقط جایش فرق می کرد و در قسمت دیگر زمین انجام می شود که این طرح نیز توسط ماشین کاشت انجام شد.
طرح دیگری که در این روز انجام دادیم، مربوط به مهندس …..بود که مهندس …… به ایشان کمک می کرد و شروع به پیدا کردن نقشه و کرت بندی و خیابان بندی کردیم و کار برای کاشت آمده شد و شروع به کشت کردند.
یکی دیگر از طرح های مهندس مشترک با انرژی اتمی بود که خارج از ایستگاه انجام داده بودند و طرح دیگر در مرکز تحقیقات گنبد انجام شده بود.
آخرین طرح مهندس نیز در کنار انبار جلو ایستگاه ایجاد شد. این طرح به صورتی دستی انجام می شود. برای این کار ابتدا زمین را آماده کرده و سپس توسط فارو زمین برای کشت آماده شد.
سپس تمام بذرها که قبلاً آماده شده بود و شماره خورده بود، در جای مخصوصی خود در داخل زمین کنار ردیف مربوط به خود که قرار بود کشت شود، گذاشتیم هر پاکت دو خط کاشته می شد و یک خط خالی کاشته می شود و کار به همین ترتیب تا آخر انجام شد. کارگران بذرها را توسط دست داخل شیارها ریخته و بعداً روی آنها را می پوشانند. بعد از اینکه کار تمام شد، از فردی آن روز شروع به آبیاری بارانی سطحی کردیم تا تمام بذرها یکنواخت سبز شوند، ولی باز هم در چند ردیف بعضی از ارقام خوب جوانه نزده بودند. به همین خاطر در آن قسمت ها واکاری انجام دادند.
در این قسمت یکی از طرح هایی که در ایستگاه عراقی محله در مورد کلزا انجا می شود، مشاهده می کنید.
البته در خاک های سبک و خشک نیز از دیسک و کولتیواتور می توان استفاده نمود، سپس غلطک زد و در خاک های سنگین و خشک می توان از چیزل به عمق 20 سانتیمتر و بعد از کولتیواتور و دیسک (10 سانتیمتر) استفاده نمود. برخی فکر می کنند کلزا در زمستان به صورت رزت می باشد، در حالی که این تصور صحیح نیست، زیرا رزت به معنای خواب زمستانه است، در صورتی که کلزا در زمستان در حال خواب نیست، بلکه در حال رشد بطئی می باشد.
شرایط گیاه تا قبل از زمستان بایستی طوری باشد که تا قبل از رسیدن سرما (اواسط تا اواخر آذر) گیاه دارای 8 برگ شده باشد.
علف های هرز
خردل وحشی، سیناپس آرونسیس، سیناپس آلوا که البته وقتی قطر طوقه گیاه به 8 میلیمتر رسید، رشد اصلی گیاه آغاز می شود و سطح خاک را پوشانده و مانع رشد علف های هرز می شود.
اما برای مبارزه با علف های هرز، بهترین علف کش که توصیه می شود، "ترفلان" است که نحوه اثر آن به این صورت است:
در صورت استفاده از این سم، تمام علف های هرز غیر از پهن برگ هایی نظیر شلمی و خردل وحشی از بین خواهند رفت. بنابراین بایستی توجه داشته باشیم که این گیاهان خصوصاً خردل وحشی بایستی با دست برداشت گردند، چون دانه آنها سمی است، دز مصرفی این علف کش نیز 5/2 لیتر در هکتار می باشد.
بعد از سمپاشی با ترفلان بایستی با کولتیواتور یا دیسک یا روتیواتور سطح خاک را نرم کرده و آماده نمود. این کار باعث می شود دانه های مدفون در کلوخه ها بیرون آمده و در تماس علف کش قرار گیرند و در پایان هم غلطک می زنیم.
نکته: در صورت استفاده از ترفلان اگر از کشت محصول پهن برگ، منصرف شدیم، نبایستی گندم یا نازک برگ دیگری کشت نمائیم، زیرا از زمان آخرین سمپاشی با ترفلان تا حدود یک سال بر روی نازک برگان تاثیر سوء دارد.
آفات:
1. در اوایل کاشت کک های نباتی به گیاه حمله می کند که خیلی کوچک بوده و پرواز نمی کند و به برگ های کوتیلدونی و جوانه انتهایی می زند و برگ را هم سوراخ می کند. برخی مواقع ممکن است تا 100% هم خسارت بزنند. کنترل آن بوسیله ضدعفونی کردن با ترکیبی جدید است که از خارج وارد شده، ترکیبی به نام سوین نیز به صورت اسپری در هوای گرم آن را کنترل می کند.
2. پروانه سفید کلم که خسارت آن به صورت لکه ای می باشد. برای کنترل آن از سموم لاروکش مثل لاروین و اندوسولفان استفاده می کنیم.
3. آفتی به نام سرخرطومی که از محل دمبرگ وارد ساقه می شود و آن برگ را از بین می برد و این به دلیل کوچک بودن لارو این آفت است.
4. آفت دیگر، شته مومی می باشد که خسارت آن خیلی مهم نیست و به 3-2 مدت سالی است که دیده نمی شود. در صورت مشاهده از ترکیب متاسیستوکس + پریمود استفاده می کنیم.
بیماری ها
1. اسکلروتینا: در صورت ابتلا به این بیماری، قسمت هایی از ساقه سفید می شود و در این نواحی آوندها قطع می شوند. اگر پوست را بشکافیم، نقاط سیاه رنگی دیده می شود که این نقاط سیاه رنگ همان اسکلروت های زمستان گذران است و در صورت کشف به صورت دیم و عدم غرقاب شدن زمین این بیماری آشکار می شود. در صورت مشاهده آلودگی تا 8 سال نبایستی در آن زمین کلزا کاشت. این قارچ میزبان های مختلفی از جمله نخود، آفتابگردان، عدس، لوبیا، خردل و یونجه دارد. در صورت ابتلا، حالت رسیدگی پیدا می کند، ولی در واقع گیاه از بین رفته است. ذکر این نکته هم جالب است که این قارچ به گیاهانی که شبیه به دراسینا می باشند، مثل گندم و جو تاثیری ندارند. در کلزا واریته مقاوم به این بیماری دیده نشده است، اما زمان سمپاشی در این گیاه به قرار زیر است:
در برابر براسیکا ناپوس پس از مشاهده 10% گل در خوشه و در براسیکا پس از مشاهده 70-60% گل در خوشه.
2. آلترناریا: علائم این بیماری مشاهده دوایر متحدالمرکز بر روی برگ و غلاف است.
3. ساق گیاه یا Black late: اگر این بیماری کاملاً دور ساقه را احاطه کند، گیاه خشک خواهد شد.
توصیه کودی کلزا:
K2o, p2o5: 90-50 کیلوگرم در هکتار.
N: 60-40 کیلوگرم در هکتار که کود اوره 2 برابر گندم و به صورت سرک داده می شود و این گیاه در پاییز نیتروژن زیادی جذب می کند.
S: حداقل 20 کیلوگرم در هکتار که کمبود گوگرد باعث کاهش روغن می شود و یک کود موثر در برابر افزایش میزان روغنی است، ولی مقادیر بیش از حد آن باعث افزایش اسید اروسیک سمی می شود.
بذر مورد نیاز:
در صورت استفاده از ردیف کار گندم، بذر مورد نیاز 8-4 کیلوگرم در هکتار خواهد بود.
در صورت استفاده از بذر پاش های دقیق مثل بذرپاش Peneumatic نیز تراکم 90-60 بوته در مترمربع درنظر گرفته می شود. تراکم بذر در مترمربع در صورتا برخورداری از بذر و بستر مناسب 80-60 بوته ایده آل خواهد بود و در صورت استفاده از تراکم های کمتر از 20 گیاه در مترمربع شاهد افت عملکرد خواهیم بود. در تراکم های بالاتر از 90 بوته نیز گیاه ورس نموده و قبل از رسیدن به فصل بهار ساقه می دهد.
فاصله بین ردیف ها نیز کمتر از باشد، بهتر است. خصوصاً اگر از کود فسفاته نیز استفاده کرده باشیم. وزن هزار دانه گیاه کلزا، 5/4-5/3 و بطور متوسط 4 گرم می باشد.
هایولا، رقم برتر کلزا در جهان و در کشور ما می باشد. این رقم می تواند از کشور کانادا (فعلاً) وارد می شود و خرید هر کیلو بذر این رقم برای دولت 7 دلار هزینه دربر دارد که کیلویی 700 تومان در داخل کشور به کشاورزان عرضه می شود. یکی از برنامه های مهم در سازمان تحقیقات کشاورزی نیز بدست آوردن والدین ویژه از طریق روش های اصلاحی (بک کراس) و در نهایت تولید این بذر در داخل و رفع وابستگی به خارج کشور می باشد که این امر توسط معاون محترم ایستگاه تحقیقاتی عراقی محله گرگان، مهندس …… در حال پیگیری وانجام است و پیش بینی می شود تولید آن با روش ذکر شده، 4 سال بطول بیانجامد.
