کارگاه کاربری اراضی، بررسی و شناخت شهر فریمان
فهرست مطالب
عنوان صفحه
بررسی وشناخت شهرفریمان 1
وجه تسمیه 2
بررسی وضعیت جغرافیایی واقلیمی شهر 2
بارندگی 2
باد 3
رطوبت هوا 4
عناصرآب وهوائی 6
جدول زیست اقلیمی فریمان 8
روزهای یخبندان 9
بارندگی 10
باد 10
تعیین نوع اقلیم 13
خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر
بررسی خصوصیات اجتماعی شهر ونحوه پراگندگی آن 15
دین 16
خصوصیات جمعیتی وترکیب آن ( وضع در گذشته وحال ) ، مهاجرت ، رشد جمعیت
تعداد جمعیت و تحول آن 17
متوسط رشد سالانه رشد در حال حاضر 18
ویژگیهای جمعیتی شهر درحال حاضر 18
مهاجرت 21
تعدادخانوارو متوسط تعداد اعضاء آن 24
فهرست مطالب
عنوان صفحه
آموزش 25
خصوصیات اقتصادی شهر
تصویرکلی فعالیت های اقتصادی شهردر زمینه کشاورزی ، صنعت ، تجارت و خدمات 25
بررسی کلی وضع فعالیت و اشتغال در شهر 26
خصوصیات کالبدی شهر
بررسی ومشخص نمودن محدوده های مصوب فعلی ( محدوه قانونی ، حریم شهر) 30
نظام سلسه مراتب و محله بندی شهر 31
نحوه استفاده از اراضی شهر 34
وضع کمی وکیفی کالبدی کارکردهای مختلف شهری 36
تحلیل کابریهای وضع موجود
کاربری مسکونی 37
کاربری آموزشی 39
کاربری تجاری 41
کاربری اداری ، انتظامی 42
کاربری فرهنگی 42
کاربری مذهبی 43
کاربری ورزشی 44
کاربری بهداشتی ، درمانی 44
تاسیسات و تجهیزات شهری 44
کاربری فضای سبز 45
کاربری صنعتی کارگاهی 46
فهرست مطالب
عنوان صفحه
کاربری حمل ونقل وانبارداری 46
سایرکاربریهای وضع موجود 46
سنجش شهر نسبت به شهرهای مشابه در منطقه 47
تحلیل نمودارهای توزیع نرمال در مقایس شهر فریمان 48
بررسی وضعیت کارکردهای مختلف در سطح نواحی 49
وضع مسکن در شهر 50
بررسی وضعیت کاربری و ابنیه مسکونی در مناطق مختلف شهر فریمان 51
بررسی وضع شبکه بندی خیابانها و کوچه ها 56
بررسی محوطه های تاریخی 56
ضوابط و مقررات عرصع آثار تاریخی و تعیین حریم درجه یک ودو 60
تاسیسات و تجهیزات شهری
بررسی وضع کیفی و کمی تجهزات شهری و کمبودها ومشکلات در این زمینه :
گورستان و غسالخانه 61
کشتارگاه 62
آتش نشانی 62
جایگاه سوخت 62
گرمابه 62
تجهیزات وتاسیسات مورد نیاز مسکن در شهر 63
بررسی ومطالعه نحوه استفاده شهر از نیروی برق و گاز و سیستم تلفن شهری وبین شهری 63
بررسی وتعیین حجم عبور ومروردر خیابانها وتقاطع های مهم 64
بررسی وضع حمل ونقل عمومی در وضع موجود 66
شناخت تاریخچه شهر ، نام و سابقه ی تاریخی شهر و منشاء پیدایش و روند گسترش شهر تاکنون
-شهر فریمان
فریمان فعلی قریه ای است در شمال غربی فریمان که جز دهستان نیشابور بوده است . برخی منابع نیز بنای اصلی شهر فریمان را مربوط به قبل ازاسلام می دانند.
بند فریمان از قدیمی ترین آثار پیرامون شهر فریمان است که بنای آن را در زمان دیلمیان و یا سلجوقیان دانسته اند که پس از آن مردم فریمان از شمال غربی به محل فعلی شهر نقل مکان نموده اند و اقدام به احداث قریه ای با برج و بارو نموداند که قسمتی از آثار دیوارهای آن در شمال شهر فریمان فعلی به چشم می خورد.
روستاهای تقی آباد ، لوشاب و قلعه نو فریمان نیز همزمان با پیدایش فریمان احداث شده اند آنچه که مسلم است هسته ی اولیه شهر موجود درشمال میدان امام خمینی فعلی ، خیابان های امام موسی صدر، سید جمال الدین اسد آبادی و طالقانی قرارداشته که محلات قدیمی شهر نیز درهمین محدوده شکل گرفته است.
این محدوده را وجود رباط قدیمی مربوط به دوران صفویه ، نوع معماری و مصالح بکار رفته در بناها به همراه بافت ارگانیک از دیگر محلات شهر متمایز ساخته و به آن قدمتی چند صد ساله می دهد . عموم ساختمان ها از خشت و گل ساخته شده که در حال حاضر قریب به اتفاق آنها تخریبی می باشند.
از بازارقدیمی که معمولاً هسته اولیه شهر های ایرانی در اطراف آن شکل می گیرد در شهر فریمان مدرکی در دست نیست پس از احداث و توسعه جاده جدید شهر فریمان در دوران حکومت رضاخان پهلوی به سمت جنوب با خیابان های منظم و شطرنجی و احداث ساختمان های جدید حکومتی توسعه یافت .
طی دهه های اخیر بدلیل افزایش جمعیت و مهاجرت روستائیان به شهر فریمان و ارتقای جایگاه اداری فریمان ( مرکزیت شهرستان ) مناطق جدیدی در سمت جاده شهر فریمان { بلوار امام رضا(ع)} امتداد کارخانه قند و در راستای جاده جدید فریمان به تربت جام به شهر افزوده شد.
به طور کلی در شهر فریمان 3 نوع بافت ، مطابق با دوران های مختلف رشد آن قابل تشخیص است که نشان دهنده چگونگی روند رشد شهر در دوره های گوناگون است.
الف – بافت ارگانیک و قدیمی شهر در دو سمت انتهای خیابان امام خمینی و در شمال جغرافیایی شهر.
ب – بافت میانی و شطرنجی در دو طرف خیابان امام خمینی به سمت جنوب که رشد شهر در دوران پهلوی را در بر می گیرد.
پ – بافت سازمانی و قطعات تفکیکی از پیش طراحی شده دربخش جنوبی خیابان امام رضا (ع) و در دو سمت جاده منتهی به کارخانه قند که نشان از رشد شهر در سه دهه اخیر دارد . ( طالش ، 1382 ، گزارش 2 ، ص 1 و 2 )
-وجه تسمیه :
در مورد کلمه ی فریمان ، در فرهنگ جغرافیایی ایران چنین آورده شده است : واژه فر با تشدید ، ریشه ی اوستایی و پهلوی دارد و به معنی جلال و شکوه است فری بی تشدید مخفف آفرین به معنای مدح و ستودن است و مان صیغه امرماندن می باشد . بنابراین فریمان مرکب از دو کلمه فری و مان به معنی (باشکوه و جلال بمان) است . به طور کلی در کتاب شرح سفری در ایالات خراسان و شمال غربی افغانستان نیز آمده است که شخصی به نام فریدون شاه سد فریمان را بنا نهاده است لذا این اسم بعد از تفسیر و تبدیل به فریمون و سپس فریمان تغییر کرده است عده ای نیز معتقد هستند که فریمن به معنی مرد آزاده می باشد . ( آسیایی ، 1384 ، ص 57 )
بررسی وضعیت جغرافیایی و اقلیمی شهر :
شهر فریمان دارای آبو هوای معتدل و خشک و مدیترانه ای است . ارتفاع آن از سطح دریا 1411 متر و به لحاظ توپوگرافی تقریباً هم سطح و با شیب ملایم که از نظر جغرافیایی دشت نامیده می شود .
متوسط بارندگی سالانه آن 54/12 میلیمتر بوده که پیرامون آن را اراضی نسبتاً مرغوب کشاورزی احاطه می کند که با توجه به کمیت و کیفیت بالای آبهای زیرزمینی و سطحی از رونق کشاورزی خوبی بهره مند است .
جهت باد غالب در شهر فریمان از سمت شمال به جنوب می باشد . از نظر زلزله خیزی ، این منطقه در حوزه کپه داغ و ایران مرکزی قرار می گیرد که در اطراف آن گسل های پرتکاپو و بسیار متحرک وجود دارد . ( رجوع شود به جدول شماره 2 اطلاعات اقلیمی شهرستان فریمان )
بارندگی :
اطلاعات آماری 15 ساله شهر فریمان در خصوص بارندگی حاکی است که متوسط بارندگی سالانه این شهر 36/249 میلیمتر است که این بارش در دو ماه از سال به علت درجه حرارت پایین ( ماههای دی و بهمن ) به صورت برف می باشد و بقیه آن به شکل باران نازل می شود .
از نظر توزیع فصلی بارش نی زدر شهر فریمان 50 درصد بارشها در فصل زمستان بارشها در فصل زمستان ، 7/28 درصد در فصل بهار و 85/17 درصد در فصل پاییز و 24/2 درصد بقیه در فصل تابستان روی می دهد . در میان ماههای سال ، ماه march ( اسفند ) با 81/50 میلیمتر بارندگی بیشترین میزان بارش را به خود اختصاص داده و در ماههای فروردین و بهمن نیز بارندگی قابل توجهی صورت می گیرد .
با توجه به رابطه مستقیم بین رژیم جریان رودخانه ها در فصل بهار و پاییز و زمستان در رودخانه های این منطقه آب جاری است و علاوه بر این به دلیل بارش برف در زمستان ، ذوب آنها تا اواسط بهار نیز ادامه داشته و در این فصل نیز کم و بیش در رودخانه های منطقه می توان روان آبهای سطحی را مشاهده نمود . حداکثر بارش اتفاق افتاده در سال در این منطقه طبق آمار ثبت شده سالهای 2003- 1989 ، 8/50 میلیمتر در ماه اسفند روی داده است که با رژیم بارندگی این منطقه نیزمنطبق می باشد .
باد :
بر روی هر یک از نیم کره های زمین کمربندها و نقاطی با فشارهای جوی متفاوت ( کم و زیاد 9 وجو د دارد بعضی از این کمربندها دائمی هستند و بعضی دیگر فقط در مدتی از سال ایجاد می شوند. در مناطق نیمه استوایی هر نیمکره ـ یعنی بین عرضهای 20 تا 40 درجه ـ کمربندی با فشار زیاد وجود دارد .
علت اصلی وجود نقاط و کمربندهای فشار هوا ، تقسیم نامتعادل و پرتوهای خورشید بر روی زمین است که باعث اختلاف دما در نقاط مختلف سطح زمین می شود . بحث در زمینه چگونگی شکل گیری مراکز زیر فشار و کم فشار نهایتاً به سیستم های متفاوت باد می شوند . در حوصله مبحث ما نمی گنجد ام اباید دانست که به طور کلی در هر نیم کره زمین سه سیستم کلی باد وجود دارد :
بادهای تجاری ( مرکز این بادها در مناطق نیمه استوایی دو نیم کره است که دارای هوای پرفشار هستند )
الف : بادهای غربی ( مرکز این بادهادر مناطق نیمه استوایی ولی حرکت آنها در جهت مناطق کم فشار اقیانوس منجمد شمالی است )
ب: بادهای قطبی ( این بادها در اثر پراکنده شدن توده های هوا از مناطق پرفشار قطبی و اقیانوس منجمد شمالی بوجود می آیند )
بادهای موسمی ( اختلاف میانگین درجه حرارت سالانه هوای سطح زمین و دریا باعث ایجاد بادهای زمستانی بر روی خشکی و بادهای تابستانی بر روی دریا می شود که به بادهای موسمی معروف اند .
بحث در رابطه با ماهیت بادها ، چگونگی شکل گیری و مبدا ومقصد آنها گستره ی وسیعی دارد و به همین دلیل به این نکان ذکر شده اکتفا کرده و به بررسی اطلاعات بدست آمده از ایستگاه سینوپستیک شهر مشهد برای یک دوره 10ساله می پردازیم
بررسی اطلاعات موجود حاکی از این است که در فصل بهار از نظر تعداد بیشترین باد از سمت جنوب شرقی شهر وزیده است و این در حالی است که سرعت آن 4 نات بوده اما در این فصل بادی که از جانب شمال غربی می وزد با سرعت 10 نات بیش شدت وزش باد را به خود اختصاص می دهد .
در فصل تابستان نیز بادهای شرقی از نظرتعداد بیشترین مقدار را به خود اختصاص می دهند که دارای شدت 4 تا 5 نات بوده است . در فصل پاییز و زمستان به ترتیب بادهای جنوبی و جنوب شرقی با سرعتهای 3 نات بیشترین تعداد وزش باد را به خود اختصاص می دهند .
با توجه به آنچه گفته شد بادهایی که به سرعت و شدت بالایی داشته باشند و یا به عبارت دیگر بادهای تسنر و طوفان در شهر فریمان وجود ندارد. اما هنگامی که وزش باد را به صورت مستمر وجود داشته باشد . بویژه در مناطقی با اقلیم سرد همچون فریمان همواره با سوز بوده و از یکسو باعث ناراحتی انسان شده و از سوی دیگر در صورتیکه جهت گیری و استقرار بناها با توجه به بادهای غالب پیش بینی نگردد باعث اتلاف انرژی داخل ساختمانها نیز می گردد و به همین منظور برای جلوگیری از اثرات منفی آن برای تعیین جهت وزش باد غالب تعداد دفعات وزش باد را در سرعت متوسط بادها جذب کرده و به این ترتیب جهت وزش باد غالب ابتدا برای هر یک از فصول و سپس برای کل سال محاسبه شده است .
که در فصل بهار بادهای شرقی ، جنوب شرقی و جنوب رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص می دهند و در فصل تابستان بادشرقی رتبه اول و بادهای شمال شرقی و جنوب شرقی رتبه های بعدی را به خود اختصاص می دهند . در حالیکه در فصل پاییز باد جنوبی و سپس بادهای جنوب شرقی و شرقی رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص می دهند و اما در فصل زمستان جنوب شرقی در رتبه های اول و بادهای جنوبی و شمال غربی در رتبه های بعدی قرار می گیرند و به عنوان بادهای درجه 2 محسوب می شوند. در کجموع سالانه نی زبادهای شرقی در رتبه اول قرار گرفته و به عنوان باد غالب اصلی مطرح است و بادهای جنوب شرقی و جنوبی در رتبه های بعدی قرار می گیرند .
رطوبت هوا :
منظور از رطوبت هوا ، مقدار آبی است که به صورت بخار در هوا وجود دارد . بخار آب از طریق تبخیر آب سطح اقیانوسها و دریاها ، همچنین سطوح مرطوبی چون گیاهان وارد هوا می شود این بخار بوسیله جریان هوا و باد به بقیه قسمتهای سطح زمین منتقل می شود . هر چه هوا گرمتر باشد ، بخار آب بیشتری را در خود نگه می دارد به طور مثال ظرفیت پذیرش بخار آب با دمای 18 سانتیگراد ، 3 برابر ان در هوایی با دمای 2 درجه سانتیگراد است . بنابراین به دلیل اختلاف دمای هوا در مناطق مختلف ، میزان رطوبت هوا نیز در نقاط مختلف سطح زمین به یک اندازه نیست . حداکثر میزان رطوبت هوا در نواحی استواست که با حرکت به طرف تعیین کاهش می یابد . مقدار رطوبت موجود در هوا به روشهای مختلفی چون رطوبت مطلق ، رطوبت مخصوص ، فشار بخار و رطوبت نسبی می توان اندازه گیری و بیان کرد
رطوبت مطلق :
عبارت است از وزن بخار آب موجود در هرمترمکعب از هوا واحد آن گرم در مترمکعب است .
رطوبت مخصوص :
عبارت است از وزن بخار آب موجود در هرکیلوگرم از هوا به صورت گرم در کیلوگرم نشان داده می شود .
فظار بخار:
عبارت است از فشاری که بر اثر بخار آب در هوا به وجود می آید و بر حسب میلیمتر جیوه اندازه گیری می شود .
رطوبت نسبی :
عبارت است از نسبت وزن بخار آب موجود در حجم مشخصی از هوا در یک درجه حرارت به حداکثر مقدار بخار آبی که آن حجم از هوا در همان درجه حرارت می تواند نگه دارد . زمانی که هوا حداکثر رطوبتی را که می تواند در خود نگه دارد ، جذب کند ، آن را " هوای اشباع شده " می نامند . در این حالت ، رطوبت نسبی هوا 100 درصد است ولی اگر مقدار رطوبت موجود در آن کمتر باشد که می تواند در خود نگه دارد ، رطوبت نسبی آن کمتر از 100 درصد است .
با توجه به اعداد ثبت شده در جدول شماره 7 متوسط رطوبت نسبی در ساعتهای مختلف روز شهر فریمان نشانگر این موضوع است که رطوبت نسبی در ساعت 3 گرینویچ در تمام ماههای سال بالاترین درصد را دارا بوده و ساعت 9 گرینویچ در اکثر ماهها حداقل رطوبت نسبی اتفاق افتاده است .
میزان رطوبت نسبی با دما و بارش رابطه تنگاتنگی داشته و به موازات افزایش رطوبت نسبی احتمال بارندگی و میزان بارندگی افزایش پیدا می کند . میزان رطوبت نسبی نیز با میزان تبخیر نیز نسبت عکس دارند ، از این موارد می توان اینگونه نتیجه گرفت که پی بردن به رطوبت نسبی در ماهها و فصول مختلف اولاً تعیین کننده نزولات جوی و رژیم بارندگی در منطقه بوده و ثانیاً تعیین کننده تبخیر است که با توجه به کمبود آب و حفظ و نگهداری و بهره برداری حداکثراز نزولات جوی در منطقه حائز اهمیت می باشد .
از جدول رطوبت نسبی می توان به این مطلب پی برد که رطوبت نسبی در فصول پاییز و زمستان بیشتر از 60 درصد بوده ( بجز در ساعت 5/12 ظهر که کمتر از 60 درصد می باشد ) و در فصل بهار در ساعت 5/6 عصر و 5/12 ظهر به کمتر از 50 درصد و در ساعت 5/6 صبح بیشتر از 50 درصد می رسد و در فصل تابستان در ساعت 5/6 عصر و 5/12 ظهر کمتر از 30 درصد و در ساعت 5/6 صبح بین 40 تا 50 درصد بوده است .
در دمای 20 تا 25 درجه سانتیگراد میازن رطوبت هوا تقریباً تاثیری بر انسان نداشته و رطوبت نسبی بین 30 تا 85 درصد عملاً غیرقابل احساس می شود . در دمای بیش از 25 درجه سانتیگراد تاثیر رطوبت هوا بر انسان به مرو قابل توجه می شود . بخصوص تاثیر لآن بر رطوبت و دمای پوست و درجه حرارتهای بالاتر بر میزان عرق و تبخیر آن . براساس آزمایشهای به عمل آمده در ایران در فصل تابستان دمای 24 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 50 درصد برای 98 درصد افراد مطلوب است در حالیکه در زمستان برای آنکگه 97 درصد افراد در آسایش باشند می بایست با حفظ رطوبت نسبی در حدود 50 درصد دما 21 درجه سانتیگراد باشد . از آنجایی که روش پیشنهادی اولگی نیز برای منطقه ایران صدق می باد ، لذا با استفاده از یان روش شرایطرطوبت نسبی و درجه حرارت در ایستگاه فریمان مورد بررسی قرار می گیرد .
