پروپزال کم توان زهنی ونمایش عروسکی

مقدمه
حرکات موزون، رقص،آواز، موسیقی، پانتومیم و شکل های دیگر نمایشی نیاز بشر برای بیان سمبولیک ،چه از نظر بازیگر و چه از دید تماشاگر بوده است. در یکی دو قرن اخیر با توسعه سبک های متنوع هنری تاثیر آرامبخش آن بر روحیه هنرمند و مردمان بارزتر گردیده، به طوری که هنرمندان و روانشناسان را متوجه خاصیت درمانی نمایش و ترسیم اصول درمانبخش آن ساخته و روش ها و شیوه های مدونی از آن مبتنی بر اصول روان درمانی استخراج گردیده است و در حال حاضر نمایش درمانی به صورت رشته مستقل دانشگاهی در جهت رشد و خلاقیت درونی و توانبخشی بیماران، کم توانان ذهنی و جسمی حرکتی،آموزش داده می شود (حق شناس و اشکانی،1370).
تاثیر نمایش عروسکی بر روی کودکان ناسازگار، کم توان ذهنی و معلولین جسمی حرکتی اعجاب انگیز است،زیرا علاوه برآنکه به کودک امکان می دهد که قدرت و قابلیت خود را بشناسد، درپیوند آنان با جامعه نیز نقش مهمی را می تواند ایفا کند و به عنوان وسیله ای برای ابراز درون، رشد تعادل جسمی، توانایی ایجاد ارتباط با دیگران و کمک به تکامل فکری و روانی آنان موثر است (فخری،1379).
حرکات نمایشی به عنوان وسیله آموزشی موجب تشویق و توسعه توانایی فردی در قلمرو زندگی اجتماعی و مسئولیت پذیری در محیط زندگی است.از میان این توانایی هایی که نمایش ایجاد می کند، می توان از کاربرد مناسب احساس، ادراک، قوه استدلال و تخیل، قدرت تمرکز حواس و مهارت های کلامی، فیزیکی و کنترل های عاطفی نام برد. همچنین وسیله ای است برای شناخت کارایی فردی وکاربرد این استعداد در بازگویی و بازسازی یک موضوع . در نتیجه از خود شناسی و حضور در فعالیت جمعی وبر قراری پیوند بین این دو مقوله به هدف کلی آموزش و پرورش که ایجاد مناسبات رفتاری و تقاضاهای اجتماعی است، دست می یابیم (مقدم،1380).
اصولا نمایش عروسکی برای کودکان خردسال، تفریح و سرگرمی مناسبی است ضمن آنکه امروزه این شیوه، به عنوان یک روش جدید،کاربرد درمانی نیز پیدا کرده است. بدین ترتیب نمایش عروسکی به عنوان تجسمی از افکار، احساسات و عواطف کودکان، مبنایی برای کار روان پزشکان در زمینه بهداشت روانی کودکان در پیشگیری از آشفتگی های روانی آنان است(خمسه،1381).
پل مک فارلین 1در مورد رمز جذابیت عروسک ها می گوید: عروسک از آغاز پیدایش تئاتر به عنوان جادوی بشر استفاده شده است.اگر عروسک ها همان عروسک بازی بچه ها باشند که اتاق بچه ها را ترک کرده اند تا روی صحنه تئاتر ظاهر شوند، ممکن است چیزی چون احساس مادری داشته باشند.چارلز نادیر2 معتقد است : اگرعروسک ها فرزندان تمثال های مذهبی باشند، ممکن است شکوه مذهبی داشته باشند.اما چارلز مگ نین 3اعتقاد دارد : وقتی عروسک ها در صحنه تئاتر زنده می شوند، جاذبه چشم گیر آن ها فقط به خاطر تئاتر است (کشاورزی،1380).
در این پژوهش نقش اجرای نمایش عروسکی بر افزایش مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی بررسی می گردد و سعی می شود با استفاده از تکنیک های روانی و اجتماعی نمایش،این مهارت ها افزایش داده شود.