توصیه کارشناسان برای کشت رقم هایولا
زمان کاشت: نیمه اول آبان تا 20 آبان ماه
فاصله بین ردیف ها: 24 سانتیمتر
میزان مصرف بذر: 8*6 کیلوگرم در هکتار
بطور کلی بهترین شرایط مزرعه برای بذرپاشی در زمین، شرایط آب تخت می باشد. در این صورت 90% در مزرعه سبز خواهیم داشت. در استان گلستان میزان مصرف بذر حدود 6 کیلوگرم در هکتار و فاصله بین ردیف، 24 سانتیمتر می باشد. کشت کلزا در استان به صورت دیم می باشد، ولی برای سبز مطمئن به 30 میلیمت بارندگی یا آبیاری نیاز خواهیم داشت.
حساسترین مرحله آبیاری نیز زمان اوج گلدهی می باشد که در صورت تامین آب در این مرحله، 500 کیلوگرم افزایش عملکرد خواهیم داشت.
در کلزا غیر از تراکم های خیلی بالا نیاز به تکنیک های کاری نداریم.
پروژه غلات
گندم
نام علمی: Triticum aestivum نام انگلیسی: Bread wheat
مقدمه:
گندم گیاهی است از خانواده Poaceae، تک لپه، خودگشن، یکساله و روزبلند. این گیاه احتمالاً یکی از اولین گیاهانی است که بوسیله انسان زراعت شده، حدود 17-12 هزار سال قبل از میلاد مسیح در خاورمیانه کشت می شده است. مرکز اصلی گندم های اولیه، سوریه و فلسطین، سپس مصر و بین النهرین و ایران بوده است و از آنجا به اروپا و سایر نقاط جهان برده شده است.
متوسط تولید و سطح زیر کشت (سال زراعی 80-1379)
جهان
ایران
گلستان
آبی
دیم
سطح زیر کشت (هکتار)
211056694
6000000
112458
197357
عملکرد (کیلوگرم در هکتار)
2686
1250
3475
2227
مطلوبترین pH برای تولید گندم بین 7 تا 5/8 می باشد و در دمای 3 تا 4 درجه سانتیگراد شروع به جوانه زدن می نماید. دمای مطلوب برای لقاح، 24-18 درجه سانتیگراد و حداقل و حداکثر آن به ترتیب 10 تا 32 درجه سانتیگراد می باشد. از مرحله تشکیل سنبله تا رسیدن میانگین دما نباید کمتر از 14 و بیشتر از 24 درجه سانتیگراد باشد.
الف: کاشت
تاریخ مناسب کاشت:
نتایج بدست آمده در استان نشان می دهد مناسبترین تاریخ کاشت گندم در شرایط دیم، اوای1ل تا اواسط آذرماه و در شرایط آبی در طول آذرماه می باشد. تاخیر در تاریخ کاشت، کاهش قابل ملاحظه محصول را دربر دارد. اگرچه این کاهش عملکرد با افزایش میزان بذر قابل جبران نیست. لیکن با توجه به مدت زمان تاخیر در کاشت، اضافه نمودن بذر مصرفی تا اندازه ای از افت بیشتر عملکرد جلوگیری خواهد نمود. به ازاء هر روز تاخیر در کاشت بایستی حدوداً 1-7/0 کیلوگرم بذر به مقدار توصیه شده اضافه نمود.
میزان بذر مصرفی:
مناسبترین تراکم بذر بر مبنای 350 بذر در مترمربع و با توجه به وزن هزار دانه برای ارقام اصلاح شده منطقه بین 150-130 کیلوگرم در هکتار با استفاده از خطی کارهای معمول و ردیفکار پرسی می باشد. چنانچه کشت به روش دست پاش و یا با استفاده از کودپاش ها صورت گیرد، میزان بذر مصرفی 180 کیلوگرم در هکتار می باشد.
عمق مناسب کاشت بذر:
عمق مناسب کاشت بسته به شرایط آبی و دیم بین 4 تا 7 سانتیمتر متغیر است.
ب: داشت
مصرف کودهای شیمیایی:
به طور کلی برای مصرف کودهای شیمیایی بهتر است نسبت به تجزیه خاک مزرعه اقدام نمود. در صورت عدم امکان انجام آزمون خاک برای عناصر پرمصرف مقادیر کودی ذیل در کشت گندم آبی توصیه می گردد. 250-150 کیلوگرم اوره در هکتار در زمین هایی که بافت خاک سبک می باشد، مصرف آن در مراحل قبل از کاشت، پنجه زنی، ساقه رفتن و تشکیل سنبله توصیه می شود و در زمین هایی که دارای بافت سنگین می باشند، در مراحل قبل از کشت، پنجه زنی و ساقه رفتن بکار می رود.
100-75 کیلوگرم در هکتار کود سوپر فسفات تریپل که قبل از کشت با شخم زیر خاک گردد (لازم به یادآوری است که مصرف کودهای فسفاته بهتر است با انجام آزمون خاک صورت گیرد). 150-100 کیلوگرم سولفات یا کلرور پتاسیم در هکتار هنگام کشت با شخم زیر خاک گردد. از کود کلرور پتاسیم می توان به صورت سرک نیز استفاده نمود. در زمین های شور مصرف سولفات پتاسیم بر کلرور پتاسیم ارجحیت دارد.
سولفات روی 35 کیلوگرم در هکتار، سولفات منگنز 20 کیلوگرم در هکتار و سولفات آهن 75 کیلوگرم در هکتار، قبل از کاشت با شخم زیر خاک گردد. یادآوری می گردد بعد از مصرف کودهای میکرو در خاک این کودها نبایستی حداقل 3 سال مصرف شوند.
محلول پاشی با کود میکروی کامل با غلظت سه در هزار در سه مرحله، اوایل پنجه زنی، تولید ساقه (ظهور دومین گره) و ظهور خوشه (بعد از گلدهی) انجام می گیرد. بهتر است محلول پاشی هنگام عصر یا صبح زود هنگامی که هوا خنک و وزش باد وجود ندارد، انجام گیرد و زمین نیز دارای رطوبت کافی باشد.
توصیه های مهم کودی برای گندم دیم
اوره 125-75 کیلوگرم در هکتار، سوپرفسفات تریپل 75-50 کیلوگرم در هکتار، سولفات پتاسیم 100-75 کیلوگرم در هکتار، سولفات روی 20 کیلوگرم در هکتار، سولفات منگنز 10 کیلوگرم در هکتار و سولفات آهن 40 کیلوگرم در هکتار.
لازم به ذکر است که مصرف کودهای فسفاته در شرایط دیم حتماً با آزمون خاک همراه باشد، زیرا مزارعی که خاک آنها بیشتر از حد بحرانی تعیین شده، فسفر داشته باشد، مصرف این کودها نه تنها اضافه عملکردی را سبب نخواهد گردید، بلکه حذف عناصر ریزمغذی به ویژه روی را مختل می نماید.
مراحل مختلف آبیاری گندم
در مناطق کوهپایه، 1 تا 2 تن نوبت آبیاری در اواسط فروردین و نیمه اول اردیبهشت ماه، بخش مرکزی استان 2 تا 3 نوبت آبیاری در اواخر اسفند، اواسط فروردین و نیمه اول اردیبهشت ماه، حاشیه رودخانه اترک، 3 نوبت آبیاری در اواخر اسفند، اواسط فروردین و نیمه اول اردیبهشت ماه می باشد.
در اراضی شور به منظور بهره گیری مناسب تر از آب، ایجاد زه کش و استفاده از ساب سویلر و ریپر توصیه می گردد.
کنترل علف های هرز
عمده ترین علف های هرز باریک برگ مزارع گندم منطقه یولاف وحشی، فالاریس، چچم و دم روباه کشیده می باشند که می توان از سموم علف کش ایلوکسان و گراسپ به میزان 5/2 لیتر در هکتار در مراحل 2 تا 4 برگی تا اوایل پنجه زنی استفاده نمود.
همچنین می توان از علف کش تاپیک به میزان 6/0 تا 8/0 لیتر در هکتار برای کنترل علف های هرز یولاف وحشی، فالاریس، چچم و دم روباهی کشیده از ابتدا تا انتها پنجه زنی گندم استفاده نمود.
مهمترین علف های هرز پهن برگ یکساله مزارع گندم شامل شلمی، پنیرک، کنگر وحشی، گل گندم و علف هفت بند می باشد که می توان از سموم علف کش گرانستار به میزان 20-15 گرم در هکتار از مرحله دو برگی تا اواخر ساقه دهی گندم استفاده نمود. همچنین می توان از علف کش ترفوردی (2.4.D) نیز به میزان 5/1-1 لیتر در هکتار برای کنترل علف های هرز پهن برگ یکساله و چندساله نیز استفاده نمود.
برداشت محصول
مناسب ترین زمان برداشت گندم توسط کمباین، موقعی است که رطوبت دانه حدود 12-10 درصد باشد و به اصطلاح دانه گندم زیر دندان شکسته شود.
برداشت دیرتر از موعد سبب می گردد که به واسطه رشد سریع علف های هرز تابستانه در داخل مزارع گندم، به هنگام برداشت رطوبت دانه افزوده گردد که این امر در نهایت کاهش کیفیت محصول را به دنبال خواهد داشت.
آفات مهم گندم
سوسک سیاه گندم (زابروس):
این آفت در مرحله پنجه زدن، به خصوص در اراضی دیم استان به بوته های گندم خسارت وارد می کند. خسارت اصلی مربوط به لارو این آفت می باشد که روزها را در زیر خاک به سر برده و به هنگام غروب به سطح خاک می آید و برگ گندم را گرفته و به داخل تونل خود در زیر خاک برده و از آن تغذیه می نماید.