عناصر آب وهوایی:
دما و دجه حرارت : تغییرات فیزیکی در میزان گرما و سرمای هواست
جدول شماره 1 -حداقل وحدکثرمطلق درجه حرارت در شهر فریمان ( 1985 – 1951 میلادی )
ماه
jan
Feb
Mar
Apr
May
jun
jul
Aug
Sep
Oct
Nov
Dec
سالانه
حداکثر مطلق
22
23
29
32
37
39
39
41
37
33
29
22
41
حداقل مطلق
24.5-
22.5-
18-
14-
0.5-
2
5
1
2-
9-
25-
25-
25-
جدول شماره 2 -میانگین حداقل و حداکثر دمای شهر فریمان (1985 _ 1951)
ماه
jan
Feb
Mar
Apr
May
jun
jul
Aug
Sep
Oct
Nov
Dec
سالانه
حداکثر متوسط
6.5
8.1
12.5
19.1
24.2
29.0
30.9
29.5
26.5
20.9
14.4
8.6
19.18
حداقل متوسط
5.7-
4.5-
0.1-
5.5
9.0
12.0
13.9
11.7
8.1
4.6
0.1
3.7-
4.24
میانگین ماهانه
0.4
1.8
6.2
12.4
16.6
20.5
22.4
20.6
17.3
12.8
7.3
2.6
11.74
ماخذ: منابع طبیعی خراسان
همانطور که در جدول مشاهده می شود ، حداکثر دمای مطلق سالانه ی فریمان 41 درجه سانتی گراد است و حداقل مطلق دمای سالانه 25- درجه می باشد .
میانگین حداکثر دمای فریمان 19.8 ومیانگین حداقل دما برابر 4.27 درجه سانتی گراد میباشدلازم به ذکر است که در این میان ماه تیربا متوسط حداکثر دمای 30.9 و ماه آذر با متوسط حداقل دما 2.6 درجه سانتی گراد به ترتیب گرمترین و سردترین ماه های سال در فریمان محسوب می شوند.
رطوبت : عبارت است از مقدار آب موجود در هوا
رطوبت نسبی به صورت در صد اندازه گیری می شود. روش های مختلفی چون رطوبت مطلق ، رطوبت نسبی برای اندازه گری رطوبت استفاده می شود .
رطوبت نسبی عبارت است از نسبت وزن بخار آب موجود در حجم مشخصی از هوا در یک درجه حرارت به حداقل مقدار بخار آبی که آن حجم از هوا در همان درجه حرارت می تواند در خود نگه دارد رطوبت نسبی به صورت درصد اندازه گیری می شود.
وزن بخار آب موجود در یک متر مکعب هوایx درجه 100 *—————- = رطوبت نسبی
وزن بخار آب موجود در یک متر مکعب هوای درجه حداقل
(اصول ومبانی اقلیم شناسی- تالیف: مهندس امیرشکیبامنش- مهندس مهشید قربانیان)
جدول شماره 3 – میزان رطوبت شهر فریمان (1985-1951)
ماه
jan
Feb
Mar
Apr
May
jun
jul
Aug
Sep
Oct
Nov
Dec
سالانه
حداکثر
%80
%79
%77
%73
%67
%54
%50
%52
%54
%61
%71
%78
%66
حداقل
%53
%53
%52
%46
%39
%29
%27
%25
%27
%32
%41
%51
%40
میانگین ماهانه
%66
%67
%64
%59
%53
%41
%38
%37
%40
%46
%56
%65
%53
ماخذ: منابع طبیعی خراسان
با توجه به داده های آماری موجود ،میانگین سالانه رطوبت نسبی 53 درصد که بیشترین آن مربوط ماه ژانویه (دی ماه ) با 80 درصد و کمترین آن مربوط به ماه مرداد با 25 درصد می باشد . با توجه به داده های آماری ذکر شده مشخص می گردد که رطوبت نسبی با میزان دما را بطه معکوس دارد به طوری که در گرمترین ماه (مرداد )کمترین رطوبت نسبی ،و همچنین در سردترین ماه(دی) بیشترین رطوبت نسبی را دارد .
جدول زیست اقلیمی فریمان :
با دقت در جدول بیوکلماتیک فریمان مشاهده می شود که در ماههای October و March و April با داشتن متوسط حداکثر دمای هوا و رطوبت از منطقه آسایش واقع می شوند یعنی افراد خو گرفته به یک اقیلم در حال استراحت یا در حال فعالیت احساس آسایش می نمایند و احتیاجی به وسایل گرمایش و سرمایشی وجود ندارد . ماههای Novamber و March و Decamber و Rebuaary و January با داشتن حداکثردمای هوا و حداکثر رطوبت در خارج و پایین منطقه آسایش قرار می گیرند . در این ماهها می توانیم به زای 5/12 کیلوکالری تا 8/1 درجه سانتیگراد کاهش دما راجبران کنیم . با افزودن 15 کیلو کالری انرژی در ماه No و 30 کیلو کالری در ماه March و 45 کیلوکالری در ماه De و 57 کیلوکالری در ماه Feb و 65 کیلوکالری در ماه Ja می توان تا حدی کاهش دما را جبران کرد که به منطقه آسایش نزدیک شوند یعنی در این ماهها در شب و سرصبح احتیاج به وسایل گرمایشی وجو د دارد تا افراد احساس آسایش کنند . در ماههای Sep و June و Au و July که در اواخر بهار و طول فصل تابستان می باشند با داشتن متوسط حداکثر دما و رطوبت چون در یالای منطقه آسایش واقع می شوند ما به وسایلسرمایشی احتیاج داریم تا به منطقه آسایش نزدیک شویم .
در فریمان به خاطر اقلیم سرد در اغلب ماهها با داشتن متوسط حداقل رطوبت و دما معینی در طول روز باز هم به وسایل گرمایشی نیاز است و اکثر ماهها با داشتن متوسط حداقل دما و رطوبت در پایین خط سایه قرار می گیرند .
در ماه June و Augu در طول روز با افزایش 5/12 کیلوکالری می توان تا 8/1 درجه سانتیگراد کاهش دما را جبران کرد و در ماههای Sep و May با افزایش 45 و 50 کیلوکالری در ماه Ap با افزایش 70 کیلوکالری انرژی تابشی ، می توان دمای این ماهها را تا حد منطقه آسایش بالا برد . در ماههای Oc و No وmarch و De و Ja و Feb با داشتن متوس طحداقل رطوبت و دما در فصول پاییز و زمستان که جزو ماههای سرد محسوب مسی شوند در طول روز احتیاج بهوسایل گرمایشی وجود دارد . ماههای Ja و Feb سردترین ماههای سال در فریمان هستند .
روزهای یخبندان:
جدول شماره 4 -تعداد روزهای یخبندان درطی ماههای سال(1985-1951)
سالانه
Des
Nov
Oct
Sep
Aug
jul
Jun
May
Apr
Mar
Feb
jan
ماه
110
24
14
4
0
0
0
0
0
3
15
23
27
روز های یخبندان
ماخذ:اداره ی هواشناسی
روزهای یخبندان حاصل از نوسانات شدید دمایی است .محاسبه تعداد روزهای یخبندان در انتخاب مصالح مناسب ساختمانی ،حمل و نقل و آمد و شد شهری و نیز جنس مصالح تاسیسات شهری بسیار موثر است . یخبندان در ناحیه شمال استان خراسان رضوی ، ارتباط نزدیک با هجوم توده های هوای سرد و در حدود 6 ماه از سال دارد که تاثیر آن در نقاط مرتفع به مراتب شدیدتر است .
همان طور که در جدول شماره 16 مشاهده می شود ،فریمان سالانه متوسط 110 روز یخبندان دارد که در این بین دی ماه با 27 روز، بیشترین و فروردین ماه با3 روز یخبندان ، کمترین روزهای یخبندان را دارا هستند . همچنین از اردیبهشت تا شهریورماه هم هیچ گزارشی از روزهای یخبندان ارائه نشده است یعنی روزهای یخبندان در این ماه ها وجود ندارد.
بارندگی:
میزان بارش در این استان از متوسط بارندگی در ایران پایین تر است.پراکنده گی بارش در سطح شهرستان نیز از آهنگ یکسانی تبعیت نمی کند. عمدتا مناطق مرتفع دارای بارانی حدود 150-100میلیمتردر سال می باشند و مناطق پست و کم ارتفاع در حدود کمتراز 100میلیمتر دارند.در ماههای خرداد،تیر،مردادوشهریور بارش وجود نداردو یا بسیار کم است.
جدول شماره 5 – میزان متوسط بارندگی در شهر فریمان (1985-1951)
ماه
Des
Nov
Oct
Sep
Aug
jul
Jun
May
Apr
Mar
Feb
jan
متوسط سالیانه
متوسط بارندگی
41.1
38.4
49.9
64.7
33
4.1
0.3
0.1
0.7
9.9
13.5
25.2
280.9
ماخذ: اداره ی هواشناسی خراسان رضوی
همانطور که مشاهده می شود بیشترین میزان بارندگی با 9/49 میلیمتر در اسفند ماه و مرداد ماه با 0.1 میلیمتر کمترین میزان بارندگی را داشته اند.
باد ها:
بادعبارتست از جریان و جابجایی هوا بر اثر تغییرات فشار هوا. باد یکی از پارامترهای مهم در آب و هواشناسی بوده که سرعت و جهت آن در اقلیم یک منطقه موثر است .به منظور مطالعه وضعیت باد در منطقه فریمان ، به علت عدم وجود بادنگار و بادسنج در حوزه، از آمار موجود سرعت باد ایستگاه سینوپتیک مشهد استفاده می شود.
در شهرستان فریمان به علت اختلاف فشار در نواحی درون مرزی وبرون مرزی باد های مختلف می وزد.این بادها بر حسب جهت وزش نام های مختلف به خود می گیرند وزش باد های منطقه در ارتباط با فصول سال وناهمواریهای است که مهمترین آنها عبارتند از:
باد جنوبی : این باد که باد غالب شهر فریمان می باشد بیشترین زمان وزش آن در ماههای اسفند وفروردین است.
باد جنوب غربی : بیشترین زمان وزش این باد در ماههای شهریور و بهمن می باشد.
باد جنوب شرقی : بیشترین زمان وزش این باد در تیر ماه است .
باد شمالی : این باد که در تمامی طول سال در جریان است و بیشترین زمان وزش آن در مرداد ماه است
باد شرقی : بیشترین زمان وزش این باد به ترتیب در ماههای تیر و مرداد و خرداد است.
کاربردهای مهم استفاده از باد در شکل گیری شهر:
1- جهت گیری بافت مناسب شهردر مناطق قابل توسعه در مناسبترین جهت برای مقابله با باد مزاحم و بهره گیری از باد مناسب.
2- انتخاب مسیر باند فرودگاه.
3- مکان یابی صایع دودزا در اطراف شهر ها.
4- مکان یابی پارک های جنگلی برای رفع آلودگی هوا.
5-انتخاب محل پنجره ها در ساختمان برای برقراری کوران هوا.
6- عایقکاری نمای بیرونی در جهتی که در مقابل وزش باد قرار دارد.
7- احداث باد شکن های مصنوعی یا کاشت درخت برای جلوگیری از تخریب هیی که توسط باد صورت میگیرد.
9- طبقه بندی بخش های مختلف شهری از نظر ضریب آلودگی هوا.
10- جهت گیری مناسب معابر و بافت های شهری برای استفاده ی حداکثراز باد های مناسب.
با توضیحات ذکر شده به اهمیت بررسی باد در شهر ها پی بردیم از اینرو به تفصیل به آن می پردازیم. (اطلاعات مربوط به باد شهرستان فریمان ، به علت عدم وجود، از ایستگاه سینوپتیک مشهد محاسبه می شود .)
جهت وزش باد های غالب در ماههای مختلف(1975-1971)
ماخذ:سازمان هوا شناسی
باد غالب در بهار:از سمت جنوب شرقی می وزد.
باد غالب در تابستان:از سمت شرق می وزد.
باد غالب درپاییز:ازسمت جنوب شرقی می وزد.
باد غالب در زمستان: از سمت جنوب شرقی و شمال غربی می وزد.
باد غالب سالانه: از سمت شرق و جنوب شرقی می وزد.
باید توجه داشت که باد غالب بادی است که شدت وزش آن نسبت به سایر باد ها که در جهات مختلف می وزد بیشتر است.
برای محاسبه ی باد غالب از حاصلضرب تعداد باد درهر ماه در سرعت باد در جهات مختلف و با میانگین گرفتن از این شذت وزش باد ها در هر فصل می توان جهت باد غالب را به راحتی با ترسیم نمودار به آن پی برد که ما در اینجا به دلیل نبود این داده ها به ترسیم جدول باد های غالب به تفکیک فصل ها بسنده کرده ایم.
گلباد سالیانه مشهد (1975-1971)
با توجه به نمودار فوق به طور سالیانه بیشترین تعدا باد را 1تا3،4تا6و بیش تر از 7 نات را در جهت شرق وجنوب شرقی داریم و کمترین تعداد باد را در غرب و جنوب غربی شاهد هستیم.
به طور کلی 57% از کل باد هایی که وجود دارند باد نسبتا آرام وملایمی را دارا می باشند.
تعیین نوع اقلیم:
-روش دمارتن:
براساس متوسط بارندگی سالانه ومیانگین سالانه درجه حرارت استوار است. I=
که در آنP مقدار بارندگی سالانه برحسب میلی متر T میانگین درجه حرارت سالانه برحسب درجه سانتیگراد وIضریب خشکی می باشد.
بسیارمرطوب I<32
مرطوب 28<I<34/9
نیمه مرطوب 24<I<27/9
مدیترانه ای 20<I<23/9
*نیمه خشک 10<I<19/9
خشک I<10
I=280.9/(11.74+10)=12.92
اقلیم نمای دمارتن
اقلیم نمای دمارتین
در این نمودار محور افقی میزان بارندگی بر حسب میلیمتر و محور عمودی میزان دما بر حسب درجه سانتی گراد نشان می دهد.
طبق بررسی انجام شده به روش دمارتن شهر فریمان درتقسیمات ذکر شده دراقلیم نیمه خشک قرار می گیرد.
جدول شماره 6 – تعیین اقلیم فریمان براساس 9 اقلیم ایران
ردیف
نوع اقلیم
میانگین حداکثر دما در تابستان
میانگین حداقل دما در زمستان
در مورد فریمان
1
تابستان گرم وبسیار مرطوب ,بدون فصل زمستان
35تا45
10تا15
2
تابستان بسیارگرم و مرطوب ,بدون فصل زمستان
45تا50
5تا10
3
تابستان گرم و مرطوب , زمستان معتدل
35تا40
0تا5
4
تابستان بسیارگرم ,بدون فصل زمستان
40تا45
5تا10
5
تابستان بسیارگرم وخشک, زمستان معتدل
40تا45
0تا5
6
تابستان گرم وخشک, زمستان معتدل
35تا40
0تا5
7
تابستان گرم وخشک, زمستان سرد
35تا40
0تا5-
8
تابستان گرم وخشک, زمستان بسیار سرد
35تا40
5-تا10-
ح. ت:30.9
ح. ز :5.7-
9
تابستان معتدل ومرطوب, زمستان معتدل
25تا30
0تا5
خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر
برررسی خصوصیات اجتماعی شهرو نحوه پرداکندگی آن
مقدمه :
خصوصیات اجتماعی هر شهری زاییده موقعیت و ویژگی های طبیعی مکان استفرار شهر ، نوع زندگی ، بینش و آداب و سنن ، سواد ، نوع معیشت ، وضعیت سیاسی و اداری ، تاریخ و … جمعیت ساکن در آن شهر در طی زمان است و یا به عبارتی ویژگی های اجتماعی هر شهری برآیند عملکرد جمعیت ساکن در آن شهر در زمینه های مختلف اقتصادی ، فرهنگی ، اداری و … بر بستر جغرافیایی مشخص می باشد ضمن اینکه اصولاً شهرها کانون همه جاذبه های اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی نواحی جغرافیایی محسوب می شوند که تحت تاثیر دو دسته عوامل مشخص بالا دست ( فرهنگی ملی ) و جاذبه ها و شرایط نواحی اطراف خود قرار دارند که از طرفی دارای خصیصه ها و یا ویژگی های اجتماعی پیرامون خود هستند و از طرفی جریان فرهنگی و اجتماعی بوجود آمده در سطح ملی را به نواحی اطراف هدایت می کنند و بخصوص اینکه با گسترش ارتباطات این مهم اثر پذیری بیشتری پیدا کرده است و در واقع شهرها پل ارتباطی بین ارتباط ویژگی های اجتماعی و فرهنگی نواحی اطراف خود با مراکز بزرگ انسانی محسوب می شوند . (طرح جامع شیروان مهندسان مشاور اوت ،1380)
– دین :
براساس سرشماری نفوس و مسکن آبان 1375 ، 8/99 درصد جمعیت شهر فریمان مسلمان بوده اند و ادیان کلیمی و مسیحی در این شهر بدون پیرو بوده اند.
جدول شماره (7) – توزیع نسبی جمعیت بر حسب دین
نوع دین
پیرو در شهر فریمان
مسلمان
99.8
زرتشتی
0.04
مسیحی
0.00
کلیمی
0.00
اظهار نشده
0.16
مجموع
100.00
ماخذ :سرشماری عمومی نفوس و مسکن – 1375
2-2-2 ) تراکم کلی جمعیت درسطح شهر و تغییرات آن در مناطق مختلف :
تراکم جمعیت شاخصی است که متوسط تعداد افراد در واحد سطح را نشان می دهد و در مورد هر منطقه جغرافیایی از تقسیم تعداد جمعیت به مساحت( بر حسب کیلومتر مربع ) به دست می آید به عبارت دیگر اگر جمعیت یک منطقه P و S مساحت آن بر حسب کیلومتر مربع باشد تراکم جمعیت عبارت خواهد بود از :
P/S = تراکم جمعیت
به طور کلی تراکم جمعیت درشهرستان فریمان در سال 1380 ، 1/11 نفر درکیلومتر مربع بوده است . (آسیایی ، 1384 ،ص 64 )
در حالی که در سال 1375 تراکم شهرستان 76/18 نفر بوده است.
تراکم کلی شهر فریمان در سال 1375 با مساحتی حدود 2074.3 کیلومتر مربع و جمعیت 26966 نفر 13 نفر بر کیلومتر مربع بوده است .
جدول شماره ( 8 ) -تراکم مناطق شهر فریمان
مناطق
1
2
1-3
2-3
4
5
6
تراکم جمعیت
95
82
63
19
119
57
69
خصو صیا ت جمعیتی وترکیب آن(وضع در گذشته وحال)،مهاجرت،رشد جمعیت
-تعداد جمعیت و تحول آن :
تعداد جمعیت ساکن در محدوده شهر فریمان در مقاطع زمانی سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن درسال 1345 بالغ بر 7897 نفر بوده است پس از یک دهه و در سال 1355 به 12385 نفر افزایش یافته است این روند صعودی در دو دهه پس از آن نیز ادامه یافته و تعداد جمعیت ساکن شهر در سال 1365 و 1375 به ترتیب به 21138 نفر و 26966 نفر رسیده است . این روند تحول مبین آن است که تعداد جمعیت شهر درطول این دوره سی ساله کمی بیش از 4/3 برابر شده است درحالیکه شدت افزایش جمعیت شهر در طی سه دهه متوالی این دوره زمانی متفاوت بوده و به ترتیب حاکی از 6/1 ، 7/1 و 3/21 برابر شدن تعداد جمعیت ساکن شهر در هر یک از این سه دهه است . به بیان دیگر ضریب افزایش جمعیت شهردر دهه 75-1365 کمتر از ضرایب متناظر آن در دو دهه دیگر و در دهه 65-1355 بیشتر از آن در دو دهه دیگر بوده است.