بیان مساله
بر اساس تحقیقات انجام شده در هر جامعه، حدود 1تا 3 درصد جمعیت را افراد کم توان ذهنی تشکیل می دهند (سادوک4،2003).نقیصه های ذهنی با توجه به نوع و شدت نقص به شکل های گوناگون طبقه بندی شده اند (داورمنش،1385). در مورد درصد افراد کم توان ذهنی آموزش پذیرعقاید مختلفی وجود دارد.ساراسون و ساراسون (1987) این تعداد را 80% و ساجدی(1385)، 89%، اعلام کرده اند. این افراد تفاوت های زیادی در رفتارهای تطابقی دارند. این گروه با این سطح از کم توانی ذهنی در کلاس های کودکان معمولی شرکت می کنند و در بزرگسالی بسیاری از آن ها زندگی مستقلی خواهند داشت. بسیاری از مشکلات و مسائلی که در زمینه تعریف کم توانی وجود دارد مربوط به این گروه می شود (ساجدی،شهشهانی پور،هادیان جزی،1385).
اقدامات درمانی در موردافراد دارای کم توان ذهنی نه برای درمان اختلال، بلکه برای آموزش مهارت های انطباقی و به حداکثر رساندن توان بالقوه فرد است (نجاریان،داودی،1384). با توجه به تعاریف فوق یکی از مشخصات بارز این افراد ناتوانی برقراری ارتباط موثر و رضایت بخش با سایر افراد جامعه است. در واقع این افراد در کسب مهارت های اجتماعی دچار مشکل می گردند. این کودکان به دلیل نقص شناختی دچار بی کفایتی اجتماعی و خود محوری می شوند و محدودیت های شناختی باعث عدم آگاهی از چگونگی رفتار در موقعیت های گوناگون اجتماعی می شود (گرین اسپین5،1979).
بارزترین خصوصیت این کودکان،توانایی اندک آن ها در یادگیری است.کوتاه بودن گستره توجه به دلایل شرایط خاص ذهنی و ناتوانی در به کارگیری راهبردهای شناختی در فرایند حافظه سبب می شود، نتوانند مطالب را نزد خود تکرار، سازماندهی و دسته بندی کنند. بنابراین، این کودکان به آموزش ها و خدمات ویژهای نیاز دارند و به کارگیری هنر های نمایشی در ارتباط با این کودکان نتایج و فواید بسیارمهمی در تعلیم و تربیت آن ها و حتی اولیا دارد. این اثرات سودمند در ذیل به اختصار مطرح گردیده است:
1. باعث ایجاد سرعت یادگیری در این کودکان می گردد.
2. سبب می شوند که نتایج و محتوای تربیتی در ذهن کودکان بیشتر تثبیت شده و از فراموشی مکرر آن ها جلوگیری نماید.
3. سبب سادگی روش ها و انعطاف پذیری انجام کار در مورد این کودکان(که دستورات شفاهی و مستقیم کاربرد موثری برایشان ندارد)، می گردد.
4. باعث انتقال مسائل آموزشی و یادگیری بسیاری از مهارت های خود یاری از طریق مشاهده این نمایش ها ، ایجاد تعادل و بهداشت روانی برای کودکان می گردد (مقدم،1382).
نمایش عروسکی از معدود فعالیت هایی است که افراد از آن دلزده و خسته نمی شوند و با اشتیاق به دنبال آن می روندو مربی می تواند با استفاده از این علاقه، اشتیاق ، سادگی و تنوع پذیری این هنر بهره آموزشی فراوان گیرد (کشاورزی،1380).
از آنجا که عمده رفتارهای آدمی با مشاهده از طریق مدل سازی آموخته می شود، از مشاهده دیگران، فرد در مورد نحوه انجام رفتار های جدید ایده ای کسب می کند و در موقعیت های بعد، از این اطلاعات رمز گذاری شده به عنوان راهنمای عمل بهره می برد.از آنجا که مردم می توانند پیش از اقدام به رفتار، حداقل به تقریب نحوه ی عمل را از آن نمونه ها بیاموزند، از خطاهای غیر ضروری پیشگیری می کنند.
بنا به نظریه یادگیری اجتماعی، تاثیرات مدل سازی اساسا از طریق کارکرد مناسب عمل می کنند و این یادگیری تحت تاثیر چهار مولفه ی1) فرایند های توجهی6، 2) فرایند های یاد داری7، 3) فرایند های باز تولید حرکتی8،4 ) فرایند های انگیزشی9، قرار می گیرد که توضیح مختصر آن ها در زیر آورده می شود:
1.در هر گروه اجتماعی، برخی افراد بیش از دیگران جلب توجه می کنند. رفتارهای مدل شده از لحاظ اثر بخشی با هم فرق می کنند.ارزش کارکردی رفتار هایی که از سوی مدل های مختلف ابراز می شود، در انتخاب برخی مدل ها و بی تفاوتی نسبت به بقیه بسیار نافذ و موثر است.
2.یادگیری مشاهده ای اساسا متکی بر دو سیستم باز نمایی10 است: تصوری و کلامی.برخی از رفتار ها به شکل "تصویر سازی ذهنی"حفظ می شوند. تحریک حسی، احساس هایی را فعال می کند که موجب ادراک رویدادهای خارجی می گردد. در نتیجه رویارویی مکرر،محرک های مدل سازی سرانجام موجب تصویر های ذهنی دیرپا و قابل بازیافت از کارکرد های مدل شده می گردند. دومین سیستم بازنمایی که احتمالا مسئول سرعت قابل ملاحظه یادگیری مشاهده ای و یاد داری در آدمی است، فرایند رمز گذاری کلامی رویدادهای مدل شده است. در حقیقت، عمده فرایند های شناختی که رفتاررا سر و سامان می بخشند، بیشتر کلامی اند تا دیداری.
3.سومین مولفه مدل سازی مستلزم تبدیل بازنماهای درونی به کنش های مناسب است. در اغلب یادگیری های روزمره، مردم معمولا از طریق مدل سازی به تقریبی معقول از رفتار جدید دست می یابند و با سازگاری از طریق خود-اصلاحی11-بر اساس پس خوراند اطلاعاتی حاصل از عملکرد و نمایش های متمرکز بخش هایی که تا حدی آموخته شده اند-آن رفتار ها را پالایش می دهند.
4.نظریه یادگیری اجتماعی بین فراگیری و عملکرد تفاوت قائل است، چرا که مردم هر آنچه را می آموزند،به عمل در نمی آورند. آن ها رفتار مدلی را که پیامد های ارزشمند با خود دارد، بهتر می پذیرند تا رفتار های مدلی را که اثرات تنبیه کننده یا بدون پاداش به دنبال دارد (ماهر،1372).
در مورد آموزش کودکان عقب مانده ذهنی، صرفا از راه آموزش نظری کتب درسی نمی توان نتایج رضایت بخشی گرفت و باید روشی را به کار برد که نه تنها در جهت رفع عملکردهای نادرست در این کودکان بر آید، بلکه باعث ایجاد یادگیری مطلوب تر و پایدارتری در آن ها گردد (کاشی،1384).
در این پژوهش با توجه به ویژگی هایی که برای نمایش عروسکی، تاثیر آن بر یادگیری و محدودیت های شناختی کودکان کم توان ذهنی برشمرده شد، مسئله ای که مطرح می شود این است که نمایش عروسکی چه تاثیری بر میزان مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر دارد؟

اهمیت و ضرورت پژوهش
بازی های نمایشی کودک را از افسردگی و خمودی می رهاند، سبب فعال شدن و شرکت در گروه های اجتماعی می شود. همچنین فرایند یادگیری و برقراری ارتباط متقابل عاطفی به وی آموزش می دهد که برای پذیرش و موفقیت در گروه باید چه توانایی هایی را به کار بندد و چگونه از نگرش ، رغبت ها و مهارت های دیگران برای رفع حوائج افراد استفاده کند (مقدسی ، 1372).
نمایش عروسکی برای کودک، فرصت هایی فراهم می آورد که دامنه ی گسترده ای از مفاهیم معلومات ، مهارت ها و موفقیت ها را برای اولین بار از این طریق تجربه و درک کند. همچنین مشوقی مهم برای آموزش بهتر بیشتر است و فرصت مواجه با مفاهیمی که قبلا تجربه شده اند را فراهم می سازد . نمایش عروسکی فرصت مناسبی برای تمرین و تکرار تجربه های گذشته (فرایند شبیه سازی ) فراهم می آورد و به عنوان مشوقی برای تحکیم و تقویت یادگیری و آموزش عمل میکند (اسماعیلی ، بهادری ، 1385). برن12 (1989) بیان میکند که عروسک ها در جهان از طریق زبان خاص نمایش، افراد واحدی هستند که چیزی بیش از کلمات را بیان می کنند. این زبان، زبانی است که احساسات ایده آل و دوستی ها را با ترکیب ژست ها و کلمات در برمی گیرد . بازی درمانگران به صورت موفقیت آمیزی از عروسک ها به عنوان ابزاری برای تشویق کودکان به بیان احساسات و حتی تغییر رفتارهایشان، استفاده کرده اند. استفاده از عروسک ها باعث می شود ترس بیان احساسات برای کودکان ایمن تر شود. همچنین پتانسیل های زیادی برای استفاده معلمان در کلاس های ابتدایی دارد و می تواند به بهبود مهارت های ارتباطی، غلبه بر موانع زبانی و آموزش خود کنترلی، کمک کند .
هانت13 بیان می کند که بچه های کوچکتر معمولا می توانند عروسک ها را به عنوان دوستان همدل و غیر تهدید کننده قبول کنند . مزیت دیگر عروسک ها این است که به طور مثبتی می توانند بر کودکان اثر بگذارند و به راحتی وارد دنیای کودکان شوند (شیخی،1381).
به طور کلی عروسک ها به طور گسترده ای به دلیل تاثیر مفیدشان بر یادگیری و رشد اجتماعی تشخیص داده شده اند. آنها تاثیر زیادی بر کودکان در تمام سنین دارند. زبان عروسک به جهت توانایی برای کمک به معلمان و کودکان برای یادگیری از یکدیگر، رشد، برقراری ارتباط، کسب اعتماد به نفس و بیان خود بی نظیر است و کودکان مسئول تر و با انگیزه تر می شوند (مارتینز پونز،2004).
یکی از جنبه های مهم زندگی افراد کم توان ذهنی وجود یک شبکه حمایتی است. و یک راه افزایش حمایت موجود کمک به افراد در آموزش مهارت های اجتماعی است. و آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان کم توان ذهنی از طریق سرمشق دهی کارآمدتر از آموزش خصوصی همان مهارت ها تشخیص داده شده است (نجاریان و همکاران، 1373).
متاسفانه در ایران نمایش عروسکی چندان مهم تلقی نمی شود. جا دارد که علاوه بر اهمیت دادن به هنر نمایش عروسکی و شناساندن ابعاد مختلف آن، به این ویژگی مهم نیز توجه کرده و با آگاهی دادن به عموم اقشار جامعه در ارتباط با نقش هنر در درمان بیماری های روانی، کم توجهی گذشته جبران شود.

