پروژه مجتمع تجاری ارمان



فصل اول

* عنوان پروژه
* چکیده
* مقدمه

عنوان پروژه : مجتمع تجاری آرمان
هدف:

* علاقه و انگیزه
موضوع تجاری با توجه به قدرت بی بدیل اقتصاد در عصر ما موضوعی ویژه در طراحی معماری به حساب می آید. در عصری که توجه به هر مسئله به میزان صرفه و بازده اقتصادی آن می باشد پیداست که امکان پرداختن به نگاه های خاص در معماری مجموعه های تجاری تقویت می گردد به همین دلیل انتخاب یک مجموعه تجاری برای طراحی معماری خود به خود جذاب تر از موضوعات دیگر می باشد.
* قابلیت اجرا و توجیه اقتصادی
هر مجموعه تجاری که نیازهای ضروری زندگی بشر را عرضه کند خود به خود بخشی از توجیه اقتصادی است .برای افزایش موفقیت اقتصادی یک مجموعه باید عواملی از قبیل شدت نیاز جامعه
.فاصله سایت تا مجموعه های مشابه ونحوه دسترسی افراد به مجموعه توجه نمود .
قابلیت اجرا از دو جنبه قابل بررسی است اول استان اجرای پروژهبا توجه به تکنولوژی بومی وشرایط جامعه .دوم سازگاری طرح و ساختار اجرایی آن بافدرت وموفقیت پروژه که هر دو درمرحله طراحی مورد توجه قرارخواهد گرفت.

چکیده :
هدف از طراحی مجموعه های تجاری ایجاد محیطی خوشایند برای خرید کالا؛ دریافت خدمات و ارتباط انسانها با یکدیگر است. برای رسیدن به این هدف ابتدا نگاهی گذرا به تاریخچه تجارت و ایران و تاریخچه ایجاد مجموعه های تجاری و اجتماعی در ایران ومشهد داریم و سیر تکامل و ویژگیهای این مجموعه ها را مورد بررسی قرار میدهیم. برای شناخت بیشتر نمونه های مشابهی را در نقاط مختلف جهان مورد بررسی قرار داده ایم. مطالعه شهر مشهد برای مکاتباتی صحیح مجموعه و رسیدن به هدف ابتدایی طراحی مجموعه (ایجاد محیطی خوشایند برای خرید کالا؛ دریافت خدمات و ارتباط انسانها با یکدیگر) الزامی بوده است. به کمک تحلیلهایی که از جهات مختلف بر روی سایت انجام شده؛ نحوه قرارگیری ساختمان در سایت؛ نحوه جهت گیری آن؛ امتدادهای موثر بر ساختمان؛ ورودیهای آن و … استخراج شده است. از آنجایی که سعی شده که ساختمان بیشترین هماهنگی را با محیط وتلفیقی ازمعماری مدرن وسنتی داشته باشد؛ آنالیز سایت مهمترین ابزارهای طراحی را در اختیار ما گذاشته است. برنامه ریزی کالبدی نیز فضاهای مورد نیاز و میزان آنها را مشخص خواهد کرد. بدیهی است که در روند طراحی؛ توجه خاص به ملاحظات دید و منظر و طراحی احجام بر اساس ویژگیهای سایت برای رسیدن به بهترین دیدها و مناسبترین احجام الزامی بوده است.

مقدمه
سیری در نظریه های تجارت:
تجارت پدیده ای است فریبنده و خطرساز که وارد شدن در آن نیاز به آگاهی دارد چه در غیر آن صورت نتیجه آن شریک شدن در نارواییهای بسیار در طول تاریخ است، زیرا کمتر پدید ه ای به اندازه تجارت مورد اتهام قرار گرفته است. آیا سخن را این طور آغاز می کنیم که دهنها را آشوب سازیم و چرا سرآغاز کار را بر صفحه های درخشانی که رسالت تاریخی تجارت بر آن نگاشته اند قرار نمی دهیم. خیر این طور نیست بلکه تنها دلیل آن ـ ضمن اینکه به نقش سازنده تجارت در تسهیل زندگی انسان و انتقال ترقیات بشری اعتقاد داریم ـ آلودگی تجارت جهانی بالکه تنگی چون تجارت برده از آفریقا و آسیا به زمین های راقیه استعمار ملتهای عقب مانده از کاروان تمدن ـ توسط پیشتاز تمدن صنعتی نظیر انگلیس و فرانسه و ایتالیا و آلمان و بلژیک و ژاپن بوده است که بعد از جنگ جهانی دوم به صورت استعمار نو بروز کرده است.
از نیمه هزاره دوم میلادی تا عصر کمال شرکت خود در عصر تجارت به انواع فضیلتها و رذیلتها در غلطیده است. آنجا که توانسته، در همان مواطن اصلی به بهره کشی از انسانها پرداخته اند. نوع دیگر تجارت که عموماً درصد رفع نیازهای مصرفی بشری بوده و به کالا محدوده می شده است نقش موثری در تاریخ بشر داشته و بیشتر سرافراز است تا سرافکنده، که اساسا رفع مشکل بوده و نه واضح مشکل ـ این تجارت، چای، سیلان و ادویه هندوستان را به ایران و بلاد دیگر بوده فیروزه و پارچه های گرانبهای ایران را زینت بخش اندام خوزستان در اقصی نقاط جهان کرده است چرا که فیروزه ایران در سرزمین دیگر یافت ناشدنی بود و پارچه های گرانبهای زری وترمه را ملتها خریدار نمی توانستند بخرند.
دلیل عمده این تجارت محدوده بودند اینکه در جائی نیاز و مصرف وجود داشته و تولید نبود و یا احیاناً اگر بود خیلی کم بود ـ و در جای دیگر بلعکس تولید بیش از بازار مصرف بود.
تجارت تا قبل از انقلاب صنعتی، به رغم توسعه بسیاری که در عصر رنسانس و به ویژه پس از رواج کشتی بخار پیدا کرد.
انقلاب صنعتی افق تازه ای در تقسیم کار و تخصص به وجود آورد به طوری که مبادرت تجاری در چارچوب تولید از یک نقطه جغرافیایی به منظور جبران کمبود مصرف در نقطه جغرافیایی دیگر محدود نماید. در منطق صنعتی، تجاری تقسیم کار بود و اینکه اگر کسی بهتر تولید می کند بیشتر تولید کند تا نیاز ما را هم برطرف و ما هم صنعتی روی آوریم که در آن بهتر از آنها توانیم بود، و دیگر تجارت موکول نشد به اینکه ایران معدن فیروزه دارد، دیگران ندارند.
در گذشته تجارت محدود اما در عین حال لازم بود. رخنه ای به هوا و جهانی دیگر و ارتباط با انسانهایی دیگر بود. نشان از بی پایانی جهان خلقت داشت، به علاوه، تجارت وسیله ای برای مبادله فرهنگی و غنای تولیدات معنوی نیز بوده و در قافله تجارت بودند کسانی که شعر و فلسله ایران را به هندوستان، چین و یونان و سرزمینهای دیگر ببرند و حکمت و معماری آنان را به ایران بیاورند.

نیاز به مجموعه های تجاری
از دوران انقلاب صنعتی به بعد تجارت همواره اهمیت روزافزونی یافته و بر نقش آن در توسعه و رشد اقتصادی افزوده شده است. تجارت داخلی باعث گسترش در تقسیم کار داخلی کشورهای صنعتی شد که به سرعت آن کشورها از به یکدیگر وابسته نمود و پیشاهنگان انقلاب صنعتی را به این فکر واداشت که ادامه تکامل صنعتی و ادامه تقسیم کار و افزایش بهره وری تولید بدون توسل به تجارت بین المللی صرفنظر از توجیهی که بنا به پراکنده بودن منابع طبیعی و متفاوت بودن درجه تراکم عوامل تولید در مناطق مختلف جغرافیایی و بالاخره الزام به پاسخگویی به نیازهای حیاتی و ضروری مردم کشورها داشت به نیاز مبرم برای ادامه پیشرفت و تکامل صنعتی تبدیل شد. تحویل صنعتی مرزهای ملی را پشت سر نهاده برای بقا و تعالی خود تقسیم بین المللی کار را وجهه همت خود ساخته تا جایی که امروزه برای تولید یک فرآورده صنعتی ـ برخی اوقات ـ همکاری واحدهای مختلف تولید در کشورهای متفاوت لازم است که هر یک بنا به جایگاه خود در تقسیم بین المللی کار مرحله ای تولید آن فرآورده ها و یا تولید قسمتی از آن را به عهده گرفته اند در کشورهای رو به توسعه نیز تجارت ایفا کرده است. این نقش که گاهی مخرب و گاه سازنده است عمدتاً از غارت استعمارگرانه، منابع و عوامل تولید آغاز می شود و به نقش جدی تجارت بین المللی در توسعه اقتصادی و بویژه صنعتی این کشورها خاتمه می یابد. هر چند که این خاتمه ای نیست و خود آغاز راهی به پایان است. حالا اینجا این سوال مطرح می شود که باید امکان مناسبی برای انجام این امر مهم در نظر گرفت.
با رشد و توسعه شهرها نداشتن زمان کافی برای رسیدگی به امور یکی از معضلات بزرگ اجتماعی است که گردآوری مجموعه هایی اعم از تجاری در یک بستر می تواند به حل این مسئله کمک کند.
هدف نهایی ما در ارائه این مجموعه، طراحی مجموعه تجاری، واقع در شهر کرمان می باشد و برای نیل به این مقصود علاوه بر مطالعه در مورد فلسفه و علل بنیادی چنین مجموعه هایی در کشور به شناخت منطقه و عوامل موثر در طراحی پرداخت.
یکی از امور روزمره در زندگی خانواده ها در سراسر جهان خرید پایاپای یا نقدی کالا و خدمات بوده و هست.
روشهای خرید و عادات مربوطه به آن مختلف گاهی متضاد می باشد، بسته به اینکه خریدار چه کسی و یا محل خرید کجاست. لیکن علی رغم اختلاف ظاهری، در مقایسه محوطه خارجی شنبه بازارهای سرزمین اکوادور و یا بازارهای سوراخ در دیوار بیت المقدس تا مراکز خرید معاصر مدرن و متعددی که در امریکای شمالی و دیگر نقاط جهان می بینیم، خواسته اصلی در تمام آن ها ایجاد محیطی خوشایند برای خرید کالا و دریافت خدمات و نیز برآورد یک نیاز اجتماعی است.
انسان در جستجوی ارتباط با دیگران است. در بازارهای ابتدایی که برای رسیدن به آن مردم غالباً برای عرضه کالاهای خود از مناطق دور افتاده کیلومترها راه می پیمودند، شاید جنبه اجتماعی مهمترین قسمت از تجزیه شخص در بازار می برد. در اینجا بازار به صورت جشنواره ای درآمده و نقش تجمع و تفریح آخر هفته را بازی می کرد. این جنبه اجتماعی و مهم بازار تدریجاً بر اثر روشهای روستایی به پیچیدگی و تجربه مختص زندگی شهری نقش خود را از دست داد. در شهرهای بزرگ، مراکز تجاری در مناطق مرکزی به وجود آمد. اینها در زندگی، تاسیسات تجاری و فراغت قرار گرفته، دینامیک روشهای زندگی شهری را تشکیل می دادند.

فصل دوم
نگاهی به تاریخ تجارت ایران

نگاهی به تجارت ایران
همزمان با شکل پذیری حکومت در ایران در کشور همجوار بابل حرف و صنایع از چهارچوب جوامع اشتراکی خارج شده و در شهرها پیشه ورانی که از حرفه خود امرار معاش می کردند. پدیدار شدند. آنان در میدان خرید و فروش شهر که معمولاً نزدیک دروازه های شهر بود که یا کارگاههای کوچکی داشتند و سفارشات را پذیرفته و انجام می دادند. قوانین همورابی سفالگران، سنگ تراشان ، خیاطان، آهنگران، دباغان را در عدد صنعتگران ذکر کرده است و در این دوره بازرگاین به نحو متسوسی توسعه و تکامل می یابد. پادشاه و روحانیون توسط بازرگانان به تجارت عمده می پرداختند و جهت ثبت معاملات از الواح گلی استفاده می کردند. (مانند استاد بهادار امروزی )
پرهیز از دروغ ، ریاکاری و رباخواری و سوداگران ایرانی را از سودجوئی و بهره برداری ستمکارانه بازی می داشته و شاید به همین دلیل ایرانیان کهن چندان توجهی به سوداگری نداشته اند بازرگانان در اجتماع ایران باستان فروتر از سایر طبقات بوده است.
داریوش شاهنشاه بزرگ هخامنشی به منظور توسعه بازرگانی و نزدیک ساختن روابط بین ایالات متحده و هدفهای سوق الجشیی اقدام به ساختمان جاده های بزرگ نمود. اولین واحد پولی ایران را از طلا بنام در یک تحت قوانین خاص بوجود آورده قبایل پارس را که کار عمده آنها علاوه بر کشاورزی، دامپروری بود از مالیات معاف کرد.
اطلاعات تجاری و نظامی و وجود چند مرکز بزرگ اقتصادی مانند بابل، هگمتانه، شوش و پرسپولیس(تخت جمشید ) موجب توسعه تجارت داخلی و خارجی با حق عبور ترانزیت در جاده های تجاری گردید و در نتیجه بعدها بازار ایران با ویژگیهای خاص خود در مسیر جاده های تجاری شکل گرفت و زبانزد جهانیان گردید و نام آن به همه زبانهای جهان درآمد.
در سرزمین تازیان پیش از اسلام بازار به صورت ایرانی وجود نداشت و اغلب بازارهایشان فصلی و متحرک بود. پس از اینکه ایرانیان به دین اسلام گرویدند در شهر مدینه مراکز خلافت، بازارهایی به سبک ایران و توسط ایرانیان برپا گشت که معروفترین آن ها بازار آهنگران و اسلحه سازان مدینه بود.
بعضی از ممالک مغرب زمین پیش از جنگهای صلیبی از طریق روم شرقی با مشرق زمین ارتباط برقرار کرده بودند پس از جنگهای صلیبی مجدداً مناسبات تجاری در میان ممالک شرق و غرب (اروپا و آسیا ) برقرار گشت. این تجارت فقط محدود به کالاهای شام نبود بلکه بیشتر محصولات و مصنوعات چین، هندوستان و ایران در بازار عرضه می گشت، در این ایام (قرون وسطی ) بازار تجارت مابین شرقی و غربی چنان گرم گشت که کلیه محصولات و مصنوعات شرقی در بازارهای اروپای غربی پیدا شد و شهرهای دمشق، بغداد، همدان ، ری، هرات، سمرقند و بخارا از مراکز عمده بازرگانی شرق به شمار می رفتند.
(شهرهای واقع در مسیر جاده ابریشم )

جاده ابریشم، شاهراه تجارت شرق :
راه تجاری معروف به راه ابریشم را می توان تا سال 1700 میلادی (پیش از گسترش تجارت دریایی ) یکی از مهمترین راههای تجاری دنیا به شمار آورد.
جاده ابریشم از شهر چانگ آن (شیا امروزی ) واقع در شهر چین شروع می شد، شاخه ای از آن به فلات پامیر می رسید از آن جا به شهرهای مرو، بلخ ، سمرقند و ماوراء النهر(آسیای مرکزی) رسیده وارد نیشابور می شد. شهرهای دامغان، گرگان، ری، قزوین و همدان را طی می کرد و پس از گذشتن از سلوکیه و انطاکیه به سواحل دریایی مدیترانه می پیوست و سپس از طریق دریا به رم و ونیز ختم می گشت. نقش اصلی آن رساندن ابریشم چین به ویزن بود، به علاوه کالاهای دیگری نیز از طریق آن حمل و نقل می شد.
شاخه دیگر این جاده هندوستان به طوس در ایران وصل می کرد. در مسیر این جاده کاروانسراهای متعدد وجود داشت. هندوستان از طریق راه ابریشم پنبه ـ ادویه ـ دارو و سنگهای قیمتی ـ آهن و فولاد به اروپا صار می کرد. این جاده 200 سال قبل از میلاد احداث شده و تا 1700 میلادی یعنی به مدت 19 قرن، اصلی ترین راه تجاری دنیا محسوب گردیده و به تجارت جهانی کمک می کرد و کلیه شهرهای واقع در مسیر این جاده از آبادترین شهرهای آن زمان به شمار می رفتند.

نقش ایران در احیای جاده ابریشم :
جمهوری اسلامی ایران پس از گذر موفقیت آمیز برنامه پنج ساله اول توسعه و برپایی صنایع عظیم تولیدی و گسترش همه جانبه سیستمهای ارتباطی مدرن، یکی از توسعه یافته ترین کشورهای خاورمیانه در زمینه های اقتصادی، صنعتی و صادراتی شده است. اکنون ایران با برخورداری از منابع عظیم اولیه و تولیدات روزافزون صنعتی در صدد بسط و گسترش روابط خود با کشورهای منطقه است.
ایران علاوه بر توانمندی اقتصادی صنعتی چشمگیر خود ، دارای جاذبه های متعدد توریستی و جهانگردی است که احیاء و مرمت این آثار باستانی و میراث فرهنگی ما، بر جذابیت چهره کشور خواهد افزود. کشورهای آسیایی میانه که غالباً محصور در خشکی هستند به واسطه عبور از سرزمین ایران امکان دسترسی به آبهای آزاد برای آنان فراهم خواهد گشت و این گروه کشورها، نه تنها قادر به بهره گیری از بازار پررونق و محصولات صنعتی و کشاورزی با کیفیت ایران هستند بلکه می توانند به بازارهای عمده جهانی نیز دست یابند.

