روزنامه خراسان
_________________________________________________
پیاده راه؛ ایمنی و آرامش خاطر شهروندان
خراسان – مورخ شنبه 1391/07/08 شماره انتشار 18229
نویسنده: دانش پورinfo@khorasannews.com
هنگامی که در یکی از خیابان های آمستردام قدم می زنید، گاه کالسکه ای بزرگ از کنارتان عبور می کند و از بزرگسالان دعوت می کنند که لحظاتی همچون نوزاد در آن بیارامند و مشکلات و شرایط سخت اجتماعی و اقتصادی خود را فراموش کنند. این دعوت و نوع برخورد برای بسیاری از مردم خاطره انگیز و به یادماندنی است. در شهری دانشگاهی مانند شفیلد انگلستان، در محدوده معابر پیاده، هنرمندان و دانش آموختگان موسیقی از کشورهای مختلف، برای مردم برنامه اجرا می کنند. در فرانکفورت نیز علاوه بر فعالیت های جاذب مانند معرکه گیری و شعبده بازی در فضاهای پیاده، برنامه های هنری نیز به اجرا در می آید. حضور هنرمندان، نوازندگان و خوانندگان از سراسر کشور و یا سایر کشورها و… می تواند بخشی از فعالیت ها در معابر پیاده باشد. در بسیاری از شهرها نیز مانند آمستردام، برای ایجاد جاذبه و فضای فرح بخش، ارکسترهای شهرداری ها یا مدارس در معابر پیاده برای مردم می نوازند.بدین ترتیب پیاده راه ها و فضاهایی که امکان عبور پیاده ها در آن ها بیشتر از امکان عبور خودروهاست، علاوه بر ایجاد موقعیت های خاطره انگیز و تعلق خاطر نسبت به شهر، در جذب گردشگر و راحتی تردد آنان در شهر بسیار موثر است. شهرهای سیاحتی مانند پاریس، رم، ونیز، بارسلون، آمستردام، استانبول و… بیشترین فضاهای پیاده و پیاده راه ها را به خود اختصاص داده اند.در شهرهای مختلف ایران نیز در گذشته ای نه چندان دور رویدادهای گوناگون از جمله ورزشی، تفریحی، مذهبی و… در بازارها و میدان ها در انظار مردم به نمایش در می آمد اما سال هاست که دیگر در کلان شهرها به واسطه اختراعی آهنی از آرامش و راحتی عابران خبری نیست. زندگی و آرامش شهروندان به واسطه همین اختراع آهنی مغلوب آلودگی هوا، آلودگی صوتی و در هم ریختگی های ظاهری شده است. در میان خیابان های تهران کمتر خیابانی مثل بولوار کشاورز را داریم که چند شاخه متعدد پیاده رو داشته باشد و عابرپیاده در معابری که متعلق به اوست نفسی تازه کند. در تهران البته پیاده روهای فراخ خیابان ولیعصر در سایه چنارهایی سرسبز برای عابران پیاده خوشایند هستند؛ به ویژه این که شهرداری تهران، با بازسازی این پیاده روها فضای بیشتری را برای عابران و گردشگران به وجود آورده است و البته یکی دو سالی است که در چند خیابان اصلی دیگر هم به همین شکل، عابران پیاده امنیت و آرامش دارند. بیشتر خیابان های شهر اما همچنان گرفتار تنگی پیاده روها و حضور انواع مزاحمت ها از موتورسیکلت گرفته تا خودرو و… هستند.