بررسی متون
به عناصر نمایش و تئاتری در هر جامعه ی انسانی می توان دست یافت.این عناصر در رقص ها و مراسم آئینی همان قدر بارزند که در مبارزات سیاسی،راهپیمایی ها،مراسم مذهبی و حتی در بازی های کودکان. پیداست که غالب شرکت کنندگان در این گونه فعالیت ها،خود گمان نمی کنند در فعالیتی تئاتری حضور دارند(براکت14،1380).
ارسطو را می توان بنیانگذار استفاده درمانی از نمایش دانست؛چنانچه وی در سده چهارم قبل از میلاد،نمایش را سبب تزکیه نفس از عواطف منفی بیان کرد(پیترازل15 ،2004).از این رو نمایش در مانگری هم از جنبه قدمت کاربرد و هم از نظرگاه نزدیکی به زندگی هر روزه،شیوهای منحصر به فرد در زمینه های مختلف درمانگری،توانبخشی و آموزشی است(جنینگز16،1998).
تا کنون پ‍‍ژوهش هایی در ارتباط با اثر بخشی نمایش بر اختلالات گوناگون انجام گرفته است.پژوهش های مرتبط با پژوهش حاضر در داخل کشوربه شرح زیر می باشند:
– فخری و همکاران در سال 1384 به بررسی اثربخشی نمایش درمانی در افزایش مهارت های حرکتی و حافظه شنیداری کم توانان ذهنی با هوش بهر 70-55 پرداختند.نتایج این پژوهش نشان داد که اجرای برنامه نمایش درمانی برای گروه آزمایش موجب افزایش مهارت های ادراکی و تقویت حافظه شنیداری شد.
– مللی در سال 1386 پژوهشی تحت عنوان تاثیر آموزش مهارت های اجتماعی با استفاده از داستان در کاهش اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر عقب مانده ذهنی آموزش پذیر سنین 19-13 سال شهر تهران انجام داد.مداخلات او به طور معناداری باعث کاهش مشکلات رفتاری دانش آموزان،گردید.
– تویسرکانی در سال 1386 پژوهشی تحت عنوان اثر بخشی مهارت های اجتماعی مبتنی بر قصه در کاهش نشانه های اختلال سلوک دختران دبستانی 10 و 11 ساله انجام داد.نتایج نشان داد که آموزش موجب کاهش نشانه های اختلال سلوک در آزمودنی ها شده است.
– درود فر در سال 1385 پژوهشی تحت عنوان تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر بهبود پذیری مهارت های اجتماعی دانش آموزان عقب مانده ذهنی آموزش پذیر پایه چهارم و پنجم دبستان شهر تهران انجام داد.نتایج حاکی از آن شد که آموزش مهارت های زندگی تاثیر معناداری بر بهبود پذیری مهارت های اجتماعی گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل داشت.
– انارکی در سال 1386 پژوهشی با عنوان بررسی اثر بخشی نمایش درمانگری در کاهش نشانه های اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان انجام داده است.او به این نتیجه رسید که برنامه های نمایشی باعث کاهش این نشانه ها در کودکان می گردد.
– فخری نیز در سال 1379-1378 پژوهشی تحت عنوان نمایش درمانی و تاثیر آن بر کودکان و معلولین انجام داد. در پایان پژوهشگر نتیجه می گیرد که نمایش علاوه بر آنکه وسیله ای است برای ابراز درون،در رشد تعادل جسمی و توانایی ایجاد ارتباط با دیگران و کمک به تکامل فکری و روانی آنان نیز موثر است.
– عماد پور در سال های 1378-1377 پژوهشی تحت عنوان تاثیر هنر های نمایشی بر یادگیری کودکان عقب مانده ذهنی آموزش پذیر انجام داد و به این نتیجه رسید که هنر های نمایشی باعث تسهیل یادگیری در این کودکان می شود.
پژوهش های خارج از کشور نیز به شرح زیر می باشند:
– یاکاسل در سال 2007 در بیمارستان یادبود کودکان در شهر شیکاگو تاثیر درمان عروسکی مختصر را بر پاسخ های عاطفی کودکان دارای مشکلات قلبی بررسی کرد.نتایج نشان دادند کودکان گروه آزمایش که نمایش عروسکی دریافت می کردند در طول عمل میل زدن قلبی کمتر آشفته شدند و رغبت بیشتری برای برگشت به بیمارستان جهت درمان های بعدی،داشتند.
– والاس و می شینا در سال 2004 پژوهشی تحت عنوان رابطه بین استفاده از عروسک های خیمه شب بازی در کلاس و توجه و درگیری دانس آموزان در دانشگاه بروکلین انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داد که عروسک ها قدرت زیادی در بالا بردن علاقه دانش آموزان،توجه و درگیری آنان در فعالیت های کلاسی دارند.همچنین آن ها ابزار ارتباطی خوبی برای توجه به مشکلات فردی دانش آموزان و نیاز های تمامی گرو ه ها هستند.
– پلیکاند و همکاران، در سال 2004 پژوهشی تحت عنوان برنامه آموزشی درمانی برای کودکان دیابتی :شیوه های خلاق،خلق مجدد و استفاده از عروسک ها،انجام دادند.نتایج این مطالعه نشان داد که استفاده از عروسک ها ابزار موثری برای تسهیل ایجاد چنین مهارتی است. علاوه بر این دریافتند که عروسک ها،کارکرد انتقالی و فرافکنی دارند و به کودکان اجازه می دهند تا تصمیم گیری کنند و با مسائل به صورت خود جوش بر خورد نمایند و در نتیجه کنترل خود را بر موقعیت ها و شرایطی که قبلا احساس ضعف می کردند،به دست آورند.
– بورلینگام و استارلینگ در سال 2003 نیز تاثیر بازی درمانی مراجع محور را بر خود پنداره و کفایت اجتماعی کودکانی که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته بودند،مورد مطالعه قرار دادند.با توجه به فرم های ارزیابی پر شده توسط والدین قبل و بعد درمان،تمام یافته ها شایستگی های بازی درمانی را حمایت کردند.
پژوهشهای دیگردر ارتباط با اختلال های فراگیر تحولی و عقب ماندگی های ذهنی به اختصار بدین شرح می باشند:
پژوهش ها نشان داده اند که برنامه های نمایش درمانگری،می توانند به کاهش پرخاشگری در نوجوانان و جوانان عقب مانده ذهنی پرخاشگر منجر شوند(رایس17 و همکاران،1999).
ویت18،)1993)،بلوت19(1995)،اسچن20(1996)،کوهن21(1985)،فنون نمایش درمانگری را در افزایش سازش یافتگی اجتماعی و آموزش های خاص -مانند آموزش مهارت های اجتماعی -به افراد مبتلا به ناتوانی ذهنی بسیار موثر دانسته اند.
ادوهرتی22 (1989)پژوهش هایی را در باره تاثیر بازی و نمایش درمانگری در کودکان مبتلا به نشانگان داون23 ،انجام داد و به این نتیجه رسید که نمایش درمانگری می تواند تصویر مثبتی از خود در این کودکان ایجاد و آن ها را آماده ورود به جامعه کند.
هی ترون24(1998)،سلسله مطالعاتی در مورد اثر بخشی نمایش در مانگری در کاهش نشانه های کودکان مبتلا به اختلال فراگیر تحولی انجام داده است.
جنینگز و لیند کویست25بین سال های 1974 تا 1979 به اثر بخشی این شیوه در افزایش تعامل های اجتماعی،کاهش پرخاشگری و بهبود سطح حرمت خود26 ،در کودکان مبتلا به اختلال های فراگیر تحولی اشاره داشته اند و وارگر27(1984 )،همین نتایج را در کار با کودکان مبتلا به در خود ماندگی به دست آورده است.
با توجه به پژوهش های انجام گرفته در داخل و خارج کشور می توان به اهمیت بازی درمانی و فنون گوناگون نمایش و داستان در کاهش اضطراب اجتماعی،یادگیری،کاهش نشانه های اضطراب در کودکان بستری در بیمارستان،جلب توجه و درگیری کودکان در کلاس درس،تاثیر بازی درمانی بر تجاوز جنسی در کودکان،ایجاد تصور مثبت در کودکان،افزایش تعاملات و بهبود سطح حرمت خود در کودکان عادی و مبتلا به اختلال فراگیر تحولی،در خود ماندگی و عقب مانده ذهنی پی برد.
همان طور که در قسمت های قبل به ویژگی های نمایش عروسکی و کودکان عقب مانده ذهنی اشاره شد و با توجه به کمبود طرح های کاربردی در این زمینه در ایران این پژوهش سعی دارد از نمایش عروسکی جهت افزایش مهارت های اجتماعی این گروه استفاده کند.