بهترین راه مبارزه با این آفت، تناوب زراعی است. روش دیگر، ایجاد بستری نامناسب در سطح خاک جهت تخم ریزی آفت است که این کار با شخم تابستانه عملی است. در مبارزه شیمیایی می توان از سموم سوین به میزان 5/1-1 کیلوگرم در هکتار یا لاروین به میزان 5/0 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود.
لارو سیمی (Agriotes):
این آفت به خصوص در مناطق دیم از ریشه های اصلی و فرعی گندم تغذیه نموده و تا مرحله پنجه زدن خسارت به بوته ها و در نتیجه سبب کاهش تراکم بوته می گردد.
سوسک برگخوار لما:
این آفت در اوایل بهار با تخم ریزی بر روی بوته های گندم از طریق حشره کامل و لارو آن سبب ایجاد خسارت می شود.
بیماری های مهم گندم
مساعد بودن شرایط محیطی برای عوامل بیماری زا (درجه حرارت معتدل، رطوبت بالا و بارندگی فراوان) از یک طرف و گستردگی و تنوع محصولات زراعی در استان گلستان موجب شده تا آفات و بیماری های مختلفی باعث وارد آوردن خسارات کمی و کیفی به محصول گردد. از جمله مهمترین بیماری های گندم در این استان می توان به موارد زیر اشاره نمود:
بیماری زنگ زرد گندم (زنگ نواری، سرخه):
توسط قارچ Puccinia striiformis بوجود می آید. این بیماری از مرحله دوبرگی شروع و تا مرحله رسیدن خوشه در روی لماوپالئا و ریشک ها موجب آلودگی می شود. علائم آن به صورت جوش های زرد یا نارنجی که به صورت نواری در روی برگ ها ظاهر می شوند، می باشد.
برای مبارزه با آن در وهله اول اول استفاده از ارقام مقاوم، کوددهی و آبیاری مناسب و در صورت گسترش آن در مزرعه، روی ارقام حساس مبارزه شیمیایی به صورت کانون کوبی در درجه اول و در صورت گسترش در کل مزرعه با سموم تیلت (750 میلی متر تا 1 لیتر در هکتار) و آلتو (5/0 تا یک لیتر در هکتار) توصیه می شود.
بیماری زنگ قهوه ای گندم (زنگ برگ):
عامل بیماری P. Recondita می باشد. این بیماری از مرحله پنجه زنی شروع و تا مرحله رسیدن ادامه پیدا می کند. علائم آن به صورت جوش های قهوه ای رنگ و به صورت پراکنده در تمام قسمت های برگ، غلاف بر، لما و ریشک ها ظاهر می شود. برای کنترل آن در درجه اول استفاده از ارقام مقاوم است.
با توجه به اینکه این بیماری در اواخر فصل در استان در مزارع ظاهر می شوند. سرکشی و کنترل و بازدید مزارع در این مراحل امری ضروری است و در صورت مشاهده، روش کنترل زنگ زرد را در رابطه با این بیماری می توان بکار برد.
بیماری فوزاریوز یا اسکب گندم (سفید شدن خوشه، انهدام خوشه):
عامل بیماری Fasarium graminearum است. این بیماری در مرحله شیری به صورت قهوه ای شدن گلچه ها، محور راکیس و راکیلا ظاهر شده و در مرحله پیشرفته باعث عقیم شدن دانه ها و در نهایت سفید و پوک شدن کل خوشه می شود. این بیماری در شرایط مرطوب، ابری و بارندگی ظهور و به شدت گسترش پیدا می کند. برای کنترل آن در درجه اول استفاده از ارقام متحمل یا مقاوم، تناوب زراعی و در صورت مشاهده می توان با سمومی مانند تیلت (یک لیتر در هکتار) آلتو (یک لیتر در هکتار) و آلتوکمبی (یک لیتر در هکتار) مزرعه را سم پاشی نمود.
سفیدک سطحی یا پودری گندم:
عامل آن Erysiphe graminis است. این بیماری بیشتر در شرایط خنک و مرطوب به صورت پودر یا کپک سفید تا شیری رنگ روی برگ ها، غلاف ساقه و خوشه ظاهر می شود و از مرحله دوبرگی تا زمان خمیری موجب آلودگی می شود. برای کنترل آن استفاده از ارقام مقاوم یا نیمه مقاوم، رعایت تراکم مناسب یا کمتر در مناطق آلوده، آبیاری مناسب و در صورت گسترش بیمرای در مزارع در مواردی که ارقام کاملاً حساس کشت شده اند، همراه با کنترل کمپلکسی از بیماری ها می توان مبارزه شیمیایی با سمومی مانند تیلت (5/0 تا 1 لیتر در هکتار) انجام داد.
بیماری سپتوریوز برگ گندم:
عامل آن Septoria tririca است که در شرایط گرم و مرطوب به شدت گسترش پیدا می کند. علائم آن به صورت لکه های قهوه ای رنگ که دانه های ریز سیاه رنگ (باریاپیکنید قارچ) روی این لکه ها ظاهر می شود. این لکه ها کم کم بزرگ و کل برگ را منهدم خواهد کرد. این بیماری بیشتر روی غلاف برگ و پهنک برگ ظاهر و گسترش پیدا می کند. برای کنترل آن استفاده از ارقام مقاوم، تناوب زراعی و در صورت حساسیت شدید رقم کشت شده و مساعد بودن شرایط محیطی و گسترش آن در مزرعه به همراه کمپلکسی از بیماری ها می توان اقدام به مبارزه شیمیایی (با سم تیلت به میزان یک لیتر در هکتار) یا آلتو به میزان 5/1 تا 1 لیتر در هکتار نمود.
رقم تجن به لحاظ سازگاری و پتانسیل عملکرد بالا در مناطق مختلف استان گلستان از وضعیت مطلوبی برخوردار است.
رقم زاگرس مناسب ترین رقم مناطق دیم می باشد که علاوه بر این، ارقام کوهدشت و تجن از سازگاری مطلوبی در مناطق دیم برخوردارند.
ارقام شیرودی و اترک از پتانسیل عملکرد و سازگاری مطلوبی برخوردار می باشند. اما به جوانه زنی روی خوشه قبل از برداشت حساس بود، لذا توصیه می شود در مناطق که دارای آب آبیاری مطمئن بوده و از بارندگی و رطوبت نسبی کمتری برخوردار است، کشت گردند.
من در پروژه غلات متاسفانه فقط به مدت 5 روز توانستم حضور پیدا کنم. البته قبلاً نیز در زمان حضور در پروژه های دیگر از اطلاعات و تجربیات مهندس ……و همکاران قسمت غلات استفاده کرد. جناب مهندس ….. یکی از زحمتکش ترین محققینی می باشد که بطور جدی در پروژه غلات به خصوص گندم نا فعالیت می کنند و موی خود را با گندم سفید کرده اند و خیلی اطلاعات مفید و پرارزشی داشتند که بنده تا جایی که می توانستم، از گفته ها و تجربیات ایشان و دیگر همکاران وی استفاده کردم.
اولین پروژه و آزمایش مهندس ….. ، مربوط به مناطق کوهستانی می شد. ایشان و همکارانش برای اینکه بتوانند یک رقم مناسب برای مناطق کوهستانی ارائه دهند، در یکی از مناطق کوهستانی به نام دوزین شروع به کشت گندم کردند. البته من نتوانستم به همراه این گروه به آنجا بروم.
آزمایش هایی که مربوط به قسمت تکثیر بود، در دوزین علی آباد و چهارباغ شاه کوه انجام می دادند. یکی دیگر از آزمایشات به نام آزمایشات بین الملل بود که در داخل ایستگاه انجام دادند . در اوایل آذرماه این کار انجام شد.
آزمایش دیگر به نام کلکسیون بذر، کشت نسل های مختلف گندم از F1 تا F7 بود.
یکی از آزمایشات داخل ایستگاه تکثیری خود مهندس و همکاران می باشد که برای اجرای این آزمایشات، ابتدا زمین را آماده کرده و شخم می زنند. سپس نقشه را داخل زمین پیاده می کنند، زیرا در این آزمایشات فقط از هر نمونه مقداری می کارند. به همین خاطر زمین را به کرت ها و ردی، هایذ کوچک تقسیم می کنند و شروع به کشت می کنند.
جناب مهندس ……و مهندس …. برای رسیدن به یک رقم جدید در طی چند سال زحمت فراوانی می کشند تا اینکه از چند دانه به چندین دانه و پس از کشت چند سال به مقداری بذر دست یابند تا بتوانند در صورت مفید بودن و سازگاری با منطقه، آن را به تولید انبوه رساند. البته این آزمایشات را فقط در سطح استان انجام نمی دهند، بلک در سطح کشور انجام می دهند تا بدانند که آیا این رقم جدید فقط با استان ما سازگاری دارد یا اینکه در سایر استان ها نیز سازگاری دارد.