لزوم مراکز تجاری در یک شهر
لزوم فراهم نمودن انواع کالا در یک شهر، ورود کالا از شهرهای دیگر و صدور کالا به دیگر شهرها را ایجاب می نماید. از طرف دیگر لزوم در سترس قرار دادن انواع کالا برای مردم، بطوری که بتوانند به سهولت کالای مورد نیاز خود را انتخاب و تهیه نمایند، لزوم ایجاد مراکز تجاری در شهرها را به وضوح نشان میدهد. ایجاد مراکز تجاری، بنای فروشگاهها و مغازه ها مناسب برای عرضه هر کالا با مشخصات متفاوت که در عین حال هماهنگی لازم را داشته باشد، معماری ویژه و مجربی را طلب می کند. هر مغازه یا فروشگاه باید دارای ویژگی و مشخصات معماری خاص و مناسب برای عرصه کالای مورد نظر باشد.به طوریکه کالا را در شرایط مطلوب نگهداری نموده و به نحو چشمگیری به مشتریان مربوطه عرضه می نماید.
واضح است که با افزایش جمعیت شهرها، باید در شهر مراکز مختلف اجتماعی از قبیل سینما، تئاتر و .. ایجاد گردد که در صورت ایجاد در رابطه با مراکز تجاری موجب رونق کار فروشگاهها می گردد. بنابراین لازمست در شهرهای بزرگ اینگونه مراکز تجاری به شکل گسترده ای احداث گردند.

تاریخچه مجموعه های تجاری و اجتماعی در ایران :
مقدمه ای در شناخت مجموعه های تجاری گذشته :
قبل از شناخت بازار کرمان، لازم به نظر می رسد، مقدمه ای در مورد خود بازار بیان گردد تا بتوان با شناخت و دید بهتری موضوع را دنبال نمود.
این مقدمه شامل سه قسمت می باشد:
اول در مورد پیدایش بازار از نقطه نظر تاریخی و اجتماعی و دوم از نظر موقعیت بازار در شهرهای ایران بازدید شهرسازی و سوم اینکه بازار به عنوان محلی که اجناس به طرز خاص به معرض فروش گذاشته می شود و یا مجموعه ای که خصوصیاتی استثنائی چه از نظر عرضه کالا و یا اهمیت اقتصادی و یا جنبه های دیگر اجتماعی، مذهبی و یا سیاسی را مورد بررسی قرار می دهیم.

چگونگی پیدایش مجموعه های تجاری از نقطه نظر تاریخی و اجتماعی :
قبل از بحث درباره تاثیرات بازار در شهر کرمان لازم به نظر می رسد، بحث کوتاهی درباره پیدایش بازار از نقطه نظر تاریخ اجتماعی به عمل آید.
با نگرشی کوتاه به تاریخ تمدن در می یابیم که پیدایش روابط اجتماعی از زمانی شروع می گردد که سیستم های اجتماعی برای اولین بار به مفصه ظهور رسید، سالها پیش در زمانیکه انسانهای اولیه می زیسته اند، قبل از تشکیل قبیله ها و قبل از پیدایش تمدن، احتیاجات هر فردی منحصر به چند عنصر اولیه زندگی بود، که هر انسانی به تنهایی قادر به رفع احتیاجات خود بود. با پیدایش تمدن و بسط روابط، نوع احتیاجات تغییر و گسترش یافت. با سیر تکامل تمدن نوع احتیاجات هم تکامل پیدا کرده و به حالت کنونی رسیده است . پیشاپیش، سیستم اقتصادی تقسیم کار از طرفی باعث تسهیل در امر تولید و از طرفی باعث پیش کشیدن مسائل جدیدی است از قبیل توزیع گردید. به طور کلی در امر اقتصادی سه طبقه مشخص می باشد:
1ـ تولید کنندگان 2ـ توزیع کنندگان 3ـ مصرف کنندگان
روابط بین این سه نوع باعث ایجاد سیستمهای مختلف اقتصادی و سیاسی می گردید. همانطور که ذکر شد قبل از سیستم اقتصادی تقسیم کار، طبقه توزیع کننده وجود نداشته است.
بعدها در اثر بسط روابط اجتماعی و اقتصادی، این طبقه جدید به وجود آمده است. توزیع کنندگان در حقیقت واسطه هایی بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان هستند.
در ضمن باید متذکر شد که در هر امر اجتماعی، عوامل فراوانی وجود دارند که وابسته به یکدیگرند و هر مبادله ای اقتصادی، مبادلات دیگری از قبیل سیاسی و مذهبی و فرهنگی را نیز به همراه داشته است.
با توجه به مسیر حرکت تمدن شرق از چین و عبور ان از اسیای مدینه و رسیدنش به اروپا بهتر متوجه این حقیقت می شویم. تجارت را شاید بتوان مهمترین مبادله اجتماعی بین افراد دانست.

سیر تکاملی مجموعه های تجاری :
در ابتدا بازار مکانی بسیار ساده بوده است. و بنابر احتیاجات زمان خود تغییر و تحول پیدا کرده است. همانطور که گفتیم بازار همیشه تابع زمان بوده است. قرنها پیش زمانی که سیستم تولید فقط سیستم کشاورزی بود، شکل بازار هم بسیار ساده و بسیار ارگانیک، در هر نقطه ای که احتیاج به وجود آمده است، پیدا شده است.
با توجه به پلان شهرهای قدیمی می شویم که بازار معمولاً در نقاطی به وجود آمده که در ارتباط با تولید کنندگان و مصرف کنندگان بوده است.
بازارها معمولاً در نزدیکی قصر حکان و در رابطه با محیط خارج بو جود می آمدند و بعدها طبقات عادی به دوراین مرکز قدرت سیاسی ـ اقتصادی کشیده شده و شهرها به وجود آمدند.
بازارها چون یکی از مهمترین مکانهای اجتماعی می باشند در پلان شهری همیشه حالت مرکزیت داشتند، تا به سهولت در دسترس عموم قرار گیرند.
همانطور که می دانیم، بازار خود پدیده ی شهری و در عین حال عاملی است برای پیدایش شهرنشینی رابطه شکل و فرم و فضای بازار با مسائل اجتماعی و صنعتی ناگسستنی است که پس از هر فرم تکنیکی و اجتماعی، فرم بازار تغییر کرده و فضاها عوض می شوند. چنانچه می بینیم ، بازارهای قدیمی امروز رونق خود را از دست داده و در عوض فروشگاهها و مغازه های لوکس آهسته و آهسته جانشین آنها می گردد.
بازار همیشه به عنوان قلب اقتصادی هر شهر، مهمترین مکان را در امور تجاری و اقتصادی شهر بوده و فعالیت اشتغال داشته و اداره امور شهری را در دست گرفته است.
زوایا و دیدهای بازار در نمای کلی شهر همیشه به طور بارزی مشخص کننده این قلب اقتصادی شهر بوده است. بازارهای قدیمی نمونه های بسیار جالبی چون بازار کرمان برای ادای این مطلب می باشند.
بستگی به امور تجاری با سایر امور اجتماعی طوری است که یک بازار مجموعه ای است اجتماعی و دارای تمام المانهای اجتماعی عصر خود می باشد.
به طور مثال می بینیم در بازارهای سرپوشیده قدیم، مسجد ، مدرسه، حمام و سایر المانهای اجتماعی قرار گرفته است. زیرا تمام المانهای مورد نیاز اهالی بازار و مراجعه کنندگان بوده است.
بازارهای معمولاً علاوه بر فعالیت اقتصادی مکانی برای فعالیتهای فرهنگی و سیاسی و مذهبی بوده است زیرا برخورد در این فضاها بسیار شدید و روابط بسیار خوب بوده است.
بدین ترتیب بازار با گسترش شهر، گسترش سیاست و تمام ضروریات زندگی جمعی شهری را در داخل خود می پذیرفت و به عنوان عامل مهم زندگی شهری در می آمد.
هسته مرکزی شهر در طول زمان حرکت می کند و مسیر توسعه شهر یا محتوای خطی بازار می سازد.

بررسی بازارهای ایران ـ تکامل بازار :
بازار که به عنوان متشکل کننده تمام عناصر شهری می بود، در طول زمان توسعه و گسترش یافته، فرم پذیرفته و خود را با زیربنای تولیدی جامعه منطبق می نمود و در خدمت آن قرار می گرفت، با پیگیری این روند تکاملی به فرم امروز این بازار می رسید که در ارتباط با مسائل مطرح شده در زمان حاضر قرار می گیرد و تغییر می یابد.

بررسی مجموعه های تجاری گذشته از نظر شهرسازی
یکی از مهمترین جنبه های بازار موقعیت و اهمیت شهری آن است و در اکثر شهرهای ایران می توان از آن به عنوان قلب شهر و یا به طور کلی بافت اصلی شهری نام برد. مخصوصاً در شهرهایی که در گذشته در مسیر شاهراه کاروانها قرار داشته اند. (جاده ابریشم)، اهمیت آن بسیار بارزتر و نمایان تر است.
تقریباً تمام شهرها در اطراف کانالهای بازار قرار داشته و در بعضی موارد با عبور از چند گذر تا حدودی میتوان از محوطه بازار دور شد و به محلات اعیان نشین و باغهای شهر رسید و گرنه تمام مساجد بزرگ شهر مثل مسجد جامع و بقایای بزرگ و آب انبارهای اصلی شهر همگی در پیچ و خم کانالهای بازار قرار دارد. این گونه شهرها به مجرد اینکه تا حدودی از جنبه اقتصادی دچار وقفه شدند حالت سکوت عمیق و مرگباری به خود گرفته و بتدریج تمام سکنه خود را از دست داده و به صورت مخروبه ای درآمده اند، مثل شهرهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و امروز حتی به ندرت نامی از آن ها برده می شود. از نظر شهرسازی بازار مجموعه ای از مغازه است را می توان بدین ترتیب توجیه کرد که هر مغازه یک سلول است و مجموعه آنها یعنی بازار، تشکیل بافت را می دهد و این بافت اصلی شهر است که بافتهای دیگر شهری لقب به آن اهمیت کمتری داشته و اکثراً منشعب از آن می باشند.
این بافت اصلی شهر در پیچ و خمهای خود سکنه کارگر، دکاندار و یا اصولاً طبقه دو یا سه را جا می دهد. چون در زمان قدیم شهر دروازه ها داشته و یکی از کارهای دروازه ها ورود و خروج کالاهای تجارتی بوده است، بازار در نزدیکی یا در مسیر اصلی دروازه قرار داشته و در ضمن به واسطه کار خود، مرکز عبور و مرور اصلی شهر و در نتیجه سر و صدای زیادی داشته است.
معمولاً محلاتی که در نقاط خوش آب و هوا ومرتفع شهر به صورت باغ وجود داشته محل زندگی طبقات ممتاز و حاکمه و رجال بوده است و شاید هنوز نیز بقایای این پدیده تا حدودی در شهرها به چشم می خورد.
بررسی خصوصیات ویژه مجموعه های تجاری گذشته از نظر اقتصادی واجتماعی
حال که مسئله به قدری روشن شد و بازار از نظر شکل خارجی شناخته شد می توانیم به خوبی به وظایف اجتماعی آن نیز پی ببریم. بنابراین برای اینکه نکات اساسی آن را شناخته و به طور اختصار بررسی نماییم، بهتر است باز به تقسیم بندی وظایف آن بپردازیم . بدین ترتیب که بازار در داخل و تقریباً معنی تحت الفظی لغوی آن است، وظیفه اصلی آن ملاک زندیگ اجتماعی و یا رابطه زندگی شهری است که مهمتر از معنی قبلی آن است که در قسمت شهرسازی بصورت کانون ارتباطات از آن نام برده می شود.
حال می پردازیم به جنبه ظاهری بازار تا در قسمت بعد بهتر به موقعیت حساس و حیاتی آن در زندگی شهری پی می بریم . بازار در وهله اول تشکیل شده از کانالهایی به طولهایی مختلف که شامل مغازه های زیادی بوده که در هر کانال یک نوع کالا عرضه می کند و به همین جهت نیز هر قسمت آن به نام خاصی نامیده می شود. مثل بازار کفاشی ها ، طلا فروشیها و … که هر کدام از این اجناس در کانالهایی با طولهای مختلف عرضه می شود.
در محل برخورد این کانالها با یکدیگر معمولاً مساجد و یا تکایا و یا آب انبارها قرار داشته و در ضمن کوچه هایی نیز در این نقاط بازار جدا شده و به خان ه های مسکونی منتهی می گردد. البته این کوچه ها غفلتا از کانالهای سرپوشیده بریده جدا نشده بلکه معمولاً با چند طاق قوسی که در زیر آن تعدادی مغازه برای تامین احتیاجات محله می باشد، صورت گرفته، که این مجموعه کوچک به نام"گذر" مشهور است .
حال که هر یک از این کانالها مشخص شد ببنیم در داخل آن ها چه جریانی اتفاق می افتد.
شخصی که برای خریداری مایحتاج خود مثلاً به بازار کفاشها قدم می گذارد با تعدادی مغازه مواجه می شود که همگی کالای خود را به بهترنی وجهی در معرض دید و انتخاب او قرار داده اند و معمولاً مانعی برای دیدن کالاها وجود ندارد و شخص براحتی و بدون استعداد از صاحب مغازه می تواند جنس مورد نظر را به دقت دیه و یا با سایر اجناس مشابه مقایسه نماید و این راحتی دید و داشتن انتخاب زیاد یکی از مهمترین و با ارزشترین مسائل در دنیای امروز است که در مراکز خرید و فروش خارج همواره برای تبلغ به این نکته اشاره می کنند که شما در مغازه و یا فروشگاه مورد نظر انتخاب بیشتر و راحت تری خواهید داشت.
یکی از موضوعات جال توجه در بازار فاصله تقریباً حساب شده ای است که بین دو ردیف مکانهای دو طرف وجود دارد. این فاصله به لغوی است که برای رفت و امد و خرید و فروش خریداران و فروشندگان کفایت می کند و ضمناً، ایجاد تفاهم به خصوصی بین دو ردیف مغازه ها می نماید. دقیقاً معلوم نیست که قرار د ادن دو ردیف مغازه با این فاصله از چه سابقه ای پیشی گرفته است. شاید سازندگان بازار به علت سرما و گرما و ایجاد کوران در تابستان به این نتیجه شکلی رسیده اند. نکته مثبت دیگر در مورد این فاصله کم بین دو ردیف مغازه ها در بازار این است که خریداران در موقع عبور می توانند اجناس مغازه ها را در دو طرف در یکبار عبور ببیند و احتیاجی به برگشت مجدد و دیدن مغازه ها دیگر ندارد. این مزیت ابداً در خیابانها دیده نمی شود، چون بسیار اتفاق می افتد که خریدار برای یافتن یک جنس خوب چندین بار مجبور به گذشتن از عرض خیابان برای رسیدن به مغازه های سمت دیگر بوده و با در نظر گرفتن ترافیک ناصحیح در خیابان، اشکال عبور و در نتیجه وقفه ای در کار خرید و فروش ایجاد می گردد.
انتخاب بعد از ارتفاع معمولاً در رابطه با اشل بازار از نقطه نظر طول و عرض و در رابطه با میزان گنجایش آن انتخاب شده است که این میزان ارتفاع به خاطر دید بهتر در بازار انتخاب شده است.
سرمایه های عظیم که قبلاً در بازار تولید محصولات مشخصی به کار گرفته می شدند به تدریج تا حدودی از بازار بیرون کشیده شده، در بانکها یا کارخانجات به کار افتاد اند. امروزه بازار به عنوان یک المان مهم در تاسیسات شهری می باشد. که عامل مهم آن جنبه اقتصادی و سپس اجتماعی آن است که امروزه نوع عملکرد بازار در دنیا بصورت یک دیگری در آمده است. تکنیک و سرعت، فو نکیسون بازار و در نتیجه فرم آن را تغییر می دهد و در عوض فرمی به وجود می آید که جوابگوی نیازها و خواسته های جدید، با در نظر گرفتن فاکتورهای زمان، سرعت و تکنیک می باشد . روی این اصل بازارها، امروزه تا حدودی اهمیت سابق خود را از دست داده و یا به صورت های دیگر درآمده است.
انواع مجموعه های تجاری و بخش های تشکیل دهنده آن :
ـ بازارهای موقت (زمانی و مکانی )
ـ بازارهای دا ئم (بازارهای روز ـ بازارهای کلی )
بازارهای کلی خود شامل بخشهای اداری، فروش و خدمات میباشد که هر یک شامل المانهای زیر بوده و جداگانه مورد مطالعه قرار گرفته است.
1ـ بخش اداری: این بخش شامل شرکتهای و تجارتخانه ها بوده است که بصورت حجره و پخش در نقاط مختلف بازار قرار داشته است.
2ـ بخش فروش: این بخش شامل چهار قسمت زیر است که تقسیم بندی آن منای نوع و مقدار فروش انجام پذیرفته است:
الف: فروش جزئی :
شامل دست فروشیها و مغازه ها عطاری و بقالی و غیره بوده است.
ب ـ فروش جزئی: (بیش از فروش کلی)
این بخش شامل بازارهای تخصصی مانند زرگرها، کفاشها و … بوده است.
ج: فروش کلی: (بیش از فروش جزئی )
به صورت توده های همکار و یا معمولاً کارها را به این صورت بعهده داشته است.
د: فروش کلی
در این بخش ، فروش به وسیله سفارش و تحویل کالا، مستقیماً در انبارها انجام می پذیرفت.