اهداف پژوهش
هدف کلی
تعیین اثر بخشی نمایش های عروسکی در افزایش مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر8تا 12 ساله

اهداف اختصاصی
افزایش ارتباط اجتماعی در دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر با استفاده از نمایش عروسکی
افزایش مهارت های زندگی روزمره در دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر با استفاده از نمایش عروسکی
کمک به اجتماعی شدن دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر با استفاده از نمایش عروسکی.

اهداف کاربردی
به کار گیری شیوه ای جدید در آموزش کم توانان ذهنی
در اختیار قرار دادن بسته آموزشی د ر اختیار، سازمان بهزیستی،آموزش و پرورش استثنایی و سازمان های مرتبط
بسط نمایش عروسکی جهت کاربرد در مورد سایر معلولیت ها
آموزش نمایش عروسکی به خانواده های دارای کودکان کم توان ذهنی جهت اجرای آن توسط اعضای خانواده.

فرضیه های پژوهش
فرضیه اصلی
نمایش عروسکی موجب افزایش مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر، می شود.

فرضیه های فرعی
نمایش عروسکی موجب افزایش مهارت ارتباط با دیگران در دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر، می شود.
نمایش عروسکی موجب افزایش مهارت های زندگی روزمره در دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر، می شود.
نمایش عروسکی موجب افزایش میزان اجتماعی شدن در دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر، می شود.

طرح پژوهش
پژوهش حاضر یک طرح تجربی با پس آزمون28است. این طرح با طرح آزمایشی کلاسیک شباهت دارد با این تفاوت که در آن پیش تست وجود ندارد. هر چند در نظر اغلب پژوهشگران، پیش تست از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما در حقیقت یک چیز ضروری برای طرح هایی تجربی حقیقی نیست؛ تصادفی بودن گرو ها برای حصول اعتماد نسبت به آن چه از پیش تست انتظار می رود کفایت می کند. تقریبا تمامی پژوهش هایی که فیشر (1930-1925) در کشاورزی انجام داده بدون پیش تست بوده است. از سوی دیگر، اجرای پیش تست در بسیاری موارد، به ویژه در مقاطع پایین آموزش و پرورش امکان پذیر نیست.
طرح فقط پس تست با گروه کنترل که از سال 1920 به مرحله اجرا در آمده این خلا را پر می کند. این طرح با وجود سادگی، یکی از مفیدترین و قوی ترین طرح های تجربی حقیقی است. مراحل اجرای آن از این قرار است که 1)آزمودنی ها از میان افراد جامعه به طور تصادفی انتخاب،2)به طور تصادفی به دو گروه تقسیم می شوند، و 3)باز به طور تصادفی روی یکی از گروه ها کاربندی آزمایشی اجرا می گردد. بنابراین در جریان آزمایش فقط یک گروه تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد، و کارکرد هر دو گروه در متغیر وابسته (با اجرای پس تست) در پایان آزمایش، تحت شرایط معین، یکسان و هم زمان برای همه آزمودنی ها اندازه گرفته می شود(هومن،1386).
از دلایل مهم انتخاب این طرح آماری برای چنین پژوهشی ایجاد سوگیری در صورت گرفتن پیش تست بود. از آنجا که والدین کودکان کم توان، خواهان بهتر جلوه دادن آن ها هستند و این امکان وجود داشت که بعد از اجرای نمایش ها این سوگیری وجود داشته باشد، بنابراین از گرفتن پیش تست صرفه نظر شد(کاشانی، 1981).
همچنین با توجه به اینکه مادران کودکان کم توان ذهنی تمایل جدی به مبالغه در مورد علایم آنان را دارند(کاشانی و کاشانی،1991 به نقل از یونسی، 1998). لذا این دغدغه وجود داشت که گذاشتن جلسات مداخله ای در جهت کاهش علایم این کودکان، مادران آنان را شائق ادامه این جلسات نماید. زیرا مادران با توجه به گرایشات مبالغه آمیزشان در بیان علایم کودکان تمایل شدیدی به تداوم جلسات خواهند داشت. از آنجا که بیم آن می رفت که در پس آزمون این گرایشات ظاهر گردد، به همین دلیل طرح تحقیقاتی با یک مرحله آزمون به دنبال آخرین جلسه مداخله ای اجرا شد.
نمودار این طرح بر پایه نمادهای قراردادی به شکل زیر است:

R29 E30 X O131
R C32 O2

جامعه آماری
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر 12-8 ساله آموزش و پرورش استثنایی شهر بجنورد است.که 30 نفر از آنان به طور تصادفی به عنوان گروه نمونه انتخاب شده اند.

روش نمونه گیری
روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده است .به این صورت که از بین جامعه30 نفر به تصادف انتخاب و به تصادف نیز به گروه های آزمایش و کنترل اختصاص می یابند. از آنجا که در روش های آزمایشی حداقل 15 نفر برای هر گروه توصیه شده است (دلاور، 1385)، این تعداد به عنوان گروه نمونه کافی می باشد.

ابزار پژوهش

در این پژوهش مقیاس رفتار انطباقی واینلند،که فرم تجدید نظر شده مقیاس رشد اجتماعی واینلند می باشد،مورد استفاده قرار خواهد گرفت. این مقیاس کفایت شخصی و اجتماعی افراد رااز بدو تولد تا بزرگسالی ارزیابی می کند. این مقیاس هم جهت افراد معلول وهم غیر معلول کاربرد دارد.
برای مقیاس رفتار انطباقی واینلند سه فرم وجود دارد:
1- فرم مصاحبه ای زمینه یابی
2- فرم مصاحبه ای گسترده
3- فرم آموزشگاهی
هر کدام از این سه فرم رفتار انطباقی را در چهار قلمرو ارتباطی، مهارتهای زندگی روزمره، اجتماعی شدن و حرکتی مورد ارزیابی قرار می دهد. علاوه بر این در فرمهای زمینه یابی و گسترده، یک قلمرو تحت عنوان رفتارهای ناسازگارانه وجود دارد که اجرای آن انتخابی می باشد.
در این پژوهش از فرم زمینه یابی که توسط محمد نقی براهنی ( 1376) در ایران هنجار یابی شده، استفاده خواهد شد.
فرم زمینه یابی شامل 297 ماده است که یک سنجش کلی از رفتار انطباقی را برای تعین نقاط قوت و ضعف آزمودنی فراهم می کند. .این فرم مهارتهای ارتباطی را در 67ماده، مهارتهای زندگی روزمره را در92ماده، مهارتهای اجتماعی شدن را در66 ماده و مهارتهای حرکتی را در36ماده ارزیابی می کند.همچنین در قلمرو رفتار ناسازگارانه که شامل دو بخش می باشد در بخش یک با 27 ماده و در بخش دو با 9 ماده به ارزیابی رفتارهای ناسازگارانه آزمودنی می پردازد. یک پرسشگر آموزش دیده، فرم زمینه یابی را بر روی والد، معلم یا مراقب آزمودنی اجرا می کند. این فرم رفتار انطباقی را از سنین تولد تا 18سال و 11 ماه، یا در فرد بزرگسال با عملکرد پایین می سنجد. این فرم بر روی 4800 فرد معلول وعادی هنجار یابی شده است. در طرح هنجار یابی مقیاس رفتار انطباقی واینلند، پایایی مقیاس از طریق باز آزمایی مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور، فرم زمینه یابی در مورد والدین یا مراقبین 60 آزمودنی ، مجددا بعد از 2 تا 3 هفته اجرا گردیده است.
ضرایب پایایی بازآزمایی در حوزه های اصلی و بخش رفتار ناسازگارانه با مجموع ضرایب یعنی 85/. تا 90/. مطلوب و عالی گزارش شده است.
به منظور بررسی روایی ماده های مقیاس، پیشرفت رشد نمرات واینلند در گروههای سنی مختلف نمونه هنجار یابی و همچنین میانگین نمرات 50 آزمودنی کم توان ذهنی و 50 آزمودنی بهنجار، مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت.
افزایش پیش رونده نمرات در گروههای سنی مختلف و تفاوت معنادار میانگین نمرات دو مقیـاس می گروه کم توان ذهنـــی و بهنجـــار در سطــح 1% ، بیانــــگرروایــــی ساختــارماده های باشد(براهنی،1376).
همانطور که گفته شد فرم زمینه یابی واینلند دارای چند زیر قلمرو می باشد که ما در ادامه به معرفی هر کدام از آنها پرداخته و شیوه اجرای این ابزار را به تفصیل شرح خواهیم داد.