برپایه نتایج مقدماتی سرشماری عمومی کارگاهی سال 1381 و تعداد جمعیت ساکن شهر فریمان در حال حاضر در حدود 4/31 هزار نفر برآورد می شود مقایسه تعداد جمعیت ساکن شهر در سالهای 1375 و 1381نشان می دهد که در طول این دوره شش ساله تعداد جمعیت شهر تنها حدود 16 درصد افزایش یافته است که در مقایسه با ضریب متناظر آن در دهه 75-1365 مبین ادامه روند تحول جمعیت شهر در دهه مورد اشاره با شدت اندکی بیشتر در چند سال اخیر است.
جدول شماره ( 9 ) -روند تحول جمعیت و متوسط رشد سالانه آن در شهر فریمان
تعداد جمعیت
متوسط رشد سالانه
1345
1355
1365
1375
1385
1395
45-55
55-65
65-75
75-85
85-95
75-95
45-95
7897
12385
21138
26966
36776
47400
4.5
5.4
2.4
5.7
2.5
2.8
3.6
متوسط رشد سالانه جمعیت شهر در حال حاضر :
برپایه روند تحول تعداد جمعیت شهر در دهه های گذشته ، متوسط رشد سالانه جمعیت شهر در دهه 55-1345 در حدود 60/4 درصد بوده است که در دهه 65-1355به حدود 49/5 درصد افزایش می یابد لیکن در روندی کاهشی اندازه این متوسط در دهه 75-1365 به حدود 46/2 درصد تنزل می یابد به همین ترتیب ، اندازه متوسط رشد سالانه جمعیت شهر در دوره شش ساله اخیر در حدود 57/2 درصد برآورد می شود که اندکی بیشتر از آن در دهه قبل از آن است.
ویژگی های جمعیتی شهر در حال حاضر :
آخرین اطلاعات آماری رسمی در مورد جمعیت شهر فریمان و ویژگی های آن نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 می باشد که با استفاده از آن به برخی از ویژگی های جمعیت شهر در بندهای زیر اشاره نموده و در موارد لزوم به روند تحول آنها در گذشته نیز می پردازیم لیکن پیش از آن اشاره می شود که از کل جمعیت ساکن شهر تعداد 26803 نفر در خانوارهای معمولی و 163 نفر در خانوارهای دسته جمعی زندگی می کرده اند .
توزیع سنی و جنسی جمعیت
در سال 1375 از کل جمعیت ساکن شهر تعداد 11702 نفر در سنین 14-0 سالگی بوده اند لذا اندازه میزان جوانی جمعیت شهر در حدود 4/43 درصد است که حاکی ازجوانی زیاد جمعیت شهر است به همین ترتیب ، تعداد جمعیت شهر در دو گروه سنی 15- 64 ساله و بیشتر به ترتیب 14305 نفر و 959 نفر است که 0/53 درصد و 6/3 درصد تعداد کل جمعیت شهر است می توان نشان داد که اندازه این سه نسبت در جمعیت خانوارهای معمولی ساکن شهر به ترتیب 5/43 درصد ، 9/52 درصد و 6/3 درصد می باشد علت این تفاوت آن است که بخش بزرگتری از جمعیت خانوارهای دسته جمعی ساکن شهر در گروه عمده سنی میانسالان قرار می گیرند بررسی بیشتر الگوی توزیع جنسی جمعیت شهر نشان دهنده واکنش آنان به سیاست های جمعیتی اعمال شده در سال های گذشته است به این معنی که در سالهای اولیه انقلاب و در پی اعمال سیاست های انبساطی جمعیت میزان باروری زنان ساکن شهر نیز نسبت به گذشته تا حد زیادی افزایش یافته و لیکن پس از گذشت چند سال و تغییر سیاست های جمعیتی کشور و پیگیری سیاست های انقباضی جمعیت میزان باروری زنان ساکن شهر نیز در یک روند پیوسته در طول دهه 75-1365 تا حد زیادی کاهش می یابد به طوری که در پایان این دوره زمانی به حداقل اندازه خود در طول دوره سی ساله گذشته می رسد . کمتر بودن تعداد جمعیت گروه سنی 4- 0 ساله نسبت به گروه سنی 9-5 و تعداد جمعیت گروه سنی اخیرالذکر نسبت به تعداد جمعیت گروه سنی 14-10 ساله علیرغم افزایش تعداد فوت شدگان به موازات افزایش سن جمعیت و نیز افزایش تعداد جمعیت پایه شهر در 15 سال گذشته موید این برداشت است.
برآیند کلی الگوی توزیع سنی جمعیت در اندازه میانگین و میانه سنی آنان خلاصه می شود در سال 1375 اندازه میانگین سنی جمعیت شهر د حدود 4/22 سال و اندازه میانه سنی آنان 7/17 سال است . اطلاعات در دسترس مبین آن است که اندازه میانگین سنی زنان شهر ( 3/22 سال ) اندکی بیشتر از آن برای مردان ( 6/22 سال ) بوده و لیکن اندازه میانه سنی زنان ( 0/18 سال) کمی کمتر از آن برای مردان ( 8/17 سال ) است در هر حال این اندازه ها نشان دهنده جوانی بسیار زیاد جمعیت شهر است به طوری که سن نیمی از آنان کمتر از 18 سال بوده و ضمناً هر یک از ساکنان شهر به طور متوسط تنها حدود 5/22 سال سن دارد.
روند تحول الگوی توزیع سنی جمعیت شهر در سالهای گذشته نشان می دهد که به تبع تغییر سیاست های جمعیتی اندازه پارامترهای توزیع سنی جمعیت نیز متناسب با آن تغییر کرده و از آن جمله درطول دهه گذشته اندازه میزان جوانی جمعیت ( سهم نسبی جمعیت کمتر از پانزده ساله در کل جمعیت ) شهر کاهش یافته و در مقابل اندازه میانگین و میانه سنی جمعیت افزایش یافته است . در سال 1365 در جمعیت ساکن شهر فریمان اندازه سهم نسبی جمعیت کمتر از 15 ساله ، جمعیت 64-15 ساله و جمعیت 65 ساله و بالاتر به ترتیب 7/49 درصد ، 8/47 درصد و 5/2 درصد بوده و اندازه میانگین سنی آنان 2/20 سال است به ترتیب ملاحظه می شود که کاهش میزان باروری زنان و نیز افزاش سطح امید به زندگی جمعیت شهر در طول دهه گذشته باعث شده است تا میزان جوانی جمعیت شهر کاهش یافته و در مقابل سهم نسبی جمعیت میانسال و کهنسال و به تبع آن میانگین و میانه سنی جمعیت شهر افزایش یابد .
همچنین ، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 اندازه نسبت جنسی جمعیت ساکن شهر در حدود 9/102 نشان می دهد که برآیند اندازه متناظر آن در جمعیت خانوار معمولی ساکن شهر ( 8/101 ) و جمعیت خانوارهای دسته جمعی شهر ( 8/222) می باشد . پایین بودن اندازه نسبت جنسی جمعیت شهر به احتمال زیاد ناشی از فراوانی نسبی بیشتر مردان در میان مهاجران خارج شده از شهر در قیاس با آن برای مهاجران وارد شده به شهر است و به بیان دیگر احتمالا فراوانی نسبی مهاجرت های خانوادگی در میان مهاجران وارد شده به شهر و فراوانی نسبی مهاجرت های شغلی و تحصیلی و عمدتا انفرادی و مردانه در میان مهاجران خارج شده از شهر بیشتر از دیگری است. تغیرات اندازه نسبت جنسی جمعیت شهر در گروه های سنی مختلف تا حد زیادی موید این برداشت است .
در هر حال ، الگوی توزیع سنی جمعیت شهر نشان دهنده پتانسیل درونزای آن برای بالا بردن اندازه میزان زاد ولد جمعیت و رشد طبیعی آن است . مگر آن که سیاسات های تجدیدی و انقباضی جمعیت با قوت ادامه یابد . علت این امر جوانی بسیار زیاد جمعیت شهر است که در آینده موجب افزایش سهم نسبی جمعیت شهر است که در آینده موجب افزایش سهم نسبی جمعیت در سن باروری در کل جمعیت شهر می شود و برای تثبیت کاهش رشد طبیعی جمعیت اثر این افزایش باید با کاهش میزان بارروری زنان تعدیل شود .
براساس اطلاعات به دست آمده از مرکز بهداشت شهر فریمان در سال1383 جمعیتی معادل30911 نفر برآورد شده است که در مقایسه با جمعیت سال 1375 (26966) ، 3945 نفر افزایش داشته است .
میزان رشد جمعیت در این دوره 8 ساله برابر با 1.7 درصد می باشد.
نمودار- هرم سنی- جنسی شهر فریمان – 1383
مهاجرت :
پیشتر گفته شد در طول دوره 65-1355 متوسط رشد واقعی سالانه جمعیت شهر فریمان در حدود 46/2 درصد می باشد . مقایسه این میزان رشد با میزان رشد طبیعی جمعیت شهر در طی این دوره زمانی ( که در حدود 47/2 درصد تخمین زده می شود ) حاکی از قرار داشتن شهر در حالت تراز مهاجرتی می باشد به بیان دیگر در این مقایسه این میزان رشد با میزان رشد طبیعی جمعیت شهر در طی این دوره زمانی تعداد مهاجران خارج شده از شهر تقریباً برابر با اثر جمعیتی مهاجران وارد شده به شهر ( حاصل جمع تعداد وارد شدگان و رشد طبیعی آنان ) است از این رو با توجه به اطلاعات در دسترس مشاور تعداد مهاجران خارج شده از شهر در این دوره زمانی را در حدود 6/3 هزار نفر برآورد می کند در صورتی که نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن اطلاعات مربوط به ویژگی های جمعیتی مهاجران وارد شده و خارج شده را ارائه می نمود امکان بررسی تاثیر مهاجرت بر ساختار جمعیت شهر فراهم می شد لیکن این نتایج تنها برخی ویژگی های مهارجان وارد شده به شهر را ارائه می دهد و لذا در این بند نیز تنها به تحلیل توصیفی همین ویژگی ها می پردازیم
جدول شماره ( 10 ) -توزیع سنی و جنسی شهر فریمان در سال 1375
شرح
مرد و زن
مرد
زن
کل
26966
13677
13289
4-0 ساله
3177
1634
1543
9-5 ساله
3998
2071
1927
14-10 ساله
4527
2349
2178
19-15 ساله
3259
1602
1657
24-20 ساله
2203
976
1227
29-25 ساله
2151
1096
1055
34-30 ساله
1666
879
787
39-35 ساله
1467
728
739
44-40 ساله
1145
583
562
49-45 ساله
677
322
355
54-50 ساله
635
292
343
59-55 ساله
562
296
266
64-60 ساله
540
301
239
65 ساله و بیشتر
959
548
411
میانگین سنی
22.4
22.6
22.3
میانه سنی
17.7
17.5
18
ماخذ : سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ، در دهه 75-1365 بالغ بر 3308 نفر مهاجر وارد شهر فریمان شده اند که در زمان سرشماری در این شهر سکونت داشته اند برخی از خصوصیات این مهاجران عبارت است از:
– از کل مهاجران وارد شده به شهر تعداد 1713 نفر مرد و 1595 نفر زن هستند که متناظر با اندازه نسبت جنسی 4/107 در میان آنان است . این نسبت نشان دهنده فراوانی نسبی بیشتر مردان در میان جمعیت مهاجر وارد شده به شهر در قیاس با آن در جمعیت شهر است . بررسی الگوی توزیع سنی و جنسی وارد شدگان نشان می دهند که فزونی نسبتا بیشتر تعداد مردان سنین 15 تا 20 سالگی و سنین بالای میانسالی نسبت به زنان واقع در این سنین علت اصلی بالا رفتن اندازه نسبت جنسی در میان مهاجران است به احتمال زیاد این امر ناشی از مهاجرت بیشتر مردان به این شهر برای دامه تحصیل و یا بازگشت مردان به شهر خود پس از گذراندن یک دوره مهاجرت شغلی در سایر مراکز جمعیتی کشور است ، ضمن آن که برخی از روستاییان نیز برای دستیابی به کار به این شهر مهاجرت می کنند.
– از کل مهاجران وارد شده به شهر ، تعداد 1646 نفر (8/49 درصد) از شهرها و 1623 نفر ( 1/49 درصد ) از روستاها به این شهر مهاجرت کرده اند ، ضمن آنکه مبداء مهاجرت 39 نفر (1/1 درصد ) آنان نیز نامشخص است این نسبت ها حاکی از سهم نسبی قابل توجه مهاجرانی است که مبدا مهاجرات آنان شهرها می باشد و نکته قابل ملاحظه آن که بخشی قابل توجهی از مهاجران روستایی وارد شده به شهر ( حدود 6/90 درصد 9 کسانی هشتند که از روستاهای شهرستان فریمان به این شهر آمه اند د حالیکه همین موقعیت برای مهاجران وار د شده به شهر فریمان از سایر شهرهای استان خراسان وجود دارد و حدود 6/81 درصد مهاجران دارای مبدا مهارت شهری کسانی هستند که از شهرهای استان خراسان به شهر فریمان مهاجرت کرده اند.
– در میان مهاجران وارد شده به شهر ، تعدا 1470 نفر (4/44 درصد ) از مراکز جمعیتی شهرستان فریمان ، 1485 نفر ( 9/44 درصد از سایر شهرستانهای استان خراسان و 314 نفر ( 5/9 درصد ) از سایر استانهای کشور به این شهر آمده اند ضمن آنکه مبداء مهاجرت 39 نفر (2/1 درصد ) از وارد شدگان به مشهد نیز نامشخص است به این ترتیب ملاحظه می شود که شهر فریمان در وهله اول مقصد مهاجرت به شهر نیز نامشخص است پس در وهله اول مقصد مهاجرت روستائیان ، این شهرستان بوده و در وهله بعد پذیرای مهاجرانی است که از شهرهای استان خراسان ( به ویژه شهرستان مشهد ) به این شهر وارد می شود و چندان جاذبه ای برای جذب مهاجران سایر استانهای کشور ندارد.
جدول شماره ( 11 ) -توزیع مهاجران وارد شده به شهر فریمان در دهه 75-1365 به تفکیک جنس و مبدا مهاجرت
شرح
مرد و زن
مرد
زن
کل
3308
1713
1595
شهرستان فریمان
1470
766
704
شهر
–
–
–
روستا
1470
766
704
سایر شهرستان های خراسان
1485
774
741
شهر
1343
670
673
روستا
142
74
68
شهرستان های کل کشور
314
187
127
شهر
303
182
121
روستا
11
5
6
خارج از کشور
–
–
–
اظهار نشده
39
16
23
ماخذ : سرشماری عمومی نفوس و مسکن – 1375
– علاوه بر موارد بالا ، اطلاعات در دسترس نشان می دهد که بخش بزرگی ( حدود 3/89 درصد ) از مهاجران وارد شده به شهر فریمان در دهه مورد نظر کسانی هستند که از مراکز جمعیتی استان خراسان به این شهر آمده اند که در میان آنان نیز مهاجران وارد شده از سایر مراکز جمعیتی شهرستان فریمان ، سهم نسبی قابل توجهی (7/49 درصد ) را تشکیل می دهند . پس از استان خراسان ، تعداد و سهم نسبی مهاجران وارد شده از استان تهران 85 نفر ( 6/2 درصد ) استان سیستان و بلوچستان 60 نفر ( 8/1 درصد ) استان مازندران 26 نفر (8/0 درصد ) و استان کرمان 19 نفر ( 6/0 درصد ) بیشتر از سایر استانها می باشد که جمعاً مبداء مهاجرت 7/3 درصد از مهاجران وارد شده به شهر فریمان هستند به این ترتیب شهر فریمان را باید یکی از پایگاههای اولیه استقرار و اسکان مهاجران داخل شهرستانی استان خراسان تلقی کرد.
– تعداد خانوار و متوسط تعداد اعضای آن :
بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 تعداد خانوارهای معمولی ساکن شهر فریمان در این سال بالغ بر 5518 خانوار است که با توجه به تعداد جمعیت این خانوارها متوسط تعداد اعضای هر یک از آنها 86/4 نفر است. اندازه این میانگین نشان دهنده بزرگی نسب خانوارهای ساکن شهر و فراوانی بالنسبه بیشتر خانوارهای دارای جمعیت زیاد است که می تواند ناشی از وجود خانوارهای سنتی و چند هسته ای و زیاد بودن با روری در میان زنان بخشی از خانوارها و … باشد. در سال مورد بررسی در کل خانوارهای معمولی ساکن شهر فریمان سهم نسبی خانوارهای کم جمعیت (1 تا 3 نفره ) 0/33 درصد ، خانوارهای با جمعیت متوسط (4 و5 نفره ) 0/30 درصد و خانوارهای پرجمعیت (6 نفره و بزرگتر ) 0/37 درصد است .
می توان نشان داد که در طول دهه گذشته به موازات کاهش میزان باروری و زاد ولد در جمعیت شهر فریمان متوسط یک خانوار و نیز فراوانی نسبی خانوارهای پرجمعیت در این شهر نیز کاسته شده است . در سال 1365 متوسط بعد خانوار در شهر فریمان 19/5 نفر بوده و سهم نسبی خانوارهای کم جمعیت با جمعیت متوسط و پرجمعیت در کل خانوارهای معمول ساکن شهر نیز به ترتیب 7/28 درصد ، 5/27 درصد و 8/43 درصد است .
جدول شماره ( 12 ) – توزیع خانوار های معمولی ساکن شهر فریمان به تفکیک تعداد اعضا
شرح
مجموع
1 نفره
2 نفره
3 نفره
4 نفره
5نفره
6 نفره
7 نفره
8 نفره
9 نفره
10 نفره و بیشتر
تعداد
5518
217
648
956
908
746
662
590
394
232
165
درصد
100.0
3.9
11.8
17.3
16.5
13.5
12.0
10.7
7.1
4.2
3.0
ماخذ : سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375 ، نتایج تفصیلی شهر فریمان
– آموزش
در آبان 1375 از جمعیت 6/24 ساله شهر فریمان 36/71 درصد در حال تحصیل بوده اند . در این شهر 16/96 درصد از کودکان ، 85/91 درصد از نوجوانان و 48/38 درصد از جوانان به تحصیل اشتغال داشته اند .
از جمعیت این شهر 4532 نفر در دوره ابتدایی و سواد آموزی ، 2727 نفر در دوره راهنمایی ، 2067 نفر در دوره متوسطه و 180 نفر در دوره عالی در حال تحصیل بوده اند .