فصـل سوم
بررسی نمونه های مشابه

گذری بر مراکز خرید معروف دنیا

Mall یا Shopping mall گونه ای از معماری است که شامل مجموعه ای از مغازه ها است به اضافه پیاده روها یا راههای دسترسی , برای تامین ارتباطات عمودی و افقی , در نقش ستون فقرات , که این مغازهها را به هم متصل میکند .
این کلمه به طور کلی درآمریکای شمالی و استرالیا به محوطه های بزرگ خرید گفته میشود در حالی که واژه Arcade اغلب در بریتانیا استفاده شده و به پیاده روهای باریک واغلب سرپوشیده یا به فضای تجاری ایجاد شده بین دو توده ساختمانی گفته میشود چیزی که بیشتر در ایران رایج بوده و هست.
در بریتانیا و اروپا مفهوم دیگری به نام محدوده خرید یا محدوده پیاده رو مطرح است که نمونه ای بزرگتر از Arcadeاستو اغلب قسمتی از آنهاسرپوشیده است این محدودهها منحصرا محدوده هایی برای دادوستد هستند.
مراکز خرید در بریتانیا معمولا در مرکز شهر هستند و تعدادی از این مراکزنیز در دهه 80 و 1990 درحومه بعضی شهرهای بریتانیا ساخته شدند.
امروزه مراکز بیرون شهر در جهان گسترش یافته اند و در حال حاضر بیشتر به گونه ای از پارکهای خرید توجه نشان داده میشود که شامل رسته ای مغازه ها با مشاغل مشابه اند و هر کدام هم ورودی جداگانه ای دارند.
مفهوم مراکز خرید هرچند در اروپا مفهومی زاییده صنعتی شدن وگونه ای معماری قرن بیستمی به حساب میآید در این سوی جهان داستانی به بلندای یک تاریخ دارد تا آنجا که شهر اسلامی را نمیشود بدون بازار تصور کرد بدون مغازه ها تیمچه ها چارسوها و…. بازارسرپوشیده بزرگ اصفهان از آثار قرن دهم میلادی, بازار سر پوشیده بزرگ تهران با ده کیلومتر طول و نمونه دیگری از مراکز خرید اینچنینی است مثال دیگر بازار بزرگ استانبول است که در قرن 15میلادی ساخته شده است این بازار با 58 گذر و 4000 مغازه نمونه دیگری از این گونه معماری است .اولین نمونه های اروپایی تحت تاثیر این مفهوم و نیازدر قرنهای بعد به وجود آمد از این میان مارکت سرپوشیده آکسفورد , درآکسفورد انگلستان نمونه ای متاخر از این گونه معماری در اروپاست که به طور رسمی در اول نوامبر 1774 افتتاح شده و هنوز زنده و پابرجاست با گذشت زمان این مفهوم نیز گسترش پیدا کرد و متکامل تر و شایع تر شد , از نمونه های بعدی میتوان پاساژبارلینگتون درلندن را که در سال 1819 افتتاح شد را نام برد این مفهوم به آمریکا سفر کرد و واولین نمونه آن در جزیره رود در 1828 متولد شد از نظر تاریخ نگاری معماری این مرکز خرید در ترویج این گونه معماری واین مفهوم درآمریکا نقش بسزایی بازی کرد.
به دنبال مراکز ساخته شده در انگلستان و امریکا گالریا ویتوریو امانویل در میلان در دهه 60 قرن هجدهم ساخته شد که از نظر وسعت شبیه تر به مراکز بزرگ خرید در دوره مدرن بود و کم کم بیشتر شهرهای بزرگ در اواخر قرن 18 و اوائل قرن 19 شروع به ساختن پاساژها و مراکز خرید کردند در این میان پاساژ Cleveland GUM نیز در مسکو در 1890 ساخته شدند.

مراکز خرید اولیه که در تب و تاب صنعتی شدن و عصر ماشین طراحی میشدند مقیاس انسانی نداشتند و بیشتر شرایط عبورو مروراتومبیل ها در طراحی آنها در نظر گرفته می شد.
در نیمه قرن بیستم به واسطه حومه نشینی و فرهنگ اتومبیل درآمریکا سبک جدیدی ازمراکز خرید بزرگ در حومه شهرها به دور ازازدحام مراکزشهرها به وجود آمد.اولین مرکز خرید اینچنینی در امریکا Highland Park Village بود که در 1931 در دالاس تگزاس افتتاح شد.
در انگلستان این مفهوم به گونه ای دیگردرآمد Chrisp Street Market اولین پیاده رو به شکل یک منطقه تجاری بود که شامل مغازه ها و راههای جلوی آنها می شد.

در ادامه تکامل معماری مراکز خرید مفهوم مراکز خرید کاملا سر پوشیده به وسیله معمار اتریشی Victor Gruen بسط و گسترش یافت تا جایی که او را پدر ماکز خرید مدرن در امریکا میدانند.

به تدریج این گونه جدید معماری تکامل پیدا کرد و Mall نامیده شد مثل Northgate Mall که در شمال سیاتل واشنگتن در 1950و Northland Shopping Center نزدیک دیترویت در 1954ساخته شدند و همچنین Southdale Center که در Twin Cities درحومه مینوستوتا در 1956ساخته شد.

از میان نمونه های غیر امریکاییWest Edmonton Mall درادمونتون کانادا که به مدت 20سال بزرگترین مرکزخرید سرپوشیده در جهان بود را میشود نام برد. در اروپا نیز Dundrum Town Centre در دوبلین ایرلند از نظر اندازه قابل توجه است .

یکی دیگر از بزرگترین مراکز خرید جهانی که به صورت یک مجموعه متمرکز در یک مکان طراحی شده است The King of Prussia mall است که شامل دو مرکز Plaza at King of Prussia و Court at King of Prussia است و در فیلادلفیا در حومه پنسیلوانیا قرار دارد.

از بزرگترین مراکز خرید در دنیا و در آمریکا Mall of Americaاست که در نزدیکی مینستوتا واقع است این مرکز که در 1992افتتاح شده است و 390000متر مربع مساحت دارد.

اگر چه چندین مرکز خرید آسیایی از قبیل , Kelapa Gadingو Taman Anggrek Mal در فیلیپین .و SM Megamall دز مالزی و Berjaya Times Square دراندونزی نیزاز نظر اندازه قابل توجه است.
Golden Resources Shopping Mall در پکن که در اکتبر 2004افتتاح شد بزرگترین نمونه واقعی در جهان است که 600000متر مربع مساحت دارد.هرچند مساحت Berjaya Times Square در کوالالامپور 700000 متر مربع گفته میشود نمونه دیگر SM Mall of Asia در فیلیپین است که در ماه می 2006افتتاح شد ورتبه سوم را از نظر وسعت در در جهان داراست و 360000متر مربع مساحت دارد و هنوز در حال توسعه است.
Mall of Arabia در دوبی که در سال 2008افتتاح خواهد شد با 920000متر مربع مساحت یکی از بزرگترین ها خواهد شد.

تجاری الماس شرق مشهد مجتمع

موقعیت مجتمع:در شهر زیارتی مشهد،انتهای بلوار خیام شمالی، بلوار بهارستان در منطقه نمونه گردشگری.
مساحت زمین:حدود 25,000 متر مربع که در سه ضلع آن خیابان واقع شده است. سطح زیر بنای مجتمع :معادل با 80 در صد کل زمین اجرا گردیده معادل 108،000 متر مربع است.
سطح محوطه و فضای باز مجتمع:برابر با 20 در صد کل زمین حدود 33000 متر مربع که به عنوان فضای سبز مورد نظر می باشد.
مشخصات بنا و واحدهای تجاری:زیربنای مجتمع تجاری معادل 75000 متر مربع که شامل 1238 باب واحد تجاری ، یک کافی شاپ ، یک رستوران فست فود (بوف) یک شهربازی (سـرزمیـن عجـایــب) ، آب نما جامپینــگ ، سالن نماز خانه و اجتماعات بزرگ ، پارکینگ طبقاتی رایگان مجموعه های اداری مرتـبط ، بازار چینی ها ،نمایندگی های معـتبر لــوازم خانگی و پوشاک مــارک ، 5 بـانک رسـمی و آژانس های هواپیمایی و …
تاسیسات برودتی و حرارتی:در داخل واحدهای تجـارتی با استفاده از فن کویل و در فضای عــمومی مجتمع بوسیله هواساز و مبرد آن ابزربشن می باشد.
پارکینگ طبقاتی:با مسـاحتی بالغ بر 31000 متر مـربع در5 طبقه مجاور مجموعه منظور گردیده است که بوسیله پـل و تونـل مستقیمـا به مجموـعه ارتباط دارد و دارای گنجـایش 1500 دستگاه خــودرو را دارا میباشد. در این پارکینگ 2دستگاه آسانسور جهت جابه جایی افراد در طبقات پیش بینی و نصب گردیده است.
نوع نما سازی و پوشش سقف:با تلفـیق سبکهای سنـتـی و مــدرن بــه صــورت تــرکـیــبی شــیشــه،سنگ بایرامیکس و الکوباند می باشد.
نوع سازه:سازه این مجتمع به صورت ترکیبی از بتن و فلز اجرا گردیده است.
مدت زمان اجرا:از زمان شروع به مدتی بالغ بر 40 ماه شمسی می باشد.
تاسیسات ساختمانی:
سیستم تامین سرمایش و گرمایش واحدهای تجاری: فن کویل سقفی
سیستم تامین سرمایش و گرمایش فضاهای عمومی: تهویه مطبوع (هوا ساز)
سیستم تولید سرمایش و گرمایش: چیلر جذبی شعله مستقیم

طراح و آرشیتکت مجتمع

طراح و آرشیتکت مجتمع تجاری الماس شرق
مهندس خلیل سهرابیان
وی که متولد 1331 مشهد-ایران می باشد، تحصیلات دانشگاهی را در رشته معماری و شهرسازی در دانشکده معماری و شهر سازی دانشگاه شهید بهشتی تهران گذرانیده و از سال 1350 در این رشته به فعالیت و مشاوره و طراحی و اجرا مشغول می باشد.

تجهیزات ساختمانی
سیستم اعلام حریق
(جامپینگ مجهزبه کنترل الکترونیکی)
سیستم پیجینگ و اطلاع رسانی
سیستم آنتن مرکزی
سیستم پله برقی
سیستم کنترل مرکزی
سیستم کنترل مرکزی تصویری(دوربینهای مدار بسته)
سیستم شبکه بیسیم سیستم صوت و تصویر مدار بسته جهت
پخش پیامها و تبلیغات
آب نمای مدرن
سیستم آسانسور نفر بر
سیستم آسانسور نفر بر پانورامایی
سیستم آسانسور باربر
سیستم کف متحرک
سیستم برق اضطراری

پارکینگ طبقاتی

پارکینگ طبقاتی در کنار مجتمع طراحی وساخته شده است.این پارکینگ دارای ظرفیتی بالغ بر 1500 خودرو می باشد که مراجعین محترم می توانند به صورت رایگان از آن استفاده نمایند.
این پارکینگ به تجهیزات ایمنی و امنیتی مجهز می باشد و در تمام ایام هفته خدمات دهی می نماید

مرکز تجارت بین المللی دبی :
دبی بدون هیچ رقیبی مرکز تجاری خلیج فارس شده است. مرکزی که برای شرکت های تجاری نمونه می باشد و از نظر وسائل ارتباطی غنی و از نظر مقررات بسیار سهم است. در این بندر که کمتر از 15 میلیون نفر جمعیت دارد، بر 3/2 واردات و حدود 90% صادرات امارات متحده عربی نظارت می شود. برج مرکز تجارت دبی بلندترین ساختمانها در عالم عربی است که کانون و مرکز اجتماعات وسیعی است شامل هتل وسیع، 500 آپارتمان و سه سالن عریض

.اتاق های جلسات
این سالنها برای هر گونه گردهمایی در هر اندازه ای شامل انواع کنفرانسها، سمینارها و مهمانیها می توانند مورد استفاده واقع شود. اتاق های جلسات متعددی وجود دارد که برای موارد و مقاصد خاص میتواند انتخاب شوند که دارای فضایی مناسب و تاجرپسند و نور مناسب با امکان استفاده از تمام منابع و امکانات موجود در هتل بین المللی هیلتون( در مجاورت مرکز تجارت) می باشند.

سالن کنفرانس ـ تئاتر
با 200 صندلی ردیف شده، سیستم ترجمه همزمان، پروژکتور، میز خطابه سخنرانی و امکانات مشابه در این زمینه ها ، این سالن را به محلی مناسب برای برگزاری کنفرانس ها و مباحثات معرفی محصولات، تبدیل کرده است. ضمناً اتاق رختکن و سن قابلیت اجرای نمایش های تئاتر را نیز در این سالن ایجاد کرده است.

سالن سرپوشیده
به مساحت تقریبی 280 متر مربع(22×5/8متر ) میتوان با سالن کنفرانس ـ تئاتر همجوارش ادغام گردد و یا بطور مستقل عمل کند که در اینصورت گنجایش 200 نفر در میهمانی، 160 نفر در یک کلاس آموزشی و یا 80 نفر در ضیافت شام را دارد. این سالن همچون دیگر سالن هیا کنفرانس این مرکز دارای نور طبیعی است ولی قابلیت تاریک شدن کامل را نیز داراست.
اتاق های گردهمایی
تعداد زیادی از اتاق های اجتماعات خصوصی در طبقه های چهارم و هشتم وجود دارد که هر یک ظرفیت 10 نفر را دارند و همگی آنها دارای نور طبیعی می باشند. کوچکترین این اتاق ها 23 متر مربع وسعت دارد (6×5/2 متر ) که برای 15 نفر در میهمانی ها و یا 10 نفر بصورت کلاسی آموزشی و سیمنار توضیحی در نظر گرفته شده است . در حالیکه نمونه بزرگتر آنها میتواند یک ضیافت سرپایی را با 80 نفر میهمان در خود جای دهد یا یک سخنرانی را تا 50 نفر جمعیت و یا سیمنار یا ضیافت نهار را با میزهای چیده شده به شکل U برای 30 نفر ترتیب داد.

سالن اجتماعات اصلی
برای یک گردهمایی واقعاً بزرگ، سالن شماره 1 با مساحت 3350 متر مربع با امکانات کامل تهویه مطبوع وجود دارد. در این سالن کنسرت موسیقی با 2000 نفر،مراسم عروسی و مجالس مشابه برگزار می گردد. همچنین برای مواقع بسیار خاص نیز تراس روبازی در طبقه سی و هفتم در نظر گرفته شده است که دید مستقیمی بر شهر دبی دارد و میتوان مجالس با ظرفیت بیش از 250 نفر در آن ترتیب داد.

دفاتر اجرایی
برای افرادی که دنبال دفاتری مجهز به تلفن و خدمتکار هستند دفاتری در طبقه هفتم وجود دارد. این فضاها که امکان زیادی را برای تجار فراهم می کند در سه تیپ و بین 54 تا 92 متر مربع می باشند. همچنین استفاده از خدمات دفتری مثل صدور و تجدید اجازه خرید، گذرنامه و مترجمین ماهر و همینطور مشاوره با شرکت های محلی ممکن است . این دفاتر تا 3 روز برای اعضای مرکز تجارت مجانی می باشند.
آپارتمان های مرکز تجارت
این مجتمع مسکونی از جاذبترین محل های سکونت در دوبی است. آپارتمان ها از یک تا سه اتاق دارند. در فاصله ای دورتر باشگاه خصوصی ممتازی وجود دارد.

باشگاه خصوصی
این باشگاه دائم در حال تجدید و توسعه است. در حال حاضر باشگاه عالی"هاوس کلوپ" با محیطی جذاب دارای پارک، یک استخر بزرگ (سرد در تابستان و گرم در زمستان)، استخر کوچک، زمین های تنیس، زمین های اسکواش و بدمینتون بوده که در کنار استخر یک رستوران و تریا برای صرف غذا در هوای آزاد وجود دارد.