قلمروها و زیر قلمروهای مقیاس واینلند:
فرم زمینه یابی واینلند از 4 قلمرو تحت عنوان ارتباطی33، مهارتهای زندگی روزمره34، اجتماعی شدن35،و مهارتهای حرکتی36 تشکیل شده است و همچنین یک قلمرو تحت عنوان رفتار ناسازگار37 که اجرای آن انتخابی است وجود دارد. در این جا هر کدام از قلمروها بطور مختصر معرفی می شوند.
قلمرو ارتباطی: این قلمرو راجع به چگونگی و نحوه ارتباط فرد با دیگران است که دارای سه زیر قلمرو می باشد.این سه زیر قلمرو شامل زیر قلمروهای دریافتی38، بیانی39 و نوشتاری 40 است. در زیر قلمرو دریافتی فهم کلام دیگران،گوش دادن و پیروی کردن مورد توجه است. در زیر قلمرو بیانی نخستین نشانه ها و تلاشهایی که برای حرف زدن نشان داده می شود و شروع به حرف زدن و صحبت کردن کامل مورد نظر است و در زیر قلمرو نوشتاری، مهارتهای مربوط به خواندن و نوشتن مورد ارزیابی قرار می گیرد.
قلمرو مهارتهای زندگی روزمره:در این قلمرو فعالیتها و رفتارهایی که برای زندگی روزمره هر فرد لازم می باشند در نظر گرفته شده است. این قلمرو سه زیر قلمرو شامل زیر قلمرو شخصی، خانگی و جمعی را در بر می گیرد. در مهارتهای شخصی فعالیتهایی مانند تغذیه، بهداشت، لباس پوشیدن و استفاده از حمام و توالت مورد تاکید می باشند. در مهارتهای خانگی فعالیتهایی مانند کارهای معمول خانه، مراقبت از لباسها و وسایل دیگران و در مهارتهای جمعی نیز نحوه استفاده از پول و تلفن و نیز با توجه به سن مهارتهای پیچیده تری مثل مسئولیت پذیری و داشتن شغل و کار مطرح می شوند.
قلمرو اجتماعی شدن: در این قلمرو سه زیر قلمرو شامل روابط بین فردی، اوقات فراغت و بازی و مهارتهای سازگاری و کنار آمدن در نظر گرفته شده اند. در روابط بین فردی،نحوه تعامل فرد با دیگران، مسئولیت پذیری اجتماعی، دوستیها و شرکت در گروههای اجتماعی مورد توجه قرار گرفته اند. در قلمرو اوقات فراغت به نحوه گذراندن اوقات فراغت،سرگرمی و تفریح و در مهارتهای سازگاری رفتارهایی مانند وضعیت کنار آمدن با تقاضاهای محیطی و کنترل تکانه ها و راز داری مورد ملاحظه قرار گرفته است.
قلمرو مهارتهای حرکتی: این قلمرو در بر گیرنده دو زیر قلمرو شامل حرکات درشت و حرکات ظریف می شود. فعالیتهای جسمانی مانند نشستن، راه رفتن، دویدن، بازی کردن، هماهنگی ماهیچه ها، دستکاری اشیاء، استفاده از نوشت افزار، بکارگیری قیچی و غیره را در بر می گیرد. این قلمرو فقط برای سنین زیر 5 سال و 11 ماه و 30 روز و یا برای افرادی که احتمال دارد نقصهای حرکتی داشته باشند، اجرا می شود.
قلمرو رفتارهای ناسازگار: در این قلمرو رفتارهای منفی، نا بهنجار و نا مطلوب افراد مورد بررسی قرار می گیرند. این قلمرو فقط برای سنین 5 سال به بالا اجرا می شود و اجرای آن اختیاری می باشد (براهنی، 1376).
شیوه نمره گذاری مقیاس واینلند به این شرح می باشد: ماده های قلمرو مهارت های ارتباطی، مهارت های زندگی روزمره، اجتماعی شده و حرکتی به سه شیوه نمره گذاری می شوند. بسته به این که فعالیت مورد نظر به چه صورت انجام می گیرد نمره مربوطه داده می شود. اگر فعالیت مورد نظر به طور معمول از روی عادت انجام شود، نمره 2 داده می شود. اگر بعضی مواقع یا با موفقیت نسبی انجام شود، نمره 1 داده می شود.اگر هرگز انجام نمی شود، نمره صفر داده می شود.اگر به سبب محدودیت شرایط و محیط بیرونی انجام نگیرد، نمره N به معنی "عدم وجود فرصت و موقعیت41" را دریافت می کند. اگر فرد پاسخگو با رفتار فرد آشنایی ندارد و از آن آگاه نیست نمره DK به معنی "نمی دانم42" را می گیرد و هر کدام از نمرات در ستون های مربوط به خود در پاسخنامه یادداشت می شوند.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

متغیر مستقل: نمایش عروسکی
تعریف نظری: نمایش، شکلی از وانمود بازی است. یک تجربه سازمان یافته است که با دقت طراحی می شود و به اجرا در می آید.کودکان به وسیله نمایش، صحنه، رویداد، مشکل یا واقعه برخاسته از ادبیات کودکان را با هدایت آموزگار خلق یا بازآموزی می کنند (قزل ایاغ،1385).
تعریف عملیاتی: اجرای نمایش عروسکی جهت افزایش مهارت های اجتماعی که شامل موارد زیر می باشد:

1. نوشتن دیالوگ
2. انتخاب عروسک ها
3. اجرای نمایشنامه و آموزش مهارت های مورد نظر
4. گرفتن پسخوراند43 از کودکان توسط عروسک ها در مورد مفاهیم آموخته شده

متغیر وابسته: مهارت های اجتماعی
تعریف نظری: مهارت های اجتماعی به رفتار های آموخته شده و مقبول جامعه اطلاق می شود، رفتارهایی که شخص می تواند با دیگران به نحوی ارتباط متقابل برقرار کند که به بروز پاسخ های مثبت و پرهیز از پاسخ های منفی می انجامد (کارتلج،1984).
تعریف عملیاتی: نمراتی که کودکان در آزمون رشد اجتماعی واینلند کسب می کنند.
روش اجرا
بعد از اختصاص تصادفی آزمودنی ها به دو گروه آزمایش و کنترل،نمایش عروسکی در محل مدرسه و به مدت هشت جلسه و یک اجرا در هر هفته به صورت گروهی برای گروه آزمایش اجرا می گردد و 48 ساعت بعد از آخرین اجرا جهت اندازه گیری مهارت های اجتماعی،آزمون رشد اجتماعی واینلند به عنوان پس تست، برای گروه آزمایش اجرا خواهد شد.تفاوت بین دو گروه در نمرات آزمون نشان خواهد داد که آیا مداخلات در افزایش مهارت های اجتماعی موثر بوده یا نه.در مورد گروه کنترل در طول اجراهای گروه آزمایش اقدام خاصی صورت نخواهد گرفت و طبق روال عادی مدرسه پیش می روند. بعد از اختصاص تصادفی آزمودنی ها به دو گروه آزمایش و کنترل،نمایش عروسکی در محل مدرسه و به مدت هشت جلسه و یک اجرا در هر هفته به صورت گروهی برای گروه آزمایش اجرا می گردد و 48 ساعت بعد از آخرین اجرا جهت اندازه گیری مهارت های اجتماعی،آزمون رشد اجتماعی واینلند به عنوان پس تست، برای گروه آزمایش اجرا خواهد شد.تفاوت بین دو گروه در نمرات آزمون نشان خواهد داد که آیا مداخلات در افزایش مهارت های اجتماعی موثر بوده یا نه.در مورد گروه کنترل در طول اجراهای گروه آزمایش اقدام خاصی صورت نخواهد گرفت و طبق روال عادی مدرسه پیش می روند.روند فعالیت در جلسات مداخله نیز به شرح زیر خواهد بود:
نمایشنامه ها بر اساس ایتم های رشد اجتماعی واینلند تنظیم شده است.شخصیت نمایشنامه ها ثابت و شامل دو عروسک می باشد.البته در بعضی نمایشنامه ها به اقتضای نوع نمایش شخصیت های دیگری نیز وارد صحنه می شوند.