فقط همین سازگاری نیست که مهندس تحقیق می کند، بلکه تراکم و میزان بذر مصرفی و در آخر چقدر محصول در واحد هکتار تولید می کند. آیا این مقدار توجیه اقتصادی دارد یا خیر؟ خلاصه مطلب در مورد گندم خیلی زیاد است، ولی همین قدر می گوییم که تحقیقات در مورد گندم خیلی جذاب و شیرین می باشد و طی چند سال تلاش یک رقم جدید را مهندسین به کشاورزان معرفی می کنند. انشاءاله که چند رقم جدید نیز توسط مهندس ……و مهندس …. در طول همین سال ها به کشاورزان منطقه معرفی می شود که در حال حاضر مراحل تکثیر و نسل گیری روی آنها انجام می شود، با نام های N-80-19, N-80-7, N-90-6, N-78-14.
یکی دیگر از کارهایی که مهندس ……در مورد آن تحقیق کرده اند، مربوط به این می شود که استفاده بیش از حد بذر در کشت گندم فایده ندارد، بلکه ضرر بسیاری نیز دارد. ایشان می گویند که اگر در هر مترمربع 350 دانه وجود داشته باشد، بهترین تراکم می باشد و از کشاورزان می خواهد بجای اینکه 250 کیلو بذر در هکتار استفاده کنند و با این گرانی بذرهای گندم می گویند باید 160 کیلو در هکتار بذر استفاده شود، چون اگر بذرهای خیلی زیادی استفاده می شود، در آینده پس از سبز شدن نیز با مشکل مواجه می شدیم، تراکم زیاد می شود، ورس زیاد اتفاق می افتد، خوشه ها کوچکتر شده، وزن هر دانه کاهش پیدا می کند و عملکرد کاهش می یابد و خیلی چیزهای دیگر.
در اینجا جدولی را که مهندس ……و همکاران در مورد توصیه های فنی کاشت ارقام مختف و لاین های اصلاح شده گندم نان که در استان گلستان کشت می شود، را می بینید.
نام رقم یا لاین
تجن
شیرودی
اترک
پاستور
شانگهای
زاگرس
کوهدشت
N-78-14
N-80-6
N-80-7
N-80-19
تیپ رشد
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
بهاره
محیط رویش
آبی
آبی
آبی
آبی
آبی
دیم
دیم
آبی
آبی
آبی
آبی
رنگ دانه
قرمز
زرد
قرمز
زرد
زرد
قرمز
سفید
کهربایی
زرد
زرد
قرمز
ارتفاع بوته ها (cm)
95-90
100-95
95-85
113-100
122-96
105-95
104-92
105-95
105-100
95-90
100-90
وزن هزار دانه (gr)
42-36
42-36
40-34
42-37
46-38
42-37
46-36
44-36
46-40
40-36
46-40
درصد پروتئین
13
7/11
3/12
12
12
12
5/11
5/13
2/13
6/12
8/12
خوابیدگی (ورس)
متحمل
متحمل
متحمل
متحمل
نیمه حساس
متحمل
متحمل
متحمل
نیمه متحمل
متحمل
متحمل
جوانه زنی روی سنبله
متحمل
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
متحمل
متحمل
عملکرد دانه (kg/ha)
7-5
7-5
6-4
7-5
6-4
6-4
6-4
5/6-4
7-5
6-4
5/6-4
تاریخ کاشت
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
آذرماه
میزان بذر مصرفی
150-130
150-130
140-120
150-130
160-135
150-130
160-135
155-125
160-140
140-125
160-140
زنگ زرد
نیمه مقاوم
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه مقاوم
مقاوم
مقاوم
مقاوم
مقاوم
زنگ قهوه ای
نیمه مقاوم
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه مقاوم
نیمه مقاوم
نیمه مقاوم
مقاوم
مقاوم
مقاوم
مقاوم
سفید پودری
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
فوزاریوم سنبله
نیمه حساس
حساس
نیمه متحمل
نیمه حساس
نیمه متحمل
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
سپتوریوز برگ
حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
نیمه حساس
مناطق مناسب کاشت
رقم تجن: در مناطق پرباران منطقه شامل کردکوی، گرگان، علی آباد، آزادشهر، مینودشت و کلاله.
ارقام شیرودی، اترک، پاستور و لاین شانگ های: در مناطق کم باران با رطوبت نسبی پایین و داشتن آب آبیاری مطمئن که احتمال جوانه زنی روی سنبله در قبل از برداشت کمتر می باشد.
ارقام زاگرس و کوهدشت: در منطقه دیم کلاله و پیشکمر، گنبد، کاکا، آق قلا، انبار لوم و بندر ترکمن. بخصوص برای رقم کوهدشت به دلیل تحمل به گرما در مناطقی که علاوه بر تنش خشکی دارای گرمای آخر فصل نیز می باشند، توصیه می گردد.
لاین های N-78-14, N-80-19, N-80-7, N-80-6: در شرایط آبی مناطق مختلف استان قابل کشت است.
میزان بذر مصرفی:
در صورت تهیه بستر مناسب بذر و رعایت تاریخ کاشت (بر اساس وزنه هزار دانه و تراکم 350 بذر در مترمربع) با استفاده از خطی کارها مشابه مقادیر توصیه شده بالا می باشد. در صورت عدم رعایت موارد فوق، میزان بذر مصرفی تا 180 کیلوگرم در هکتار توصیه می شود.
یکی دیگر از طرح های مورد آزمایش در این ایستگاه که خانم مهندس …. با همکاری مهندس ……در حال اجرا می باشند، به نام:
"بررسی تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر روی عملکرد و اجزای عملکرد لاین های امیدبخش بهاره و نیمه زمستانه گندم نام در گرگان و گنبد"
این آزمایش به صورت اسپلیت پلات با طرح پایه بلوک های تصادفی در 3 تکرار اجرا می شود. تیمارهای تاریخ کاشت در پلات های اصلی و ترکیب دو فاکتور ژنوتیپ و تراکم به صورت فاکتوریلی در پلات های فرعی پیاده خواهند شد. صفات مورد بررسی شامل عملکرد دانه، اجزای عملکرد ارتفاع گیاه، شاخص برداشت، تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا خوشه دهی، سرعت پر شدن دانه، تعداد پنجه و تعداد دانه در خوشه خواهد بود.
به همین منظور ابتدا زمین موردنظر انتخاب شده، سپس زمین را شخم زده، دیسک می زنند تا برای روز 1/9/84 آماده شود. در مورخ 30/8/84 خانم مهندس …… و مهندس ……سر زمین رفته تا نقشه موردنظر را پیدا کنند. طرح نقشه در صفحه بعد موجود می باشد.
بررسی تاثیر تراکم و تاریخ کاشت بر روی عملکرد و اجزای عملکرد لاین های امیدبخش گندم نان بهاره و نیمه زمستانه در گرگان و گنبد
A: تاریخ کاشت
A4
A3
A2
A1
A6
A5
R3
A3
A2
A1
A5
A4
A3
R2
A6
A5
A4
A3
A2
A1
R1
ارقام:
M-79-7 B1
پیشتاز B2
N-80-6 B3
N-80-7 B4
ترکم:
250 C1
350 C2
450 C3
R3-A1
B2C1
B4C2
B1C2
B3C2
B4C3
B2C2
B3C1
B3C3
B1C3
B4C1
B2C3
B1C1
R2A1
B1C3
B2C3
B1C2
B3C1
B3C2
B1C1
B4C1
B2C1
B4C2
B3C3
B2C2
B4C3
R1A1
B1C1
B1C2
B1C3
B2C1
B2C2
B2C3
B3C1
B3C2
B3C3
B4C1
B4C2
B4C3
در روز اول آبان ماه اولین تاریخ کاشت شروع شد و خانم مهندس و چند تن از کارگران بخش غلات شروع به کشت کردند. در این تاریخ کاشت تراکم نیز موردنظر بود. به همین دلیل در هر قسمت از تراکم، 250.350.450 بذر استفاده می شود. کار به همین منوال ادامه پید کرد و در تاریخ کشت های بعدی که در مورخ 20/9/84 تاریخ کاشت بعدی 10/10/84 و تاریخ کاشت آخر در 30/10/84 بود که تمام کارها مانند تاریخ کاشت اول اجرا شد.
در تاریخ اول تمامی بذرها جوانه زدند. می توان تشخیص داد که در تراکم 250 بوته فاصله ها زیاد بوده و در تراکم 350 که بهترین عملکرد را خواهد داشت و در 450 بذر تراکم خیلی زیاد باشد و به خاطر تراکم زیاد ورس ایجاد شده است.
هدف اصلی این طرح:
هدف از اجرای این آزمایش، تعیین تراکم مطلوب بوته در واحد سطح برای 4 لاین جدید و امیدبخش با توجه به صفات مورفولوژیکی متفاوت آنها می باشد که تحت آن گیاه بتواند از عوامل محیطی برای حصول محصول ممکن و با کیفیت مطلوب استفاده نماید. در انتها بهترین تراکم برای هر یک از ارقام تعیین خواهد شد. تراکم مختلف بر روی لاین های گندم نان بررسی خواهد شد تا با توجه به عملکرد تراکم ایده آل یک رقم خاص پیشنهاد گردد و ارقام با پتانسیل پنجه زنی بالاتر برای شرایط خاص و کشت های دیرهنگام شناسایی و معرفی خواهند شد.
