● مفهوم اعتیاد
اعتیاد وابستگی فرد به مواد اعتیادآور است که با گذشت زمان تمایل فرد به مصرف افزایش یافته و با وجود عواقب نامطلوب نمی تواند مصرف آن را قطع کند.
● مراحل اعتیاد
▪ اعتیاد شامل سه مرحله فرضی است:
۱) مرحله آشنایی:
مرحله ای که اکثراً با تشویق دوستان و همسالان بعضاً ناباب همراه است و در حد تعارف و کنجکاوی اولیه شروع می شود.در این مرحله فرد خود را جدا از دیگران می داند و اطمینان دارد که دچار اعتیاد نمی گردد و بیشتر این عمل را نوعی تفریح گذرا می داند. مسلماً هدف اکثریت افرادی که روزی مصرف مواد اعتیادآور را آغاز می کنند تنها ارضای حس کنجکاوی و همرنگی با همسالان و دوستان یا فرار از تنهایی و اضطراب، ماجراجویی و تفنن بوده است.
۲) مرحله شک و مقاومت:
در این مرحله شخص پس از مدتی که به مصرف نامرتب مواد پرداخته برای ادامه مصرف دچار ترس و دلهره می گردد. او برای رهایی از فکر مصرف مواد اعتیادآور به مقاومت و مبارزه با خود می پردازد.
۳) مرحله اعتیاد: اکثر افراد در مرحله دوم ناموفق هستند و همچنان مصرف مخدر را ادامه می دهند، ابتدا روزی یکبار و گاهی چند بار مصرف می کنند و سپس این فرآیند رو به افزایش می رود و آنان را گرفتار و دچار ذلت می کند.
● نشانه های عمومی اعتیاد:
روزهای اول که یک فرد از روی کنجکاوی در رفت وآمد با دوستان ناباب به مواد اعتیادآور روی می آورد، وضع بدنی و روحی او کم کم تغییر می کند. ابتدا احساس قدرت و نشاط کاذبی دارد اما با گذشت زمان کم کم میزان ماده مصرفی افزایش یافته، رنگ صورت و لب ها تغییر می کند و در صورت عدم مصرف، علائم جسمی و روانی خاص در فرد ظاهر می شود.فرد حرف های بیجا و نامربوط می زند، گاهی ساکت و گاهی پرحرف است، بی موقع حتی در وسط روز چرت می زند و خواب آلود است، به نظافت بدن و لباس خود اهمیت نمی دهد، ساعت ها در گوشه ای می نشیند بدون اینکه فعالیتی انجام دهد، گاهی به شدت افسرده است و دچار رعشه می شود و از کند ذهنی رنج می برد و رفته رفته اراده خود را در کلیه فعالیت ها از دست می دهد.
یکی از عوامل موثر در افزایش آمار طلاق در سال های اخیر اعتیاد است.
عوامل مهمی که می توانند جوان را به دام اعتیاد بیندازند:
○طبق آمار به دست آمده سن فراوانی اعتیاد 18 تا 25 سالگی است. این مرحله حساس ترین دوران زندگی یک جوان است. عوامل زمینه ساز خطر در این سنین بحرانی عبارتند از: نابسامانی های خانواده، دوری از خانواده و احساس تنهایی ، گریز از خویشتن و آشفتگی هویت، کمبود ارتباط عاطفی بین اعضای خانواده ، فقر فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی، نداشتن برنامه سالم برای اوقات فراغت، هیجان خواهی بالا، عزت نفس پایین، احساس بی ارزشی و بی لیاقتی، فرار از واقعیت ها، افت تحصیلی،
شکست های عاطفی، ترس از آینده شغلی، نداشتن هدف در زندگی، تاثیرپذیری شدید از گروه و همسالان و …
نقش اساسی خانواده در پیشگیری از اعتیاد :
○ خانواده قلب جامعه است و والدین از عوامل مهمی هستند که می توانند به نوجوان کمک کنند تا از عهده آن چه لازمه استقلال است برآید و به انسانی توانا، متکی به خود و دارای تصویری مثبت از خویش تبدیل شود و توانمندی ها و قابلیت های خود را باور کند.