جدول شماره ( 13 ) -درصد جمعیت 6-24 ساله در حال تحصیل بر حسب گروه های عمده سنی به تفکیک جنس
گروه های عمده سنی
شهر فریمان
مرد
زن
جمعیت (6-24 ساله )
73.51
69.21
کودکان (6-10 ساله )
96.32
96.01
نوجوانان (11-14 ساله )
93.64
90.07
جوانان (15-24 ساله )
39.41
37.55
ماخذ : سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375 ،نتایج تفصیلی شهر فریمان
خصوصیات اقتصادی شهر
تصویر کلی فعالیت های اقتصادی شهر در زمینه کشاورزی ، صنعت ،تجارت و خدمات :
بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 از کل شاغلان ساکن شهر فریمان 598 نفر ( 1/10 درصد ) در بخش کشاورزی و دامپروری ، 2325 نفر( 7/39 درصد ) در بخش صنایع و معان و 2853 نفر( 5/48 درصد) در بخش خدمات به کار اشتغال دارند . ضمن آن که نوع فعالیت 101 نفر ( 7/1 درصد ) از شاغلان نیز نامشخص و اظهار نشده است . این الگوی توزیع هر چند نشان دهنده نقش مسلط بخش خدمات در ایجاد اشتغال برای جمعیت فعال شهر است لیکن مبین اهمیت بسیار زیاد اشتغال در بخش صنایع و معادن نیز می باشد به طوری که از هر 10 نفر شاغل ساکن این شهر تقریباً 5 نفر در بخش خدمات ، 4 نفر در بخش صنایع و معادن و 1 نفر در بخش کشاورزی و دامپروری مشغول به کار می باشند . از این رو ملاحظه می شود که در قیاس با بخش خدمات و بخش صنایع و معادن بخش کشاورزی و دامپروری در ایجاد اشتغال برای ساکنان شهر دارای اهمیت و نقشی بسیار کوچک است . در همین سال اندازه این چهار نسبت در نظام اشتغال شهری استان خراسان به ترتیب 4/6 درصد ، 7/31 درصد ، 9/59 درصد و 0/2 درصد بوده است .
بررسی کلی وضع فعالیت و اشتغال در شهر:
ویژگی های اقتصادی جمعیت بازتاب نظام کنش و واکنش جامعه نسبت به انجام فعالیت های اقتصادی و نیز امکانات و منابعی است که در فرآیند این فعالیت ها مورد استفاده قرار می گیرد. شاخص ها و ممیز هایی چون میزان فعالیت ، میزان اشتغال و بیکاری و ساختار بخشی و رشته فعالیتی و نیز وضع شغل شاغلان از جمله این ویژگی ها است که در بندهای زیر به آنها اشاره می شود.
– میزان فعالیت جمعیت :
میزان فعالیت جمعیت نشان دهنده میزان مشارکت آنان در فعالیت های نظام اقتصادی است . بر این اساس میزان فعالیت عمومی جمعیت نشان دهنده درصدی از جمعیت در سن کار و فعالیت ( جمعیت ده ساله و بالاتر ) است که وارد بازار کارشده و متقاضی شغل و انجام فعالیت اقتصادی می باشند ( جمعیت فعال ) . ازآنجا که به دلایل مختلف معمولاً همه افرادی که وارد بازار کار می شوند امکان یافتن شغل و مشارکت عملی در فعالیت های اقتصادی را نمی یابند و در جستجوی کار در این بازار هستند، لذا اندازه میزان فعالیت واقعی نشان دهنده درصدی از جمعیت در سن کار و فعالیت می باشند که عملاً مشغول انجام فعالیت های اقتصادی می باشند ( شاغلان ) . به این ترتیب هر چند سهم نسبی بیکاران در جمعیت فعال وارد شده به بازار کار بیشتر باشد تفاوت اندازه این دو شخاص اقتصادی جمعیت هم بیشتر است .
برپایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 در این سال تعداد کل جمعیت ده ساله و بالاتر ساکن شهر فریمان بالغ بر 19791 نفر بوده است که از میان آنان 6525 نفر وارد بازار کار شده ( جمعیت فعال ) و 12903 نفر نیز در خارج از این بازار قرار دارند ( جمیعت غیر فعال ) . ضمن آن که وضع فعالیت 363 نفر از آنان نیز نامشخص و اظهار نشده است به این ترتیب اندازه میزان فعالیت عمومی جمعیت شهر فریمان 6/33 درصد است این رقم به معنی آن است که حدود یک سوم جمعیت در سن کار و فعالیت شهر وارد بازار کار شده و مایل به مشارکت در انجام فعالیت های اقتصادی است و حدود دو سوم آنان هرگز وارد بازار کار نشده و تمایلی به انجام این فعالیت ها ندارند.
بررسی های اجمالی وجود این وضعیت را نشان می دهد :
عدم ورود بخش قابل توجهی از زنان به بازار کار و پرداختن آنان به امور خانه دارای مهمترین عامل پایین بودن اندازه این شاخص است در سال 1375 حدود 5/54 درصد از کل زنان ده ساله و بالاتر ساکن شهر فریمان خانه دار بوده اند و این گروه 1/27 درصد کل جمعیت ده ساله و بالاتر ساکن شهر را تشکیل می دهند .
سهم نسبی قابل توجه نوجوانان وجوانان در جمعیت در سن کار و فعالیت و اشتغال به تحصیل آنان نیز از جمله عوامل اصلی وارد نشدن آنان به بازار کار وبه منزله اندازه میزان فعالیت عمومی جمعیت است. این ویژگی هم در میان مردان و هم در میان زنان مشاهده می شود در سال 1375 حدود 2/32 درصد از جمعیت ده ساله و بالاتر ساکن شهر فریمان را محصلان تشکیل می داده اند .
برآیند تاثیر این دو عامل و سایر عوامل ذی مدخل در ورود جمعیت به بازار کار ( مانند بازنشستگی ، عدم توانایی انجام کار و…) در میان مردان و زنان ساکن شهر باعث شده است تا میزان فعالیت عمومی زنان (6/7 درصد ) در سطح بسیار پایینی بوده و به مراتب پایین تر از میزان متناظر آن برای مردان 2/59 درصد می باشد و یا این که زنان تنها 2/11 درصد کل جمعیت فعال شهر را تشکیل دهند .
همچنین اطلاعات سرشماری نشان می دهد از کل جمعیت فعال شهر تعداد 5887 نفر شاغل و 638 نفر بیکار هستند .لذا اندازه میزان فعالیت واقعی جمعیت شهر در محدوده 3/30 درصد است و اندازه متناظر آن برای مردان و زنان به ترتیب 7/54 در صد و 6/5 درصد وبوده و سهم نسبی زنان شاغل در کل شاغلان شهر 1/9 در صد می باشد به بیان دیگر از هر 11 شاغل ساکن شهر فریمان 10 نفر مرد و 1 نفر زن است .
– میزان اشتغال و بیکاری
میزان اشتغال نشان دهنده درصدی از جمعیت فعال (عرضه نیروی کار) است که امکان یافتن شغل را داشته است. بنابراین اندازه میزان اشتغال جمعیت نشان دهنده میزان هماهنگی و انطباق عرضه و تقاضای شغل است که عرضه شغل متاثر از میزان امکانات و پتانسیل اشتغال زایی نظام اقتصادی شغل ناشی از عرضه نیرو کار می باشد.
هر چه فاصله این دو بیشتر باشد اندازه میزان اشتغال کمتر و میزان بیکاری بیشتر می باشد ( ضمن آن که همواره سطحی حداقل از میزان بیکاری به عنوان یک وضعیت ناگزیر نظام اقتصادی وجود دارد ) .
در هر حال با توجه به آمارهای ارئه شده در بالا اندازه میزان اشتغال جمعیت فعال ساکن شهر فریمان در سال 1375 در حدود 2/90 درصد و اندازه میزان بیکاری جمعیت فعال شهر 8/9 درصد است اندازه متناظر این دو نسبت برای مردان فعال ساکن شهر 4/92 درصد و 6/7 درصد و برای زنان فعال ساکن شهر 4/73 درصد و 6/26 درصد است که حاکی از بیشتر بودن میزان بیکاری در میان زنان ( علیرغم پایین بودن میزان فعالیت آنان ) در قیاس با مردان است.
جدول شماره ( 14 ) – توزیع جمعیت 10 ساله و بالاتر شهر فریمان بر حسب وضع فعالیت و اشتغال در سال1375
شرح
مجموع
جمعیت فعال
شاغل
بیکار
جمعیت غیر فعال
محصل
خانه دار
سایر
اظهار نشده
مرد و زن
19791
6525
5887
638
12903
6374
5411
1118
363
مرد
9972
5792
5349
443
3988
3232
55
701
192
زن
9819
733
538
195
8915
3142
5356
417
171
ماخذ : سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375 ،نتایج تفصیلی شهر فریمان
– توزیع شاغلان بر حسب وضع شغلی آنان :
ساختار بخشی و رشته فعالیتی اشتغال ، تکنولوژی تولید ونظام بهره برداری و متناظر آن در کارگاههای اقتصادی و نیز الگوی تصدی گری بخش دولتی در نظام اقتصادی میزان اهمیت نسبی بازار محلی و کارگاههای کوچک اقتصادی، چگونگی اندازه سرمایه های به کارگرفته شده در جریان تولید و … عواملی هستند که ساختار وضع شغلی اشتغال را شکل می دهند . برآیند تاثیر عوامل موثر بر این ساختار در اقتصاد شهر فریمان باعث شده است تا در سال 1375 در نظام اشتغال این شهر :
از کل شاغلان شهر تعداد 3898 نفر ( 8/70 درصد ) وابسته به بخش خصوصی 1593 نفر( 9/28 درصد) وابسته به بخش عمومی و 14 نفر( 3/0 درصد)وابسته به بخش تعاونی هستند . به این ترتیب ملاحظه می شود که علیرغم نقش واهمیت نسبی بخش عمومی در ایجاد اشتغال برای ساکنان شهر ، بخش خصوصی دارای اهمیتی به مراتب بیشتر از آن بوده و تقریباً از هر 10 نفر شاغل ساکن این شهر بیش از 7 نفر در بخش خصوصی و کمتر از 3 نفر در بخش عمومی مشغول کار هستند.
ساختار بخشی ورشته فعالیتی نظام اقتصادی نقش بالنسبه قابل توجه بازار محلی در نظام مبادلات اقتصاد شهر وسهم بالنسبه با اهمیت سرمایه های کوچک و کارگاههای کوچک در اقتصاد شهر و … باعث شده است تا بخشی از نظام بهره برداری از کارگاههای شهر را نظامی پیشه ور متکی به بازار محلی در نظر بگیریم که بخش قابل توجهی از فعالیت آن از طریق کارگاههای کوچک انجام می شود و از همین رو بالغ بر 1131 نفر از شاغلان شهر را کسانی تشکیل می دهند که کارگاههای کوچک متعلق به خود را به تنهایی و یا به کمک اعضای فامیل و بدون پرداخت دستمزد اداره می کنند ( کارکنان مستقل ) این گروه از کارکنان 8/23 درصد کل شاغلان شهر را تشکیل می دهند .
سهم نظام کارفرمایی و مزد و حقوق بگیری در الگوی بهره برداری از کارگاهها و اقتصاد شهر در سطح بالای قرار دارد و نقش غالب و مسلط را در هدایت و کنترل فعالیت های پایه نظام اقتصادی شهر بر عهده دارد . در سال مورد نظر از کل شاغلان شهر 88 نفر (6/1 درصد ) کارفرما و 8/24 نفر (9/43 درصد ) مزد و حقوق بگیر هستند که به وضوح نشان دهنده اهمیت نسبی زیاد این نظام در اقتصاد شهر است .
از کل شاغلان شهر 81 نفر ( 5/1 درصد ) کارکن فامیلی بدون مزد هستند که در کارگاههای کوچک پیشه وری – خانوادگی به کار اشتغال دارند .
می توان نشان داد که ساختار وضع شغلی شاغلان در بخش ها و رشته فعالیت های اقتصادی شهر با یکدیگر متفاوت بوده و نظارم کارفرمایی و مزد و حقوق بگیری در فعالیت های تولیدی و نظام پیشه وری و کارگاههای کوچک در بسیاری از فعالیت های خدماتی دارای اهمیت نسبی بیشتری در قیاس با سایر فعالیت ها می باشد.
جدول شماره ( 15 ) – ساختار بخشی و رشته فعالیتی اشتغال در شهر فریمان در سال 1375
شرح
تعداد
درصد
مرد و زن
مرد
زن
مرد و زن
مرد
زن
مجموع
5887
5349
538
100.0
100.0
100.0
کشاورزی و دامپروری و …
598
584
14
10.1
10.9
2.6
معدن
12
12
0.2
0.2
صنعت
1696
1661
35
28.8
31.1
6.5
آب برق گاز
92
87
5
1.6
1.6
0.9
ساختمان
535
529
6
9.1
9.9
1.1
بخش خدمات
2853
2398
455
48.5
44.8
84.6
عمده فروشی ، خرده فروشی رستوران و هتلداری
706
694
12
12.0
13.0
2.2
حمل و نقل و انبارداری و ارتباطات
498
492
6
8.5
9.2
1.1
واسطه گری های مالی
73
72
1
1.2
1.3
0.2
مستغلات ، کسب و کار و …
40
38
2
0.7
0.7
0.4
اداره امور عمومی و دفاع
586
532
54
10.0
9.9
10.0
آموزش
697
378
319
11.8
7.1
59.3
بهداشت و مددکاری اجتماعی
131
95
36
2.2
1.8
6.7
سایر فعالیت های خدمات عمومی و اجتماعی و شخصی
97
75
22
1.7
1.4
4.1
سایر فعالیت های خدماتی
25
22
3
0.4
0.4
0.6
فعالیت های نامشخص و اظهار نشده
101
78
23
1.7
1.5
4.3
ماخذ : همان
خصوصیات کالبدی شهر
بررسی ومشخص نمودن محدوده های مصوب فعلی(محدوده قانونی،حریم شهر)
هرشهردو محدوده دارد:
الف- محدوده قانونی : محدوده ای است که شهرداری موظف به ارائه خدمات عمومی مثل اتوبوس رانی ،پارک وفضای سبز،جمع آوری زباله و… می باشد.
ب- حریم شهر :اراضی وزمین های خالی است که بهترین گزینه برای ساخت وسازطی یک دوره زمانی خاص(درطرح جامع25سال ودرطرح هادی 10ساله می باشد) درنظر گرفته می شود.
درشهر فریمان محدوده قانونی بر هم منطبق می باشند واین محدوده حدود640هکتار می باشد وحریم شهر شهر فریمان نیز حدود2400هکتار می باشد.
نقشه محدوده خدماتی وقانونی شهرفریمان
نظام سلسله مراتب و محله بندی شهر
در شهر فریمان تقسیم بندی و مرزبندی محلات و نواحی شهری بیشتر تابع سلسله مراتب و نظم شبکه معابر می باشد.
در وضع موجود خیابان امام موسی صدر ، امام خمینی و شهید رجایی در امتداد شمال و جنوب شهر را به دو ناحیه تقریبا مساوی شرقی و غربی تقسیم کرده اند.
ناحیه یک با مساحت 3543978 متر مربع در غرب و ناحیه دو با مساحت 3053776 متر مربع در شرق محور فوق واقع شده اند که هریک شامل سه محله می باشند . ناحیه یک در بر گیرنده یک، دو و سه و ناحیه دو در بر گیرنده محلات چهار ، پنج و شش می باشد . محدوده محلات شهر عبارتست از:
محله یک : در شمال غربی شهر واقع شده است و محدود به خیابان امام موسی صدر در شرق ، خیابان طالقانی در جنوب و محدوده قانونی در غرب و شمال می باشد. مساحت این محدوده 589459 متر مربع می باشد.
محله دو : در غرب شهر واقع شده است و محدود به خیابان طالقانی در شمال ، خیابان امام خمینی در شرق، خیابان امام رضا در جنوب و محدوده قانونی در غرب می باشد. مساحت این محدوده 1197501 متر مربع می باشد.
محله سه : در جنوب غربی شهر واقع شده است و محدود به خیابان امام رضادر شمال ، خیابان شهید رجایی در شرق و محدوده قانونی درجنوب وغرب می باشد. مساحت این محدوده 1757018 متر مربع می باشد.
محله چهار : در شمال شرقی شهر واقع شده است و محدود به خیابان امام موسی صدر در غرب، خیابان سید جمال الدین اسد آبادی در جنوب و محدوده قانونی در شرق و شمال می باشد. مساحت این محدوده 716366 متر مربع می باشد.
محله پنج : در شرق شهر واقع شده است و محدود به خیابان سید جمال الدین اسد آبادیدر شمال ، خیابان امام خمینی در غرب ، خیابان امام رضا (ع) در جنوب و محدوده قانونی در شرق می باشد. مساحت این محدوده 1193299 متر مربع می باشد.
محله شش : در جنوب شرقی شهر واقع شده است و محدود به خیابان امام رضا در شمال ، خیابان شهید رجایی در غرب و محدوده قانونی در شرق وجنوب می باشد. مساحت این محدوده 1144111 متر مربع می باشد.
با توجه به مطالعات صورت گرفته و آمار و اطلاعات جمع آوری شده بیشترین تراکم محلات در محله دو به میزان 67.1 نفر در هکتار و کمترین آن مربوط به محله سه با میزان 22.66 نفر در هکتار می باشد .
جدول شماره 16- تراکم محلات شهر فریمان
محله
جمعیت (نفر )
مساحت خالص
(متر مربع )
مساحت ناخالص
(متر مربع)
تراکم ناخالص
(نفر در هکتار)
1
3446
502698
589459
58.46
2
8035
875525
1197501
67.1
3
4014
1185900
1771339
22.66
4
3816
448925
716366
53.26
5
7054
886740
1193299
59.11
6
4835
798054
1144111
42.25
ماخذ:طرح هادی فریمان
نمودار مقایسه تراکم ناخالص محلات 6 گانه ی شهر فریمان
همانطور که ملاحظه می شود محله 2 بیشترین جمعیت را دارا می باشد و محله 1 کمترین میزان جمعیت در میان 6 محله را شامل می شود. با توجه به مطالعات انجام شده و استناد به برداشت های میدانی مشاورین طرح هادی فریمان(طاش) بیشترین میزان تراکم ناخالص محلات در محله دو به میزان 67.1 نفر در هکتار و کمترین آن مربوط به محله سه به میزان 22.66نفر در هکتار می باشد.
نقشه زیر تقسیم بندی محلات را نشان می دهد.
نحوه استفاده از اراضی شهر
مساحت محدوده قانونی شهر فریمان در زمان تهیه طرح هادی پییشین 573.4696هکتار بوده است که در طی دوره طرح 81.6713 هکتار در قسمت جنوب شهر به محدوده قانونی آن اضافه شده است مساحت کل ناخالص شهر به 655.1406 هکتار رسیده است.
تراکم ناخالص شهر برابر 47.62 نفر در هکتار و سرانه زمین شهری برابر 152.66 متر مربع است.
از کل اراضی داخل محدوده 463.95هکتار (معادل 70.8درصد )از کل شهربه کاربری های خالص شهری اختصاص دارد و 191.1941 هکتار (معادل 29.2درصد) از مساحت باقی مانده از مساحت کل شهر شامل 30.9 هکتار اراضی کشاورزی ، 3.25هکتار دامداری و 157 هکتار اراضی دارای کاربری که تا کنون مورد استفاده قرار نگرفته اند می باشد.