جلسه اول
– معرفی دو عروسک به کودکان و توضیح نقش آن ها
– آشنایی کودکان با عروسک ها و دادن فرصتی جهت لمس و برقراری ارتباط با آن ها
جلسه دوم
– اجرای نمایشی در ارتباط با آشنایی کودکان با نقش و وظیفه بعضی افراد خانواده و جامعه شامل پدر،مادر،معلم،همسالان. در این جلسه نقش پدر و مادر به این صورت نمایش داده می شود:کودک از همان دوران طفولیت باید بداند که پدری دارد و این پدر می تواند در برابر خطرات گونا گون زندگی از او محافظت کند.وظیفه پدر این است که به کودک عشق و علاقه ای ابراز کند که ماورای حمایت کردن صرف باشد و در عین حال به او احساس آزادی و استقلال بدهد.در حالی که عشق و محبت مادر به نوزاد می گوید که او دوست داشتنی است و محرمیت و اطمینان پدر به کودک می گوید که فردی شایسته و لایق است.
– توجه دادن به رفتار مناسب و تقویت کلامی کودکان در یادگیری این رفتارها
– پرسش سوالاتی پیرامون نمایش اجرا شده توسط عروسک ها
جلسه سوم
– اجرای نمایش در ارتباط با چگونگی برقراری ارتباط با دیگران(در این نمایش بیشترین تاکید بر آموزش نه گفتن خواهد بود).محتوای نمایش به این شرح خواهد بود:
– آموزش این موضوع که لزومی ندارد همواره به در خواست های دیگران- مخصوصا به جز افراد خانواده- تن بدهند؛ و چه بسا افراط در این رفتار موجب بیزاری از خویشتن هم بشود.بنابراین باید تلاش کرد کودکان حد و مرز رفتار اجتماعی درست و شایسته را بهتر بشناسند و از آن مهمتر این حدود را تمرین کرده راهکارهای تازه ای جستجو کنند،یا از نزدیکان خود راهنمایی بخواهند.
– توجه دادن به رفتار مناسب و تقویت کلامی در یادگیری این رفتار ها
– پرسش سوالاتی پیرامون نمایش اجرا شده توسط عروسک ها
جلسه چهارم
– اجرای نمایشی در ارتباط با تعریف و شناخت احساسات و هیجان ها.هدف این است که به کودکان اجازه بدهیم تا به گونه ای آشنا با هیجان های خود رشد کنند،احساسات خود را بشناسند و آن ها را بپذیرند.این پذیرش خود،گام مهمی در مسیر دستیابی به عزت نفس و احساس شادمانی است.
– توجه دادن به رفتار مناسب و تقویت کلامی در یادگیری این رفتار ها
– پرسش سوالاتی پیرامون نمایش اجرا شده توسط عروسک ها
جلسه پنجم
– اجرای نمایشی در ارتباط با کنترل رفتار های غیر قابل قبول جامعه و جهت دهی به رفتار.در این جلسه سعی خواهد شد رفتارهایی از جمله پرخاشگری، رعایت نکردن قوانین ، ناسزا گفتن ،آسیب رساندن به سایرین و چگونگی کنترل آن ها به نمایش گذاشته شود.
– توجه دادن به رفتار مناسب و تقویت کلامی در یادگیری این رفتارها
– پرسش سوالاتی پیرامون نمایش اجرا شده توسط عروسک ها
جلسه ششم
– اجرای نمایشی در ارتباط با شناخت کودکان از خود به عنوان فردی از جامعه و جلوگیری از انزوا.در این نمایش پرسش هایی از قبیل "چرا من این طوری هستم ؟ " یا " چرا با بچه های دیگر فرق میکنم؟ " و نظایر آن بین دو عروسک رد و بدل خواهد شد تا کودکان در مورد وضعیت خاص خود ، درک و شناخت بیشتر و کامل تری پیدا کنند . این کودکان تفاوت خود با هم سن و سال های خود را حس می کنند – زیرا با آن زندگی می کنند . در نتیجه ، پرسش هایشان در واقع برای فهمیدن و شناختن جنبه های اجتماعی نقص خود و بازتاب آن نزد دیگران است . همچنین در این نمایش سعی می گردد تفاوت واکنش های درست و توام با افسوس یا سخنان عالمانه و فراتر از فهم کودک ارائه شود تا تصور درستی از واکنش درست در او ایجاد شود.
– توجه دادن به رفتار مناسب و تقویت کلامی در یادگیری این رفتارها
– پرسش سوالاتی پیرامون نمایش اجرا شده توسط عروسک ها
جلسه هفتم
– اجرای نمایشی در ارتباط با شناسایی درخواست های نابجا و چگونگی واکنش به آن ها جهت ورود به جامعه.
– لمس کردن یکی از مهمترین راه های بیان احساسات محبت آمیز است.برای کودکان،تماس های جسمی محبت آمیز از قبیل در آغوش گرفتن آن ها و گرفتن دست هایشان،نقش مهمی در شکل گیری احساس امنیت و عزت نفس آن ها دارد.اما برخی از تماس های جسمی،حتی اگر بدون منظور های ناروا و بد هم باشد،ممکن است کودک را ناراحت کند.این تماس ها ی جسمی از قبیل محکم کشیدن لپ،کشتی گرفتن که" کمی سخت و دشوار می شود" یا قلقلکی که طولانی شود،کودک را آزار می دهد.
– این نمایشنامه در مورد بدن کودکان با آن ها صحبت خواهد کرد و در شرایط ایمن در مورد موضوع های پراهمیتی مثل اینکه "بدن تو،به خودت تعلق دارد"، با آن ها صحبت می کند و تفاوت "لمس کردن های خوب وبد " را توضیح می دهد.افزون بر این،به کودکان می فهماند که می توانند ناخشنودی خود را از برخی تماس های جسمی دیگران،به والدین یا فرد مورد اعتماد دیگر ابراز کنند.
– توجه دادن به رفتار مناسب و تقویت کلامی در یادگیری این رفتارها
– پرسش سوالاتی پیرامون نمایش اجرا شده توسط عروسک ها
جلسه هشتم
– در خواست از کودکان جهت نمایش جلسات گذشته با استفاده از عروسک ها
– صحبت با عرو سک ها و خداحافظی از آن ها
– اجرای آزمون رشد اجتماعی واینلند(لازم به توضیح می باشد که این جلسه 48 ساعت پس از آخرین جلسه نمایش تشکیل خواهد شد).

روش تجزیه و تحلیل داده ها
در قسمت بررسی توصیفی محاسبه فراوانی،میانگین و انحراف استاندارد و میانگین خطای استاندارد برای هر دو گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون مورد بررسی قرار می گیرند. و در بخش استنباطی داده ها داده ها با استفاده از تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.