فصل چهارم
مطالعات در مراکز تجاری

مبلمان و طراحی داخلی فضاهای تجاری :
در فروشگاههای بزرگ یا مراکز خرید نحوه قرارگیری وسایل نقش عمده ای را در سیرکولاسیون دارد. بدین جهت شیوه مناسب قرارگیری وسایل عرضی کریدورهای عبوری در اینجا آورده شده است. حداقل عرض عبور برای یک نفر از میان قفسه ها 60 سانتیمتر است ولی برای راهروهای اصلی حداقل 90/1 متر و برای راهروهای فرعی حداقل 30/1 متر کافی است.
با توجه به اینکه یکی از اهداف اولیه طراحی مرکز خرید ایجاد محیطی شادی بخش و نشاط انگیز است که دیدن از آن همواره جالب باشد در این راستا استفاده از نقاشیهای دیواری، مجسمه ها، درختکاریها، فواره ها ، نوع فرش کردن فضا، چراغها، طرحهای گرافیکی، تابلوها، نور چهره پردازی محیط، نحوه چیدن ویترین ها و نورپردازی آنها و ایجاد نورهای متمرکز جهت نواحی خاصی از فیگورها و تابلوهای تبلیغاتی باز void و نیمه باز مجموعه، فضاهای مکث، استراحت و نشیمن مراجعین، مغازه ها و فضای لابی و حیاطهای داخلی و خارجی مصالح بکار رفته در ساختمان (در کف، سقف، دیوارها) ورودیها و خروجیهای مجموعه و حتی موسیقی پخش شده در مجموعه می تواند به ایجاد فضایی جذاب و آرامش بخش کمک کند.
نور پردازی در مراکز تجاری :
وضع ظاهر مجموعه در شب چه از نظر ساختمان و چه از نظر فضای باز باید بدقت مطالعه شود، چون در مراکزی که در ساعات شب نیز کار می کنند مقدار زیادی از خرید شبانه انجام می شود. در بعضی از نقاط اصولاً نور نقش عملکردی و ایمنی دارد، همانند محل های اتومبیل رو، پارکینگ ها، بارانداز و … در نتیجه انتخاب صحیح وسایل نورپردازی علاوه بر ایمنی به زیبایی مجموعه نیز کمک می نماید.
به طور کلی هنگام طراحی مراکز خرید با ابعاد وسیع عمل نورگیری سقفی الزامی است. البته باید نور در روز بصورت کنترل شده وارد فضا شود، لذا در هنگام طراحی مرکز با نورگیرهای سقفی باید به امر جذاب جمعیت و ایجاد فضاهای جالب برای عموم توجه نمود و برای کاهش ارتفاع زیاد اینگونه فضاها که گاه تا 15 متر می رسد اقداماتی نمود. از جمله کارهایی که می توان انجام داد می توان به استفاده از نقاشی های بزرگ آویزان از سطح زیر نور گیرها، صفحات بزرگ تبلیغات، استفاده از آبنما و مجسمه و … استفاده نمود.
اصولاً در هنگام طراحی نورگیرها، حتماً نباید از فرم های متداول استفاده نمود و سراسر فضاها را به صورت شبکه ای شیشه طراحی نمود بلکه بعنوان مثال می توان از فرم های طراحی بازارهای قدیمی که شامل چهار طاقی ها با نورگیریهای سوراخدار است استفاده نمود. که البته این به معنی تقلید از فرم های گذشته نمی باشد بلکه این عمل را باید با الهام از الگوهای قدیمی و توسط به تکنولوژی جدید انجام دارد و در انتها به راه حل هایی زیبا شناسانه و عملکردی دست یافت.
موسیقی در مراکز تجاری :
با سیستم صفحه گذاری، این سیستم در هماهنگی با مسیرهای پرنور و طراحی اکوستیکی کامل می شود که از شاخصهای آن برگشت صوت مناسب، جذب صوت، انعکاس صوت، توزیع سطح صوت و محل مناسب جهت در نظر گرفتن جای بلندگوها می باشد.
انعطاف پذیری مراکز تجاری :
از آنجایی که مغازه ها باید دارای کاربردهای متفاوت باشند، بایستی حداکثر انعطاف پذیری را داشته باشند. بدین منظور بهتر است که در ایجاد سقف کاذب و دیوارهای جدا کننده، سیستم قابل تغییر پیش بینی نمود. به عنوان مثال دیوارهای جدا کننده، سیستم قابل تغییر پیش بینی نمود. به عنوان مثال دیوارهای جداکننده واحدهای تجاری باید از نوع سبک غیرباربر باشند تا در موقع ضروری بتوان آنها را نقل و انتقال داد.

ستون بندی و اسکلت در مراکز تجاری:
ابعاد ستونها تعیین کننده تقسیم بندی فضاها می باشند. اسکلت توصیه شده برای فروشگاههای بزرگ بین 9-30/7 متر و در فروشگاههای کوچکتر بین 6-30/5 متر است.
ارتفاع طبقات در مراکز تجاری :
ارتفاع مناسب اثر تعیین کننده ای بر جاذبه های مغازه ها و ورودی آنها دارد، اگر ارتفاع مغازه ها کوتاه در نظر گرفته شود، فضای بالای ویترین ورودی مغازه برای نصب تابلو و سایر علائم تبلیغاتی کافی نخواهد بود و نیز سقف خیلی کوتاه از نظر دید خارجی هم مناسب نخواهد بود و در مقایسه با ارتفاع نسبتاً زیاد که برخی قسمتها در مرکز خرید خواهد داشت، مغازه را بی اهمیت جلوه خواهد داد، بنابراین حداقل ارتفاع مناسب طبق استاندارد، 5-5/4 متر در طبقه همکف و در طبقات بالاتر5/4ـ 75/3 متر می باشد.
عمق ساختمان تجاری :
در مراکز تجاری اگر تسهیلات سرویس در زیرزمین یا در سطحی غیر از همکف باشد، می توان کل سطح همکف را به فروش اختصاص داد، در اینصورت عمق ساختمان کمتر از حالتی است که تسهیلات سرویس در همکف واقع می شوند. بنابراین عمق بنا بسته به شرایط موجود بین 44 تا 54 متر متغیر است.
سیرکولاسیون در مراکز تجاری :
سیرکولاسیون یک واحد تجاری از اهمیت خاصی برخوردار است و باعث می شود که در یک واحد تجار ی تداخل حرکتی صورت نپذیرد. بطور کلی مسیر تحویل کالا، ورودی مشتریان و ورودی کارکنان باید از یکدیگر تفکیک شوند. بعضاً اتفاق می افتد که بدلیل عدم امکان فضایی مناسب، ورودی کالا و کارکنان با یکدیگر تفکیک شوند که در این صورت باید در این محل برای کارکنان رختکنی مناسب(بازاء هر نفر 4/0 تا 5/0 متر مربع) پیش بینی گردد.
سیرکولاسیون افقی مشتریان از طریق راههای عبوری خرید در داخل، بطرف محلهای سیرکولاسیون عمودی می باشد، پله های برقی و آسانسورها که سیرکولاسیون عمودی را شکل می دهند باید زیبا و به وضوح قابل رویت باشند تا بتوانند توجه مشتریان را برای بازدید از طبقات دیگر جلب نمایند. لازم به تذکر است که اگر پله ها در یک مرکز تجاری بعنوان پله های خروجی اضطراری نیز مورد استفاده قرار می گیرند در این صورت فاصله بین دو پلکان نباید از 50 متر بیشتر باشد. نحوه قرارگیری پله ها و آسانسورها نسبت به یکدیگر می تواند به شکل های مختلفی باشد، ولی آنچه مسلم است پلکان اصلی اعم از پله های برقی، معمولی و یا آسانسورها باید، در جایی قرار گیرند که از ورودی قابل رویت باشند و ترجیحاً در بخش مرکزی واقع شوند.
ارتباطات عمودی در فروشگاهها و مراکز تجاری توسط پله، آسانسور و یا پله های برقی صورت می گیرد. تعداد و عرض پله ها بر مبنای تعداد درهای ورودی و خروجی تعیین می شود. اگر پله ها در یک مرکز تجاری بزرگ بعنوان پله های خروج اضطراری نیز مورد استفاده قرار گیرد در این صورت فاصله دو پله مجاور نباید بیشتر از 50 متر باشد. یکی از مقررات ایمنی در مورد آتش سوزی ، در انگلستان مقرر است که در ساختمانهای بزرگ، فضا باید به بخشهایی که حداکثر 7080 متر مکعب حجم دارند تقسیم شود. (حدود 1700-1500 متر مربع با ارتفاع 4 الی 5) و هر بخش بطور مجزا دارای پلکان فرار باشد، این امر سبب شده است که تعداد پله ها در چنین فروشگاههایی افزایش یابند و در عوض عرض پله ها کمتر شود. نحوه قرارگیری پله ها و آسانسورها نسبت به یک دیگر می تواند به شکلهای مختلف باشد ولی آنچه مسلم است پله های اصلی اعم از پله های عمومی و پله برقی و آسانسورها باید در جایی قرار گیرند که از ورودی قابل رویت باشند.

ویترین در مراکز تجاری :
در فروشگاهها ویترین و نحوه قرارگیری و آرایش آن نقش موثری در فروش دارد. بدین جهت طراحی مناسب ویترین و استفاده حداکثر از نمای فروشگاهها برای نمایش کالا بسیار حائز اهمیت است. نحوه نور پردازی ویترینها از جمله مواردی است که باید به آن توجه داشت چرا که عمق ویترین و جنس دیوار پشتی و زاویه ای که این دیوار نسبت به سطح افقی ویترین دارد می تواند در انعکاس نور و دید تاثیر داشته باشد.
منظرویترین هر مغازه تعیین کننده ارزش آن است. ویترین هایی با نور مناسب و بدون تلالو می تواند اثر تبلیغاتی مژثر داشته باشد.
ویترین های خیره کننده، صفحات منعکس کننده و ویترینهای عمیق و تیره از ارزش کالاهای عرضه شده به طرز قابل ملاحظه ای می کاهد.
تعریق و یخ زدگی ویترین های بسیار سرد را بطریق زیر می توان از بین برد:
1ـ برای ویترین های متصل به مغازه با جریان هوای گرم روی تمام مساحت، در صورت لزوم توسط تهویه کن برای ویرتین های مسدود یا بسیار بالا و پائین تقریباً 3/1 برای شیشه .
2ـ گرمسازی شیشه بوسیله لوله های پیچیده هوای گرم، رادیاتورهای ماوراء قرمز برقی و غیره در زیر شیشه و در فواصل 150-100 میلیمتری.
3ـ شیشه عایق شده با محبوس سازی یک لایه هوا افت کمتر هوا که باعث ممانعت از تعرق و یخ زدگی می شود.
در مورد استفاده از تبلیغات برخی از صاحبنظران معتقدند که در مراکز خرید بایستی مستاجرین از یک نوع طرح و علامت نویسی استاندارد شده برای واحدهای تجاری تبعیت کنند، این نظریه با توجه به اینکه هر مغازه بسته به کالائی که عرضه می کند. می بایست از یک تبلیغ خاص استفاده نماید تا حدی افراطی به نظر می رسد، کنترل صددرصد ناخوشایند است و یکنواختی ایجاد می نماید، اما کنترل در حد معقول ضروری است.
کلاً باید از چسباندن پوستر، تابلو و … بر روی ویترین ها جلوگیری بعمل آید.
آبنما در مراکز تجاری :
بطور کلی استفاده از آب چه به صورت آبشارها و چه به شکل آب نماهای کم و یا پرعمق ، زیبایی زیادی به فضا می دهد، که دو عامل گیاه و آب که از عوامل اصلی و مهم زیبایی های طبیعی هستند و مصنوعات بشری بخصوص در حیطه ساختمانهای بزرگ را لطافت می بخشند.
آبنماها که بعضاً یکی از محورهای طراحی اساسی معماری ایرانی هستند حتی مکان و جانمایی بنا را نیز تحت الشعاع خود قرار داده اند. چه بسیار از ساختمانهای با اهمیتی که بر روی مظهر قنوات و یا چشمه سارها قرار گرفته اند، از آن جمله می توان از باغ فین کاشان و باغ گلشن طبس و … نام برد.
کنترل حرکت آب و تصفیه آن جهت کنترل موجودات ریز و ذره بینی آبزی که باعث کدر و بدررنگ شدن آب می شوند. از مسائل مهم است و می بایست در حین طراحی آبنماها در داخل مرکز خرید به آن پرداخته شود و نیز پمپاژ می بایست آنچنان طراحی شود که در معماری آبنما مطرح نشود.
فضای سبز در مراکز تجاری :
استفاده از گیاهان در داخل و خارج ساختمان همواره مو جب تلطیف فضا و انبساط خاطر می گردد. استفاده از فضای سبز و گیاهان در فضاهای داخلی مرکز خرید باعث مطبوع و دلپذیرشدن فضاها می شود. گیاهان بواسطه علاقه ای که به نورگیری از بالا دارند، براحتی از طریق نورگیری سقفی تامین می شوند و رشد می نمایند.
در این مجموعه گرچه سعی گردیده از طرق مختلف نسبت به ورود نور خورشید اقداماتی صورت گیرد ولی در بعضی فضاها می بایست از امکانات خاصی در جهت جبران کمبود یا نبود خورشید بهره برد. از اهم این امکانات (استفاده از لامپهایی است که با ایجاد نوری با طیف نور خورشید همان عملکرد و انرژی خورشیدی را داراست. )
تهویه در مراکز تجاری:
مراکز تجاری یکی از فضاهای بسیار پرازدحام است که باید نسبت به تهویه آنها توجه زیادی مبذول داشت تا از ایجاد محیطی نامطبوع و غیرقابل تنفس پرهیز شود و با ایجاد آسایش محیطی برای مشتریان و کسبه بتوان بر رونق تجارت و جلب مشتری افزود. زیرا که در محیطی راحت، تمایل بیشتری نسبت به صرف وقت و خرید مایحتاج ابراز می نمایند.
بطور کلی مسئله تهویه بایستی در مراحل اولیه طراحی در نظر گرفته شود و حل شود زیرا در غیراینصورت در مراحل بعدی می تواند هزینه های سنگینی را برای مراکز تجاری دربرداشته باشد.
پارکینگ در مراکز تجاری :
در مراکز تجاری که سابقاً احداث می شده امکانات پارک اتومبیل یا اصلاً وجود نداشته و یا به میزان کمی مهیا بوده است لیکن امروز سعی می شود که با توجه به اهمیت این موضوع و اینکه مصرف کنندگان معمولاً با ماشین شخصی برای خرید به این مراکز مراجعه می نمایند فضای مناسب جهت پارک اتومبیلها نیز پیش بینی گردد. و بر اساس استانداردهای موجود برای هر m220 فضای تجاری 5/3 الی 25/5 پارکینگ با دفاعات تعویض 3 تا 4 بار مورد نیاز است. بطور کلی در مجموعه های تجاری بزرگ می بایست دسترسیهای سواری، پیاده و حمل کالا از یکدیگر مجزا گردند. اصولاً کوتاهترین مسیر که بهتر است سرپوشیده نیز باشد برای مشتریان در نظر گرفته می شود، در همین رابطه ایستگاههای اتوبوس و متروها نیز باید حداکثر 200 متر با فروشگاهها فاصله داشته باشند تا تسهیلات به نحو بهتری برقرار شود.

فصـل پنجم
مطالعات منطقه ای
استان خراسان

استان خراسان
استانی از استان های ایران تا سال ۱۳۸۳ که هم اکنون به سه استان بخش شده است:
استان خراسان رضوی که مرکز آن مشهد است.
استان خراسان شمالی که مرکز آن بجنورد است.
استان خراسان جنوبی که مرکز آن بیرجند است.
تقسیمات کشوری:
براساس آخرین تقسیمات کشوری خراسان دارای 29 شهرستان (و یک بخش انتزاع شده "سرایان")، 94 شهر، 90 بخش، 238 دهستان و حدود 6187 آبادی مسکونی می باشد. از 30 شهرستان خراسان 14 شهرستان دارای مرزهای بین المللی مجموعاً به طول 1452 کیلومتر می باشند.
براساس مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی، خراسان به سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی تقسیم گردیده است. خراسان شمالی شامل 6 شهرستان بجنورد، اسفراین، شیروان، مانه و سملقان، جاجرم و فاروج، خراسان جنوبی شامل چهار شهرستان بیرجند، نهبندان، سربیشه، قاین و بخش سرایان شهرستان فردوس و خراسان رضوی شامل 19 شهرستان دیگر از مجموع 30 شهرستان خراسان می باشد. طبق این مصوبه خراسان رضوی به مرکزیت مشهد مقدس بالغ بر 28/80 درصد جمعیت کل، 7/85 درصد جمعیت شهری، 5/72 درصد جمعیت روستائی و حدود 53 درصد مساحت خراسان را در اختیار دارد. بخش عمده فعالیتهای صنعتی، کشاورزی و خدماتی و امکانات زیربنائی خراسان نیز در خراسان رضوی و در حول و حوش مشهد مقدس استقرار یافته است. سهم خراسان شمالی از جمعیت حدود 12 درصد و سهم خراسان جنوبی از جمعیت 8/7 درصد می باشد.