جدول شماره 17- محاسبه سطوح درصد و سرانه موجود کابری های سطح شهر فریمان
نوع کاربری
وضع موجود
مساحت
درصد
سرانه
آموزشی
آموزش عمومی
کودکستان
1772
77703
1.19%
2.49
دبستان
20831
راهنمایی
30505
دبیرستان
15057
سایر آموزشیها
9538
آموزش عالی
فنی حرفه ای
13492
45963
0.7%
1.47
دانشگاه
29702
0.73%
مدرسه علمیه
2769
2.1%
تجاری
0.73%
1.54
اداری_انتظامی
137302
2.10%
4.40
فرهنگی
13262
0.20%
0.43
مذهبی
8099
0.13%
0.36
ورزشی
81518
1.24%
2.61
درمانی
28137
0.43%
0.90
بهداشتی
1950
0.03%
0.06
فضای سبز
تجهیز شده
147932
459600
7.02%
14.73
باغات
219251
فضای سبز حفاظت شده
92416
پذیرایی و جهانگردی
209
؟؟
0.1%
صنعتی وکارگاهی
48382
0.74%
1.55
حمل و نقل
حمل و نقل و انبار
23575
1960066
29.91%
62.80
شبکه راهها
1936491
تاسیسات و تجهیزات شهری
114823
1.75%
3.68
اراضی ذخیره
0
0.00%
0.00
مسکونی
1738893
26.54%
56
جمع خالص شهری
4763119
72.70%
15266
زمین های بایر که در طرح هادی مصوب کاربری به آن داده شده
کاربری مغایر استفاده می شود
کشاورزی
309054
1788290
27.30%
57.32
دامداری
34828
27.30%
57.32
دارای کاربری پیشنهادی
911126
دارای طرح مصوب
533282
جمع ناخالص شهری
6551409
100%
362.65
وضع کمی و کیفی کالبدی کارکردهای مختلف شهری
وضع کمی و کیفی کارکردهای مختلف شهری را می توام از طریق مقایسه میان سرانه ی وضع موجود کاربریهای مختلف شهری و سرانه ی استاندارد انها مشخص نمود که از این طریق می توان کمبود ها و نیازها را شناسایی نموده و جهت رفع آنها برنامه ریزی کرد جدول زیر سرانه ی استاندارد و وضع موجود کاربریهای شهر فریمان را در مقیاس شهری نشان می دهد که پس از مقایسه این دو سرانه مازاد سرانه و کمبودها شناسایی می شوند.
جدول شماره 18- محاسبه کمبود و مازاد کاربریهای شهر فریمان در مقیاس شهر
کاربری
سرانه وضع موجود
سرانه استاندارد
کمبودها و مازادها
مسکونی
56
42.04
13.96
آموزشی و آموزش عالی
3.97
3.19
0.78
تجاری
1.54
1.29
0.25
اداری – انتظامی
4.4
2.37
2.03
فرهنگی – مذهبی
0.69
0.6
0.09
ورزشی
2.61
0.89
1.72
بهداشتی درمانی
0.96
0.85
0.11
فضای سبز
14.73
1.01
12.72
جهانگردی و پذیرایی
0.01
0.07
0.06-
صنایع و کارگاهها
1.55
1.28
0.27
حمل و نقل و انبار + شبکه معابر
62.80
3754
25.26
تاسیسات و تجهیزات شهری
3.68
1.68
2
همانطور که در جدول شماره مشاهده می گردد ، شهر فریمان از نظر کاربری جهانگردی و پذیرایی دارای کمبود اساسی می باشد بطوریکه سرانه ی این کاربری در وضع موجود 0.01 متر مربع می باشد و این در مقایسه یا سرانه ی استاندارد ، 0.06 متر مربع کمبود احساس می شود. همچنین در رابطه با سرانه ی سایر کاربریهای شهر فریمان باید گفت که در در مقایسه سرانه های وضع موجود و استاندارد به این نتیجه رسیدیم که شهر فریمان در رابطه با سایر کاربریها کمبود و نیازی را در مقیاس شهر احساس نمی کند.
تحلیل کاربریهای وضع موجود
کاربری مسکونی :
در حال حاضر 1738893 متر مربع ( معادل 26 در صد ) از اراضی شهر به کاربری مسکونی اختصاص دارد که با توجه به جمعیت 31200 نفری وضع موجود سرانه ای معادل 55.7 را داراست.
بخش وسیعی از اراضی با پیش بینی کاربری مسکونی طبق طرح هادی در وضع موجود تحقق پیدا نکرده اند، از مهمترین دلایل آن را میتوان به عدم رشد جمعیت شهر مطابق پیش بینی طرح هادی گذشته و اضافه شدن بخش جنوبی محله سه به محدوده ی قانونی شهر اشاره کرد.
مساحت کل اراضی در سطح شهر 984860متر مربع معادل 15درصد مساحت کل شهر می باشد
تراکم خالص مسکونی در وضع موجود 179.42نفر در هکتار می باشد که مبین تراکم پایین در شهر فریمان است و با توجه به نقشه تعداد طبقات وضع موجود مشخص می شود که تقریبا تمامی ابنیه وضع موجود یک یا دو طبقه هستند که نشانگر توسعه ی افقی شهر فریمان در سالیان گذشته است .
محله یک :
سطح کاربری مسکونی در محله یک191976 متر مربع معادل32.57 درصد از سطح کل محله و 11درصد از کل کاربری مسکونی شهر است.این محله دارای بافت قدیمی و ارگانیک است، که باعث شده بخش زیادی از بناهای این محله را بنا های مرمتی و تخریبی تشکیل دهد که حاکی از بی کیفیت بودن بناها می باشد و نیاز به بازسازی و نوسازی را ضروری می دارد.
محله دو :
سطح کاربری مسکونی در محله دو 447799متر مربع معادل 37.39 درصد از سطح کل محله و 25.75 درصد از کل کاربری مسکونی شهر است.این محله در سطح کنونی دارای بیسترین سطح کاربری مسکونی در شهر است.از نظر کالبدی این محله دارای بافتی شطرنجی است که از خصوصیات بافت های میانی و جدید شهر است.
بخشی از بافت های شمالی محله دو از کیفیت پایینی بر خوردار می باشد و باقی ابنیه از کیفیت قابل قبولی برخوردارند.
محله سه :
سطح کاربری مسکونی در محله سه 223608متر مربع معادل 12.62 درصد از سطح کل محله و 12.86 در صد ازکل کاربری مسکونی شهر است.
محله سه به طور کلی جزو بافت جدید شهر است،بخس جنوبی این محله پس از تهیه طرح هادی شهر به آن اضافه شد که در جنوب کمربندی و دانشگاه پیام نور قرار گرفته است.
کلیه ابنیه در این محله دارای کیفیتی قابل قبول است.
محله چهار :
سطح کاربری مسکونی در محله چهار 212599متر مربع معادل 29.68ردصد از کل محله و 12.23درصد از کل کاربری مسکونی شهر است.این محله در برگیرنده نیمی دیکر از بافت قدیمی شهر است و ماننند محله یک دارای بافتی ارگانیک می باشد،و کیفیت ابنیه آن بیشتر مرمتی و تخریبی اند.
محله پنج :
سطح کاربری مسکونی در سطح محله پنج 293018متر مربع معادل 32.94در صد از کل محله و 22.6 درصد از کل کاربری شهر است.محله پنج از نظر کالبدیهمانند محله دو در برگیرنده بخشب از بافت میانه(در شمال ومرکز محله ) و قسمتی از بافت جدید شهر (در جنوب محله) است.این محله از نظر کالبدی دارای بافتی منظم و شطرنجی می باشد که جهت شبکه اصلی بافت،شمالی _ جنوبی است.
بافت کالبدی این محله از نظر کیفیت قابل قبول است به استثنای قسمتی از محدوده شمال و مرکز محله.
محله شش :
سطح کاربری مسکونی محله شش269364مترمربع معادل 23.54درصد ازسطح کل محله و15.5 درصد از کل کاربری مسکونی شهر است.
این محله نیز از محلات قرار گرفته در بافت جدید شهر است و مانند محله سه ، قسمتی از آن در شمال کمربندی و بخشی از آن در جنوب کمر نبدی قرار دارد.
محله شش نیز دارای بافتی منظم و شطرنجی است و کیفیت ابنیه موجود در این محله به دلیل جدید بودن قابل قبول می باشند.
کاربری آموزشی :
آموزش عمومی:
فضاهای آموزشی که در این گروه قرار می گیرند شامل کودستان ، دبستان ، راهنمایی ، دبیرستان و آموزشگاه ها می باشند در حال حاضر 77703 متر مربع معادل 2/1 درصد از اراضی شهر و 8/62 درصد از کاربری آموزشی ( 2/37 درصد بقیه این کاربری به آموزش عالی اختصاص دارد ) به کاربری آموزش عمومی اختصاص دارد که با توجه به جمعیت کنونی شهر سرانه ای معادل 49/2 متر مربع را دارا می باشد .
بر اساس اعلام اداره ی آمو.زش و پرورش شهرستان فریمان به طور کلی کلیه ی مدارس موجود در شهر از کیفیت ابنیه ی قابل قبولی برخوردار می باشند و غالب آنها نیاز به تعمیر (جزئی) دارند .
کودکستان
مساحت اختصاص یافته به این کاربری در وضع موجود 1772 متر مربع معادل 3/2 درصد از کاربری آموزش عمومی در فالب دو واحد آموزشی می باشد . که به این ترتیب سرانه ی کودکستان در وضع موجود 057/0 متر مربع است. هر دو واحد مهد کودک شهر فریمان در محله ی دو واقع شده است .
یکی از دو مهد کودک با مساحت 365 متر مربع در خیابان شهید بهشتی و دیگری با مساحت 1407 متر مربع در مقاطع خیابان شهید مطهری غربی و سعدی قرار گرفته است . لازم به ذکر است که مهد کودک خیابان شهید بهشتی بدون مجوز رسمی از شهرداری در زمینی با کاربری مسکونی فعالیت می نماید .
دبستان
مساحت اختصاص یافته به این کاربری در وضع موجود 20831 متر مربع معادل 8/26 درصد از کاربری آموزش عمومی می باشد که سرانه ی این کاربری در شهر فریمان 67/0 متر مربع است . دبستان های موجود در قالب 20 واحد آموزشی فعالیت می نمایند که شامل 11 مدرسه ی ابتدایی دخترانه و 9 مدرسه ابتدایی پسرانه است
محله ی یک فاقد واحد آموزشی در این سطح می باشد که با توجه به سطح نسبتا زیادی که کاربری مسکونی در این محله داراست ( معادل 2/38 در صد از سطح خالص کل منطقه ) این محله با کمبود واحد آموزشی در این سطح روبه رو می باشد
محله ی دو به عنوان بزرگترین محله از نظر مساحت بافت مسکونی دارای چهار واحد آموزشی در این سطح است با مساحتی معادل 7882 متر مربع . دبستان های محله ی دو بیشتر در حاشیه ی محله قرار گرفته اند که از نظر تامین شعاع دسترسی جهت افراد ساکن در محله از موقعیت مناسبی بر خوردار نمی باشند . اما با توجه به پراکندگی دبستان ها در سطح شهر مشخص می شود که دبستان های این محله ، کمبود فضای آموزشی سایر محلات شهر را نیز تامین می نماید که با در نظر گرفتن این نکته می توان گفت توزیع کاربری های آموزشی در این سطح در محله ی دو نسبت به کل شهر مطلوب است .
تنها دبستان این محله در قسمت شمالی محله سه قرار گرفته است با توجه به گستردگی محله ، این محله به شدت با کمبود دبستان مواجه است .
مساحت دبستان های موجود در محله ی چهار 2493 متر مربع در قالب دو وهحد آموزشی است . که به واسطه ی قرار گیری کاربری های آموزشی در حاشیه محله ، دسترسی به آنها شرایط مناسبی ندارد .
در محله ی پنج تنها دو واحد آموزشی با مساحت 3823 متر مربع وجود دارد که با توجه به مساحت مسکونی موجود دبستان های موجود جوابگوی نیاز افراد ساکن محله نیستند .
محله ی شش از محلات بافت جدید شهر است . در این محله یک واحد آموزشی با مساحت 3401 متر مربع وجود دارد . که به دلیل مکان یابی نامناسب (در حاشیه و نزدیک کمربندی ) نمی تواند به خوبی بافت موجود را تحت پوشش قرار دهد .
مدرسه راهنمایی
مساحت واحد آموزشی در مقطع راهنمایی در وضع موجود 30505 متر مربع ، معادل 3/39 درصد از کاربری آموزش عمومی در قالب 16 واحد آموزشی است که شامل 7 مدرسه ی راهنمایی دخترانه و 9 مدرسه ی پسرانه ی می باشد .پراکنش این کاربری در سطح شهر مطلوب است به جزء
الف ) دو واحد آموزشی قسمت شمالی محله ی سه که در حاشیه بافت مسکونی قرار گرفته است .
ب ) قسمت جنوبی محله ی سه که علی رغم گسترش بافت مسکونی فاقد فضای آموزش راهنمایی است.
ج ) واحد های آموزش راهنمایی محله ی پنج در قسمت شمالی این محله متمرکز شده اند.
دبیرستان
مساحت دبیرستان های موجود شهر 15057 متر مربع معادل 4/19 درصد از کاربری های آموزشی را به خود اختصاص داده است که در غالب 4 دبیرستان دخترانه و 5 دبیرستان پسرانه می باشد . سرانهی این کاربری در سطح شهر 48/0متر مربع می باشد . دبیرستان های موجود به جزء در محله ی سه از پخشایش خوبی در سطح شهر برخوردارند محله ی سه به عنوان بزرگترین محله از نظر مساحت ، فاقد دبیرستان می باشد و دسترسی افراد ساکن در محله با دبیرستان های مجاور به راحتی امکان پذیر نیست .
سایر فضاهای آموزشی :
بخشی از اراضی شهر که دارای کاربری آموزشی است و زمین آنها در اختیار آموزش و پرورش است و یا جهت ساخت فضای آموزشیدر نظر گرفته شده اند و تا زمان تهیه ی نقشه وضع مجود شهر نوع فضای آموزشی آنها نامشخص بوده است . مساحت این کاربری 9538 متر مربع معادل 3/12 درصد از کاربری آموزش عمومی است . سرانه ی این کاربری 3/0 متر مربع است . از نظر پخشایش 2933 متر مربع از این کاربری در قالب دو واحد واحد آموزشی در محله ی دو و 6605 متر مربع از این کاربری نیز در قالب دو واحد آموزشی در محله ی پنج قرار گرفته اند .
آموزش عالی :
فضاهای آموزشی که در این گروه قرار می گشرند شامل آموزشگاه های فنی و حرفه ای ، مدارس علمیه و دانشگاه ها می باشد . در وضعیت کنونی مساحت این کاربری ها 45963 متر مربع معادل 7/0 درصد از کل اراضی شهر و 1/37 درصد از کاربری آموزشی است که با توجه به جمعیت حال حاضر شهر ، سرانه ی این کاربری 47/1 متر مربع است .
آموزشگاه فنی حرفه ای :
مساحت اختصاص یافته در وضع موجود 1349 متر مربع یعنی 4/29 درصد از کاربری آموزش عالی که در قالب 4 واحد آموزشی فعالیت می نمایند و سرانه این کاربری 43/0 متر مربع است . به جزء یک واحد آموزشی که در محله ی شش قرار دارد باقی آموزشگاه های فنی و حرفه ای در حاشیه بیرونی محله پنج واقع شده اند . این آموزشگاه ها به دلیل قرارگیری در حاشیه ی خیابان اصلی و مهم شهر ، از دسترسی مناسبی برخوردار می باشند . در حال حاضر دو واحد مدرسه علمیه به مساحت 2769 متر مربع در شهر فریمان دایر می باشد . این مقدار برابر 6درصد از کاربری آموزش عالی است . سرانه ی مدارس علمیه شهر 08/0 متر مربع می باشد .
دانشگاه:
تنها مرکز دانشگاهی شهر فریمان دانشگاه پیام نور است که در بخش جنوبی شهر و حاشیه ی خیابان شهید رجائی واقع شده است . مساحت این آموزشگاه در وضع موجود 29702 متر مربع برابر 62/64 درصد از کاربری آموزش عالی است . سرانه ی فضای دانشگاهی شهر فریمان 95/0 متر مربع است .
کاربری تجاری :
کل فضاهای تجاری موجود در فریمان 47971 متر مربع ، معادل 7/0 درصد از کل اراضی شهر است که به این ترتیب سرانه ی این کاربری در سطح شهر 54/1 متر مربع می باشد .
معضل اساسی این کاربری عدم توزیع مناسب آن از نظر سلسله مراتب فضایی در سطح شهر است . قرار گیری قالب فضاهای تجاری به شکل خطی و در لبه ی خارجی محلات شهر و در حاشیه ی خیابان امام موسی صدر ، امام خمینی ، شهید رجایی و بلوار امام رضا (ع) به این فضاها مقیاسی در حد شهر و حداقل ناحیه بخشیده است و از طرف دیگر امکان عدم دسترسی به کاربری های تجاری در سلسله مراتب پایین تر به ویژه در داخل محلات ، موجب پایین آمدن کیفیت زندگی در بخش های میانی محلات شده است .این مشکل بیشتر در بافت های قدیمی (محله ی یک و چهار ) و بافت جدید (محله ی سه و شش) نمودار است . به علاوه قرار گیری غالب فضاهای تجاری در حاشیه ی خیابان های اصلی موجب افزایش زمان و مسافت جابه جایی های درون شهری شده است .
کاربری اداری_انتظامی :
ساحت فضاهای اداری – انتظامی موجود در شهر 137302 متر مربع ، برابر 1/2 درصد از کل اراضی شهر است که در وضع موجود سرانه ی این کاربری 4/4 متر مربع می باشد .به جزء تعدادی از فضاهای اداری و انتظامی که در حاشیه کمربندی و سایر نقاط شهر پراکنده می باشند باقی این فضاها در حاشیه ی میدان امام خمینی و حاشیه ی خیابان های منتهی به آن جای گرفته اند . تمرکز این کاربری ها در این بخش شهر از نکات مثبت توزیع فضایی کاربری های اداری فریمان است .به طور کلی فضاهای اداری – انتظامی که در محدوده فوق واقع شده اند همگی در ابنیه با ارزش تاریخی واقع شده اند و سایر فضاها از کیفیت قابل قبولی بر خوردار است.
کاربری فرهنگی :
در وضع موجود شهر فریمان 3/13282 متر مربع معادل 2/0 درصد از کل اراضی شهر به فضاهای فرهنگی اختصاص پیدا کرده است و سرانه آن در وضع موجود 43/0 متر مربع می باشد .
– فضاهای فرهنگی فعال فریمان به طور کلی شامل موارد زیر هستند :
– مجتمع فرهنگی و هنری شهید مطهری وابسته به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی
– کتابخانه ی عمومی در خیابان امام خمینی
– دو کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
– سینما در خیابان امام خمینی
– کاروانسرای قدیمی فریمان
– امور تربیتی آموزش و پرورش در خیابان طالقانی
که با توجه به علاقه و گرایش مردم به مسائل فرهنگی این فضاها از مساحت کافی بر خوردار نیستند. این فضاها در سطح شهر از توزیع مناسبی برخوردار نیستند چرا که تمامی این فضاها در نیمه ی شمالی شهر . در مجاور معابر اصلی واقع شده اند . فضاهای فرهنگی نیمه ی جنوبی شهر نیز دور از بافت مسکونی شهر قرار گرفته اند .همچنین این فضاها به لحاظ سلسله مراتب عملکردی از تنوع مناسبی برخوردار نیستند .
کاربری مذهبی :
در حال حاضر 8/8096 متر مربع معادل 1/0 درصد از کل اراضی شهر به کاربری مذهبی اختصاص یافته است . سرانه ی این کاربری در وضع موجود برابر 26/0 متر مربع است .