در بخش مربوط به آفات و بیماری های غلات، آقای مهندس …. و مهندس ….. تحقیق می کنند. در این قسمت ایستگاه، مهندس کیا و همکارانش برای اینکه درصد آلودگی به آفات و بیماری های رقم های مختلف گندم را شناسایی کنند، دست به تحقیق و آزمایش زدند که بدین قرار است:
در اواخر شهریورماه اقدام به کشت گندم به صورت حاشیه نمودند. این کشت باید از شمال به جنوب باشد تا بتوان بیماری را از طریق باد به ارقام سالم انتقال داد. به این خاطر در شهریورماه کشت می کنندتا زمانی که در اواخر آبان و آذرماه گندم ها را می کارند، این گندم آلوده شده باشد تا اینکه بعد از کاشت و سبز شدن سریعاً این قارچ ها به آن گندم ها انتقال یابد. به همین منظور خود مهندس …. توسط دستگاه های مخصوص اسپورها را بر روی گندم انتقال می دهند تا کاملاً گندم آلوده شود تا بعداً با مشکل مواجه نشوند.
از ارقامی که کشت نداشت، می توان به بولانی و p.k اشاره کرد که حساس به زنگ می باشند. پس هدف اصلی این آزمایش، آلوده کردن ارقام مختلف گندم می باشد تا از این طریق بفهمند که کدام ارقام حساس به بیماری و آفت می باشد و میزان آلودگی چقدر است و اگر درصد آلودگی و بیماری خیلی شدید باشد، از کشت آن در سال های دیگر جلوگیری کنند و هدف اصلی از این کار، پیدا کردن رقمی می باشد که کمترین حساسیت به آلودگی و بیماری و آفت را داشته باشد تا از سموم شیمیایی کمتر استفاده شود.
ذرت
ذرت گیاهی است از تیره غلات، C4، منوشس یا تک لپه، یعنی اندام نر و ماده آن بر روی یک پایه قرار دارد. بر گل نر آن تاسل (Tassel) یا گل تاجی گویند و به گل ماده آن بلال یا ear گویند که از گره ششم ظاهر می شود. ذرت یک گیاه گل انتهایی محسوب می شود، زیرا در انتهای ساقه گل نر ظاهر شده و با ظاهر شدن آن رشد متوقف می گردد. در ذرت نقش اصلی را همان کاکل یا سیلک ها بازی می کنند که در حقیقت هم کلاله است هم خامه که اگر خیلی خشک باشد، در جذب دانه گل مشکل ایجاد خواهد نمود. هر گل تاجی نیز حاوی حدود 2 میلیون دانه گرده است.
ذرت را یک گیاه دگرگشن پروتاندر می دانند که عامل دگرگشنی یا گرده افشانی آن، باد و حشرات است که بیشتر باد می باشد. یک گیاه ذرت می تواند 18-12 برگ داشته باشد. البته 22-18 برگ هم دیده می شود، ولی حد نرمال آن در ایستگاه 18-16 برگ می باشد. دارای 4 نوع ریشه می باشد:
1. هوایی، باعث تثبیت گیاه در خاک می شود؛
2. اولیه؛
3. ثانویه؛
4. عمیق تا عمق 5/2-2 متری نیز نفوذ کرده، باعث استحکام بوته و گیاه می شود.
کشت بهاره این گیاه اواسط فروردین ماه صورت می گیرد و کشت تابستانه ذرت اوایل تیرماه است (در استان گستان)، بعد از آماده سازی زمین و قبل از کشت اولین کاری که انجام می شود، استفاده از علف کش ها است که زمان و نحوه استفاده از آنها به سه دسته تقسیم می شود:
1. قبل از کاشت مخلوط با خاک؛
2. بعد از کاشت و قبل از سبز شدن؛
3. بعد از سبز شدن گیاه.
در اینجا برای ذرت علف کشی که به صورت قبل از کاشت مورد استفاده قرار می گیرد، ارادیکان می باشد که برای نازک برگ ها مصرف می شود. به میزان 5-3 لیتر در هکتار آنگاه زمین آماده کاشت است.
برای کاشت می توانیم از ردیف کارهای مکانیکی از جمله ردیف کار پنوماتیک استفاده کنیم.
فاصله خطوط در ذرت 75 سانتیمتر و فاصله بوته های روی ردیف 20-18 سانتیمتر کشت می شود. برای دسترسی به سبز یکنواخت حتماً قبل از کاشت مزرعه را آب تخت کنید.
علف کشی که به صورت بعد از کاشت و قبل از سبز شدن استفاده می شود، ترکیبی از آترازین و لاسو می باشد. به میزان 1 کیلوگرم آترازین که برای پهن برگان است و 4 لیتر لاسو برای نازک برگان.
وقتی ذرت به ارتفاع 20-15 سانتیمتری رسید، به صورت بعد از سبز شدن از 2.4.D به میزان 5/1-1 لیتر برای پهن برگان و آترازین به میزان 5/1-1 لیتر برای نازک برگان استفاده می شود.
مرحله تنک کاری در ذرت در مرحله 5-3 برگی انجام می دهد و کود سرک در مرحله 7-5 برگی داده می شود. میزان مصرف کود در موقع کاشت، 400-300 کیلوگرم کود اوره 300 کیلوگرم کود فسفات رسی آمونیوم و 200-100 کیلوگر کود پتاس می باشم که برای رسیدن به عملکرد بهتر می توانیم 2/1 کود اوره را به صورت پایه به خاک بدهیم و مابقی را به صورت سرک طی دو مرحله:
1. هنگام 40 سانتیمتری بوته و 8-6 برگی شدن؛
2. یک هفته قبل از ظهور گل تاجی استفاده نماییم.
دوره آبیاری در مناطق مرطوب هر 14 روز یکبار در مناطق خشک و نیمه خشک هر 10 روز یکبار می باشد (بافت خاک مناسب با زه کش مناسب و نگهداری آب زیاد).
آفات
اولین آفتی که روی گیاه ذرت تاثیر می گذارد، کرم طوقه بر (شب پره زمستانی یا آگروتیس) می باشد. یکی از علل خشک شدن ذرت در مراحل اولیه خسارت، همین آفت است. البته یکی دیگر از علل زردشدگی غلات در مراحل اولیه رشد می تواند استفاده بیش از حد از سم آترازین در کشت های قبلی باشد، چون این سم دوام زیادی در خاک دارد و حتی در صورت استفاده از این سم در ذرات سال بعد اگر گندم بکاریم، ممکن است بر روی آن تاثیر سوء داشته باشد.
لارو اگروتیس به رنگ خاک بوده و یک لارو مرتعی محسوب می شود، زیرا توسط علف های هرز مرتعی دارد، زراعت می شود و برای مبارزه با آن از طعمه مسموم استفاده می شود (سبوب را با آب و سوین به میزان 3 کیلوگرم در هکتار مخلوط و در سطح مزرعه پراکنده می کنند) که در مساحت های زیاد از محلول پاشی سوین استفاده می شود.
بعد از اگروتیس، آفت دیگری که مورد توجه است، آفت کارادرینا یا برگ خوار چغندرقند می باشد که در مرحله 4-2 برگی ظاهر می شود. رنگ لارو کارادرینا سبز می باشد که توسط محلول پاشی سوین می توان تا حدودی آن را کنترل نمود. سوین مهمترین آفتی که در ذرت داریم، کرم ساقه خوار ذرت یا سزامیا است.
آفت بسیار مهم دیگر، کرم ساقه خوار اروپایی ذرت یا پیراوستا می باشد. این دو آفت ابتدا به برگ و بعد به دانه خسارت می زنند. پیراوستا هم می تواند از داخل ساقه وارد بلال شود و هم از خارج وارد شود.
این دو آفت هر کدام دو نسل در سال دارند که نسل اول آنها معمولاً اردیبهشت ماه ظاهر می شود و نسل دوم، تیرماه که هر نسل 5 تا نسل دارد و زمستان گذرانی اینها به صورت لارو داخل خاک است.
پیراوستا معمولاً پشت برگ یا روی برگ تخم می ریزد که به صورت دایره ای است، ولی سزامیا در پشت اولین غلاف های برگ های پایینی تخمگذاری می کنند. سر لاروهای سزامیا قهوه ای رنگ است، ولی سر پراوستا سیاه رنگ است (در مراحل اولیه)، همچنین پیراوستا دارای ترشحاتی است که از دهان آن خارج می شود و اگر آن را به انگشت بچسبانیم، از آن آویزان می شود، ولی سزامیا اینگونه نیست. در مراحل بعدی پیراوستا کاملاً قهوه ای می شود، ولی سزامیا روشن تر است.
برای مبارزه با این دو آفت، بهترین سم، لاروین می باشد که هم تخم و هم لاروهای سن یک را از بین می برد (بعد از 48 ساعت). به منظور مبارزه بیولوژیک نیز از زنبور تریکوگراما و براکون استفاده می شود.
در مراحل بعدی در صورت وجود شته از نواکرون یا متاسیستوکس استفاده می شود.
کنه دو نقطه ای نیز یکی دیگر از آفات بسیار ریز در ذرت در مراحل بلال دهی می باشد که آثار آن به شکل برگ های غباراندود در ذرت قابل مشاهده است.
بیماری های ذرت
ذرت دو نوع بیماری باکتریایی دارد که یکی پی تیوم و دیگری ایروینیاست.