موقعیت جغرافیایی استان خراسان

استان خراسان وسیع ترین استان کشوراست. و تقریبا در حدود یک پنجم مساحت ایران را تشکیل میدهد. این استان از شمال و شمال شرق به جمهوری ترکمنستان ، از شرق به کشور افغانستان ، از جنوب به استان سیستان و بلوچستان و از غرب و شمال غربی به استان یزد ، اصفهان ، سمنان و گلستان محدود می باشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان خراسان دارای 23 شهرستان ، 54 شهر ، 24 بخش و 224 دهستان و 7996 آبادی دارای سکنه می باشد. شهرهای استان عبارتند از مشهد ، اسفراین ، بجنورد ، بردسکن ، بیرجند ، تایباد ، تربت جام ، تربت حیدریه ، جاجرم ، چناران ، خواف ، درگز ، سبزوار ، سرخس ، شیروان ، فردوس ، فریمان ، قائن ، قوچان ، کاشمر ، گناباد ، نهبندان ، نیشابور. استان خراسان از نظر موقعیت طبیعی ، به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم میگردد که بخش شمالی آن بیشتر کوهستانی می باشد و در دره ها و نواحی پست آن دشت های حاصلخیزی به وجو دآمده است و به دلیل نزولات آسمانی کافی ، شرایط مناسبی برای توسعه کشاورزی و دامداری را بدست آورده است. بخش جنوبی از دشتهای پست وسیع با تپه های کم ارتفاع تشکیل گردیده است بارش کم و در بعضی نواحی بسیار اندک ، سبب فقر پوشش گیاهی و نامساعد بودن خاک برای کشاورزان شده است. بلندترین نقطه استان در کوههای بینالود واقع گردیده است که در نیشابور می باشد. و ارتفاع آن 3211 متر از سطح دریا می باشد.پست ترین نقطه استان نیز در شمال استان در شهر سرخس و در حاشیه مرز ایران و ترکمنستان با ارتفاع 300 متر از سطح دریا واقع گردیده است. مهمترین ارتفاعات استان را کوههای هزار مسجد و کپه داغ در شمال استان و نیز ارتفاعات آلاداغ و بینالود در قسمت جنوب استان تشکیل می دهند این ارتفاعات دنباله رشته کوه های البرز در شمال ایران می باشند. و به کوههای هندوکش افغانستان وصل میشوند. ارتفاعات فوق در تنوع آب و هوایی و به ویژه بارش های محلی نقش مهمی دارد و سبب ایجاد تفاوتهای اقلیمی و طبیعی ناحیه ای در سطح استان خراسان می شوند.
خراسان در عرصه تاریخ

در عرصه تاریخ ، خراسان همواره شاهد ظهور و سقوط و طلوع و غروب قدرتها و حکومتهای مختلف بوده است و فرازو نشیب های فراوانی را به خود دیده است. در این سرزمین پهناور ، اقوام و حکومتهای ازبک ، ترک ، تاتار ، عرب ، مغول ، غز ، قجر و قیچاق ، ترکمن و افغان ظهور نموده حکومت کرده و سقوط کرده اند و در طول حکومت خود حوادث فراوانی را بوجود آورده اند. جنگهای فراوانی را دیده است و چکاچک شمشیرها و تیغها و سنانهای بسیار دیده است. و در این بین مردم بیگناه بسیاری نیز کشته شده اند. سرزمین خراسان در زمان پهلوی خوراسان تلفظ میشود که به معنی سرزمین خورشید است این نام دراوایل قرون وسطی به تمامی ایالات اسلامی که در سمت مشرق کویر لوت تا کوههای هندوستان قرار گرفته بودند گفته میشود. جغرافیدان های قدیم سرزمین ایران بزرگ را به هشت قسمت تقسیم کرده بودند.که خراسان بزرگترین و آبادترین قسمت آن بوده است. این استان در زمان ساسانیان به وسیله یک سپهبد اداره میشد که به او پادگوسبان می گفتند. چهارتن مرزبان تحت فرمان وی بودند که هرکدام قسمتی از خراسان قدیم یعنی بادغیس ، بلخ ، سبجستان ، طخارستان ، ماوراء النهر و مروشاهجان ، هرات و یوشنج را اداره میکردند. خراسان در دوران اسلامی به چهار قسمت تقسیم می شد و هر قسمت آن به نام یکی از چهار شهر بزرگ بلخ ، مرو ، نیشابور و هرات تقسیم می گشت. در سال 31 هجری قمری اعراب روانه خراسان شدند و طخارستان را تصرف کردند در همین زمان ، ساکنین خراسان به دین اسلام گرایش پیدا کردند. از آن تاریخ سرزمین خراسان همواره جایگاه و نقش ویژه ای در جنبش های ایرانی و اسلامی داشته است.سرزمین خراسان محل قیام ابومسلم علیه خلفای بنی امیه بود این سرزمین تا سال 205 هجری قمری در تصرف خاندان بنی عباس بود تا اینکه در این سال به دست طاهربن ذوالیمینین سلسله طاهریان اعلام استقلال نمود و در سال 283 هجری قمری نیز توسط یعقوب لیث صفاری به تصرف درآمد. در سال 287 هجری قمری امیراسماعیل سامانی به تحریک خلیقه عباسی خراسان را به تصرف خود در آورد و عمرولیث را که به جای برادرش یعقوب به حکومت رسیده بود را برکنار نمود سلطان محمود غزنوی سلطان ترک در سال 384 خراسان را به تصرف خود در آورد و این حکومت 45 سال به طول انجامید تا اینکه در سال 429 هجری قمری طغرل اول سلجوقی نیشابود را تصرف کرد و در آنجا به تخت نشست اما این حکومت بیش از یکسال دوام نیاورد زیرا سلطان محمود نیشابور را بازپس گرفت و مردم هم علیه سلجوفیان شورش نمودند. سلطان محمود چندین بار با سلجوقیان جنگید اما سرانجام در آخرین جنگ که بین دوطرف در محل دندانقان واقع در مابین مرو و سرخس درگرفت سلطان محمود شکست خورد و به هرات فرار کرد. ترکهای غزنوی توانستند شکست سختی را به سلطان سنجر سلجوقی وارد کنند. پس از این حادثه خراسان مورد حمله و تاخت و تاز ترکان قرار گرفت شهرهای آباد به علت این حملات به ویران گردید کتاخانه ها و بناهای فراوانی به آتش کشیده شد و بسیاری از دانشمندان و علما در حملات جان خود را از دست دادند. پس از مرگ سلطان سنجر سلجوقی در سال 552 هجری قمری خراسان به تصرف خوارزمشاهیان درآمد. اما با آغاز قرن هفتم هجری قمری و ظهور مغولان خراسان دوباره آبستن حوادث تازه گشت و مغولان مردمان این سرزمین را به خاک و خون کشیدند و حملات وحشیانه آنها استقلال خراسان را از بین برد و خراسان ضمیمه قلمرو ایخانان مغول گشت. در قرن هشتم هجری قمری سربداران پرچم استقلال را در سبزوار به اهتزاز در آوردند و بر علیه مغولان قیام نمودند و این قیام 50 سال ادامه یافت در سال 783 هجری قمری خراسان به تصرف امیر تیمور گورکانی یا همان تیمور لنگ درآمد و شاهرخ پسر تیمور هرات را به پایتختی خود برگزید اما در سال 913 هجری قمری شیبک خان ازبک خراسان را به تصرف خود در آورد شاه اسماعیل صفوی به سوی ازبکها تاخت ولی به نتیجه ای نرسید و شاه اسماعیل در سال 918 از ازبکها شکست خورد پس از این پیروزی ازبکها بار دیگر خراسان را مورد تاخت و تاز خود قرار دادند. اما این بار شاه اسماعیل سپاه عظیمی تدارک دیده بود و توانست ازبکها را شکست داده و تا ماوراء النهر به عقب براند. سپس نوبت به نادرشاه افشار رسید تا در خراسان حکومت برقرار کند حکومت نادر را میتوان به جرات یکی از بزرگترین حکومتهای این سرزمین نامید پس از مرگ نادر شاه در سال 1160 هجری قمری این سرزمین مورد حمله احمد شاه درانی یا همان احمد افغان درآمد. پس از آن هم که نوبت به قاجاریه رسید قاجاریه طبق عهدنامه متعهد گردید که در امور داخلی افغانستان دخالت نکند و در این زمان بود که خراسان به دو قسمت تقسیم شد و مرز آن نیز از هریر رود سرخس تا دریاچه هامون ادامه می یافت. و با این تعهد قاجاریه شهرهای آباد و پرجمعیت و سرسبز مانند مرو ، هرات ، بلخ ، خوارزم و بخارا از ایران جدا شدند. البته با وجود اینهمه تاخت و تاز و حملات و ناملایماتی که بر خراسان رفت اما این منطقه همچنان آباد و پابرجای مانده است. لازم به توضیح است که به تازگی شهر طبس از استان خراسان جدا و به استان یزد ملحق شده است.
خراسان رضوی
استان خراسان رضوی بخش کوچکی از خراسان بزرگ است. خراسان بزرگ در ادبیات ایران شامل تمامی شمال شرق ایران و بخش بزرگی از افغانستان می شود اما خراسان رضوی به مرکزیت شهر مشهد یکی از استان های کشور ایران است. این استان با مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ خورشیدی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان ایجاد شد.
افزودن واژه رضوی به نام این استان از سوی دولت کنونی، به افتخار وجود آرامگاه هشتمین امام از امامان شیعه به نام امام رضا علیه السلام در مرکز این استان صورت گرفته است.
در تقسیمات کشوری سال ۱۳۸۳ استان پهناور خراسان به سه استان تقسیم گردید و استان خراسان رضوی یکی از این ۳ استان است. تعدادکل جمعیت استان براساس آمار سرشماری عموم نفوس در سال ۱۳۸۵ به میزان ۵،۵۹۳،۰۷۹ نفر بوده که از این تعداد ۲،۸۰۹،۴۱۹ نفر مرد و ۲،۷۸۳۶۶۰ نفر زن می باشد تعدادخانوار این استان نیز ۱،۴۲۷،۵۰۵ خانوار می باشد.
خراسان رضوی به ۲۰ شهرستان و ۶۵ بخش تقسیم شده است.

استان خراسان رضوی
مرکز
مشهد
شهرستان ها
بردسکن | بجستان | تایباد | تربت جام | تربت حیدریه | چناران | خلیل آباد | خواف | درگز | رشتخوار | سبزوار | سرخس | فریمان | قوچان | کاشمر | کلات | گناباد | مشهد | مه ولات | نیشابور
شهرها
انابد | باجگیران | باخَرْز | بایگ | بجستان | بردسکن | بیدخت | تایباد | تربت جام | تربت حیدریه | جغتای | چاپشلو | چکنه | چناران | خرو | خلیل آباد | خواف | داورزن | دررود | دَرگَز | دولت آباد | رباط سنگ | رشتخوار | رضویه | رودآب | ریوش | سبزوار | سرخس | سلطان آباد | سنگان | شاندیز | ششتمد | صالح آباد | طُرقَبه | عشق آباد | فرهادگرد | فریمان | فیروزه | فیض آباد | قاسم آباد | قدمگاه | قلندرآباد | قوچان | کاخک | کاریز | کاشمر | کَدکَن | کلات | کندر | گناباد | لطف آباد | مشهد | مشهد ریزه | ملک آباد | نَشتیفان | نصرآباد | نقاب | نوخندان | نیشابور | نیل شهر
نقاط دیدنی
آبشار اخلمد | آبشار رودمعجن | آتشکده آذربرزین مهر | آرامگاه بیهقی | آرامگاه عطار نیشابوری | آرامگاه عمر خیام | آرامگاه فردوسی | آرامگاه کمال الملک | آرامگاه نادرشاه | آستان قدس رضوی | بارگاه امام رضا | مزار شیخ احمد جامی | برج نادری | بند نادری | دهکده چوبین نیشابور | غار آتشگاه | غار مغان | قلعه گوش لاغر | کاروانسرای ریوند | کوهسنگی | مسجد گوهرشاد | موزه قوچان | آرامگاه لقمان | رباط شرف | دریاچه بزنگان | موزه نیشابور | میل اخنگان

استان خراسان رضوی در یک نگاه:
استان خراسان رضوی با مساحتی بالغ بر 127432 کیلومتر مربع دارای 19 شهرستان، 64 نقطه شهری، 62 بخش و 158 دهستان و 3767 آبادی دارای سکنه می باشد. این استان دارای 841 کیلومتر مرز مشترک با کشورهای همسایه است (302 کیلومتر با افغانستان، 539 کیلومتر با ترکمنستان) تراکم جمعیت در این استان حدود 42 نفر در کیلومتر مربع می باشد.
نرخ شهرنشینی استان 5/64 درصد و نرخ باسوادی 4/91 درصد برآورد می گردد. نرخ فعالیت که عبارتست از نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت 10 ساله و بالاتر می باشد در سال 1381 حدود 3/36 درصد برآورد گردیده و نرخ بیکاری نیز حدود 6/10 درصد است.
-سهم شاغلین بخش کشاورزی از کل شاغلین 44% درصد، سهم شاغلین بخش صنعت و معدن و ساختمان 25% درصد و سهم شاغلین بخش خدمات 29% درصد می باشد.
– تعداد دانش آموزان این استان 5/1375 هزار نفر و نسبت دانش آموز به معلم 21 نفر می باشد.
– ضریب پوشش تحصیلی برای مقطع ابتدایی 104 درصد، مقطع راهنمایی 97% درصد و در مقطع متوسطه 73% درصد پیش بینی گردیده است.
– 4/95 درصد خانوارهای روستاهای 20 خانوار و بالاتر از آب آشامیدنی سالم، 1/35 درصد از راه مناسب و 100 درصد از برق برخوردارند.
– ضریب نفوذ تلفن (که عبارتست از تلفن به ازای 100 نفر جمعیت) در این استان 19 می باشد.
– سطح زیر کشت اراضی زراعی و باغی استان 458 هزار هکتار، سطح زیر کشت اراضی زراعی 7/306 هزار هکتار و سطح زیر کشت باغات 151 هزار هکتار است. به ازای 1000 نفر روستایی 2/240 هکتار اراضی زراعی و باغی زیر کشت وجود دارد.
– طبق نتایج طرح سرشماری کارگاهی سال 1381 تعداد 247924 کارگاه با 733751 نفر کارکن در استان خراسان رضوی در فعالیتهای مختلف مشغول بکارند. از این تعداد 41906 واحدبا 169804 نفر و ارزش افزوده تولیدی معادل 7/5529 میلیاردریال در بخش صنعت مشغولند.
– تراکم راههای استان 6/13 کیلومتر به ازای 100 کیلومتر مساحت استان است. این شاخص برای راههای فرعی 16/4 کیلومتر و برای راههای روستایی 4/8 می باشد. نسبت راه آسفالته روستایی از کل راههای روستایی 5/30 درصد و نسبت راههای روستایی دارای مشخصات از کل راههای روستایی 4/42 درصد است.

آب و هوا
گستردگی استان و عواملی مانند وجود رشته کوههای مرتفع و مناطق کویری، دوری از دریا و وزش بادهای مختلف، موجب گوناگونی آب و هوا در مناطق آن گردیده است.
در بیشتر بررسیهای انجام گرفته از جمله مطالعات آمایشی خراسان، این سرزمین به سه منطقه آب و هوایی شمال، مرکز و جنوب تقسیم می شود.
شمال خراسان به طور کلی دارای شرایط آب وهوایی معتدل و سرد کوهستانی است؛ این منطقه حاصلخیزترین و متراکم ترین بخش استان از نظر جمعیت، فعالیتهای اقتصادی و امکانات زیربنایی است که شامل شهرستانهای بجنورد، قوچان، شیروان، مشهد، درگز، چناران و سرخس می شود.
منطقه مرکزی استان شامل شهرستانهای سبزوار، اسفراین، نیشابور، تربت حیدریه، کاشمر، تربت جام، تایبادوخواف است.
این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود. این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا 250 میلیمتر در سال است.
جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است؛ وسعت این منطقه که از شش شهرستان بیرجند، طبس، فردوس، گناباد، قاینات و نهبندان تشکیل شده حدود یکصد و هفتاد هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را دربرمی گیرد.
بررسی وضعیت بارندگی در استان نشانگر این است که در بیش از 90 درصد استان توزیع مکانی و زمانی بارشها و پراکندگی آنها یکنواخت و مشابه نیست؛ میزان ریزشهای جوی به صورت باران و برف در 15 درصد مساحت استان (نواحی شمال و شمال غربی) آن نسبتاً زیاد است به طوری که در برخی مناطق مجاور استان گستان، میزان بارندگی گاه به بیش از 700 میلیمتر در سال می رسد؛ میانگین بارندگی سالانه این ناحیه بین 300 تا 400 میلیمتر تغییر می کند ولی در مناطق جنوبی، شرقی و مرکزی که بیش از 85 درصد مساحت خراسان را شامل می شود میزان بارندگی بسیار کم و بین 40 تا 200 میلیمتر در سال متغییر است. متوسط میانگین بارندگی در این مناطق تقریباً معادل 150 میلیمتر است.
تنوع آب و هوایی استان عبارت است از:
– آب و هوای سرد کوهستانی و نیمه صحرایی سرد در شمال و شمال غرب.
– آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطقی از شمال و شمال غرب و مرکز.
– آب و هوای نیمه صحرایی ملایم در شمال شرق، مرکز و مناطقی از غرب و نیز مناطق کوهستانی جنوب.
– آب و هوای گرم صحرایی فراگیر مناطق مرکزی به طرف جنوب و جنوب غرب.

مشهد
مشهد شهری در شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر با ۲٬۴۱۰٬۸۰۰ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است.[۱] وجود آرامگاه امام رضا، هشتمین امام مذهب شیعه، در این شهر، سالانه بیش از ۱۳ میلیون زائر را به مشهد می کشاند.
تاریخچه
حوضه ی رودخانه ی کشف رود که شهر مشهد در آن قرار دارد، به خاطر شرایط مناسب طبیعی، از پیش از اسلام به عنوان یکی از مناطق مورد توجه برای سکونت در خراسان به حساب می آمد. این منطقه ابتدا مسکن اقوام غیرآریائی بود. در داستان های ملی ایران بنای اصلی شهر توس را به جمشید و تجدید بنای آن را به توس، پهلوان و سپهسالار ایرانی نسبت می دهند. توس در زمان خلافت عثمان به طور کامل توسط اعراب فتح شد. در دوره ی اسلامی این منطقه بخشی از ولایت توس به مرکزیت شهر تابران بود که آبادی های سناباد و نوقان که بخشی از مشهد کنونی هستند را نیز در بر می گرفت.در دوران حکومت هارون عباسی، حمید بن قحطبه طائی والی خراسان بود که کاخی در باغی واقع در ۱٫۵ کیلومتری سناباد داشت. در بهار سال ۱۹۳ هجری قمری، هارون که برای سرکوب شورشی عازم سمرقند بود، در نوقان بیمار شد و بنا به وصیتش او را در آن باغ دفن کردند. چند سال بعد در دوران خلافت مامون، در ۲۰۲ هجری قمری، امام رضا که پس از یک سال اقامت در مرو عازم بغداد بود، در منزل امیر سناباد مسموم شد و مامون پیکر او را نزدیک قبر هارون به خاک سپرد. از آن پس آن نقطه "مشهد الرضا" به معنی "محل شهادت رضا" و به اختصار مشهد نام گرفت.
پس از حمله ی مغولان مردم شهر ویران شده ی توس به مشهد مهاجرت کردند و شهر توسعه پیدا کرد. مشهد در زمان حکومت نادرشاه افشار به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.