محله یک دارای یک فضای مذهبی با مساحت 1970 متر مربعع می باشد . این فضا در میانه لبه ی شرقی محله و در حاشیه ی خیابان امام موسی صدر قرار گرفته است که موقعیت نا مناسبی را به لحاظ دسترسی محله ای دارد . محله دو دارای شش فضای مذهبی با مجموع مساحت 6/2970 مترمربع است که نمای آنها در نیمه ی شرقی محله واقع شده اند . به این ترتیب در حالیکه نیمه ی غربی محله فاقد فضای مذهبی است در نیمه ی شرقی به واسطه ی تعدد فضاهای مذهبی ، ساکنان از دسترسی مناسبی با این فضاها بر خوردارند .در محله ی سه علی رغم وسعت قابل توجه آن هیچگونه بنای مذهبی وجود ندارد. که با توجه به بافت مسکونی موجود در آن و قرار گیری آن در سمت و سوی توسعه ی شهر این کمبود به طور جدی احساس می شود . در محله ی چهار نیز همانند محله ی یک ، تنها یک فضای مذهبی با مساحت 697 متر مربع احداث شده است. این فضا به دلیل قرارگیری نامناسب نمی تواند دسترسی مناسبی را برای ساکنین فراهم کند . در محله ی پنج ، چهار فضای مذهبی با مساحت2/1296 وجود دارد . در این محله تمامی بناهای مذهبی در نیمه ی غربی آن متمرکز شده اند که اگر چه تقریبا دسترسی مناسبی را برای ساکنین این قسمت محله دارند . اما با توجه به توسعه محله پنج به سمت شرق و احداث واحد های جدید مسکونی در این بخش محله ، فضاهای موجود از موقعیت مناسبی برای کا محله برخوردار نمی باشند . در محله ی شش دو بنای مذهبی با مساحت 1163 متر مربع قرار دارد . بناهای مذهبی این محله به دلیل جدا بودن از بافت موجود مسکونی و قرارگیری در لبه محله از موقعیت مناسبی بر خوردار نمی باشند ، اما در صورت توسعه این محله و شکل گیری کل بافت مسکونی آن ، فضای مذهبی موجود در شرق محله به واسطه ی قرار گیری در میانه محله از موقعیت مناسبی از نظر تامین دسترسی کل ساکنان برخوردار است که البته در آن صورت این دو فضا به تنهایی برای ساکنان این محله کافی نمی باشند . در حال حاضر شهر فریمان فاقد بناها و فضاهای مذهبی در مقیاس شهر ، مانند مسجد جامع ، مصلی، عیدگاه و … می باشد . که با توجه به جمعیت فریمان و موقعیت اجتماعی و اقتصادی آن و مرکز شهرستان بودن این شهر ، از کمبودهای اساسی وضع موجود شهر می باشد .
کاربری ورزشی :
کل فضاهای موجود شهر فریمان 81518 متر مربع مساحت دارند که معادل 2/1 درصد از کل اراضی شهر می باشد . سرانه ی این کاربری در وضع موجود 61/2 متر مربع است . اماکن ورزشی متعلق به سازمان تربیت بدنی در شهر فریمان یک سالن سرپوشیده به مساحت زیر بنا 1500 متر مربع در خیابان طالقانی و استادیوم ورزشی شهید سجودی با مساحت 40000 متر مربع واقع در خیابان شهید رجائی می باشد .سایر فضاهای ورزشی موجود در مالکیت سازمان تربیت بدنی نمی باشد و به دیگر ارگان ها تعلق دارند.
نکته ی حائز اهمیت در مورد کاربری های ورزشی موجود شهر فریمان مقیاس عملکرد آنهاست و فضای موجود با توجه به موقعیت قرار گیری و کمبود آنها بیشتر مقیاس عملکردی در حد شهر و حداقل ناحیه ای دارند و بافت موجود شهر فاقد فضاهای آموزشی در مقیاس محله می باشد .
کاربری بهداشتی _ درمانی :
مساحت فضاهای بهداشتی – درمانی موجود در شهر فریمان 29328 متر مربع برابر 45/0 درصد از کل اراضی شهر می باشد و سرانه این کاربری 94/0 متر مربع است . پراکنش این کاربری ها را در سطح شهر نشان می دهد .
این فضاها معمولا در مرکز شهر و در پیرامون خیابان امام خمینی و امام رضا (ع) قرار گرفته اند . بیمارستان اما خمینی با مساحت 19099 متر مربع در حاشیه ی خیابان امام خمینی ، مرکز بهداشتی درمانی شهید مطهری به مساحت 3573 متر مربع واقع در انتهای خیابان امام موسی صدر و … از جمله فضاهای با کاربری بهداشتی – درمانی هستند . غالب این فضاها مقیاس شهری دارند و کمبود فضاهای بهداشتی درمانی در مقیاس نواحی شهری کاملا محسوس است
تاسیسات و تجهیزات شهری :
مساحت این کاربری در وضع موجود 114823 متر مربع معادل 1.75 درصد از کل اراضی شهری است.سرانه این کاربری 3.68 متر مربع است.
اراضی که دارای این کاربری است , عبارت اند از ؛
* گورستان عمومی واقع در منتهی الیه شمال غربی محدوده قانونی شهر.
* شرکت توزیع برق واقع در انتهای غربی بولوار امام رضا (ع)و در مجاورت کمربندی در حال احداث.
* پمپ بنزین واقع در بلوار امام رضا (ع).
* ایستگاه آتش نشانی شماره یک واقع در میدان امام خمینی جنب شهرداری.
* ایستگاه آتش نشانی شماره دو واقع در تقاطع بولوار امام رضا (ع) و خیابان کارگر.
* تاسیسات اداره آب و فاضلاب در خیابان شهید رجایی و تعدادی پست برق و ایستگاه تقلیل فشار گاز.
کاربری فضای سبز :
مساحت فضای سبز در وضع موجود 459600 متر مربع معادل 7 درصد از کل اراضی شهر با سرانه ی 73/14 متر مربع است .
فضای سبز موجود در شهر را می توان به سه گروه تقسیم کرد :
الف – فضای سبز تجهیز شده
ب – باغات
پ – فضای سبز حفاطتی
الف ) فضای سبز تجهیز شده :
مساحت این دسته از کاربری های فضای سبز 147933 متر مربع معادل 2/32 درصد از سطح کاربری فضای سبز کنونی شهر است.
غالب فضاهای سبز تجهیز شده وضع موجود در مقیاس شهری عملکرد دارند و محلات شهر به طور کلی فاقد فضای سبز تجهیز شده در این مقیاس می باشند .
ب – باغات :
مساحت باغات در وضع موجود 219251 متر مربع معادل 7/47 درصد از کل کاربری فضای سبز شهر می باشد که سرانه ای معادل 7 متر مربع را دارا می باشد .
غالب باغات در شمال غربی شهر قرار گرفته اند .
پ – فضای سبز حفاظتی :
فضای سبز حفاظتی شامل فضای سبز پیرامون کمربندی در حال احداث شهر می شود که مساحتی بالغ بر 92416 متر مربع را دارست . فضای سبز حفاظتی 20 درصد از کاربر ی فضای سبز را شامل می شود و سرانه ی آن در وضع موجود 96/2 متر مربع است .
کاربری صنعتی و کارگاهی :
مساحت اراضی دارای کاربری صنعتی و کارگاهی در وضع موجود 48382 متر مربع ، معادل 7/0 درصد از کل اراضی شهر می باشد . سرانه ی این کاربری در زمان تهیه ی طرح 51/1 متر مربع است .
همانگونه که در مشاهده می شود غالب اراضی دارای این کاربری به صورت خطی در حاشیه ی بلوار امام رضا شکل گرفته است . علی رغم اینکه در طرح هادی گذشته محل استقرار صنایع به شکل متمرکز در انتهای شرقی بلوار امام رضا (ع) ، پیش بینی شده بود ، این کاربری ها در این محل کاملا تحقق پیدا نکرده اند و به صورت خطی و پراکنده و غالبا بدون اخذ مجوز رسمی از شهرداری فعالیت می کنند .
کاربری حمل و نقل و انبار داری :
مساحت اراضی دارای کاربری حمل و نقل و انبار داری 23575 مترمربع معادل 25/0 درصد از کل اراضی شهر می باشد. سرانه ی این کاربری در وضع موجود 75/0 متر مربع است .
سایر کاربری های وضع موجود :
علاوه بر کاربری های ذکر شده که به عنوان کاربری های خالص شهری مطرح می باشند ، باقی اراضی داخل محدوده قانونی فریمان دارای کاربری دیگر و یا طرح مصوب می باشند . از مجموع 1911941 متر مربع اراضی باقی مانده داخل محدوده قانونی ، 309199 متر مربع به کشاورزی ، 32457 متر مربع به کاربری دامداری ، 911126 متر مربع به زمین هایی که طبق طرح هادی قبلی دارای کاربری می باشند ولی تا کنون اقدامی در جهت ساخت آنها نشده است و 659225 متر مربع به اراضی که مطابق کاربری پیشنهادی طرح مصوب در حال اجرا دارند ، اختصاص یافته است .
سنجش شهر نسبت به شهرهای مشابه در منطقه
برای سنجش و مشخص نمودن هر چه بهتر وضعیت سرانه های کاربریهای وضع موجود شهر فریمان و تعیین نیازها و کمبودهای موجود ، شهر فریمان را با شهرهای شیروان و چناران مقایسه نمودیم که نتایج آن را در زیر مشاهده می نمایید :
جدول شماره 19- سرانه کاربری زمین در شهرهای چناران و شیروان در وضع موجود نسبت به شهر فریمان
سرانه ی وضع موجود
میانگین سرانه ها
شهر شیروان
شهر چناران
شهر فریمان
کاربری
42.04
38
44.5
43.62
مسکونی
3.19
2.2
2.24
4.13
آموزشی
2.37
1.8
2.13
3.2
اداری انتظامی
1.29
1.1
1.08
1.69
تجاری
0.6
0.6
0.46
0.94
فرهنگی مذهبی
0.89
1.1
0.75
0.82
ورزشی
0.85
0.6
0.81
1.13
بهداشتی درمانی
1.28
1.6
0.91
1.33
صنایع و کارگاهها
1.51
0.9
1.17
2.46
حمل و نقل و انبارها
1.68
0.05
3.03
1.99
تاسیسات و تجهیزات
0.07
0.07
–
0.01
جهانگردی و پذیرایی
2.01
2.2
2.09
1.75
فضای سبز
36.03
35.8
43
29.31
شبکه معابر
13.13
14.2
19
6.19
باغات
18.3
23
45
7.61
زراعی
در نمودارهای صفحه بعد با استفاده از روش توزیع نرماال ، جایگاه هر کاربری را در شهر فریمان نسبت به دو شهر چناران و شیروان بررسی نموده ایم :
تحلیل نمودارهای توزیع نرمال در مقیاس شهر فریمان
همانطور که در نمودارهای صفحات قبل مشاهده می گردد ، جایگاه کابریهای مختلف در سطح شهر فریمان در سنجش با شهرهای چناران و شیروان به صورت زیر می باشد :
* کاربری مسکونی : طبق نمودار ، این کاربری دارای سرانه ی 43.62 متر مربع می باشد که در محدوده مشروط قرار می گیرد.
* کاربری آموزشی : طبق نمودار ، کابری آموزشی در مقیاس شهر در شهر فریمان دارای سرانه ی 2.49 متر مربع بوده که در محدوده ی ممنوع قرار می گیرد.
* کاربری اداری و انتظامی : طبق دیاگرام ترسیمی برای این کاربری ، کاربری مذکور دارای سرانه ی 3.2 متر مربع می باشد که در محدوده ی مجاز قرار دارد.
* کاربری تجاری : بر اساس نمودار رسم شده ، این کاربری دارای سرانه ی 1.69 متر مربع بوده که در محدوده ی مشروط قرار دارد.
* کاربری فرهنگی – مذهبی : بر اساس نمودار ، این کاربری با سرانه ی 0.94 متر مربع در محدوده ی مجاز جای دارد.
* کاربری ورزشی : این کاربری در شهر فریمان دارای سرانه ی 0.82 متر مربع بوده که بر این اساس در محدوده ی مشروط قرار دارد.
* کاربری بهداشتی – درمانی : طبق نمودار رسم شده ، این کاربری دارای سرانه ی 1.13 متر مربع می باشد که در محدوده ی مجاز جای دارد.
* کاربری صنایع و کارگاهها : بر اساس نمودار ترسیمی برای این کاربری ، سرانه یاین کاربری 1.33 متر مربع بوده که در محدوده ی مشروط قرار دارد.
* کاربری حمل و نقل : در نمودار این کاربری مشاهده می گردد که سرانه ی این کاربری 2.46 متر مربع می باشد که در محدوده ی مجاز جای دارد.
* کاربری تاسیسات شهری : این کاربری دارای سرانه ی 1.99 متر مربع بوده که در محدوده ی مشروط و بالاتر از میانگین قرار گرفته است.
* کاربری جهانگردی و پذیرایی : کاربری مذکور با سرانه ی معادل 0.01 در وضع موجود در محدوده ی ممنوع جای گرفته است که نشان دهنده ی کمبود قابل توجه در ارتباط با این کاربری در شهر فریمان می باشد.
* کاربر ی فضای سبز : این کاربری دارای سرانه ی 1.75 متر مربع می باشد که در محدوده ی مشروط قرار گرفته است.
* کاربری شبکه معابر : این کاربری با سرانه ی 29.31 متر مربع با توجه به نمودار ترسیم شده در محدوده ی ممنوع قرار گرفته است.
* کاربری باغات : این کاربری در شهر فریمان با سرانه ی6.19 متر مربع در محدوده ی ممنوع جای دارد.
* کاربری زمینهای زراعی : این کاربری با سرانه ی 7.61 متر مربع در محدوده ی مشروط و پایین تر از میانگین قرار دارد.
بررسی وضعیت کارکردهای مختلف در سطح نواحی
جدول شماره 20- بررسی وضعیت کارکردهای مختلف شهر فریمان در سطح نواحی
کاربری
سرانه وضع موجود
کمبودها
ناحیه 1
ناحیه 2
سرانه استاندارد
ناحیه 1
ناحیه 2
آموزشی
دبیرستان
0.83
0.21
3.19
2.023
0.14-
کودکستان
0.073
0
دبستان
0.55
0.6
راهنمایی
0.94
0.94
اموزشگاه
0.12
0
آموزش عالی
2.7
1.3
تجاری
1.458
1.18
1.29
0.168
0.11-
اداری – انتظامی
2.7
5.32
2.37
0.33
2.95
فرهنگی
0.92
0.12
0.6
0.46
0.28-
مذهبی
0.14
0.2
ورزشی
6.01
0.02
0.89
5.12
0.87-
درمانی
0.42
1.22
0.85
0.39-
0.41
بهداشتی
0.04
0.04
جهانگردی
0
0.16
0.07
0.07-
0.09
صنعتی
0.65
10.51
1.28
0.63-
9.23
تاسیسات
10.28
14.8
1.68
8.6
13.12
مسکونی
54.7
55.7
42.04
12.66
13.66
حمل و نقل
انبار
0.25
0.37
1.51
1.26-
1.14-
راهها
65.76
58.1
36.03
29.73
22.07
فضای سبز
تجهیز شده
7.25
3.31
–
–
–
باغات
15.7
3.06
13.13
2.57
10.07-
فضای سبز حفاظتی
5.26
2.06
–
–
–
در رابطه با نواحی دو گانه شهر فریمان باید گفت که ناحیه 1 از تلفیق محلات 1و2و3 و ناحیه 2 از تلفیق محلات 4و5و6 بوجود آمده اند. در رابطه با کارکردهای مختلف این دو نواحی همانطور که در جدول صفحه قبل مشاهده می شود ناحیه 2 نسبت به ناحیه 1 در ارتباط با سرانه ی کارکردها از کمبود قابل ملاحظه ای در رابطه با کاربری آموزشی ، تجاری ،فرهنگی ، ورزشی ، انبار و باغات برخوردار می باشد. همچنین در ناحیه شماره 1 در مقایسه سرانه های وضع موجود با سرانه های استاندارد باید متذکر شد که کاربری بهداشتی – درمانی در این ناحیه به همراه کابریهای جهانگردی و پذیرایی ، صنعتی و انبار نسبت به ناحیه 2 دارای کمبود می باشد. نکته قابل توجه آن است که در هر دو ناحیه ، در رابطه با کاربری انبار کمبود احساس می شود.
وضع مسکن درشهر:
برای شناختن چگونگی وضع مسکن شهری و ارزیابی آن در زمان تهیه طرح های توسعه و عمران و تفصیلی شهرها و نیز به منظور دست یافتن به برخی داده های مهم و قابل استفاده در طرح ریزی شهری از جمله مساحت مسکونی ، سرانه ها ، تراکم کلی ساختمانی در مناطق و… لازم است علاوه بر استفاده از اطلاعات و آمارهای موجود ، سنجش های مستقیمی نیز انجام شود. (مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی،دکتر توفیق،ص5)
بررسی وضعیت کاربری و ابنیه مسکونی درمناطق مختلف شهر فریمان
مهمترین ویژگی های مسکن :
بر پایه سرشماری عمومی سال 1375 جمعیت شهر فریمان 26966نفر در غالب5518 خانوار بوده است که این جمعیت با متوسط 5.72نفر در هر واحد مسکونی در4714واحد مسکونی سکونت داشته اند.
بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال1375،ویژگی های مسکن درشهرفریمان عبارتند از:
*ازکل خانوارهای ساکن شهر،درحدود5.6%دریک اطاق 14.7%دردواطاق،%29.1درسه اطاق،%31.5درچهار اطاق و19.1%درپنج اطاق وبیشترزندگی می کنند.متوسط تعداداطاق دراختیارهرخانواده برابر3.5اطاق می باشد.
*ازکل خانوارهای ساکن شهر حدود71.8%دارای مسکن ملکی و17%دارای مسکن اجاره ای هستند،درحالی که 9.7درصدنیزدرمسکن مجانی سکونت دارند و1.5%خانوارها نیزمسکن خودرا به ترتیب دیگری درتصرف دارند.
*ازکل واحدهای مسکونی شهر حدود83.3%درصدبا آجر وآهن(ودیوارحمال)،1.3%درصدبا اسکلت فلزی یا بتونی،4.9%درصد با آجر وچوب ،8.3%درصدباخشت وچوب و2.2%باسایر مصالح ساخته شده اند.
*ازکل واحدهای مسکونی شهرحدود8.3درصد دارای یک ودواطاق،24.3درصد دارای سه اطاق،33.7درصد دارای چهار اطاق و33.7درصد دارای پنج اطاق وبیشتر است.متوسط تعدا اطاق هرواحد مسکونی شهر4.2اطاق است.
*با توجه به تعداد خانوارها وجمعیت از یک سو وتعدا واحد مسکونی وتعدا اطاق آنها ازسوی دیگر،اندازه متوسط تعدادجمعیت درهرواحدمسکونی 5.72نفر،متوسط تعداد جمعیت به ازای هراطاق1.36نفراست.