ایروینیا در خاک است. اگر بر اثر عملیات بر روی اندام گیاه قرار گیرد، خصوصاً در دماهای پایین خسارت می زندد، خصوصاً اگر همزمان با رخنه یک آفت نیز باشد، خسارت شدیدتر است. از علائم آن، بوی بد ترشیدگی می باشد. این باکتری به ریشه سرایت نمی کند و بیشتر در ساقه و برگ است. کنترل آن با اصلاح آبیاری، کم کردن کود ازت و زود کاشت کردن میسر است و مبارزه شیمیای ایروینیا و پی تیوم توسط ترکیبی است که تنها یک ترکیب مسی برای مبارزه با بیماری های باکتریایی است به نام اکسی کلرورمس که در مرحله گیاهچه ای و زمانی که آلودگی 120-10% می باشد، به میزان 2-1 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود. مجاری نفوذ ایروینیا، محل هایی است که دارای روزنه های آبی فراوان است، مثل محل اتصال دمبرگ و ساقه.
بیماری دیگر، لکه برگی است که به صورت لکه های قهوه ای روی برگ ها ظاهر می شود، ولی در منطقه شایع نیست.
یکی دیگر از بیماری های مهم ذرت، سیاهک آشکار ذرت می باشد.
برداشت ذرت:
مرحله برداشت ابتدای مرحله خمیری نرم دانه می باشد. مزرعه بوسیله کمباین مخصوص و یا چاپر، برداشت و محصول به سیلوها منتقل می گردد. البته ذرت علوفه ای قابلیت مصرف مستیم را نیز دارد.
در صورت مدیریت صحیح، 70-60 تن علوفه تر در کاشت بهاره و 50-40 تن در کاشت تابستانه می توان برداشت نمود. میزان ماده خشک علوفه بین 12-10 درصد می باشد.
برداشت ذرت شیرین
زمان برداشت مرحله خمیری نرم می باشد. با رعایت صحیح بهزراعی و مدیرمیت مزرعه می توان در کشت بهاره، 14-10 تن و در کشت تابستانه 10-8 تن بلال تولید نمود.
ساقه ذرت شیرین بعد از برداشت بلال، کاملاً سبز بوده و علوفه بسیار خوبی برای دام می باشد که به صورت تازه خوری و یا تهیه سیلو به راحتی قابل استفاده است. 30-25 تن علوفه تر در کشت بهاره و 20-15 تن در کشت تابستانه قابل استحصال است.
واریته های مختلف ذرت عبارتند از:
1. ذرت دندان اسبی (و نیمه دندان اسبی) zeamays v indentata
2. ذرت آجیلی zeamays v everta
3. ذرت شیرین zeamays v saccharata
4. ذرت غلاف دار zeamays v tanicata
5. ذرت مومی zeamays v ceratina
6. ذرت آردی zeamays v amylaceae
7. ذرت سخت zeamays v indurata
تقسیم بندی ذرت از لحاظ رسیدگی:
1. دیررس؛
2. متوسط الرس؛
3. زودرس:
* زودرس؛
* خیلی زودرس؛
* فوق العاده زودرس.
که هرچه از سمت دیررس به سمت ارقام زودرس می رسم، عملکرد کاهش می یابد.
گروه
کاشت تا برداشت
تعداد بوته در هکتار
عملکرد در هکتار
رقم رایج
فاصله روی ردیف
دیررس
140-135
65000
12-10
704SC
20-18
متوسط رس
120-115
75000
10-8
647SC-604SC-647TWE
18-16
زودرس
110-85
110000-85000
8-4
16-10
زودرس
110-100
110000-85000
8-4
301-S.C
16-10
خیلی زودرس
100-90
110000-85000
8-4
208-104 S.C
16-10
فوق العاده زودرس
90-85
110000-85000
8-4
108-S,C
16-10
یک مورد استثناء مربوط به 704-S.C می باشد که طول دوره رشد آن در همدان، 80-75 روز می باشد و فوق العاده زودرس است.
وقتی که بنده کارآموزی خود را شروع کردم، زمان برداشت ذرت در شرف به اتمام رسیدن بود. در زمان کاشت و دیگر مراحل کار از جمله اصلاح و سلف کردن، دورگ گیری حضور نداشتم. به همین علت جناب مهندس ….. ، زحمت کشیدند و مراحل مختلف کار را برای بنده توضیح کامل دادند که چگونه ذرت را اصلاح می کنند. دورگ گیری و سلف کردن و دیگر مراحل مختلف در مورد ذرت را برای بنده تشریح نمودند.
اصلاح ذرت:
ایجاد یک لاین خالص در ذرت، 6 سال طول می کشد. برای خالص سازی ذرت از روش Selfing یا خودگشنی استفاده می شود. برای این منظور به محض ظاهر شدن بلال در غلاف برگ در پایه های بی عیب و نقص و عالی و بلال های بهتر یا شیوه بخصوص و توسط پاکت های مخصوص روی آن را می پوشانیم تا در زمان بیرون آمدن سیلک ها هیچگونه گرده مجاور بر روی آن ننشیند. سپس به محض رسیدن تامل ها روی آنها را نیز با پاکت مخصوص و کلیپس پوشانیده وقتی طول سیلک ها به 5-3 سانتیمتر رسید، با خم کردن گردن تاسل درون پاکت چند تلنگر به آن می زنیم تا گرده ها از تاسل جدا شوند. آنگاه خیلی بادقت و با سرعت و بدون توجه باینکه کاکل های بلال در معرض هوای آزادتر قرار گیرند، پاکت بلال را برداشته و پاکت حاوی گرده همان پایه را روی بلال گذاشته و منگنه می زنیم. البته در این قسمت کار بنده حضور نداشتم.
پس از اتمام عملیات Selfing و بدست آوردن لاین خالص، ما با دو پدیده روبرو می شویم: یکی قابلیت ترکیب پذیری عمومی (GCA) و دیگری قابلیت ترک پذیری خصوصی (SCA).
در ذرت GCA، هنگامی اهمیت پیدا می کند که از ارقام باز گرده افشان (تستر) استفاده می کنیم. در ذرت مساله جداسازی یا Isolation اهمیت بسزایی دارد، زیرا همانطوری که گفتیم، ذرت یک گیاه دگرگشن است. بنابراین بایستی مزارع مختلف در مکان هایی مختلف و با فاصله دور از هم کاشته شوند تا گرده های مزرعه مجاور وارد مزرعه دیگر نشوند.
البته ایزولاسیون بدین شکل مزیتی می تواند باشد که مزرعه مجاور را دیرتر بکاریم تا گرده افشانی اش با گرده افشانی مزرعه Isolation یکسان نشود (همزمان نشود).
در ذرت بیشتر بذور هیبرید (تلاقی لاین های خالص) از S.C بدست می آیند و D.C یا T.W.C نقش چندانی در تولید بذور هیبرید در ذرت ندارند، زیرا سینگل گراس هم زمان کمتری می برد، هم مکان کمتری می خواهد و برخی جاها عملکرد آن نیز بیشتر است. مثلاً برای تولید سینگل کراس S.C بایستی 3 محیط و برای T.W.C 5 مکان و برای D.C بایستی 7 مکان یا محیط داشته باشیم و صرف زمان برای S.C یکسال و برای T.W.C و D.C 2 سال می باشد.
علامت رسیدگی فیزیولوژی در ذرت تشکیل Black layer یا لایه سیاه در دانه های بلال می باشد که بعد از این مرحله آبیاری فایده ای ندارد.
گفتیم ذرت یک گیاه پروتاندر است، یعنی گل نر آن زودتر از گل ماده می رسد، پس گل ماده را زودتر می کاریم تا همزمانی در رسیدگی گل نر با گل ماده داشته باشیم که این همزمان کرن را اصطلاحاً Synchoronization می نامند. برای این منظور، 3-2 روز بعد از کاشت مادر، پدر اول و دوم را می کاریم. به این نحو که وقتی که ریشه چه والد مادری (فروکوتیل) 2-1 سانتیمتر رشد کرد، پدر اول را می کاریم و بعد از بیرون زدن سیخک از سطح خاک (سبز شدن)، یعنی بعد از 3 روز، پدر دوم را می کاریم. البته در ذرت شیرین و k704 چون تعداد گرده زیادی تولید می کنند، مشکل همزمانی نداریم. در نتیجه والد مادری و پدری با هم کاشته می شوند.
انواع نر عقیمی:
1. ژنتیکی msms؛
2. سیتوپلاسمی S؛
3. ژنتیکی سیتوپلاسمی ms ms S؛
در ذرت از نر عقیمی ژنتیکی سیتوپلاسمی استفاده می شود.
در مدتی که در قسمت ذرت بودم، بیشتر فعالیت بنده در تعیین اجزای عملکرد بود. ابتدا کارگران به مزرعه می رفتند و شروع به برداشت ذرت ها می کردند. البته به ترتیب شماره و تاریخ کاشت و تاریخ بلند کرد. مثلاً در یک روز 150 خطی ها و روز دیگر 200 خطی را برداشت می کردند.
بلال هر ردیف را داخل یک پاکت مخصوص که شماره و مشخصات مربوط بود، می گذاشتند و بلال های سلف شده را جدا و غیرسلف را جدا می کردند. سپس همه پاکت ها را به داخل انبار آورده و به ترتیب شماره مرتب می کردند.