تحولات مشهد در دوره محمدرضاپهلوی (1320-1357ه.ش )

مشهد از شهریور 1320 که مصادف با اشتعال ایران توسط نیروهای متفقین به دلیل وجود ناامنی در مناطق روستایی و امنیت مناسب در مشهد به علت وجود پادگانها و مراکز نظامی و نیز خشک سالی های جنوب خراسان بویژه در سال زراعی 1326-27و تاسیس دانشگاه مشهد درسال 1326 ه.ش پذیرای جمعیت زیادی بود که در رشد جمعیت نقش داشته اند . به دنبال دگرگونیهای سیاسی، اقلیمی و آموزشی فوق، تحولات تکنیکی به ویژه مجهز شدن شبکه حمل و نقل درون شهری به وسایل نقلیه جدید ( افزایش اتوبوسها از 2 دستگاه به 77 دستگاه ، ورود تعداد 10 دستگاه تاکسی در سال 1328 که تا سال 1324 به 200 دستگاه افزایش یافت ) و از همه مهمتر برقراری ارتباط بین مشهد و تهران از طریق شبکه راه آهن در سال 1336 ه.ش و نیز پرداخت وام به دارندگان زمینهای وقفی توسط بانک رهنی در سال 1336 ه.ش از عواملی بودند که دست به دست یکدیگر داده و جمعیت شهر مشهد در سال 1335 ه.ش به 241989 نفر رسانده است بطوریکه رشد سالانه جمعیت در طول 16 سال (1319-1335 ه.ش) به طور متوسط 2% بوده است . از حدود سال 1335 ه.ش به دلیل تغییرات اساسی در ساخت اقتصادی کشور به ویژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحکم شدن سیاست های تجاری – اقتصادی و فرهنگی ، گسستگی نظام ارباب رعیتی به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سا ل 1342 ه.ش ، رشد جمعیت نیز دچار تغییر و تحولاتی اساسی گردید به طوری که جمعیت شهر از 241998 نفر در سال 1335 ه.ش به 409616 نفر در سال 1345 رسید مه نرخ رشد سالانه ای در حدود 5/4 درصد داشته است .
همچنین وسعت شهر نیز از 16 به 33 کیلومتر مربع یعنی بیش از 2 برابر افزایش یافت . توسعه شبکه حمل و نقل هوایی، تاسیس کارخانجات و توسعه فعالیتهای بهداشتی نیز از جمله مواردی بودند که در توسعه فیزیکی شهر مشهد موثر واقع شدند.
مشکلات ناشی از رشد جمعیت ، بی توجهی به نحوه استفاده از اراضی ، توسعه نامنظم شهر و سایر مشکلات عمومی باعث گردید که تهیه طرح جامع شهر در سال 1346 به مهندسین مشاور ابلاغ گردد. این طرح برای یک دوره 25 ساله (1345-70) در پنج مرحله 5 ساله تنظیم و در سال 1350 به شورای عالی شهر سازی تسلیم و پس از تصویب مراحل اجرایی آن، در سال 1352 به شهرداری ابلاغ گردید. در طرح جامع سمت توسعه آینده شهر به صورت پیوسته در غرب شهر با توجه به پیش بینی افزایش جمعیت 409616 نفر در سال 1345 به 1465000 در سال 1370 پیش بینی گردید. در این طرح وسعت شهر از 33/4 به 170 کیلومتر مربع افزایش می یافت .
همگام با مراحل تهیه طرح جامع، تفضیلی شهر از نظر فیزیکی و جمعیتی به رشد ادامه می داد بطوریکه جمعیت مشهد در سال 1355 به 667770 نفر ( با نرخ رشد سالانه بین 1345-55 حدود ) افزایش یافت .درطرح جامع ، الگوی مداخله در یافت قدیم شهر و به ویژه اطراف حرم مطهر نیز تهیه و نقشه پیشنهادی ارائه گردید ولی به مرحله اجرا در نیامد.در سال 1354 طرح توسعه حرم اجرا شد که تعداد زیادی از بازارچه ها ، مساجد، مدارس قدیمی، واحدهای تجاری و مسکونی تخریب و بازار رضا(ع) نیز به منظور واگذاری به صاحبان مغازه های تخریبی در مشرق میدان آب ساخته شد.
تاریخ مشهد

مشهد پیش از اسلام
گرچه تاریخ شکل گیرى شهرى با عنوان (مشهد) به آغاز قرن سوم هجرى ، یعنى مقارن با شهادت و به خاک سپارى ییکر مطهر حضرت امام رضا(ع) در آن جا برمى گردد، اما منطقه (توس) که مشهد کنونى در آن واقع است تاریخى دیرینه دارد. توس را از این رو بدین نام خوانده اند که بنیانگذار و نخستین حکمران آن، فردى به نام (توس بن نوذر) سپهبد نام آور کیخسرو پادشاه کیانى ، بوده است. از تاریخ این شهر در قبل از اسلام، به جز افسانه اى چند، آگاهى چندانى در دست نیست. ولى با توجه به اسناد موجود، مى توان حدس زد که این شهر در اواخر حکومت ساسانیان، یکى از مرزدارى هاى سر راه گرگان و نیشابور به مرو و بلخ، و از ولایت هاى مشهور در خراسان بزرگ بوده است.

مشهد در دوره اسلامى
به گفته تاریخ نویسان، هنگامى که یزدگرد سوم از برابر سپاهیان مسلمان عرب گریخت، به خراسان روى آورد. سپاه مسلمانان به فرماندهى احنف بن قیس که مامور فنح خراسان بودند وى را تعقیب کردند. یزدگرد که آنان را به دنبال خویش یافت، راهى (توس) شد تا از (کنارنگ توس) مرزبان خود در آن خطه پناه بخواهد، اما (کنارنگ) با این بهانه که از یک سو، توس گنجایش موکب بزرگ پادشاهى را ندارد، و از سوى دیگر، پناه دادن به پادشاه، امکان یورش سپاه مسلمانان را افزایش مى دهد، یزدگرد را از توس راهى (مرو) کرد. حاکم مرو نیز در آغاز به استقبال یزدگرد شتافت، اما سرانجام از او رخ برتافت و آخرین شاه ساسانى در سال 31 هجرى به دست آسیابانى در مرو کشته شد. کنارنگ توس هم که حاکمى سودجو و عافیت طلب بود، با احساس خطر از سپاه مسلمانان، طى نامه اى از عبدالله بن عامر، امان خواست و عهد کرد که اگر پیشنهاد او پذیرفته شود، در فتح نیشابور مسلمانان را یارى خواهد داد. پس چنین کرد و به امارت نیشابور دست یافت. با این ترفند، کنارنگیان، به رغم فتح خراسان، همچنان نفوذ خود را در خطه توس حفظ کردند و تا پایان عصر اموى و چیرگى سپاه ابومسلم در سال 129 هجرى ، در آن جا ماندند و تنها پس از یورش سرداران ابومسلم بود که آن جا را رها ساختند.

مشهد در دوره امویان
از تاریخ توس در دوران امویان نیز خبر چندانى در دست نیست. تنها باید از مهاجرت و اقامت و درگذشت (خواجه ربیع بن خثیم) از یاران ابن مسعود صحابى یاد کرد که در حدود سالهاى 35 هجرى راهى خراسان شد و در (نوغان) اقامت گزید و در سال 61 در همان جا رحلت کرد و دفن شد.

مشهد در دوره عباسیان
در دوره عباسیان، گرچه فرمانداران خراسان از جانب حکومت مرکزى برگزیده مى شدند، اما بى کفایتى این والیان و جنبشهایى که در گوشه و کنار این خطه رخ مى داد، گاه مردم را چنان برمى آشفت که خواهان برکنارى ایشان مى شدند.
از جمله در سالهاى پایانى قرن دوم، آن زمان که على بن عیسى والى خراسان بود، فتنه و آشوب تا آن اندازه در خراسان بالا گرفت که (هارون الرشید) در سال 189 خود براى سرکوب شورش، رهسپار ولایات شرقى شد. اما على بن عیسى ، فرصت طلبانه، و با هدایاى بسیار، در رى نزد او آمد و هارون او را در حکمرانى خراسان پایدار داشت. ولى با سپرى شدن یک سال، شورش از حد گذشت و هارون وى را برکنار نمود. در سال 192 نیز خود براى استقرار امنیت کامل، راهى خراسان شد و در باغ حمیدبن قحطبه اقامت گزید. یک سال پس از آن چنان بیمار شد که همان جا مرد و در تالار بزرگ کاخى که در آن باغ قرار داشت، به خاک سپرده شد.

از توس تا مشهد
(توس)، در دل خود شهرهایى داشته، که (نوغان) و (طابران) از آبادترین آنها بوده و آورده اند که این دو شهر هزار قریه و آبادى را در بر مى گرفته است…. در طول تاریخ، گاه (نوغان) اعتبار افزونترى مى یافته و زمانى (طابران) رونق بیشترى 0داشته است. جایى که اکنون به نام (شهر توس) معروف است و آرامگاه فردوسى ، حماسه سراى نامدار ایران در آن قرار دارد، تنها بخشى از توس قدیم، یعنى همان (طابران) است، که بقایاى ارگ و باروى نیمه ویرانى که مردم آن را (قصر مامون) مى خوانند و بناى بزرگى که به (بقعه هارونیه) مشهور شده است، در آن پیداست. این محل، در حال حاضر حدود بیست کیلومترى شمال غربى شهر مشهد است. دیگر شهر بزرگ و نامدار (توس)، (نوغان) بوده که اینک در دل شهر مشهد قرار دارد. یکى از آبادى هاى پیرامون (نوغان)، روستایى به نام (سناباد) بوده که آب و هوایى خوش و مطبوع، کشتزارهایى پربار، قنات هایى سرشار و بوستانهایى شاداب و سرسبز داشته است.

باغ حمید بن قحطبه
در فاصله میان نوغان و سناباد، باغى از آن حمیدبن قحطبه بوده که در میان آن کاخى باشکوه داشته است. حمید بن قحطبه طایى فرزند یکى از سرداران سپاه ابومسلم بود که با راندن کنارنگیان، حکومت توس را در دست گرفت و در این بوستان سکنى گزید. در باره پیشینه بناى کاخ یادشده، دیدگاههاى گوناگونى وجود دارد. برخى آن را به اسکندر، گاه به سلاطین حمیر و گاه به دوران ساسانیان نسبت مى دهند. حتى برخى بر این باورند که این بنا، به فرمان مامون و پس از دفن پدرش هارون در باغ حمید، و به منظور پاسداشت یاد و نام وى ساخته شده است. به هر رو، این باغ، هم به دلیل موقعیت مکانى و هم به جهت دربرداشتن امکانات آسایشى ، در آن دوره کانون همه تحولات سیاسى توس بوده است. امام رضا علیه السلام نیز در سفر خود از مدینه و پیش از رسیدن به مرو و گرفتن حکم ولایتعهدى ، در آن اقامت کرده اند. شیخ صدوق در کتاب (عیون اخبار الرضا علیه السلام) از ورود حضرت به باغ حمید بن قحطبه دو گزارش مى دهد که خواندنى است: نخست آن که، وقتى امام رضا (ع) نزد قبر هارون رفت، با دست خود خطى بر یک طرف قبر کشید و فرمود: این جا تربت من است و من در همین جا دفن خواهم شد و خداوند بزودى این مکان را محل آمد و شد شیعیان و دوستان من قرار خواهد داد. به خدا سوگند! اگر شیعه اى مرا زیارت کند و بر من درود فرستد، شفاعت ما اهل بیت و غفران خداوند بر او واجب مى شود. پس نماز گزارد و دعا کرد و سپس سر بر سحده اى طولانى نهاد… و دیگر آن که، چون حضرت به کاخ حمید وارد شد، جامه هاى خود را در آورد و به حمید داد. حمید هم آنها را به براى شستشو به کنیز خود سپرد. دیرى نگذشت که کنیز بازگشت و گفت: این نوشته را در یقه پیراهن حضرت یافتم. حمید محتواى آن نوشته را از امام پرسید و حضرت در پاسخ فرمود: این حرزى است که من آن را پیوسته همراه خود دارم… هر کس آن را در گریبان خود نگه دارد، از بلا و شر شیطان در امان خواهد ماند……

شهادت امام رضا علیه السلام
مامون به منظور جلب حمایت شیعیان و دست یابى به حکومتى دیرپا، با فراخوانى امام رضا(ع) به پذیرش ولایتعهدى ، امام را در دهم شوال سال 201 از مدینه به مرو آورد و سیاستمدارانه دستور داد تا به نام امام خطبه بخوانند و سکه بزنند…. یک سال و نیم بعد، و پس از سپرى شدن ماههایى پرحادثه، که شرح آن در جاى خود آمده است، مامون، امام را همراه خود کرد و مرو را به قصد بغداد پشت سرگذاشت. مامون، ابتدا در شهر سرخس، وزیر زیرک خود، فضل بن سهل را به قتل رساند و آن گاه که به توس رسید، در (نوغان) توقف کرد و در همان درنگ کوتاه، نقشه پلید خویش را به اجرا گذاشت و با مسموم ساختن امام علیه السلام، آن حضرت را در روز آخر ماه صفر سال 203 هجرى به شهادت رسانید. پیکر پاک امام را پس از شهادت، در تالار باغ حمید بن قحطبه و در کنار قبر هارون، همان جا که امام خود پیشتر اشاره فرموده بود، دفن کردند. بدین سان، باغى که تا آن هنگام مرکز تصمیم گیرى هاى کلان سیاسى بود، به محل آمدوشد دلدادگان زیارت تربت حضرت امام رضا(ع) و شیعیان مخلصى بدل گشت که اینک آرزوهاى خویش را در سرنهفتن بر خاک مزار محبوب خویش مى جستند…. و تربت پاک امام از آن تاریخ، همچون نگینى گردبد که زائران حضرتش حلقه وار آن را در میان گرفتند و بر گرداگرد آن سکنى گزیدند…. این خود، سرآغاز شکل گیرى هسته هاى اولیه شهر مشهد است. بنابراین، تاریخ مشهد را نمى توان بدون توجه به پیشینه شکل گیرى حرم مطهر به کاوش نشست. این دو، چنان به هم گره خورده اند که در ادوار گوناگون تاریخ، تحولات و دگرگونیهاى هر کدام، در رشد و توسعه آن یک نشان نهاده است.

تحولات شهر مشهد بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (1357ه.ش )

کشور ایران در دهه 1350 آبستن تحولات سیاسی عظیمی بود که در سال 1375 به پیروزی انقلاب اسلامی و دگرگونی ساختار سیاسی – حکومتی کشور منجر گردید . اثرات انقلاب در ابعاد شهری شامل : تصویب قانونی اراضی موات شهری(1375) تصویب قانون زمین شهری (1358) تصویب قانونن زمین شهری (1361) طرح مجدد الگوی نوشهرها (1364) و… بود که بر کیفیت شهرنشینی تاثیر بسزایی داشت. سال 1375 به دلیل وقوع کودتای مارکسیستی در افغانستان حدود 000/557 نفر از مهاجرین افغانی در خراسان ساکن شدند که از این تعداد حدود 296500 نفر (53/2 %) در شهر مشهد به ویژه در حاشیه قلعه ساختمان و گلشهر سکنی گزیدند . همچنین در نتیجه وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران عده ای از مهاجرین جنگ تحمیلی وارد خراسان و به ویژه شهر مشهد شدند . عوامل فوق به همراه مهاجرتهای روستا – شهری دست به دست هم داده و باعث رشد سریع جمعیت شهر در این دوره گردید به طوری که جمعیت از 667/770 نفر درسال 1355 به 1/462/50 نفر در سال 1365 با نرخ رشدی معادل 8 % در سال افزایش یافت که بالاترین نرخ رشد جمعیت شهری در ایران بوده است. مساحت شهر نیز در این دوره (65-1355) از 78 به 220 کیلومتری با نرخ رشد معادل 11 % در سال، افزایش یافت .

موقعیت جغرافیایی
شهر مشهد مرکز شهرستانی به همین نام و مرکز پهناورترین استان، یعنی خراسان است که دارای 313337 کیلومتر مربع مساحت می باشد و در 36 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 36 دقیقه و 45 ثانیه طول شرقی قرار دارد. وسعت شهرستان مشهد 17358 کیلومتر مربع است و در حوضه آبریز کشف رود و در انتهای جنوبی دشت رسوبی توس واقع است و دو رشته کوه هزار مسجد در شمال و بینالود در جنوب آن قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا حدود 970 متر و فاصله زمینی آن با تهران 934 کیلومتر است، و رودخانه کشف رود در 8 کیلومتری شمال این شهر از شمال غرب به سمت شرق جریان دارد. شهرستان مشهد محدود است از شمال به جمهوری ترکمنستان و از شمال غربی به درگز و چناران و از غرب و جنوب به شهرستانهای نیشابور و فریمان و از شرق و جنوب شرقی با سرخس و تربت‏جام هم مرز است.
این شهرستان دارای 4 شهر (کلات، طرقبه، شاندیز و مشهد) و 5 بخش و 15 دهستان و 1190 آبادی بوده و جمعیت شهرستان مشهد براساس آخرین سرشماری در سال 1375، 2247996 نفر بوده است که 1908083 نفر ساکن در شهر و 339728 در روستا و بقیه غیر ساکن بوده‏اند. در نظام سلسله مراتب شهری ایران، مشهد در مرتبه دوم بعد از تهران قراردارد که به دلیل اعتبار فرامنطقه‏ای و عوامل مختلفی همچون قرارداشتن در مسیر راههای تجاری و ارتباطی کشورهای آسیای میانه و افغانستان، همواره جمعیت آن در حال افزایش است

آب و هوا
مشهد به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص که درمنطقه مرزی بین شمال و جنوب خراسان قراردارد و همچنین تداخل جبهه‏های مختلف آب و هوایی، دارای آب و هوا و خصوصیات ویژه اقلیمی است و قسمت اعظم دشت مشهد- نیشابور، جزء اقلیم سرد و خشک و قسمتی از دشت مشهد – قوچان، نیم خشک و سرد و بخش کوچکی از بلندترین ارتفاعات رشته کوه های بینالود و هزار مسجد جزء اقلیم مرطوب سرد می‏باشد و در مجموع شهر مشهد دارای آب و هوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و مرطوب برخوردار است. بیشترین درجه حرارت در تابستانها 35 درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان 15 درجه زیر صفر و میزان بارندگی متغیر و میانگین بارندگی سالانه در مشهد حدود 253 میلیمتر می‏باشد. رودخانه مهم آن کشف رود است که از شاخه‏های مهم آن رادکان، طرقبه، جاغرق، دهبار، زشک، گلستان و دولت آباد است. منابع تامین آب زیرزمینی دشت مشهد شامل چشمه، قنات، چاه‏عمیق و نیمه عمیق است.