یافته های پژوهشی نشان می دهد جوانانی که سازگاری کم تری دارند و با مشکلات بسیاری روبه رو هستند، متاسفانه غالباً مورد خشونت، خصومت، آزار و اذیت یا سهل انگاری و بی اعتنای قرار گرفته و از پذیرش همراه با احترام، اعتماد و محبت محروم بوده اند.
یکی از جنبه های مهم رفتار پدر و مادر، اقتدار و کنترل صحیح در مقابل خودمختاری است. والدینی که از قاطیعت همراه با محبت، اعتماد و دموکراسی برخوردارند، در هدایت، نظارت و تربیت فرزندان موفق ترند. یک نوجوان در سن بحرانی عمیقاً به راهنمایی، حمایت و همکاری، اعتماد، انضباط، درک متقابل، دلسوزی، محبت و احترام نیازمند است؛ و کوتاهی پدر و مادر در هر یک از جنبه ها موجب گرایش فرزندان به گروه های ناسالم یا وابستگی به دوست و همسالان نامناسب خواهد شد،
وابستگی هایی که آغاز بسیاری از ناهنجاری هاست. والدین عاقل و آگاه با رفتار همدلانه و صمیمانه خود سعی می کنند از بروز ناهنجاری ها پیشگیری کنند.
§نقش گروه همسالان در تحریک و تشویق فرد به اعتیاد و انحراف چه اندازه است؟
○متاسفانه اخبار و اطلاعات حاکی از نفوذ بسیار شدید گروه همسالان در زمینه گرایش به مصرف مواد مخدر و انواع انحراف است. اگر خانواده نقش هدایتی، حمایتی، نظارتی و تربیتی خود را در شکل گیری شخصیت و رفتار فرزندان به خوبی و به موقع ایفا نکند، نوجوان به دلیل جذابیت های گروه همسالان به محیط هایی غیر از محیط خانه رو می آورد. این در شرایطی است که پیوند او با والدین خود به تدریج ضعیف تر شده و تحت تاثیر شخصیت، رفتار اجتماعی، ارزش ها و نگرش های همسالان قرار می گیرد و به آسانی با حمایت دوستان به دور از نظارت خانواده به انحراف کشیده می شود.
به علت خصوصیات سنین نوجوانی و جوانی، وابستگی های خاصی میان همسالان این دوره ها به وجود می آید. این حالات گاهی برای افراد تکیه گاه محسوب می شود و به آن ها احساس ایمنی و آرامش می دهد. آنان در کنار یکدیگر با اقدام به ناهنجاری ها، احساس رضایت و شاید جا افتادگی می کنند و پشتیبان خوبی برای تایید خطاهای یکدیگرند؛ بنابراین محیط خارج از خانه را لذتبخش می یابند.
§نابسامانی های خانواده چگونه در گرایش فرد به اعتیاد و انحراف تاثیر می گذارد؟
○اعتیاد یکی از والدین یا هر دو، زندانی بودن، انحراف جنسی یا انحرافات اخلاقی پدر و مادر، غیبت والدین از خانه، اختلافات میان آن دو، عقب ماندگی فرهنگی خانواده، طلاق و جدایی، بزهکاری والدین و سایر عوامل مشابه در گرایش فرد به اعتیاد و انحراف نقش بسیاری دارد. طبق آمار (روزنامه "همشهری"، 12/10/81، ص 20) ایران از نظر طلاق رتبه چهارم را در جهان دارد و هم اکنون از هر چهار ازدواج یک مورد به طلاق می انجامد. در همین آمار گزارش شده که در سال 1356 تنها 2 درصد طلاق ها مربوط به اعتیاد بوده و و درحال حاضر این مقدار به 60 درصد رسیده است. به علاوه، فرزندان طلاق بیش از هر گروهی گرایش به انواع انحراف دارند.