بالا بردن کیفیت محیط شهری با پیاده راه سازی
آرامشی که ساخت پیاده راه ها در برخی معابر برای عابران به ارمغان آورده باعث شده است تا مردم انجام همین اقدام را در بسیاری دیگر از پیاده روهای شهرها انتظار داشته باشند. سپهر اعظمی که با همسرش برای خرید به محدوده بازار تهران آمده است در این باره می گوید: وسیع شدن پیاده رو بازار و همچنین ممانعت از ورود خودروها باعث ایجاد امنیت و آرامش برای عابران شده است. وی ادامه می دهد: خوشبختانه تلاش شهرداری برای ساخت پیاده روهای امن به ویژه در اطراف بازار بسیار خوب بوده ولی ای کاش حداقل در خیابان های اصلی تهران هم ساخت این گونه پیاده روهای عریض دنبال شود. وی همچنین اضافه می کند: در برخی پیاده روهایی که به تازگی ساخته شده است نیمکت هایی تعبیه شده که می توان در میانه پیاده رو استراحتی کوتاه هم بکنیم.اما چگونگی ایجاد طرح و ایده پیاده راه سازی در کلان شهرها در تهران از کجا آغاز شده است؟ "بهاره همه کسی" مسئول طرح های موضعی و موضوعی اداره کل شهرسازی و معماری شهر تهران درباره این موضوع می گوید: رویکرد توسعه پیاده راه سازی در کل جوامع به ویژه جوامعی که شهرهای متراکمی دارند وجود دارد. اگرچه این مبانی نظری حدود ۲۰ سال است که به ایران وارد شده ولی در سال های بعد یعنی در سال ۸۵ طرح جامع تهران مصوب شد و ارتقای وضعیت پیاده راه ها و ارتقای شبکه دسترسی پیاده به عنوان طرح در سند طرح جامع جدید شهر تهران که سند راهبردی ساختاری است مشخص شد. از آن به بعد این موضوع به عنوان یک مسئله با عناوین و موضوعات مختلف مورد توجه قرار گرفت. بر این اساس ما باید برخی شبکه های پیاده داشته باشیم. وی ادامه می دهد: امروزه این موضوع از چند مورد تک محور شروع شده ولی امیدواریم که اجرای طرح پیاده راه سازی در مرکز تاریخی شهر تهران، حالت شبکه ای خود را پیدا کند. وی خاطر نشان می کند: برای این که بهره وری و کارایی سامانه حمل ونقل بالا برود، بهترین حالت این است که چندین شبکه مختلف با هم به صورت متصل کار کنند. ما زمانی می توانیم بهترین استفاده را از یک شبکه پیاده انجام بدهیم که آن ها را به هم اتصال بدهیم یعنی کسی که در بافت حرکت می کند به صورت شبکه ای بتواند از این پیاده راه استفاده کند.
رضایت ۸۰درصد مردم از پیاده راه سازی
یکی از اقدامات ارزشمندی که طی سال های اخیر برای ارتقای کیفیت حرکت پیاده، صورت گرفته احداث پیاده راه در شهرهای تبریز، مشهد و بوشهر است. اما باید توجه داشت که صرف احداث مسیر ویژه پیاده، موفقیت و کارایی آن را در شهر تضمین نمی کند. ضمن آن که تفاوت های اقلیمی، فرهنگی و ویژگی های متفاوت شهرسازی در هر منطقه، رویکرد خاصی را نسبت به مسئله پیاده راه سازی طلب می کند. این امر نیازمند بررسی ها و تحقیقات میدانی است تا از میزان رضایت مندی یا علت رضایت نداشتن عابران به عنوان استفاده کنندگان این خدمات مطلع شد.