جدول شماره 21- میزان سکونت خانوار نسبت به تعداد اطاق در شهر فریمان بر پایه سرشماری سال 1375
تعداد اطاق
1 اطاق
2 اطاق
3 اطاق
4 اطاق
5 اطاق و بیشتر
میزان واحدهای مسکونی نسبت به تعداد اطاق
6/5
7/14
1/29
5/31
1/19
جدول شماره 22- میزان واحدهای مسکونی نسبت به تعداد اطاق در هر واحد در شهر فریمان بر پایه سرشماری سال 1375
تعداد اطاق
1 اطاق
2 اطاق
3 اطاق
4 اطاق
5 اطاق و بیشتر
میزان واحدهای مسکونی نسبت به تعداد اطاق
3/8
3/8
3/24
7/33
7/33
نمودار تعداد اتاق های خانوارهای ساکن در شهر فریمان
جدول شماره 23- اندازه تراکم خانوار ، متوسط تعداد جمعیت در هر واحد مسکونی و بازای هر اطاق
در شهر فریمان بر پایه سرشماری سال 1375
اندازه تراکم در هر واحد مسکونی
18/1 خانوار
متوسط تعداد جمعیت در هر واحد مسکونی
72/5 خانوار
متوسط تعداد جمعیت بازای هر اطاق
36/1 خانوار
سرانه کاربری های مسکونی در وضعیت موجود 73/55 مترمربع است . با توجه به جداول شماره 21 و 22 سرانه کاربریهای خدماتی به ترتیب برابر است با آموزشی 96/3 مترمربع ، بهداشتی 94/0 مترمربع ، ورزشی 61/2 مترمربع و فضای سبز 73/14 مترمربع که در مجموع سرانه کاربریهای خدماتی در شهر فریمان برابر 24/22 مترمربع است .
بررسی تراکم کلی ساختمان وبررسی میزان متوسط خانواردرهر واحد مسکونی:
در حال حاضر 1738893 متر مربع ( معادل 26 درصد) از اراضی شهر به کاربری مسکونی اختصاص دارد که با توجه به جمعیت 31200 نفری وضع موجود سرانه ای معادل 55.7 متر مربع را دارا می باشد . منظوراز میزان متوسط خانوار در هر واحد مسکونی یعنی اینکه به طور متوسط در هر واحد مسکونی چند خانوار زندگی زندگی می کنند و از تقسیم تعداد خانوار بر تعداد واحد مسکونی در یک شهر به دست می آید.که این میزان در شهر فریمان برابر 1.18 خانوار می باشد.
بررسی کلی ساختمان های مسکونی :
– کیفیت ساختمانی:
عمر ابنیه های ساختمانی بر اساس کیفیت آنها به چهار طبقه تقسیم می شوند . ابنیه نوساز که عمر آنها 5-0 سال می باشد ، ابنیه های قابل نگهداری که عمر آنها 10-5 سال ، ابنیه های مرمتی که عمر آنها 20-10 سال و ابنیه های تخریبی که عمری بیشتر از 20 سال دارند.
جدول شماره 24- کیفیت ابنیه شهر فریمان
کیفیت ابنیه
نوساز
قابل نگهداری
مرمتی
تخریبی
درصد
6.8%
21.2%
37.3%
34.7%
ماخذ : طرح هادی فریمان
نمودار کیفیت ابنیه شهر فریمان
همانطور که در نمودار فوق مشاهده می گردد بیشترین درصد ابنیه شهر فریمان بصورت مرمتی و کمترین کیفیت ابنیه ، نوساز می باشد.
تعداد طبقات :
ابنیه موجود در شهر فریمان به طور کلی یک طبقه یا دو طبقه می باشند و تنها بناهای بیش از دو طبقه شهر عبارتند از :
– یک واحد مسکونی چهار طبقه در محله یک.
– یک واحد مسکونی سه طبقه در محله دو.
– یک واحد مسکونی سه طبقه در محله چهار.
– یک واحد مسکونی سه طبقه در محله پنج.
– یک واحد پذیرایی جهانگردی سه طبقه در محله پنج.
– دو واحد مسکونی سه طبقه در محله شش.
تعداد طبقات پایین بناهای شهر،توسعه تقریبا خطی شهر،ساخت وسازهای پراکنده ووجود اراضی بایردرداخل محدوده قانونی ،باعث شده است که اولا شهرازتراکم بسیار پایینی برخوردارباشد وثانیا نحوه دسترسی شهروندان به خدمات از کیفیت پایینی برخوردار باشد وخدمات رسانی به شهروندان نیز با هزینه بیشتری نسبت به شهرهایی با تراکم جمعیتی بالا، صورت نگیرد.
قدمت ابنیه :
از نظر قدمت ساخت 6.8 درصد از واحد های مسکونی دارای عمر 5 سال و کمتر و 21.2 درصد دارای عمر بین 6تا10 سال ، 37.3 درصد دارای عمر بین 10 تا 20 سال و 34.7 درصد دارای عمری بالاتر از 20 سال هستند.
نمودار قدمت ابنیه بناهای شهر فریمان
مصالح ساختمانی :
از نظر مصالح مصرفی از کل وتحد های مسکونی شهر حدود 83.3درصد باآجر وآهن (و دیوار حمال) 1.3درصد با اسکلت فلزی یا بتونی ، 4.9درصد با آجر و چوب ، 8.3 درصد با خشت و چوب و2.2درصد با سایر مصالح ساخته شده اند.
نمودار مقایسه نوع مصالح ساختمانی واحدهای مسکونی
بررسی وبرداشت وضع شبکه بندی خیابان های موجود وکوچه ها:
الف-بررسی وبرداشت وضع شبکه خیابان های موجود:
الگوی غالب شبکه خیابان های موجوددرشهرفریمان شطرنجی است وبخش اندکی از آن از الگوی ارگانیک پیروی می کند که مربوط به بافت قدیم شهر می گردد.
عملکردشبکه خیابان های شهرفریمان با یک سلسله مراتب چهار سطحی تعریف می شودکه عبارتنداز:
1-خیابان های فراشهری
2-خیابان های فرعی درجه1
3-خیابان های فرعی درجه2
4-دسترسی ها
بلوار امام رضابه علت قرارگرفتن درمسیر جاده برون شهری مشهد-تربت جام عملکردفراشهری دارد.
خیابان امام خمینی وامام موسی صدروشهیدرجایی که دریک امتدادقراردارندفرعی درجه1 می باشد.
خیابان طالقانی وسیدجمال الدین نیزبه صورت فرعی درجه1عمل میکنند.خیابان چمران،کارگروشهیدمطهری عملکردخیابان فرعی درجه2دارند.
بقیه خیابان ها وکوچه های شهرنقش دسترسی دارند.
مشخصات این خیابان ها درجدول شماره4 آورده شده است.
مساحت شبکه خیابان های شهرفریمان1381550مترمربع است وسرانه شبکه 44.3مترمربع است.این ارقام شامل محورارتباطی مشهد-تربت جام درمحدوده بافت کالبدی شهرنیز می گردد.بدین ترتیب 20.6درصد ازسطح شهرفریمان باشبکه ترافیک تخصیص یافته است.
بررسی محوطه های تاریخی :
شهرفریمان یکی ازقدیمی ترین زیستگاهی خراسان بوده به طوریکه مصداق آن تپه ها ومحوطه های تاریخی است که از هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح تا اواخر دوره اسلامی دراین شهرستان وجود دارد .فریمان درگذشته همواره از وقایع تاریخی نیشابور متاثربوده به زعمی که این منطقه اسفنج یا اشبندنامیده شده است که از مضافات نیشابورکهن بوده است .مرکز آن فرهادگرد یا ده فرهاد بود که اکنون در15کیلومتری غرب شهرفریمان قرار دارد.همچنین کاروانسرای فریمان درراه یکی ازانشعابات جاده ابریشم که سنگ بست را به هرات اتصال می دادقرار داشت.سنگ بست به سبب موقعیت ممتازش برکنار جاده ابریشم وقرار گرفتن در تقاطع راه های پنج گانه:مرو،هرات ، نیشابور وتوس بسیارمورد توجه وبا اهمیت بود.این اهمیت چنان زیاد بود که ارسلان جاذب سپهدار توس،دردوره غزنوی دراین مکان کاروانسرای بزرگی ساخت وآخرالامردرجوار همان عمارت به خاک سپرده شد.
جدول شماره 25- فهرست آثار تاریخی ثبت شده و شناسایی شده شهر فریمان
فهرست آثار ثبت شده شهر فریمان
فهرست آثار شناسایی شده ( ثبت نشده ) شهر فریمان
خانه شهید مرتضی مطهری
خانه گمرک
ساختمان شهرداری
مدرسه نوبخت
ساختمان اداره قند و شکر
مدرسه خسروانی
ساختمان اداره کشاورزی
ساختمان امور اراضی
ساختمان بنیاد شهید
اداره بازرگانی
ساختمان بانک ملی ایران
خانه توکلی
چهاردالان
خانه جهانی
دروازه ورودی فریمان
خانه رئوف
رباط فریمان
خانه آل طه
دبیرستان شهید بهشتی
پل های عابر گذر
خانه یاسمنی
شورای شهر
ورودی قدیمی تربت
مقبره آقا هاشم
درحال حاضرآثارتاریخی-سیاحتی فراوانی دراین شهرستان به جای مانده است که به طور اجمالی به ذکر آنها می پردازیم.
– ایوان رزمگاه
این بنا در فاصله 52 کیلومتری فریمان و در روستایی به نام رزمگاه واقع گردیده است و بر اساس مستندات تاریخی محل مبارزه رستم و اسفندیار می باشد . این بنا که اکنون تنها ایوان آن بجای مانده است شامل یک بنا مربع (گنبد خانه ) و ایوان متصل به ضلع قبله آن بوده است در مجموع طرح معماری و تزئینات و قاب بندی های گچی باقی مانده در زیر ایوان بنا قابل مقایسه با سنت معماری خراسان در سده های تا یازدهم هجری می باشد.
– بنای مذهبی – تاریخی عشق آباد
این مزار در ده کیلومتری غرب فریمان و در روستای عشق آباد واقع است و مرقد سید نظام الدین از نوادگان امام سجاد (ع) در آنجا قرار دارد . این مزار مربوط به دوره تیموری است . ولی شالوده اصلی بنا به دوره ایلخانی و حتی سلجوقیان مربوط می باشد. این بنا دارای ایوان نسبتا بزرگی است که به سمت شرق ساخته شده و تزئینات رسمی بندی و گچی زیبایی سقف ایوان را مزین کرده است . در سمت چپ ایوان این بنا با استفاده از آجر کلمه محمد(ص) به صورت مشبک و قسمت راست آن کلمه علی (ع) نقش بسته است .
بندتاریخی فریمان
یکی ازجاذبه های گردشگری وآثارتاریخی-سیاحتی خراسان بندفریمان است که فریمان را به قطب گردشگری شرق خراسان مبدل ساخته است.سد(بندر)در10کیلومتری شهرفریمان واقع است وبنای اولیه آن به عصرمغول وبه روایتی به دوران صفویه برمی گردد.این سدیک باردرزمان عین الدوله مرمت وسپس درزومان پهلوی واخیرا هم بعد ازپیروزی انقلاب اسلامی ارتفاع آن افزایش یافته است.این سد دستخوش حوادث طبیعی زیادی بوده است گویا سطح اولیه بسترآن آجرفرش بوده که براثررسوب وگل ولای زیادی پوشیده شده است ارتفاع کنونی این سد20متر می باشد ودارای پشت بندهای آجری بسیارمستحکمی است.
بافت قدیمی فریمان(چهاردالان)
بافت قدیم فریمان شامل بناهای متعددی است که دردوره پهلوی اول توسط مهندسین آلمانی ساخته شده است جزاولین سازه های بتنی درایران به شمار می رود.درحال حاضر اکثر این بناهادرتملک ادارات شهرستان فریمان می باشد که شامل:ساختمان شهرداری،بنیادشهید،فرماندهی انتظامی واداره مالیات وامردارائی درمرکز بصورت قرینه وساختمان های بانک ملی قندوشکر،اداره کشاورزی ،دبیرستان بهشتی چهاردالان،آبخوری نوبخت،دادگستری وورودی های فریمان که همگی مربوط به دوره پهلوی می باشد.
مقبره ارسلان جاذب ومیل ایاز
این مقبره مربوط به ارسلان جاذب والی وسپهدارتوس ویکی ازدوسردارسلطان محود غزنوی است که درمدخل جنوبی دشت توس درمحل سنگ بست رباطی بنا نهادوگورخود را نیز درمیان آن رباط ساخت ودرسال های 419ه.ق تا420ه.قوفات یافت ودرهمان مکان به خاک سپرده شد.این بنا از بناهای ارزشمند قرون اولیه اسلام درخراسان است که به صورت چهارطاقی تبدیل به هشت ضلعی گردیده وسپس گنبد آجری زیبایی ازنوع یک پوش برفراز آن قرارگرفته است.فضای داخلی آن بارنگ های مختلف ونقوش هندسی کتیبه کوفی وگچبری زینت یافته است وگوشواره ای مشبک پاکارگنبدوآجرچینی خفته وراسته بنا وخط کوفی معقلی زیر گنبد وتکرارکلمه محموددرآنازویژگی های این بنا است.
– منزل وموزه شهید مطهری
درمیان بنا های تاریخی-فرهنگی شهرستان فریمان مکان زتدگی پربار استاد مطهری ومحل نشو ونمای ایشان جایگاه ویژه ای برخوردار است.درگذشته این خانه باغی باوسعت حدود3700مترمربع را به خود اختصاص می داد که از مجموع زیر بنای قدیمی آن تنها حدود120مترشامل دو اطاق هال وپذیرایی وفضای بهارخواب برجای مانده است.موزه شهیدمطهری پس ازتکمیل کارهای مرمتی به مناسبت بزرگ داشت هفته میراث فرهنگی وروز جهانی موزه در28اردیبهشت ماه 1382با همکاری صمیمانه میراث فرهنگی وگردشگری خراسان رضوی وبنیاد شهید مشتمل برآثارویادگاری های به جای مانده از آن شهید افتتاح شد.هم اکنون در این موزه بیش از100جلد از آثار استاد درمعرض دید عموم قرار گرفته که می توان به مجموعه کامل آثار،لوازم شخصی ویادداشت های استاد،تصاویر استاد درسنین مختلف به همراه والدین ودوستانشان اشاره نمود.
– رباط تاریخی فریمان :
بنای اصلی این کاروانسرا مربوط به دوره صفویه است . این کاروانسرا از جمله کاروانسراهایی با پلان مربع است که دارای قوس ها ، درگاهی ایوان ورودی و سایر ویژگی های خاص است . احتمالا این بنا در دوره های بعدی هم مورد مرمت و باز پیرایی قرار گرفته است . قسمت های داخلی این بنا شامل حجره ها ، اصطبل ، هشتی ورودی و حیاط مرکزی است و نمای بیرونی آن دارای چهار برج می باشد. این رباط در محدوده شهر فریمان قرار دارد .
– رباط سنگ بست :
به فاصله کمی از مقبره ارسلان جاذب میلی منسوب به ایاز است که درمتون تاریخی ازوی به عنوان مقرب دربار سلطان محمودغزنوی یاد شده است. بنای آجری میل ایاز برروی صفحه ای چهارضلعی ایجاد شده که ضخامت تحتانی آن5.5متر وقطر بالای آن2.5متر است.ودر ساختار داخلی آن 101پله تعبیه شده است نمای بیرونی میل ایاز با آجر کاری مضاعف پوشش یافته است بخش فوقانی میل با کتیبه آجری به خط کوفی معقلی آراسته شده است .این بنا را عمد اله مستوفی به امیرعلی شیرنوایی نسبت داده که برروی ویرانه های بنایی از ارسلان جاذب والی توس در دوره غزنوی ساخته شده است. رباط سنگ بست با نقشه مستطیل دارای برج های دیده بانی است.نیم برج هایی جهت تقویت دیوارهای اصلی ومرتفع آن وجود دارد .سر در ورودی این بنا شباهتی بسیار با کاروانسرای مهیار دراصفهان دارد.فضای داخلی رباط درحیاط مرکزی مجتمل برحجره ها واطاق های ویژه ی اقامت کاروانیان واصطبل می باشد.
– باغ ملی فریمان :
این باغ بزرگترین باغ ملی استان می باشد و عوارض معماری به کار رفته در فضای ورودی شامل ستون های پیوسته در ورودی غربی و سبک دیوارهای آن که مربوط به دوره پهلوی اول می باشد . آن را در زمره منحصر به فردترین باغ ملی های کشور در آورده است .این باغ در هسته مرکزی شهر قرار گرفته و محلی دلنشین برای گذراندن اوقات مسافران و گردشگران به شمار می رود. عمارتی در وسط این باغ قرار گرفته که همزمان با باغ ملی احداث گردیده ولی در سالهای گذشته تغییراتی در نمای آن صورت گرفته است.
ضوابط و مقررات عرصه آثار تاریخی و تعیین حریم درجه یک و دو
ضوابط عرصه :
* هر گونه احداث بنا در محدوده عرصه ممنوع است .
* هر گونه اقدامی که منجر به تخریب و یا آسیب اثر گردد ، ممنوع است.
* هر گونه فعالیت عمرانی اعم از مرمت ، احیا ، ساماندهی ، توسعه ، تغییر کاربری و…. در تمام یا بخشی از بنا بدون صدور مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ممنوع است.
* ایجاد تاسیسات رفاهی مانند لوله کشی ، برق و غیره در عرصه و بناهای وابسته به آن باید بر اساس طرحی به تصویب سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رسیده شده باشد و سپس انجام پذیرد.
* به منظور احیاء و ساماندهی محوطه ، ایجاد هر گنه تاسیسات رفاهی – تفریحی ، فضای سبز ، بهسازی محوطه و ارائه خدمات عمومی پس از تصویب آن از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ، معتبر و قابل اجرا خواهد بود.
* تغییر مسیر اراضی و باغات در محدوده عرصه ممنوع است.
ضوابط تعیین حریم درجه 1
* حداکثر ارتفاع مجاز از جهت احداث بنا در این محدوده 4.5 متر ( یک طبقه ) از سطح معبر مجاور می باشد.
* جنس مصالح باید همگون و هماهنگ با مصالح اثر تاریخی باشد.
* حریم درجه یک اغلب تا فاصله 100 متر از بنای تاریخی ( از مرز پلاک ها ) می باشد.
* واحدهای علامت گذاری شده در جهت بازگشایی و احیاء ارتباط مستقیم با عملکرد و ایستایی بنا تملک و آزادسازی گردد.
* هر گونه اقدامی که به بنیان اثر آسیب برساند مانند حفر چاه و کانال و کاشت درخت ممنوع است.
ضوابط تعیین حریم درجه دو
* حداکثر ارتفاع مجاز جهت احداث بنادر این محدوده 7.5 متر ( دو طبق ) از سطح معبر مجاور می باشد.
* حریم درجه دو اغلب تا فاصله 200 متر از بنای تاریخی ( مرز پلاک ها ) می باشد.
* جنس مصالح جهت تصویب موکول به شورای فنی میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری می شود.
* بناهای تاریخی با ارزش در محدوده حریم تعریف شده بطور جداگانه دارای ضوابط حریم می باشد.
ضوابط مشترک محدوده حریم درجه یک و دو
* کلیه طرحهای توسعه و عمران شهری ، تغییر کاربری و نیز ایجاد تاسیسات زیربنایی باید با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تهیه و پس از تصویب ، با نظارت سازمان مذکور قابل اجرا خواهد بود.
* اجرای ضوابط عمومی احداث ساختمانهای مسکونی ( محدوده بافت قدیم ) در طرح راهبردی که به تصویب سازمان میراث فرهنگی و گردگری خواهد رسید ، ممکن خواهد بود.
* به علت ارتباط مستقیم ایستایی بناها و عناصر بافت تاریخی با گذرهای مجاور ، هرگونه خیابان کشی و تعریض معابر در این محدوده فقط با تصویب و ارائه مجوز از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ممکن خواهد بود.
* صدور پروانه ساختمانی با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام پذیرد.