چه راهکارهایی را برای مبارزه با اعتیاد و کاهش آسیب های روانی و اجتماعی در خانواده ها توصیه می کنید؟○تقریباً در تمام پژوهش ها نقش موثر روابط خانوادگی در پدید آمدن اعتیاد و تداوم آن یا درمان اعتیاد و پیشگیری از آن مورد تایید قرار گرفته است. همه افراد شخصیت مقاوم و مبارز ندارند که بتوانند هنگام بروز مشکلات با موفقیت عمل کنند و بحران های زندگی را به خوبی پشت سر بگذارند. بعضی از انسان ها در برابر موقعیت های استرس زا به شدت احساس درماندگی می کنند در چنین موقعیت هایی خانواده ی خوب و روابط عاطفی رضایت بخش می تواند تکیه گاه مطمئنی برای فرد باشد.
به هر حال راهکار اساسی حل بحران، آگاهی جوانان و خانواده هاست تا بتوانند قاطعانه به وسوسه مصرف مواد مخدر " نه " بگویند. افزایش حضور والدین در منزل، تقویت ارتباط های عاطفی میان اعضای خانواده، توجه به ارزش های اخلاقی و معنوی در زندگی و اهمیت قائل شدن پدر و مادر برای مبانی اعتقادی ، ارزشی و مذهبی کمک می کند. که جوان با بکارگیری راهکارهایی از جانب خانواده، بتواند سکان زندگی خویش را در میان دریای پر تلاطم جوانی به سلامت هدایت کند و به ساحل نجات و خوشبختی دست یابد.
هر نوع کمبود عاطفی یا روابط آشفته در خانواده، فرد را به دنبال عامل تسکین دهنده میکشاند و این خطر بزرگ به ویژه وقتی جدی تلقی می شود که گروه های سود جوو پلید، به آسانی در گوشه و کنار شهر مواد مخدر را توزیع می کنند و باندهای قاچاق به این فاجعه دامن می زنند.
در خانواده ای امن، آرمش دهنده و اطمینان بخش، نوجوان می آموزد که هر خطری را نباید در زندگی تجربه کرد و می پذیرد که تحت هیچ شرایطی و حتی در اوج مشکلات، مواد مخدر را تجربه نکند؛ زیرا اعتیاد، همزاد تمام تباهی ها، ویرانگر همه زیبایی ها و مولد تمام آسیب ها و مشکلات جسمی و روانی است
آیا افراد تحصیلکرده هم در معرض خطر اعتیاد قرار می گیرند؟○انتظار می رود کسب مدارج دانشگاهی و تحصیل علم به دلیل افزودن بر سطح آگاهی و ارتقای مرتبه اجتماعی به عنوان عاملی حفاظت کننده در برابر آسیب های اجتماعی عمل کند؛ اما متاسفانه همیشه چنین نیست. طبق پژوهشی که در مهرماه 1379 در زندان های استان تهران انجام شده، 6/5 درصد از زندانیان این استان تحصیلات و مدارج دانشگاهی داشته اند. همچنین 10 درصد از زندانیان مواد مخدر از تحصیلکرده های دانشگاه بوده اند.
آیا افرادی که عزت نفس بالایی دارند، در معرض اعتیاد قرار می گیرند؟○ در سنین 15 تا 25 سالگی اصلی ترین رویداد زندگی هر انسان به وقوع می پیوندد؛ رویدادی که طی آن به تدریج کودک ناتوان دگرگون شده و به موجودی بزرگسال تبدیل میشود.
ناهمترازی میان کمال واقعی انسان و کمال اجتماعی او، از جمله عواملی است که ایجاد بحران می کند و باعث تشدید جدال جوانان تشنه ی استقلال با جامعه ای می شود که آنان را از حقشان (استقلال) محروم می کند.
اگر فرزندان خانواده با احساس لیاقت ارزشمندی، حرمت و عزت نفس رشد یابند و مورد پذیرش و تایید واقع شوند و روابط سالم اجتماعی و عاطفی با دیگران داشته باشند، می توانند قاطعانه و بدون تردید در برابر وسوسه های ویرانگر آلوده شدن به مواد مخدر،" نه" بگویند.
"پایین بودن عزت نفس" و" احترام قائل نشدن برای خویش "می تواند قدرت کنترل بر موقعیت های زندگی را از انسان بگیرد و احساس حقارت، درماندگی، ناتوانی و پوچی ناامیدی را در او تشدید کند. انسانی که برای خود ارزش و حرمتی قائل نشود. به سادگی در دام انواع اعتیاد و انحراف اسیر می شود.
1