گردشگری
نوشتار اصلی: فهرست مکان های دیدنی شهر مشهد و اطراف آن
پیشینه ی بیشتر آثار تاریخی در این شهر از قرن ۸ هجری فراتر نمی رود. از آن جمله می توان به مسجد گوهرشاد، میل اخنگان،

بناهای تاریخی شهر مشهد
کاخ خورشید این کاخ در وسط باغ بزرگی قرار دارد و از آثار دوره نادرشاه افشار است و احتمالاٌ برای سکونت خانواده سلطنتی احداث شده است . نمای این کاخ که به شیوه معماری هندی ساخته شده است , به شکل استوانه ای می باشد و با سنگ های مرمر سیاه تزئین شده است . این کاخ مجموعاُ دارای 12 اتاق است که در داخل اتاق ها نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می شود . شیوه تزئین و آرایشی که در این بنا به کار رفته , مشتمل بر ریزه کاری های دقیق و متنوع و قابل ملاحظه است . تصاویری از شاه زادگان نادری بر روی دیوارها نقش شده است که در میان آن ها , نقوش زرین نیز دیده می شود . این قصر در نیمه دوم قرن دوازدهم هجری ساخته شده است .

آرامگاه فردوسی
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی زیارتگاه مشتاقان ادب پارسی است و توس , شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ اوست . ساختمان بنای فعلی آرامگاه به دوران جدید تعلق دارد, از سال 1307 , کار احداث ساختمان آرامگاه آغاز شد و در مهرماه 1313 که مصادف با ایام برگزاری جشن هزاره فردوسی بود , پایان یافت . طراحی آرامگاه فردوسی مانند بسیاری از بناهای اوایل عصر پهلوی , بیش تر از عناصر معماری دوره هخامنش سود جسته و سازندگان آرامگاه , به نوعی , آن عناصر را با اجزاء معماری معاصر تلفیق کرده اند .

آرامگاه شیخ طبرسی
در ابتدای خیابان طبرسی مشهد مقبره شیخ امین الدین ابوعلی فضل بن حسن قرارگرفته است که در فقه و تفسیر قرآن از اساتید نامور شیعه محسوب می شود . وی در سال 523 هجری قمری به سبزوار عزیمت کرده و در 548 هجری قمری در این شهر وفات یافته است .

آرامگاه خواجه اباصلت
این آرامگاه در 12 کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است . خواجه اباصلت , فرزند صالح (سلیمان) هروی است . برخی از متون , اورا از ثروتمندانی که علما را مورد ملاطفت قرار می داده است , معرفی کرده اند .ولی مردم او را خادم و محرم امام رضا (ع) می دانند که دردم مرگ آن حضرت , حاضر بوده است .

آرامگاه نادر شاه
آرامگاه نادر نادر شاه در زمان خود فتوحات بسیاری انجام داد. وی در نظرداشت برسرگور خود بنایی همانند تاج محل در هند بسازد و دستور داد که از مراغه سنگ های آن را حمل کردند, ولی در زمان حیاتش کاربنای آرامگاه پایان نیافت. در زمان حکومت قوام السلطنه, بنای دیگری بر آرامگاه نادرشاه ساخته شدکه آن هم مدتی بعد در معرض آسیب و خرابی قرار گرفت. بنای جدید در سال 1336 آغاز شد و در سال 1340 هـ .ش خاتمه یافت که مشتمل بر اتاق آرامگاه و دو تالار, موزه, ایوان ها, راهروها, پایه مجسمه و دفتر امضای بازدیدکنندگان است. آرامگاه سرهنگ محمد تقی خان پسیان هم در محل مناسبی در باغچه شمالی باغ آرامگاه نادر قرار دارد و لوحی سنگی بر آن نصب شده است .

آرامگاه امام محمد غزالی
این بنا به مقبره هارون الرشید, نقاره خانه زندان هارون و مسجد نیز معروف است. در کنار جاده مشهد به توس و در نزدیکی آرامگاه فردوسی بنا گردیده است. بنای مزبور شباهت زیادی به آرامگاه سنجر در مرو دارد, از آجر ساخته شده و گنبد دو پوشه داشته, اما پوشش خارجی آن ویران گشته و در سال های اخیر بازسازی شده است. به نظر می رسد که این بنا در سال 720 هـ .ق به یاد بود امام محمد غزالی ـ دانشمند نامی ایران ـ ساخته شده است .

آرامگاه خواجه مراد راوی
این آرامگاه در 12 کیلومتری جنوب شرقی مشهد , در دامنه کوه و در کنار یک چشمه قرار گرفته است . گنبد بقعه , هرمی پنج ضلعی است که از شیروانیی به رنگ سبز برپا شده است . پوشش داخلی حرم به صورت عرقچین ساخته شده است .

مدرسه نواب
این مدرسه در خیابان علیای مشهد واقع شده است و به دوره شاه سلیمان صفوی مربوط می شود . ساختمان این مدرسه دو طبقه است و از آجر ساخته شده وبا کاشی کاری تزئین شده است .
مسجد ملاحیدر مسجد هفتاد و دو تن، گنبد خشتی و مصلی طرق اشاره کرد. از شهر تاریخی توس تنها یک بنا با نام گنبد هارونیه برجا مانده است. بازه هور نیز از قدیمی ترین بناهای موجود در محدوده ی شهر است که زمان ساخته شدنش را قرن سوم میلادی تخمین می زنند. آرامگاه افرادی چون نادرشاه و فردوسی و نیز مدارسی چون عباسقلی خان از دیگر آثار تاریخی موجود در شهر است.

جاذبه های طبیعی
چشمه گراب
به فاصله یک کیلومتری جنوب جاده مشهد به نیشابور در 49 کیلومتری مشهد واقع شده است. آب این چشمه از دسته آبهای کلروره سدیک آهن دار و هیپوترمال با باقی مانده خشک زیاد و اسیدیته زیاد می باشد .ازدیاد ترشحات بزاق , معده , صفرا و لوزالمعده از خواص درمانی این آب است . همچنین این آب در درمان بیماریهای مفصلی سودمند است .

تفرجگاه اخلومد
این تفرجگاه در 84 کیلومتری جنوب غربی شهرمشهد قرار گرفته است .در فاصله 3 کیلومتری جنوب روستای اخلومه آبشاری به ارتفاع 23 متر جریان دارد که از مناظر بسیار دیدنی این تفرجگاه محسوب می شود . تفرجگاه اخلومه مجموعه ای زیبا و دلفریب برای دوستداران طبیعت است که می خواهند به دور از هیاهوی شهر , تن به آرامش و زیبایی های طبیعی بسپارند .

تـفرجگاه طرقبه
تفرجگاه طرقبه از غرب به کوه های بینالود , و از شمال به کوه تخت رستم محدود می شود و دردامنه کوه های بینالود واقع شده است . این منطقه به علت وجود چشمه سارها و درختان فراوان از مناطق خوش آب و هوای مشهد محسوب می شود.

وضعیت تجاری
شهر مشهد از گذشته به عنوان یک شهر زیارتی و سیاحتی مطرح بوده و در حال حاضر علاوه بر اهمیت زیارتی و سیاحتی از جهت فرهنگی، علمی و سیاسی و اقتصادی اهمیت یافته است، به طوری که به دلایل مختلف، از جمله حضور بیش از 12 میلیون مسافر و زائر در هر سال و قرارداشتن در مسیر بزرگراه آسیایی، از امکانات اقتصادی و تجاری ویژه‏ای برخوردار شده است، چنان که هم اکنون مرکز اداری یکی از مهمترین گمرگات ایران در مشهد قرار دارد. زائران و مسافران عامل اصلی رونق و اهمیت بازرگانی در مشهد بوده‏اند و عامل دیگر قرار داشتن مشهد در مسیر بزرگراه آسیایی است که بازارهای متعدد در این شهر ایجاد شده است.
تعداد زیادی کارگاههای خاص تولیدات کالاهای مورد نیاز زائران در مشهد وجود دارد که سوغاتیهای مشهد از جمله: زعفران، زیره، خشکبار، نبات، مهر و تسبیح و دیگر محصولات را بسته‏بندی نموده، در معرض فروش قرار می‏دهند. مهمترین واردات مشهد، انواع الکتروپمپ، موتور برق، و شارژ و فرشهای ماشینی و ماشینهای فتوکپی، تحریر، حساب، وسایل روشنایی برق و گاز، لوازم نیروگاهی، انواع لامپ، لوازم اندازه‏گیری و تجزیه الکترونیک، انواع دوربینهای عکاسی و فیلمبرداری، لوازم پزشکی، شیرآلات، لوازم پمپ، جرثقیل، کامیون یدک‏کش، ترانسفورماتور، محصولات شیمیایی، قطعات فلزی، چراغهای ایمنی، سنگهای صیقل و سمباده، رنگهای صنعتی، ماشین آلات جوجه‏کشی، ماشینهای خودکار رایانه، لوازم صوتی و تصویری وقطعات آن، مواد لبنی وخوراکیهای مختلف است که بیشتر از کشورهای اروپایی، ژاپن، پاکستان و دوبی وارد می‏شود.
مهمترین صادرات مشهد، پتو، روده، کرک، پسته، آلو، سیب قیسی، برگه زردآلو، زیره سبز، خربزه، گیلاس، انگور، کیک رضوی، فرش، زعفران، ظروف آلومینیوم، لوازم شخصی، رب گوجه‏فرنگی، فرش، میوه‏جات خشک و تازه است که به کشورهای اروپایی، ژاپن، کانادا، امارات متحده، کویت و دیگر کشورها صادر می‏شود. در مجموع مشهد از نظر تولید میوه یکی از شهرهای مهم ایران به شمار می‏آید و به دلیل وجود منابع معدنی مختلف و تمرکز مراکز تولیدی و صنایع خوراکی، نساجی، برق و الکترونیک، شیمیایی و دارویی، سلولزی و صنایع دیگر فلزی و غیر فلزی و صنایع دستی دارای اهمیت است و رایج‏ترین صنایع در مشهد صنعت فرش بافی (قالیچه، گلیم)، شعربافی، نمدمالی، پوستین دوزی، سنگ تراشی، قلمزنی روی سنگ، سفالگری، سبد و حصیربافی، فرآورده‏های چوبی و فلزی، نقاشی روی چرم و بدلیجات است.
علاوه بر اهمیت صنایع در مشهد، صنعت جهانگردی نیز در این شهر از اعتبار و اهمیتی ویژه برخوردار است و به دلیل وجود جایگاه زیارتی و امکانات سیاحتی و گردشگری، مشهد به عنوان یکی از مهمترین قطبهای گردشگری در جهان اسلام و ایران اسلامی, مطرح است، به طوری که سالانه بین 12 تا 14 میلیون زائر و مسافر در ایام مختلف سال بویژه نوروز و تابستان و ایام مذهبی و اعیاد به مشهد سفر می‏کنند تا ضمن برخورداری از فیوضات معنوی سفر و زیارت بارگاه ثامن الحجج(ع) از جاذبه‏های توریستی این شهر دیدن نمایند. در شهر مشهد علاوه بر تعداد زیادی هتل، مهمانپذیر، هتل آپارتمان، مسافرخانه، کمپ‏های زائر، هتلهای اداری و سازمانی، تکیه‏ها و حسینیه‏ها، در ایام ویژه ستادهای اسکان از طرف ادارات و سازمانها تشکیل می‏شود که با هماهنگی و همکاری شهرداری مشهد، ادارات ونهادهای مختلف، مکانهای مختلفی برای پذیرایی وبیتوته مسافران فراهم می‏گردد.
بیشتر مردم مشهد ایرانی و تعدادی نیز ترک و کرد و عرب هستند، اما زبان رسمی مردم این شهر فارسی و لهجه مشهدی است و 99% ساکنان مسلمان و غالباً پیرو مذهب شیعه جعفری می‏باشند و بقیه ساکنان پیروان ادیان و مذاهب دیگر هستند. براساس آمارگیری، بیشترین درصد شاغلان در مشهد را بخش خدمات و صنعت تشکیل می دهد و درصد کمتری در بخش کشاورزی شاغل می باشند. درصد شاغلان در بخش خدمات همواره در حال افزایش است که علاوه بر مسایل عام مربوط به شهرهای ایران، مشهد به دلیل موقعیت زیارتی و تجارتی و سیاحتی، زمینه جلب و جذب این مشاغل را داشته است.

صنایع دستی
یکی از ابزارهای مهم برای شناخت ویژگی فرهنگی و قومی هرمنطقه شناخت صنایع دستی آن منطقه می باشد. آثار ارزشمند به یادگار مانده حکایت از ذوق و استعداد وصف ناپذیری می کنند که در جای جای آن می توان به هنر و ظرافت دست های پرتوان هنرمندان ایرانی پی برد.

در استان خراسان تولیدات هنری نقش پر اهمیتی در اقتصاد منطقه دارند. انواع مهم صنایع دستی در این استان شامل: قالی بافی، ابریشم کشی، شعر بافی، نمد بافی، پوستین دوزی، سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ، فیروزه تراشی، سفالگری، سبد و حصیر بافی است. انواع دیگر تولیدات دستی شامل چارق، گیوه، فراورده های چوبی و فلزی، نقاشی روی چرم و غیره می باشد.

قالی بافی :
یکی از صنایع دستی مهم استان خراسان قالی بافی است. پیشینه قالی بافی در این استان را می توان به دو دوره متمایز تقسیم کرد :

– دوره صفویه که قالی های این دوره اغلب دارای نقش های هراتی با زمینه لاجوردی و یا لاکی سیر و با حاشیه باریک به رنگ زرد روشن می باشد.

– دوره دیگر راه اندازی کارگاه های قالی بافی توسط بازرگانان تبریزی در نیمه دوم قرن سیزدهم است. به این دلیل، امروزه در صنعت فرش مشهد دو نوع گره وجود دارد که عبارت اند از : گره فارسی ( محلی) و گره ترکی ( تبریزی ).

مهم ترین مرکز قالی بافی در استان خراسان مشهد است. زمینه قالی های مشهدی دارای رنگ لاکی با نقش ترنج و لچک و حاشیه لاجوردی است. بیرجند، طبس، کاشمر، سبزوار و نیشابور از نظر قالی بافی به ترتیب در مراحل بعدی قرار می گیرند.
در میان عشایر خراسان، قالی بافی از رونق فراوانی برخوردار است. قالیچه های بلوچی در میان چادر نشینان اطراف تربت حیدریه، کاشمر، سرخس و تربت جام رایج است. هم چنین در میان عشایر کرد که در شمال خراسان سکونت دارند، بافت قالیچه های ترکمنی رواج دارد.

شعر بافی :
شعربافی یا دست بافی در استان خراسان، از گذشته های دور، یکی از مشاغل صنعتگران بوده است. این صنعت در بیش تر شهرهای استان خراسان، به ویژه در شهرستان های مشهد، سبزوار و تربت حیدریه، به صورت خانگی و کارگاهی دیده می شود. فعالیت های برک بافی، فرت بافی و ابریشم بافی را نیز می توان در این رده قلمداد کرد که عمده تولیدات آن ها حوله، چادر شب، بقچه و… است.

نمد بافی :
در میان عشایر خراسان، صنعت نمد مالی از رونق فراوانی برخوردار است و دو مرکز اصلی تولید آن، شهرهای مشهد و قوچان می باشند.

گلیم بافی :
در میان عشایر و روستاییان خراسان، گلیم بافی به عنوان یک فعالیت خانگی معمول است. مناطق عمده گلیم بافی در استان خراسان، شهرستان های مشهد، قوچان و شیروان است.

پوستین دوزی :
یکی از صنایع مهم استان خراسان پوستین دوزی است. در شمال استان، سردی هوا موجبات پیدایش و گسترش این صنعت را فراهم آورده است. پوستین دوزی در میان عشایر کوچ نشین استان از اهمیت به سزایی برخوردار است.

سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ :
از جمله فعالیت های هنری در شهر مشهد، یکی هم سنگ تراشی است که سابقه ای دیرینه دارد. عمده تولیدات مصنوعات سنگی عبارت اند از :
قندان، هاون، ظرف دیزی و انواع مجسمه های سنگی.

فیروزه تراشی:
شهر نیشابور که به شهر فیروزه شهرت دارد، دارای معادن ارزشمندی از فیروزه می باشد که از قرن ها پیش مورد بهره برداری قرار گرفته اند. فیروزه تراشی یکی از حرفه های قدیمی در استان خراسان است. تراش فیروزه به اشکال پیکانی و مسطح از جمله تراش هایی است که طرفداران فراوان دارد. فیروزه یکی از سوغاتی های مهم استان خراسان است و بازار مطلوبی نه تنها در استان، بلکه در سطح کشور دارد.