در این باره مهندس امیر روحی مدیر مطالعات حمل و نقل ترافیک مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران به تحقیق میدانی ارزیابی پیاده راه بازار تهران که توسط این مرکز صورت گرفته اشاره می کند و می گوید: یک نظرسنجی از عابران پیاده در معابر پیاده روی بازار تهران صورت گرفته که بر مبنای این نظرسنجی ۵۲ درصد از شهروندانی که با آن ها مصاحبه شد معتقد بودند تبدیل شدن معبر بازار تهران به پیاده راه شرایط این منطقه را نسبت به گذشته بسیار بهبود بخشیده است. ۳۱ درصد مردم نیز از این تغییرات اظهار رضایت کردند. بر این اساس حدود ۸۰ درصد عابران از وضعیت عبور و مرور در این معبر رضایت زیادی داشتند. حدود ۷۰ درصد از مردم نیز سرعت عبور و مرور را در همین معبر مناسب ارزیابی کردند. نزدیک به ۸۰ درصد مردم معتقد بودند موضوع امنیت و ایمنی افراد در استفاده از این معبر به میزان زیادی بهتر شده است و البته عمده ناراضیان این طرح موتورسواران و خودروسوارانی بودند که قبلاً می توانستند از این معبر استفاده کنند ولی الان امکان این استفاده را ندارند.وی درباره تعداد ۲۰ درصد که مخالف این تغییرات بوده اند نیز توضیح داد: بعضی افراد سرعت جابه جایی را مناسب نمی دانستند و معتقد بودند که طی کردن مسیر به صورت پیاده نیاز به زمان زیادی دارد و برخی هم معتقد بودند معبر و پیاده راه تعبیه شده بسیار شلوغ است. تعداد دیگری از افراد هم معتقد بودند حمل بار و کالایی که از بازار خریداری کرده اند و رسیدن به اتومبیل برای آن ها مشکل است.وی خاطر نشان می کند: نکته مهمی که از استخراج این اطلاعات حاصل شد، دستیابی به این نتیجه است که بهترین سیستم پاسخ گو در معبرهایی که به اصطلاح پاخور بالایی دارد سیستم پیاده راه است.
مزایای جانبی پیاده راه سازی در شهرها
نتایج بررسی هایی که تاکنون صورت گرفته، نشان می دهد حرکت پیاده طبیعی ترین و ضروری ترین شکل جابه جایی انسان در محیط و پیاده روی مهم ترین امکان برای مشاهده مکان ها، فعالیت ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش ها و جاذبه های نهفته در فضای شهری است. این موضوع نکته ای است که مدیر مطالعات حمل و نقل ترافیک مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران نیز به آن اشاره می کند. "روحی" می گوید: با بررسی ها و ارزیابی های صورت گرفته می توان گفت بهترین سامانه حمل و نقل برای تامین دسترسی و جابه جایی تعداد زیادی از افراد به کاربری ها، سیستم پیاده راه ها است. وی ادامه می دهد: یکی از بحث های مطرح در بخش حمل و نقل در حوزه مدیریت شهری این است که ما بتوانیم ظرفیت حمل و نقل بیشتری را برای شهروندان فراهم کنیم. یعنی ظرفیت جابه جایی بیشتر در کنار تامین دسترسی به کاربری های مختلف که این مورد در پیاده راه ها شکل می گیرد. وی در توضیح این مطلب می گوید: برای عبور و مرور با وسیله نقلیه شخصی در معبری با عرض 3.5متر می توان ۲ هزار وسیله نقلیه شخصی را طی مدت یک ساعت با سرعت مناسب جابه جا کرد. البته فراهم کردن تامین دسترسی این تعداد وسیله نقلیه و پیدا کردن جای پارک یا فضای توقف کار بسیار دشواری است اما جابه جایی افراد در همین عرض معبر در مدت یک ساعت توسط اتوبوس، ۹ هزار نفر را شامل می شود، با محاسبه این که فاصله هر ایستگاه اتوبوس بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر است و به واسطه سوار و پیاده شدن دسترسی محدودتر است. در عبور و مرور به وسیله دوچرخه نیز با همین شرایط به عدد ۱۴ هزار نفر می رسیم و اما با جابه جایی افراد به صورت پیاده به عدد حدود ۱۹ هزار نفر می رسیم ضمن آن که این افراد پیاده به تمام کاربری ها دسترسی بالایی خواهند داشت. از جمله این که می توانند هر جا بخواهند بایستند، ویترین مغازه ها را نگاه کنند و از مغازه هایی که در حاشیه پیاده راه وجود دارد خرید کنند. البته با جابه جایی به وسیله مترو هم می توانیم ۲۲ هزار نفر را در همان عرض و به مدت یک ساعت جابه جا کنیم با محاسبه این که ایستگاه های مترو به فاصله حدود ۸۰۰ متر از هم قرار دارد.وی ادامه می دهد: موضوع دیگری نیز که اکنون در مورد پیاده راه ها در دنیا مطرح می باشد حمل و نقل فعال است. چرا که سبک زندگی که این عصر ماشینی به انسان ها تحمیل کرده عوارض نامطلوبی را برای افراد به همراه داشته است. عوارضی مثل چاقی های مفرط، اضافه وزن افراد، فشارخون، قند خون، کم تحرکی هایی که در زندگی شهری باعث مشکلات متعدد حرکتی و جسمی برای افراد می شود و حتی مسائل روحی روانی که کم تحرکی زندگی ماشینی شهری ایجاد می کند. پیاده راه به عنوان یک سیستم حمل و نقل فعال می تواند با تمام این موارد مقابله کند.از "همه کسی" نیز درباره معیارهایی که برای طراحی پیاده راه سازی ها به ویژه پیاده راه سازی محدوده بازار در نظر گرفته شده است می پرسیم که پاسخ می دهد: اولین معیار نزدیکی به مترو یا ارتباط با سایر شبکه هاست. معیار بعدی تامین ایمنی فضا است یعنی اگر فردی دلش خواست فرزندش را در پیاده رو رها کند شرایط و فضا ایمن باشد. معیار دیگر رعایت فضاهای نشستن یا توقف است. نکته مهم دیگر نیز در مورد پیاده راه ها این مسئله است که پیاده راه ها به جای این که فقط مسیر عبور باشند خودشان را به سمت فضای مکث بودن نزدیک کنند. به همین دلیل هم شنیده ام نفوذ در بافت بازار کم شده چون قبلاً مردم از این مسیر رد می شدند تا وارد بازار شوند اما الان بازار فضای توقف شده است و با وسایلی مانند درشکه حال و هوای تاریخی به بازار برگشته است. البته آسایش اقلیمی هم باید از مسائلی باشد که در نظر گرفته شود که در بعضی نقاط رعایت نشده است.روحی نیز خاطرنشان می کند: موضوع پیاده راه ها مزایای جانبی دیگری را برای شهرها به همراه دارد. مباحثی مانند کاهش آلودگی صدا، به ویژه صدای موتورها و کاهش آلودگی هوا ناشی از ممنوعیت تردد وسایل نقلیه و یا مهم تر از آن کاهش تصادفات جرحی و فوتی. این ها تمام مزایایی است که نقش پیاده راه ها را برای یک سیستم مدیریت شهری پررنگ می کند به نحوی که امروزه بسیاری از شهرهای دنیا به این موضوع توجه می کنند. وی می افزاید: گاهی سرعت پایین جابه جایی در پیاده راه ها دغدغه مدیریت شهری و برخی شهروندان است. چرا که سرعت حرکت در پیاده راه پایین است و طی کردن مسافت پیاده راه طولانی برای عابران پیاده دشوار است. این جاست که جایگزین های دیگر مثل دوچرخه می تواند به کمک این سیستم بیاید. البته حمل ونقل عمومی نیز می تواند برای سرعت بخشیدن به جابه جایی موثر باشد.