سپس مهندس …… برای مشاهده زحمات چند ماه خودشان به سراغ پاکت ها می رفتند و آنها را مشاهده می کردند و در مورد آنها به طور سطحی قضاوت می کردند. در داخل بعضی از پاکت ها که ذرات دانه سفید بود، به جای دانه سفید، دانه زرد مشاهده می شد. یعنی داخل سلف بجای اینکه دانه سفید باشد، دانه زرد ایجاد شده است و دلیل این تغییر، این می باشد که گرده از جایی دیگر آمده و تلقیح شده است. به همین خاطر دانه زرد بوجود آمده است.
بیشتر کار مهندس …… بر روی ارقامی بود که خودشان از مکزیک آورده بودند و برای اولین بار در منطقه بر روی آنها تحقیق می کردند. این ارقام بیشتر دانه سفید بودن که در کشورهای خارجی در تهیه نام و شیرینی پزی از آنها استفاده می شد. ما در این ایستگاه بعد از اینکه کارهای تحقیقاتی و آماربرداری بر روی بلال های دانه سفید تمام شد، بخشی از دانه ها که مخلوط شده بودند را آرد کرده، از آن نان تهیه کردیم، ولی بنا به دلایلی آرد این ذرت آب جذب نمی کرد و خمیر حاصل پس از 24 ساعت دوباره تبدیل به آرد می شد. به هر طریق توانستیم مقداری نان درست کنیم که بد هم نبود! سپس کارگران شروع بکار خود داخل انبار می کردند.
به مدت 4 روز هم با آقای قادری و همکارانش که از بخش آفات و بیماری های مرکز برای ارزیابی و درصدگیری آلودگی ذرت ها آمده بودند، کمک کردم. آقای قادری و همکارانش چون به طور مشترک با آقای مهندس …… فعالیت می کردند، وقتی آقای مهندس ……، آمارهای مربوط به عملکرد و رطوبت گیری و دیگر اطلاعات مربوط به خود را به طور جداگانه بدست آوردند، نوبت به کار همکاران آفات و بیماری بود و این گروه شروع به یادداشت برداری کردند.
از جمله: درصد بیماری ها در بین بلال های خطی و سلف شده. البته کار روی کرت های مختلف جداگانه انجام می شد.
روش کار بدین ترتیب بود که آقای قادری و همکارانش به دو گروه تقسیم می شدند: یک گروه به تشخیص آفات و گروه دیگر تشخیص بیماری می پرداختند و در داخل جداول مربوط درصدهای لازم را می نوشتند.
آقای قادری که تجربه بیشتری داشتند، با نگاه کردن به بلال ها به آنها امتیاز می دادند. آمارهایی که در مورد یک کرت ذرت در مورد بیماری می نوشتند، بدین تریتب بود:
* مقدار کل بلال در یک کرت؛
* تعداد بلال های سالم؛
* تعداد بلال های بیمار؛
* تعداد بلال های آفت زده؛
* و تعداد بلال های تلقیح شده.
کمترین درصد در بلالی که بیمار شده است، 5% و بیشترین 100% می باشد یا چند درصد آفت زده و …. البته یک گروه ابتدا بیماری را درصدگیری می کرد و گروه دیگر آفت همان پاکت را جداگانه درصدگیری می کرد. من نیز سعی می کردم از تجربیات این آقایان استفاده کنم و در روز آخر همکاری با این گروه من نیز شروع به درصدگیری نمودم. البته با کمک آقای مهندس قادری. توضیحات مربط به آفات و بیماری های ذرت را قبلاً ذکر نموده که در این قسمت از بحث در مورد آنها صرف نظر می کنیم.
سورگوم علوفه ای
نام علمی: Sorghum vulgare L. نام انگلیسی: Sorghum
مقدمه
Sorghum vulgar از خانواده غلات و زودگل می باشد. تاریخ کاشت رقم اسپیدفیت، 15 فروردین تا اواخر اردیبهشت می باشد. الگوی کاشت مناسب آن، 40×10 می باشد. زمان اولین برداشت آن، 7-6 هفته بعد از کاشت و زمانی که 15-10% گلدهی داریم، صورت می گیرد. بعد ازد آن هر5-4 روز یکبار آبیاری صورت می گیرد. البته بعد از هر چینی برداری نیاز به آبیاری دارد.
عملکرد علوفه آن، 100-80 تن در هکتار و علوفه خشک آن، 12-10 تن در هکتار بوده و حاوی 15% پروتئین می باشد. میزان بذر موردنیاز، 20-15 کیلوگرم در هکتار به صورت آبی و 12-8 کیلوگرم در کشت دیم. خاک مورد نیاز آن، رسی با pH=6.5-8 است.
گیاهی است از خانواده Poaceae یک ساله، دگرگشن، مخصوص نواحی معتدل و گرم. مبدا آن از کشورهای آفریقا و هندوستان بوده و کشت آن در سایر نقاط سابقه چندین ساله دارد. از نظر سطح زیر کشت مقام پنجم را بعد از گندم، برنج، ذرت و جو را در دنیا داراست.
بر اساس منابع موجود نیاز آبی سورگوم نیز نسبت به سایر غلات کمتر بوده، بطوری که نیاز آبی برای متوسط عملکرد یک کیلوگرم در هکتار ماده خشک سورگوم 291 کیلوگرم در هکتار می باشد، در حالی که این رقم برای ذرت، جو و گندم به ترتیب 336 کیلوگرم در هکتار، 436 کیلوگرم در هکتار و 514 کیلوگرم در هکتار است.
الف: کاشت
تهیه زمین:
اگرچه سورگوم گیاهی است متحمل به خشکی و شوری، اما برای حصول یک عملکرد مطمئن و اقتصادی از کشت این محصول زمینی انتخاب گردد که دارای امکانات آبیاری باشد. برای کاشت در صورت مناسب نبودن رطوبت زمین، ابتدا زمین را آب تخت نموده و پس از گاو رو شدن نسبت به کشت آن اقدام نمایید.
زمان مناسب کشت:
کشت آن در بهار از اوایل اردیبهشت لغایت اواخر اردیبهشت انجام می گیرد.
زمان سبز:
معمولاً حدود یک هفته پس از کاشت در صورتی که رطوبت کافی و حرارت 20-15 درجه سانتیگراد باشد، مزرعه سبز خوبی خواهد داشت.
میزان بذر:
بذر مورد نیاز 20-15 کیلوگرم در هکتار توصیه می گردد که با دستگاه خطی کار غلات با فاصله خطوط 75-50 سانتیمتر قابل کشت می باشد. همچنین با دستگاه ردیف کار پنوماتیک به راحتی قابل کشت می باشد.
ب: داشت
کود: بهترین روش برای تعیین میزان مصرف کودهای شیمیایی، تجزیه خاک مزرعه می باشد. در غیراینصورت، می توان از توصیه عمومی به شرح زیر استفاده کرد:
1. فسفات آمونیوم به میزان 300 کیلوگرم در هکتار و قبل از کاشت؛
2. پتاس به میزان 250-200 کیلوگرم در هکتار و قبل از کاشت؛
3. اوره به میزان 400 کیلوگرم در هکتار که 3/1 آن را همزمان با کاشت به زمین داده و بقیه پس از هر چین برداری با آب آبیاری به مزرعه داده شود (حدود 80 کیلوگرم).
مراقبت های بهزراعی:
شامل مبارزه با علف های هرز، آبیاری، کوددهی و مبارزه با آفات اول فصل می باشد.
مبارزه با علف های هرز:
چنانچه سورگوم به صورت علوفه ای برداشت می شود، بایستی زمانی که ارتفاع گیاه به 30-25 سانتیمتری رسید، با استفاده از کولتیواتور مبارزه مکانیکی بر علیه علف های هرز در بین ردیف ها صورت گیرد.
آبیاری
پس از کاشت تا زمان جوانه زدن، رطوبت زمین بایستی حفظ شود. پس از آن هر دو هفته یک بار و بعد از هر برداشت نیز آبیاری شود (نشتی).
مبارزه با آفات:
آفات مهم آن، پیراوستا و سزامیا و مگس جوانه خوار می باشد.
روزهای اول پس از سبز شدن مزرعه، ممکن است مشاهده شود که قسمت مرکزی بعضی از بوته ها خشک شده است. چنانچه بخش مرکزی آن را با دست بیرون بکشید، اغلب انتهای آن له شده و در محل له شدگی لاروهای بسیار ریز که با چشم غیرمسلح به خوبی قابل رویت نیستند، مشاهده می گردد. این خسارت مربوط به مگس جوانه خوار سورگوم است که با سمپاشی با یکی از سموم نفوذی مانند دیمیکرون به میزان یک لیتر در هکتار، زولون به مقدار 2 لیتر در هکتار و یا دورسبان به میزان 5/1-1 لیتر در هکتار با آن مبارزه کرد.
تجربیات فنی بدست آمده نشان می دهد که کشت به موقع در اوایل اردیبهشت ماه از شدت خسارت این آفت تا حدود زیادی کاسته و نیازی به سمپاشی نمی باشد. کرم ساقه خوار ذرت (پیرائوستا و سزامیا) از آفات دیگری است که به برگ سورگوم خسارت وارد می آورد. در مزرعه علوفه ای به کنترل شیمیایی این آفات نیاز نمی باشد، چرا که آفت کش های فعلی که اصولاً برای کنترل ساقه خوارها استفاده می شوند (مانند نواکرون + لاروین) سبب سوختگی در برگ های گیاه شده و کاهش عملکرد را به همراه خواهد داشت.