سفالگری :
یکی از صنایع دستی مهم در ایران سفالگری است که در شهرهای حاشیه کویر ایران از موقعیت مناسبی برخوردار است. مرکز اصلی این صنعت در استان خراسان، در شهرستان گناباد به ویژه روستای مند است. مهم ترین تولیدات این صنعت انواع گلدان و ظروف سفالین می باشد.

سبد و حصیر بافی :
یکی از صنایع دستی مهم و پردازشی که با هزینه بسیار ناچیز، ساخته هایی را می آفرینند، سبد و حصیر بافی است. مواد اولیه این تولیدات، کاه و شاخه های نازک درختان است و مرکز اصلی آن روستاهای اطراف طرقبه در استان خراسان می باشد. به دلیل توریستی بودن منطقه طرقبه، بازار این تولیدات از موقعیت مطلوبی برخوردار است. برای بافت سبد، از چوب درختچه بید مشک استفاده می شود که هم ظریف و هم باریک است و هم چنین خاصیت انعطاف پذیری آن زیادمی باشد. صنایع ظریف حصیر بافی، در میان مسافرینی که به این استان سفر می کنند و هم چنین اهالی منطقه، جایگاه ویژه ای دارد.

اماکن زیارتی و مذهبی
مصلای مشهد
این بنا در قسمت شرقی مشهد واقع شده و تاریخ ساخت آن سال 1087 هـ .ق است . این بنا از یک ایوان بلند , دو رواق در طرفین آن , یک گنبد آجری و تزئینات کاشی کاری , معرق و مقرنس کاری های گچی تشکیل یافته است .
مسجد گوهرشاد
این مسجد در جنوب حرم مطهر قرار گرفته است و درسال 821 هـ .ق توسط گوهرشاد زوجه شاهرخ تیموری و به استادی قوام الدین شیرازی ساخته شده است . این مسجد به سبب دارا بودن تزئینات غنی کاشی و کتیبه ای , از موقعیت ممتازی در مجموعه برخوردار است . این مسجد یکبار در دوره صفوی , سال 1052 هـ .ق, و بار دیگر در دوره قاجاریه , سال 1276 هـ . ق تعمیر و تزئین شده است
محله ها
محلات شهر مشهد

محله ها
آبکوه | آزادشهر | ابراهیم آباد | احمدآباد | ارگ | اسماعیل آباد | اکبرآباد سیدی | التیمور | امیرآباد | امین آباد | باقرآباد | بالاخیابان | بحرآباد | پایین خیابان | پنج تن | تلگرد | جانبازان | جاهدشهر | جوفروش | چائیش | چهارباغ | حسین آباد | خدربیگ | خوش | خیرآباد | دریادل | دیش دیش | رده | رضائیه | رضاشهر | زیباشهر | سامانیه | سجادشهر | سراب | سرشور | سعدآباد | سمرقند | سیس آباد | ششصد دستگاه | شقا | شقایق | شهرچاپ | ضد | عباس آباد | عسگریه | عیدگاه | عیش آباد | فتح آباد | قائم | قاسم آباد | قلعه آبکوه | قلعه صحرایی | کاریزک | کرمانی ها | کلاته ملاعلی | کنارکال | کوهسنگی | گل ختمی | گلشور | گلشهر | مال آباد | محمدآباد | محمودآباد | ملک آباد | مهدی آباد | مهرآباد | میل کاریز | نادرشهر | نخودک | نوده | نوغان | وکیل آباد | هاشمیه
شهرک ها

آب و برق | آبکوه | آزادگان | آزادی | ابوذر | اتوبوسرانی | امام خمینی | امام هادی | امید | بحرآباد | بهارستان | بهداشت | بهشتی | پاچنار | پژوهش های صنعتی | پست | پیام | توانیر | جانبازان | چمران | چهارچشمه | حجت | حمزه | خانه | خطیب | دانش | دکتر فیاض | رازی | راه | راه آهن | رجائی | سنگ | سیمان | شادیلون | شهرآرا | شیرین | صدا و سیما | صدوقی | طالقانی | فاطمیه | فتح المبین | فرهنگیان | قائم | قدس | قدوسی | کوشش | لاله | لشکر | مخابرات | مروارید | مطهری | مهرآباد | ناجا | ناسیونال | نان رضوی | نجفی | نفت | نور | نیروی هوایی | هاشمی نژاد
کوی ها

آتش نشانی | آزادگان | آلاله | المهدی | امام رضا | امیر | امیرالمومنین | بنی هاشم | بهمن | بیت المقدس | دانشگاه | دروی | زرگران | سیدی | شفا | شیخ حسن | صاحب الزمان | طلاب | فرهنگیان | قائم | کارمندان | گلشاد | مطهری | معصوم | مهدی | ولی عصر

اقتصاد
وضعیت اقتصادی
مشهد به جهت دارا بودن دشت حاصلخیز و نیز از جهت دامپروری و صنعت از اهمیت زیادی برخوردار است. در زمینه کشاورزی، دشت مشهد دارای اراضی مزروعی گسترده است و زراعت اصلی آنها گندم، جو، چغندر قند، پنبه، علوفه، جالیز صیفی جات، نخود آبی و دیم است و باغات میوه نیز از وسعت قابل ملاحظه‏ای برخوردار است و محصولات عمده مشهد سیب، گلابی، هلو، گوجه فرنگی، گیلاس، آلبالو و… است. مراتع مشهد اکثراً ییلاقی است و مستعد داشتن گونه‏های علوفه‏ای، دارویی و صنعتی می‏باشد. مساحت مراتع مشهد، حدود 1866000 هکتار است و مراتع مصنوعی به مساحت 2000 هکتار و مساحت جنگلها حدود 22500 هکتار است که 15000 هکتار آن شامل جنگلهای پسته و 7500 هکتار شامل جنگلهای ارس است. درختان موجود در جنگلها، زبان گنجشک، اقاقیا، افرا، بید، کاج، سرو خمره‏ای و سرو نقره‏ای‏ است. مشهد از نظر پرورش دام و طیور نیز اهمیت دارد

صنایع
صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی و کانی غیرفلزی و صنایع قطعه سازی وفولاد کشاورزی از عمده ترین صنایع مشهد محسوب می شوند.مشهد دومین قطب تولید خودرو در ایران می اشد.
مراکز تجاری
از مراکز بزرگ تجاری این شهر می توان به زیست خاور، الماس شرق، پروما، تابان، کیان و بازار رضا اشاره کرد.
به دلیل وجود جاذبه های فراوان تاریخی-مذهبی و فرهنگی در مشهد، درحال حاضر نیمی از هتل ها و هتل آپارتمان های ایران در شهر مشهد قرار دارند.
نمایشگاه بین اللملی مشهد امروزه به عنوان بزرگترین وفعالترین نمایشگاه بین المللی تجاری در ایران بعد از نمایشگاه بین المللی تجاری تهران فعالیت می کند. مشهد بعلت هم جواری با کشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی سالانه میزبان ده ها نمایشگاه بین المللی است. در حال حاضر مدیریت سایت رسمی نمایشگاه های ایران بعهده نمایشگاه مشهد می باشد.

فرهنگ
نشریات
نشریات مهم مشهد عبارت اند از روزنامه خراسان و روزنامه قدس که در سطح کشوری منتشر می شوند، و هفته نامه ی شهرآرا که مخصوص شهر مشهد است.
سینماها
سینماهای فعال شهر به ترتیب تعداد تماشاگر هویزه، آفریقا، سیمرغ، قدس، بهمن، رسالت می باشند. [۷]
دانشگاه ها و نهادهای علمی
دانشگاه فردوسی مشهد
دانشگاه علوم پزشکی مشهد
دانشگاه خیام مشهد
دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
دانشگاه آزاد اسلامی مشهد – دانشکده فنی سما
دانشگاه پیام نور مشهد
موسسه آموزش عالی سجاد مشهد
دانشکده فنی شهید منتظری
دانشگاه امام رضا (ع)
مدرسه علمیه آیه الله العظمی خویی
سازمان مدیریت صنعتی ( نمایندگی شرق )
وضعیت فرهنگی

در شهر مشهد به میمنت وجود مرقد مبارک ثامن الحجج (ع) از گذشته‏های دور امکانات مختلف فرهنگی در اطراف حرم مطهر وجود داشته و مرکز فعالیتهای مذهبی و علمی بوده است، به گونه‏ای که در حال حاضر, مشهد به دلیل وجود امکانات مختلف فرهنگی از قبیل حوزه‏های علمیه، مراکز دانشگاهی، پژوهشی و تحقیقاتی متعدد و مراکز مختلف تحصیلات پیش‏دانشگاهی، انجمنهای مذهبی، علمی، ادبی، هنری، جلسات سخنرانی و وجود نشریات و روزنامه های مختلف، یکی از مراکز مهم فعالیتهای فرهنگی کشور به شمار می‏آید. این شهر به دلیل اهمیت فرهنگی از قطبهای مهم مذهبی و علمی محسوب می‏شود و همواره سمینارها و همایش‏های مختلف در این شهر برگزار می‏گردد.
علاوه بر فعالیتهای اساسی و مهم مذهبی و علمی، وجود نمایشگاههای فصلی و دائمی کتابهای منتشره در این شهر از جمله عوامل مهم در اعتلای فرهنگی مجاوران و زائران است. در شهر مشهد علاوه بر مدارس علمیه، دانشگاههای دولتی و مراکز دانشگاهی دیگر از جمله مراکز دانشگاهی غیر انتفاعی دانشگاه آزاد، پیام نور، مراکز آموزش مدیریت دولتی، مراکز آموزشی عالی فرهنگیان، مراکز تربیت معلم و دیگر مراکز آموزشی عالی وابسته به وزارتخانه‏ها و نهادهای مختلف وجود دارد که در آنها تعداد زیادی از دانشجویان بومی و غیر بومی به تحصیل اشتغال دارند. از دیگر امکانات فرهنگی در شهر مشهد، مرکز صدا و سیما، مجموعه های ورزشی و موزه‏ها می باشد که شامل 11 موزه آستان قدس رضوی، موزه نادری، موزه فردوسی و موزه تاریخ طبیعی خراسان و همچنین مراکز پژوهشی، و کتابخانه‏ها و کتابفروشی‏های متعدد است.

فصل ششم

* نتیجه گیری

* بررسی ضوابط ومقررات در ارتباط بامرکز تجاری

نتیجه گیری
-با توجه به مسائل فوق می توان چنین نتیجه گرفت که سرمای هوا ووزش باد در ماه های سرد سال نقش تعیین کننده تری در طراحی فضای داخلی و خارجی در منطقه مورد مطالعه دارند.
* پایین بودن دمای هوا در زمستان در مقایسه با بالا بودن دمای هوا در تابستان بحرانی تر است.
* نیاز به گرم کردن فضاهای داخلی بیش از 6 برابر نیاز سرد کردن آنهاست.
* در تابستان می توان با افزایش رطوبت به هوا دمای آن را در حد آسایش انسان تعدیل نمود.
* اما در زمستان گرم کردن هوا بطور طبیعی یعنی با استفاده از تابش آفتاب امکان پذیر نیست.
* توجه به جهت وزش باد در ماه های سرد سال هائز اهمیت است.
* شرایط هوا در روزهای تابستان گرم ودر شبها مطلوب است.
* مواقع گرم سال محدوده کوچکی از کل سالرا تشکیل می دهد.
* فرم بنا بهتر است فرم بسته و فشرده و ساختمانها مکعب شکل یا به هم چسبیده پشت به پشت باشند.
* جهت گیری با توجه به زاویه تابش خورشید(45 درجه جنوب شرقی تا 20 درجه جنوب غربی) است.
* به حداقل رساندن میزان تعویض هوا داخلی و تهویه طبیعی.
* در اتصال کف به زمین در نظر گرفتن عایقهای رطوبتی لازم است.
* استفاده از بامهای مسطح.
* رنگ پوشش خارجی بنا معمولا تیره و ارتفاع فضاهای داخلی کم است.
* مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی زیاد و مقاوم در برابر رطوبت.
* محوطه سازی و ایجاد فضای سبز و آبنما در این منطقه منایب است.
بررسی ضوابط ومقررات در ارتباط بامرکز تجاری
1-بررسی ضوابط ومقررات اجرایی کاربری تجاری درشهرمشهد
تراکم ساختمانی درکاربری تجاری
نوع استفاده تجاری
حداکثرسطح اشغال
حداکثرتراکم ساختمانی
محله
100٪
250٪ مساحت زمین
ناحیه
100٪
350٪ مساحت زمین
شهری
100٪
500٪ مساحت زمین

2-مقررات ساختمانی درتجارت شهری
سطح کل طبقات مساوی با 500٪ درصد ازسطح کل زمین.
سطح طبقه همکف و اول حداکثر 1005 کل زمین می توانند باشند در این نوع ساختمانها عقب نشینی جانبی نسبت به پلاکها مجاور از طبقه اول به بعدبه میزان 2 متر بایستی رعایت شود.
تبصره 1:سطح زیربنا در طبقه همکف و اول معدل 100٪ مساحت زمین می باشد.در سایر طبقات نیز پس از رعایت عقب نشینی جانبی و عقب نشینی محدودیت ارتفاع نسبت به عرض ممر می توان باقیمانده سطح هر طبقه (طبقات 2و3و………) به زیربنا اختصاص داده شود.مشروط بر اینکه سطح کل زیربنا از سطح مجاز 500٪ تجاوز ننماید.
چنانچه در پلاکهای تجاری قصد احداث ساختمان به صورت مختلط تجاری و مسکونی باشد بایستی از ضابطه مسکونی با تراکم زیاد یعنی 240٪ استفاده شود که در این حالت در طبقه همکف تا میزان 6٪ سطح کل زیربنا را می توان به تجاری اختصاص داد. تبصره 2: حد اکثر ارتفاع همکف در تجارت محله و ناحیه 5/4 متر و در تجارت شهری 5/5 متر می باشد.
تبصره 3: احداث پله فرار و آسانسور در ساختمانهای تجاری بیش از سه طبقه الزامیست.
تبصره 4: در ساختمانهای عمومی(تجاری وخدماتی) بیش از600 متر مربع رامپ ورود و خروج و سرویسهای لازم جهت معلولین بایستی پیش بینی گردد.

فصل هفتم
آنالیز سایت

موقعیت زمین طرح در اراضی منطقه :
سایت مورد نظر با مساحت تقریبی 11631 متر مربع در مشهد واقع است.
سطح زیربنای تجاری آن درسه طبقه 5230 مترمربع
سطح زیربنای بازار محله آن 966 مترمربع
سطح زیربنای اداری آن درچهار طبقه 975 مترمربع
شکل و ابعاد زمین طرح:
اضلاع سایت در شمال حدود 165 متر و در شرق حدود 166 متر و در جنوب حدود 88 متر و غرب حدود 57 می باشد.
مجاورت کاربرها :
در شرق سایت سازمان مسکن وشهرسازی وجوددارد و همچنین جنوب سایت ساختمانهای اداری قرارداردوشمال وغرب سایت بافت مسکونی می باشد.

دسترسیها و ارتباطات :
از ویژگیهای این سایت وجود راههای ارتباطی در سه طرف سایت است که دسترسی به مجتمع تجاری از معبر موجود در شرق سایت دسترسی به ساختمان اداری ازجنوب دسترسی به بازار محله از غرب سایت می باشد.

برنامه ریزی کالبدی :
در این فصل به مشخصات مورد نیاز ساختمان و نیازهای فیزیکی ساختمان تجاری خواهیم پرداخت و یک برنامه ریزی تقریبی برای مجموعه به دست خواهد آمد:
با در نظر گرفتن تاثیرات هر یک از عوامل و شرایط اقلیمی بر معماری و دیگر خصوصیات ساختمانها، می توان به تعیین مناسبترین نوع طراحی ، نوع مصالح، نوع سازه، نوع کالبد و جهت استقرار ساختمان با توجه به اقلیم مربوطه پرداخت.

1ـ انتخاب فرم ساختمان وجهت استقرار
موقعیت مناسب موقعیتی است که در آن ساختمان کمترین مقدار حرارت را در تابستان از تابش خورشید جذب و در زمستان کمترین مقدار حرارت را از دست میدهد .
2ـ انتخاب سازه و مصالح مناسب
آب و هوای معتدل ومتمایل به سردوخشک محیط، توجه زیادی را برای انتخاب سازه می طلبد، به خصوص اگر ساختمان از اهمیت زیادی برخوردار باشد، و کیفیت بالا مدنظر قرار گرفته باشد. به این ترتیب که آب و هوا تاثیر زیادی بر روش ساخت و تجهیزات مورد نیاز برای اجرای طرح خواهد داشت.

فهرست منابع و ماخذ
* جزوه مربوط به استانداردها وضوابط…(خانم مهندس کلالی)
* ضوابط و مقررات ساخت وساز در فضاهای تجاری
* ضوابط ومقررات شهرداری مشهد
* شکل گیری معماری در تجارت ایران وغرب (محمد منصور فلامکی)
پایان نامه های دانشجویی واینترنت

نقشه ها

فهرست
عنوان صفحه
فصل اول
* عنوان پروژه————————————– 1
* چکیده—————————————— 2
* مقدمه——————————————- 3

فصل دوم
* نگاهی به تاریخ تجارت ایران————————- 7

فصـل سوم
* بررسی نمونه های مشابه—————————– 19

فصل چهارم
* مطالعات در مراکز تجاری————————– 31

فصـل پنجم
* مطالعات منطقه استان خراسان———————- 39

فهرست
عنوان صفحه
فصل ششم
* نتیجه گیری————————————— 75
* بررسی ضوابط ومقررات در ارتباط بامرکز تجاری———— 76

فصل هفتم
* آنالیز سایت———————————————– 78

فصل هشتم :
* منابع ———————————————– 81
* نقشه ها————————————————— 82

2