جدول زمانبندی(مراحل اجرا و پیشرفت کار)

ردیف
زمان
شرح فعالیت
بر حسب ماه

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
فصل 1

2
فصل 2

3
فصل 3

4
فصل 4

5
فصل 5

6

7

8

9

ملاحظات اخلاقی
– در جریان قرار دادن مدیر مدرسه در ارتباط با محتوای نمایش ها
– تنظیم ساعات نمایش با توجه به ساعات کلاسی
– گرفتن رضایت از والدین دانش آموزان
– تشکیل جلسات نمایش برای گروه کنترل بعد از پایان مداخله

فهرست منابع
انارکی،آسیه(1386). بررسی اثر بخشی نمایش در مانگری در کاهش نشانه های اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان.پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی کودک. تهران. دانشگاه شهید بهشتی.
براهنی،محمد نقی(1376). هنجار یابی تست رفتار انطباقی واینلند(فرم زمینه یابی)در ایران.انستیتو روانپزشکی تهران.
بقولی،حسین(1376). هنجار یابی تست رفتار انطیاقی واینلند(فرم زمینه یابی)برای کودکان 6تا 11 سال در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی.انیستیتو روانپزشکی تهران.
بنیامین سادوک؛ویرجینیا سادوک(1382). خلاصه روانپزشکی. ترجمه نصرت ا… پورافکاری. تهران.انتشارات شهر آب.
جی.کارتلج؛جی.اف.میلبرن (1385). آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان. ترجمه محمدحسین نظری ن‍ژاد. مشهد.انتشارات آستان قدس رضوی.
چمبرز،دیویی(1385). قصه گویی و نمایش خلاق. ترجمه قزل ایاغ، ثریا. تهران. مرکز نشر دانشگاهی.
خمسه،علیرضا(1381).آموزش تئاتر کودکان. نشریه داخلی نامه مربی. شماره 22. شهریور و مهر.
ساجدی،فیروزه؛شهشهانی پور،سهیلا؛هادیان جزی،محمد رضا(1385). کم توانی ذهنی کودکان(علت شناسی،تشخیص و مداخله). تهران.انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
داورمنش،عباس؛براتی سده،فرید(1385). مقدمه ای بر اصول توانبخشی معلولان. تهران.انتشارات رشد.
درودفر،مریم(1385). تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر بهبود پذیری مهارت های اجتماعی دانش آموزان عقب مانده آموزش پذیر دختر پایه چهارم و پنجم. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی. تهران. دانشگاه علامه طباطبایی.
دلاور،علی(1385). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران.انتشارات رشد.
قامت بلند،حمید رضا(1376).هنجار یابی تست رفتار انطباقی واینلند(فرم زمینه یابی)برای سنین 11تا 18 سال و 11 ماه در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی،انیستیتو روانپزشکی تهران.
فخری،فاطمه(1379-1378).نمایش درمانی و تاثیر آن بر روی کودکان و معلولین. پایان نامه کارشناسی رشته کارگردانی. تهران. دانشگاه آزاد تهران مرکز.
کاشی،احترام (1384).اثر بخشی مهارت های اجتماعی بر اساس مدل لاگرا بر کاهش پرخاشگری دختران عقب مانده ذهنی آموزش پذیر 24-12 ساله. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی کودکان استثنایی. تهران. دانشگاه علامه طباطبایی .
کشاورزی،اردشیر(1380). نمایش عروسکی و درمان بیماری ها. فصلنامه هنر. سال نوزدهم.
کرمی،ابوالفضل(1383). کاربرد آزمون ها و آزمون سازی. تهران.انتشارات روان سنجی.
کندال،سی فلیپ(1384). روانشناسی مرضی کودک. ترجمه بهمن نجاریان،ایران داودی. تهران.انتشارات رشد.
گینات،هایم جی(1384). رابطه بین والدین و کودکان(راه حل های جدید برای مسائل قدیمی). ترحمه لیندزی لگهورن(1385). چه احساسی دارم؟"کودکان و آگاهی از احساسات گوناگون". ترجمه ،حمید علیزاده. تهران.انتشارات جوانه رشد.
سیاوش سرتیپی. تهران.انتشارات اطلاعات.
مقدم،سهیلا(1380). رابطه هنر در تسهیل یادگیری و عملکرد کودکان کم توان ذهنی. ماهنامه تعلیم و تربیت استثنایی. شماره 2. خرداد.
مقدسی،حمیده(1372). روان شناسی هنر برای کودکان عادی و استثنایی. تهران.انتشارات چاپار فرزانگان.
وایت پلگرینو، مارجوری(1386). چه قدر تو خوبی"کودکان و مهارت های اجتماعی. ترجمه حمید علیزاده. تهران.انتشارات جوانه رشد.

Cottrell,June(1987). Drama:Creative drama in classroom grades1-3. Lincolnwood. NTC.
David N King,Maureen,Drost(2005). Play therapy for abused and traumatized children. national children advocacy center research library.
De Boo.gerly M (2007). Social incompetence in children with ADHD :possible moderate and mediators in social skill training.http://www.sciencedirect.com,clinical psychology review.
Jackson,Tony(1993). Drama in Education .Learning Through Theatre: New Perspectives on Theatre in Education. London. Routledge.
Jennings,Sue(1987). Drama Therapy: Theory and practice for teachers and clinicians .London. Croom helm.
Julie pelicand,remi.gagnayre,Brigitte.sandrin-berthon and isabelle aujoulat(2004). A therapeutic education programme for diabetic children:recreational ,creative methods,and use of puppets. http://www.scincedirect.com, pation education and counseling.
Munir Samira(2007). the use of psychodrama techniques for student with asperger s disorder. texas state university.san marcos.
Sylvia Cassell.Milton H.paul(2006). the role of puppet therapy on the emotional responses of children hospitalizationed for cardiac catheterization.http://sciencediredt.com,the journal of pediatrics.
Wallace,Amy.Midhina,larisa(2004). relation between the use of puppetry in the classroom,student attention and student involvement.http://www.google.com. brooklyncollege.

1.P.M pharlin
2.Ch.Nodier
3.Ch.Maghin
.sadock4
.Green Span1
1.Attentional Process
2.Retention
3.Motor Reproduction
4.Motivational
1. Representational
2.Self-corrective
1.Burn
1.Hunt
Brocket.O1
.Pitruzzella.S2
.Jennings.S3
1.Reiss.D
2.Waite.L.M
3.Blewett.E
4.Schnee
5.Cohen.H.U
6.Odoherty.S
7.Down s Syndrome
8.Haythrone.O
1.Lindkouist
2.Self-esteem
.Warrer.CL3
1.Post-only control group design
1.Random sampling
.Experimental group2
.Observation3
.Control group4
33:Communication
34:Daily living skills
35:Socialization
36:Motor skills
37:Maladaptive behavior
38:Receptive
39:Expressive
40:Written
1.No Opportunity
.Don't Know2
.Feedback 1
—————

————————————————————

—————

————————————————————

32