زمان مناسب برداشت:
معمولاً 7-6 هفته پس از کاشت و در مرحله 15-10% گلدهی، گیاه آماده برداشت می باشد و بعد از آن تقریباً هر 5-4 هفته یکبار برداشت صورت می گیرد. در صورت تامین آب و تقویت زمین از نظر مواد غذایی و کشت به موقع، 4-3 چین اقتصادی قابل برداشت می باشد. پتانسیل تولید سورگوم در استان، 100-80 تن علوفه تر می باشد.
ج: برداشت
نحوه برداشت:
چنانچه فاصله ها 50 سانتیمتر درنظر گرفته شود، برداشت با دست یا چاپر یک ردیفه و چنانچه فاصله ردیف ها 75 سانتیمتر باشد، برداشت با چاپر دو ردیفه یا کمباین چهار ردیفه انجام می شود.
تذکر: برداشت بایستی از حدود 10 سانتیمتری سطح زمین انجام گیرد تا به پنجه هایی که در حال جوانه زدن می باشند، صدمه ای وارد نشود.
از برداشت علوفه سورگوم در ارتفاع کمتر از یک متر خودداری شود.
موارد مصرف:
این گیاه به سه صورت علوفه تازه، خشک و سیلو شده مورد استفاده قرار می گیرد. معمولاً برای گاوهای شیری، 60% سورگوم همراه با سایر محصولات علوفه ای و برای گاوهای گوشتی 100% سورگوم که به مرحله 15-10% گلدهی رسیده باشند، مورد استفاده قرار می گیرد.
تا 24 ساعت پس از برداشت از دادن علوفه به دام خودداری شود تا میزان ماده سمی به حداقل ممکنه برسد.
نکاتی چند در مورد سورگوم
اگر چه سورگوم گیاهی است متحمل به شوری و خشکی، ولی بایستی به این نکته توجه داشت که ایجاد تنش در گیاه در اثر این عوامل باعث افزایش اسیدپروسیک در گیاه شده که برای دام مضر بوده و ایجاد مسمومیت می کند.
سعی شود مکانی برای کشت سورگوم انتخاب شود که از نظر شوری و خشکی تنش زا نباشد.
گزارش کار مرکز تحقیقات
بخش تهیه و اصلاح بذر و نهال (آزمایشگاه تجزیه و گواهی بذر)
زمان شروع به فعالیت بنده در این بخش از تاریخ 9/10/84 آغاز و به مدت 10 ادامه یافت. اهم فعالیت ما در این بخش در لابراتور تجزیه بذر بود که مسوول محترم آزمایشگاه، خانم مهندس مهرآور و با قسمت های مختلف آن، فعالیت های مربوط به آن و همچنین با وسایل و تجهیزات و طرح کار آنها به خوبی آشنا شده و عملاً ما را در جریان مراحل مختلف تجزیه بذر قرار دادند.
آزمایشگاه مربوطه تشکیل شده بود. از قسمت انبار که به منظور نگهداری بذور ارسالی احداث گردید و قسمت اصلی آزمایشگاه که تقریباً کلیه کارهای مربوط به تجزیه بذر از جمله: خلوص گیری، بوجاری، وزن هزار دانه، تعیین قوه نامیه، درصد رطوبت ثبت و …. در این قسمت انجام می پذیرد.
بعضی از تجهیزات مورد استفاده در این آزمایشگاه، عبارتند از:
ترازوهایذ دقیق دیجتالی و مکانیکی، دستگاه های مختلف بوجاری، دستگاه شمارش بذر، مواد شیمیایی، لوپ و چراغ و تابلوهای استاندارد جهت کشت بذور مختلف ژرمیناتور، انکوباتور و ….
در ابتدای ورود به آزمایشگاه، با مراحل مختلف کنترل و گواهی بذر به صورت خلاصه و مفید توسط کارشناس مربوط آشنا گردیدم. کلاً هدف از ایجاد چنین آزمایشگاهی، بررسی کیفیت بذور از لحاظ خواص ژنتیکی و حفظ آن برای بذری که مشخصات بهتری سبت به محصولات مشابه خود دارند، می باشد.
در اینجا به ذکر آن مراحل در خصوص تجزیه بذر که در خود آزمایشگاه صورت می گیرد و ما کارآموزان نیز در این خصوص فعالیت داشتیم، می پردازم:
1. ثبت نمونه:
در این مورد هر رقم بذری که به آزمایشگاه ارسال می شود، ابتدا شماره ثبت می خورد و با ذکر تاریخ و کلیه مشخصات آن، پس از تجزیه، وارد دفتر مخصوصی می شود که بعضی از مشخصات آن عبارتند از:
محل تولید بذر، تاریخ ارسال به آزمایشگاه، نام زارع، شماره ثبت، درصد رطوبت، درصد خلوص، سایر ارقام، آفت مفید و غیرمفید.
2. تعیین درصد رطوبت:
این مرحله یکی از حساس ترین مراحل تجزیه محسوب می گردد، زیرا بایستی بتوان بذرهای قابل گواه را با رطوبت استاندارد در انبار نگهداری نمود که این کار، یعنی تعیین درصد رطوبت یا توسط دستگاه رطوبت سنج انجام می شود و یا طبق مراحل زیر عمل می کنیم:
ابتدا 100 گرم (در خصوص بذر مربوطه در اینجا شبدر برسیم) بذر را با ترازوی دقیق توزین می کنیم. آنگاه ظرف حاوی بذر را وارد دستگاهی با قابلیت تنظیم درجه حرارت قرار می دهیم تا بذر رطوبت خود را کاملاً از دست بدهد. پس از طی این مرحله، ظرف حاوی بذر را از دستگاه خارج نموده، درب آن را می بندیم تا رطوبت جذب نکند و بلافاصله مجدداً آن را وزن می کنیم که در مورد مثال مربوطه تعیین شبدر برسیم ارسالی به آزمایشگاه و تعیین درصد رطوبت آن.
(2/6%) مقدار رطوبت موجود در 100 گرم نمونه بذری 2/6 = 8/93-100
3. تعیین درصد قوه نامیه:
انجام این آزمایش برای تعیین درصد جوانه زنی و سبز بذور صورت می گیرد. کیله مراحل آن از قبیل مقدار بذر مورد آزمایش، بستر مناسب کشت، تعداد شمارش، تعداد تکرار آن طبق جداول استاندارد انجام می شود.
پس از رعایت مراحل ذکر شده، بذور را با بستر کشت مناسب و تعیین رطوبت کافی به ژرمیناتور منتقل نموده و دمای مربوط به آن را تنظیم می کنیم و در دفعات مشخص شده برای شمارش، تعداد بذور جوانه زده، جوانه های آنرمال و پوسیده شمارش و از سایر بذور جدا می شود که ما در این آزمایشگاه در مدت حضور خود به تعیین درصد قوه نامیه بذوری شامل:
شبدر برسیم، یک رقم فلفل، کلزای رقم 401.308 و سورگوم پرداختیم.
البته غیر از روش تعیین قوه نامیه به روش فوق که مشروط به صرف وقت می باشد، در مواقعی که احتیاج به جواب سریع و اضطراری داریم، می توانیم از محلولی به نام تترازولیوم نیز استفاده کنم. برای اینکار بذور مربوط را با این محلول آغشته کرده، در صورت قابل سبز بودنو زنده بودن جنینی، ژمول آن تغییر رنگ داده و از امکان سبز و جوانه زنی بذر اطمینان حاصل خواهد نمود.
4. تعیین درصد خلوص:
این مرحله به منظور جداسازی هرگوه شی یا بذری غیر از بذر موردنظر و همچنین جداسازی بذر شکسته و غیرنرمال و بیماری زده صورت می پذیرد. بدین شکل که ابتدا تعدادی بذر نمونه جدا و توزین می شوند. سپس توسط دو عدد الک بوجاری می شود تا افت مفید آن به صورت ابتدایی از یکدیگر جدا شوند.
بذور موجود در الک بالایی را روی میز کار خالی نموده توسط لوپ به دقت نگاه کرده و با پنس هرگونه شی باقیمانده یا بذور شکسته و فاقد قدرت جوانه زنی و سایر ارقام و محصولات و بذر علف هرز و غیرمجاز را جدا نموده و در ظرف های مخصوص و جداگانه می ریزیم. پس از اتمام خلوص گیری، بذر را وزن کرده از وزن اولیه کسر می کنیم و درصد خلوص را بدست می آوریم. همچنین درصد افت مفید و غیرمفید را نیز بدست آورده به همراه تعداد بذر هرز و سایر ارقام وارد دفترچه مخصوص نموده و اتیکت حاوی این اطلاعات را نیز داخل کیسه نمونه انداخته، درب آن را می بندیم.
5. صدور گواهی:
در صورت بدست آوردن امتیازات لازم از جهت درصد خلوص و قوه نامیه و رطوبت طبق استانداردهای موجود برای بذر موردنظر، برگه گواهی صادر شده و اقدام به خریداری از پیمانکار می شود تا پس از بوجاری آن در انبار نگهداری شود. البته در صورت عدم آگاهی بذر برای صاحب آن برگشت داده می شود.
فهرست مطالب
مقدمه: 1
سویا 2
کلزا 14
پروژه غلات 23
گندم 23
ذرت 39
سورگوم علوفه ای 50
گزارش کار مرکز تحقیقات 55
4
20