* به منظور حفظ کیفیت منظری آثار تاریخی از بکار بردن پوشش های ایزوگام ، قیرگونی و آسفالت به عنوان پوشش نهایی در کل محدوده ها خودداری شود. ( کف پوش نهایی بام باید با مصالح همرنگ با بناهای تاریخی اجرا گردد.)
تاسیسات وتجهیزات شهری:
بررسی وضع کیفی وکمی تجهیزات شهری وکمبودها ومشکلات دراین زمینه :
– گورستان وغسالخانه:
شهرفریمان درحال حاضردارای یک گورستان فعال به نام بهشت صادق درشرق مشهدودرحاشیه جاده قدیم فریمان به ترتب جام،درخارج از محدوده قانونی ویک گورستان پیشنهادی دراراضی شمال شهرودرداخل محدوده قانونی می باشد.
بهشت صادق دارای 90300مترمربع وسعت ویک ساختمان اداری وغسالخانه باسطح زیر بنای240مترمربع می باشد.
تعداد کارکنان غسالخانه وبخش اداری گورستان3نفراست وتنها یک وسیله نقلیه مشغول خدمات دهی به این مجموعه است.ازدیگرامکانات این گورستان آب،برق وتلفن می باشد.
لازم به ذکراست گورستان پیشین شهر فریمان که درقسمت محدوده قانونی شهرقرارداشته است درحال حاضربه دلیل مشکلات موجودتغییر کاربری آن به فضای سبز درحال شکلگیری است وعملااین گورستان نیزکارایی خودراازدست داده است.
– کشتارگاه:
کشتارگاه فریمان واقع درجاده بهشت صادق ومحدوده استحفاظی دارای آب،برق،تلفن ومساحت3033مترمربع بایک ساختمان به وسعت293مترمربع است که درحال حاضر2نفردرآن مشغول به کارهستند.ازدیگرامکانات این کشتارگاه2وسیله نقلیه می باشد.
– آتش نشانی:
یک ایستگاه آتشنشانی به مساحت6400مترمربع ویک ساختمان 2طبقه باسطح زیربنای 630مترمربع درتقاطع بلوار امام رضا شرقی و24متر کارگر،تنهاایستگاه فعال درشهرفریمان با9نفرآتشنشان،3دستگاه خودرو مخصوص،آب،برق،گاز وتلفن درحال خدمات دهی به شهروحومه می باشد.
باتوجه به پرسشنامه هایی که توسط مردم شهرتکمیل شد به این نتیجه رسیدیم که این ایستگاه جوابگوی نیازمردم فریمان می باشد.باتوجه به توسعه آتی شهرپیش بینی می شودکه درسال های آتی نیاز به ایستگاهی دیگر درسطح شهر ضروری می شود.
جایگاه سوخت :
جایگاه توزیع موادسوختی واقع بلوار امام رضاغربی بامساحت800مترمربع،دارای8پمپ،150مترساختمان دفتری و6 نفرپرسنل،تنها مرکزتوزیع فراورده های نفتی درداخل شهرفریمان می باشد.درخارج از محدوده قانونی شهر ودرکیلومتر 5جاده ترتب جام نیزیک جایگاه مشغول فعالیت می باشد.
-گرمابه
شهرفریمان دارای سه گرمابه می باشد لازم به ذکر است به دلیل وجود حمام های شخصی درداخل واحدهای مسکونی این گرمابه ها سالیانی است که کارایی خودرا ازدست داده اند.تنهایک گرمابه درنزدیکترین نقطه شهربه روستای اقرعلیاتاچندی پیش فعالیت داشته که از این روستا به این گرمابه مراجعه می کردند.هم اکنون این گرمابه نیزکارایی خودرا ازدست داده است.
جدول شماره 26- مساحت عرصه واعیان تاسیسات وتجهیزات شهری شهر فریمان
مساحت اعیان
(متر مربع)
مساحت عرصه (متر مربع)
تعداد
کاربری
۲٤۰
٩۰۴۰۰
۱
غسلخانه وگورستان
۲٩۳
۳۰۳۳
۱
کشتارگاه
۶۳۰
۶۴۰۰
۱
ایستگاه آتشنشانی
۱٥۰
٨۰۰
۱
جایگاه توزیع مواد سوختی
سرانه تاسیسات و تجهیزات شهری 68/3 متر مربع می باشد که در مقایسه با شهرهای مشابه مانند تایباد 5/2 ، درگز 69/1،قاین 39/2، خواف 04/3 و بردسکن 9/2 متر مربع از سرانه مناسب نسبتآ بالایی برخوردار است.
تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز مسکن در شهر :
از کل خانوارهای ساکن در شهر حدود 99.5درصد دارای برق ، 99.3 درصد دارای آب لوله کشی ، 81.1درصد دارای گاز ، 65.9درصد دارای حمام ، 92.4 درصد دارای آشپز خانه مستقل ، 0.9 درصد دارای سیستم حرارت مرکزی و 30.6درصد دارای تلفن می باشند.
بررسی ومطالعه نحوه استفاده شهر ازنیروی برق وگازوسیستم تلفن شهری وبین شهری:
– شبکه برق رسانی:
فعالیت برق رسانی درشهر فریمان برای اولین بار توسط یک مولد برق 4کیلو واتی که با سوخت زغال سنگ کار می کند آغازشد.اداره این تاسیسات درسال 1336به شهرداری محول گردید وساعت خدمات دهی آن محدودوفقط درشب انجام می پذیرفت.
مجددا درسال 1347شهرداری مسئولت اداره شبکه رابه برق منطقه ای واگذار کرد.
درسال1352بعلت افزایش تقاضا،یک خط ازمشهد به فریمان جهت برق رسانی احداث گردید.تااینکه درسال1363با احداث یک پست63کیلو ولت واتصال شهرفریمان به شبکه سراسری کشور ونهایتا با احداث پست های132کیلو ولت فریمان وسنگ بست به ترتیب در سال های 1366و1379برق شهرستان فریمان تامین گردید.
درحال حاظر تعداد پست های سطح شهر عبارتنداز33پست هوایی ودوپست زمینی درخیابان های امام خمینی وامام موسی صدر،تقریبا تمامی منازل مسکونی ،کاربری های تجاری،صنعتی وسایرکاربری ها درشهردارای اشتراک برق می باشند وشهرک های کارخانه قند،22بهمن وشهرداری نیز طی سال 1382درطرح های برق رسانی شرکت توزیع نیروی برق خراسان به شبکه برق خواهند پیوست.
تعداد مشترکین در بخش مسکونی 16630،تجاری1811،کشاورزی170،صنعتی163،
عمومی 630،متفرقه140،وجمعا19533مشترک می باشد.
16%کل مصرف برق به مسکونی،27.5%کشاورزی،49.5%صنعتی،2%تجاری و5%سایرمصارف تعلق دارد.
– شبکه مخابرات وتلفن شهری:
اولین شبکه تلفن شهری خودکار باظرفیت1500شماره درسال 1365 تاسیس گردیده است ودرحال حاضرشهرفریمان دارای یک مرکزتلفن 10000شماره ای خودکار می باشدکه بادونوع خدمات شامل داخل مرز خدماتی تلفنی وبنا به تقاضای مشترک خارج از محدوده مرزخدمات به 5100مشترک خدمات رسانی می کند که تاپایان سال1382این تعدا به8000خواهد رسید.شهرفریمان طی سال های اخیر به شبکه تلفن همراه کشور پیوسته وهم اکنون باظرفیت نهایی 2000مشترک درحال خدمات دهی به950مشترک می باشدکه طی همین سال700شماره دیگر نیز واگذار خواهد گردید.
– شبکه گاز:
شهرفریمان دارای شبکه گاز رسانی شهری وسه ایستگاه تقلیل فشارشامل یک ایستگاه دردروازه ورودی شهرودو ایستگاه درون شهری می باشد .متاسفانه علی رقم تلاش بسیار مشاور شرکت گازنسبت به ارائه سایراطلاعات خودداری می نماید.
گاز مصرفی شهر فریمان از پالایشگاه خانگیران سرخس استخراج می شود که برای سالهای آتی برنامه برای توسعه شبکه خطوط در نظر گرفته شده است. طبق اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه های تکمیل شده توسط اداره گاز شهر فریمان باید گفت که بطور متوسط 134000 متر مکعب از گاز شهر در یک ماه مصرف می شود که متوسط مصرف هر خانوار در یک ماه 15 متر مکعب برآورد شده است.
بررسی وتعیین حجم عبور ومروردرخیابانهاو تقاطع های مهم:
بررسی وضعیت کاربری های،حمل ونقل عمومی وعبورومروروسایل نقلیه وپیاده ها درسطح شهر:
بررسی وضعیت کاربری های عمده جذب ومولدسفردروضع موجود ونحوه انجام سفرها:
عمده کاربری های تولید کننده سفر،کاربری مسکونی وارتباط آن بامحل کار،خرید وسایرخدمات است که به صورت یکنواخت درسطح شهرپراکنده شده است.نحوه دسترسی به این کاربری مناسب بوده وبه علت کوتاه بودن مسیردسترسی هابه کاربری های جاذب تعدادسفرهای پیاده دراین شهرزیاداست.مراکز آموزشی درسطح شهرپراکنده می باشد وبه همین دلیل دسترسی به آنهابه راحتی صورت می گیرد.مراکزتجاری واداری که به عنوان کاربری های جادب سفر عمل میکنند بیشتر دراطراف خیابان های اصلی شهر پراکنده اند که به همبن دلیل حجم عبور ومرور دراین خیابان ها قابل ملاحظه می باشد،این مسئله بیشتردرورودی خیابان امام خمینی درحدفاصل میدان امام رضا وبیمارستان امام مشاهده می شود که یکی ازنقاط پرترددشهرمحسوب می شودومشکل عمده دراین گلوگاه تداخل حرکت پیاده وسواره است.زیرا تجمع کاربری تجاری در این منطقه به همراه بیمارستان ،حجم تردد دراین قسمت را بالا برده است.
کارخانه قندفریمان به عنوان یک کاربری صنعتی مهم دراین شهرمطرح است که حجم ترافیکی قابل ملاحظه ای رابه خوداختصاص میدهد.این کاربری که نقش جاذب سفر رادارد،براساس گزارش اخذشده ازکارخانه قند فریمان مورخ28/3/82،340نفرکارگردائمی و1525نفرکارگرفصلی داردکه50نفرآنهادرمشهدومابقی درفریمان وروستاهای اطراف آن ساکن می باشندودسترسی به کارخانه ازطریق خیابان های چمران وکارگر و24متری ولیعصر توسط اتوبوس های کارخانه تامین می گردد.
– بررسی وضعیت عبور ومرورپیاده وسواره درشهر:
حرکت پیاده وسواره درمسیرهای ارتباطی شهرتفکیک نگردیده است واز نظر طرح های هندسی درخیابان های شهرممانعتی برای حرکت پیاده به قسمت سواره رو دیده نمی شود.بنابراین قسمتی ازظرفیت خیابان دراختیارعبورعابرپیاده قرارگرفته وازطرفی ایمنی عابرپیاده درحرکت های طولی به مخاطره می افتد.علت این امررامیتوان اشغال سطح پیاده روهاونیزعدم فرهنگ سازی دراین منطقه دراستفاده ازشبکه های عبوری دانست.به هرحال توصیه میگردد با اجرای رفع سدمعبر،پیاده روسازی مناسب وانجام تبلیغات لازم توسط مدیریت شهرداری،مانع ازتداخل حرکت عابرین پیاده درسطح سواره رو شوند.
درعین حال بررسی ها ومشاهدات میدانی ازیک طرف واظهارنظر مدیران ومسئولان شهرازطرف دیگرنشان میدهد که دراکثر خیابان های شهرمشکل ومسئله عمده ترافیکی وجودنداردونیز نقاط حادثه خیز که دارای تصادف های زیاد وخطرناک باشند دراین شهرمشاهده نشده وآمارتصادفات درشهرقابل ملاحظه نیست.تنها نقطه ای که وضعیت آن بحرانی به نظررسید وحجم تردددرآن زیاد است میدان امام رضا(ع)می باشد..
– بررسی وضع حمل ونقل عمومی دروضع موجود:
مطابقت میدانی واظهارنظرمسئولین نشان می دهد که تاکسی تنها وسیله حمل ونقل عمومی است که درشهرستان فریمان موجود می باشدوسایل دیگر مانند اتوبوس و مینی بوس درحمل ونقل عمومی شهرستان وجود ندارد.تنها ازیک اتوبوس که دراختیار شهرداری است درروزهای پنج شنبه برای دسترسی به قبرستان استفاده می گردد.تعداد 50دستگاه تاکسی دراین شهر مشغول به کارمی باشندکه هریک از آنهادرحدود250مسافر رادرروز جابجا می کنند.بیشتر این تاکسی ها درراستای خیابان امام خمینی حرکت میکنند.مبدا آنها ابتدای خیابان امام خمینی می باشد که درنزدیکی میدان امام رضا به صورت یک صف
درانتظار مسافر میباشندومقصد آنها درامتداد خیابان امام خمینی و خیابان طالقانی وسید جمال الدین ودسترسی هاست.اندکی ازتاکسی هانیزدربلوار امام رضا وخیابان شهید رجایی درتردد می باشند وکرایه تاکسی درحدود250ریال درهرسفرمیباشد.درادامه خیابان ها وتقاطع های مهم شهر معرفی و تحلیل می گردند.
. شیب معابری که درجهت شمالی-جنوبی قرار دارند به لحاظ توپوگرافی منطقه به سمت شمال شیب دارند ولی معابری که جهت شرقی -غربی دارند،دارای جهت شیب متغیری می باشند.در ادامه خیابان ها وتقاطع های مهم شهر معرفی می گردند:
الف-خیابان امام خمینی
این خیابان که بین میدان امام رضا وامام خمینی قرار گرفته است راستای شمالی -جنوبی داشته،دارای آیلند نبوده وتداخل حرکت پیاده وسواره نیز به علت عدم وجود موانع ترافیکی کاملا مشهود بوده وبا22مترعرض کلی و13.8متر عرض مفیدسواره رو جداکننده دومنطقه شهراست وبه لحاظ منطقه بندی شهرستان نقش خیابان شریانی درجه 2دارد.امامشخصات عرضی آن برای یک خیابان شریانی درجه2مناسی نمی باشد.
ب-خیابان شهیدرجایی:
این خیابان که درراستای خیابان امام خمینی بوده وازمیدان امام رضابه سمت کارخانه قند ادامه می یابد.راستای شمالی-جنوبی دارد.آیلند درآن وجود نداشته و درابتدا دارای22.3مترعرض کلی و12.3مترعرض سواره رو می باشدکه این ارقام دروسط به 33.3 و18 ودرانتها به 32و16.1متر میرسد.بانظر به اینکه این خیابان نیز جدا کننده دو منطقه شهربوده ونقش خیابان شریانی درجه2را ایفا میکند ودرمسیردسترسی به کارخانه
قندقرارگرفته مشخصات مقطع آن درابتدابرای جایگاه آندرشبکه مابر مناسب نمی باشد.
پ-خیابان امام موسی صدر:
خیابان امام موسی صدر نیزدرراستای خیابان امام خمینی قرار گرفته وازمیدان امام خمینی به سمت شمال شهرستان امتداد دارد و نقش آن شریانی درجه2است.عرض کلی آن22و10.4متردرقسمت سواره رو بوده که دراین مورد نیزمشخصات هندسی مقطع راه متناسب با جایگاه این خیابان در سلسله مراتب شبکه معابر شهر نمی باشد.
ت-بلوار امام رضا:
عدم وجود کنار گذر در شهر وقرار گرفتن این بلوار درمسیر محور مشهد-فریمان اهمیت ویژه ای به این خیابان داده است به گونه ای که تلفیق ترافیک سنگین و سبک رادراین بلوار میتوان به مشاهده نمود.بلوار مذکور نقش یک خیابان فراشهری راداردوباعرض کلی 44متروعرض سواره رو بیش از30متر وجداکردن حرکت های رفت وبرگشت توسط آیلند وضعیت مناسبی دارد.
ث-خیابان طالقانی:
این خیابان ازمیدان امام خمینی به سمت غرب به موازات بلوار امام رضاکشبده شده است که درمرزذو حوزه شهرقرارگرفته ونقش خیابان شریانی درجه2را ایفا می کند.با نظربه اینکه حجم ترافیکی کمتری نسبت به خیابان امام خمینی دراین خیابان عبور میکند وعرض کل مقطع22متر،عرض مفیدسواره رودرآن13.8متر می باشد وضعیت آن نسبت به خیابان امام خمینی مناسبتر به نظر می رسد.
ج-خیابان سید جمال الدین:
این خیابان از میدان امام خمینی به سمت شرق و به موازات بلوار امام رضا امتداد یافته وجداکننده دو حوزه شهر می باشد.نقش آن شریانی درجه2بوده وعرض کلی آن22متر وعرض مفید سواره رودرابتدا وانتهای آن13.2 و12متر می باشد،این خیابان نیز مانند خیابان طالقانی وضعیت نسبتا مناسبی دارد.
ح-خیابان شهید مطهری:
این خیابان عمودبرخیابان امام خمینی ازشرق به غرب محدوده شهر فریمان کشیده شده
است به گونه ای بخش غربی آن داخل یک حوزه وبخش شرقی آن داخل حوزه ای دیگر قرار دارد وبا نظربه اینکه نقش خیابان محلی را داردعرض کلی16متر وعرض سواره رو10.4متر دربخش غربی و9متردربخش شرقی برای آن مناسب می باشد.
چ-خیابان ولیعصر:
این خیابان که از شرق بلوار امام رضا به سمت جنوب شهر امتداد می یابدبا24.5متر عرض کلی و15.2متر عرض سواره رو درداخل یک حوزه قرار گرفته ونقش خیابان محلی را داراست.از اینرو وضع مناسبی برای ایفای نقش خود دارد.
بررسی وتعیین حجم عبور و مرور درخیابان ها وتقاطع های مهم وموقعیت وحجم پارکینگ ها:
اغلب خیابان های شهر دروضعیت موجود دارای ترافیک قابل ملاحظه ای نبوده وتقاطع های آن نیز وضعیت مناسبی به لحاظ ترافیکی دارد علت ان حجم عبور ومرور بسیار اندک می باشد.درمیدان امام رضا که محل تقاطع دو خیابان مهم شهر یعنی بلوار امام رضا و امتداد خیابان امام خمینی وشهیدرجایی می باشد ترافیک قابل ملاحظه ای دیده می شود که آمارحجم ساعتی آن به تفکیک وسایل نقلیه در چهار خیابان منتهی به این تقاطع درساعت اوج ترافیک ارائه شده است.
درشهرفریمان هم اکنون از پارکینگ غیرحاشیه ای استفاده نمی گرددواغلب وسایل نقلیه ازحاشیه خیابان هابرای پارک بهره می برند.نظربه عرض خیابان های موجود نسبت به ترافیک عبوری مناسب به نظر می رسد ودرحاشیه خیابان ها به جز موارد خاص ممانعتی برای پارک وسایل نقلیه مشاهده نمی گرددتقاضا برای پارکینگ حاشیه ای بسیار کم است.
اما درحاشیه خیابان امام خمینی درحد واصل میدان امام رضا(ع)تا بیمارستان امام به علت تراکم کاربری های تجاری بعلاوه بیمارستان تقاضا برای توقف زیاد است واین درحالی است که عرض خیابان امام خمینی کم بوده وطول نسبتا زیادی از ابتدای خیابان به سمت ایستگاه تاکسی اختصاص یافته است که درنتیجه عرض پارکینگ حاشیه ای موجودجوابگوی تقاضای آن نمی باشد.