تجربه پیاده راه سازی در کلان شهرهای ایران
روحی در مورد اجرای سیستم پیاده راه سازی در شهرهای مختلف می گوید: در ایران و در شهرهای مختلف تجارب خوبی در این زمینه داشتیم. خیابان تربیت در مرکز شهر تبریز به صورت پیاده راه طراحی شد، در خیابان استاد شهریار و محور قلعه سنگی تبریز نیز که ارزش تاریخ و معماری و موقعیت بسیارمناسبی در شهر دارد سیستم پیاده راه سازی اجرا شد. در مشهد نیز خیابان جنت که در مرکز شهر واقع شده؛ با توجه به کاربری های مختلفی که در این خیابان وجود دارد پیاده راه سازی با جدیت دنبال شد. خط آسمان هماهنگ و متعادل ایجاد شده در این منطقه و استقرار مناسب آن در موقعیت جغرافیایی شهر مشهد، از مزایای خیابان جنت است. اگرچه باز هم می توان تمهیدات بیشتری را برای حرکت بهتر عابران پیاده در این محور پیش بینی کرد. از جمله افزایش تسهیلات عابر پیاده مانند اختصاص صندلی یا تقویت خدمات شهری و یا موضوع هدایت آب های سطحی در این خیابان هنوز جای کار دارد.وی همچنین نمونه بارز پیاده راه سازی در تهران را خیابان ۱۵ خرداد اعلام می کند و می گوید: پیاده راه سازی بخش قابل توجهی از این خیابان که به خیابان بازار معروف است در سال ۹۱-۹۰ اجرا شد اگرچه همچنان لازم است تا بعضی از ابعاد این پیاده راه تقویت شود. به عنوان مثال لازم است تا فعالیت های ۲۴ ساعته در کاربری های این منطقه تعریف شود. چرا که خیابان ۱۵ خرداد در ساعت پایان شب کم جمعیت است و عملاً شب های ساکتی را در این منطقه شاهد هستیم. بنابراین با استقرار کاربری های جدید باید فعالیت ۲۴ ساعته در این معبر احیا شود.
بازیابی هویت و تمدن ۲۳۰ساله با پیاده راه سازی
به هر صورت اگر چه ایرادات و مشکلاتی به مسئله پیاده راه سازی در برخی مناطق در شهرهای مختلف به ویژه بازار تهران وارد است اما معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در بازدیدی که به تازگی از این منطقه داشت از رفع این ایرادات خبر داد.مهندس سیدجعفر تشکری هاشمی با بیان این که عملیات اجرایی پیاده راه سازی محدوده بازار به طور کامل تا پایان سال به پایان می رسد، گفت: محدوده منطقه ۱۲ شهرداری تهران از محدوده هایی است که ایجاد پیاده راه در آن ضرورت دارد، چرا که تاریخ و تمدن حدود ۲۳۰ ساله تهران در این محدوده شکل گرفته است و اماکنی مانند دارالفنون، شمس العماره، موزه گلستان، مسجد ارگ و… همه و همه در این محدوده واقع شده اند. وی افزود: تا چند سال پیش محدوده بازار تهران هویت خود را از دست داده بود، چون در لابه لای تعداد انبوه تردد خودروهای شخصی، موتورسیکلت ها، تاکسی ها، ترافیک سنگین، آلودگی هوا و آلودگی صوتی هیچ یک از جاذبه ها و اماکن تاریخی این محدوده به چشم نمی آمد. تمام این مسائل سبب شد که پیاده راه سازی در محدوده اطراف بازار با جدیت آغاز شود و با همکاری خوب کسبه و اصناف گسترش یابد.به نظر می آید آن چه که در مورد کلان شهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز و مشهد دارای اهمیت است توجه بیشتر به گسترش پیاده راه هایی است که می تواند آرامش را برای دقایقی به مردم برگرداند. اگر چه این اقدام هزینه بالایی برای دستگاه های مربوطه دارد اما تردیدی نیست در نهایت این رضایت و آرامش است که باید حاصل کار نهادهای شهری باشد.
چکیده گزارش
تبدیل برخی از خیابان ها در کلان شهرها به پیاده راه های مناسب برای خرید، رفت و آمد شهروندان با خاطر آسوده و بدون تردد خودروها و مزاحمت موتورسواران در دو سال گذشته، ایده ای است که بعضی از شهرداری ها در کلان شهرها آن را دنبال می کنند و برخی از کارشناسان از این طرح به عنوان، یک طرح نوین در تحول و نوسازی شهری یاد می کنند و یک نظرسنجی از طرف مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران نشان می دهد که ۸۰ درصد مردم از پیاده راه هایی که در مناطق مختلف شهری ایجاد شده، رضایت دارند.