بسمه تعالی
راهنمای
پرسشنامه ترس
(FCL)
مولف :
دکترراویندر کائور(1989)
مترجم :
ابوالفضل کرمی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی
راهنمای پرسشنامه ترس (FCL)
پرسشنامه ترس برای بزرگسالان هندی یا انگلیسی زبانان اهل هند، طراحی گردیده است.
شکل گیری پرسشنامه
نگاهی به تحقیقات مربوط نشان می دهد که چندین شیوه برای بررسی ترس بزرگسالان بکار برده شده است. این شیوه هارا می توان تحت عناوین ذیل آورد:
I- انجام مشاهدات مستقیم.
II- فهرست کردن ترس ها توسط آزمودنی یا افرادی که آنها را می شناسند.
III- استفاده از مقیاس درجه بندی.
IV- استفاده از پرسشنامه.
V- استفاده ازچک لیست.
هر یک از این شیوه ها ، دارای محاسن و معایبی بودند . یافته های مشاهده مستقیم ، معتبر بودند، اما بدلایل اخلاقی و عملی محدودیت دارند. سوال از بزرگسالان برای یادآوری ترس هایشان با اشاره به خودشان یا گروه سنجی خود، این سوال را پیش می آورد که" آیا کلیه موارد به ذهن شان می آید یا خیر ؟" . سوال از والدین درباره ترس فرزندان ایشان هم، گذشته از بار عاطفی آن ، این مشکل را در بر دارد که " آیا والدین همه ترس های کودکان خود را می دانند؟ و آیا در گزارش خویش ذهنی عمل نمی کنند؟".
بنابراین ، استفاده از مشاهده مستقیم و گرفتن فهرست ترس ها بدلایل مذکور کنار گذاشته شد.
استفاده از فنون مقیاس درجه بندی هم قابل استفاده نبود . زیرا این فنون مستلزم دانش کافی
درجه بندی کننده از موضوع درجه بندی بود و بخصوص ابعاد شخصیتی او که باید مورد تحقیق قرار می گرفت .
همچنین ، باید توجه داشت که مقیاس درجه بندی برای تشخیص وجود یا عدم وجود وضعیتی در رفتار یا شخصیت پاسخگو بکار نمی رود، بلکه برای جمع آوری اطلاعات راجع به میزان قوّت خصوصیّت مورد نظر در شخص مورد توجّه ، بکار می رود.
از پرسشنامه هم ، بی شک می توان برای جمع آوری اطلاعات درباره ترس های انسانی استفاده نمود. امّا اگر هدف مطالعه و تحقیق ، جمع آوری اطلات راجع به ترس های پاسخگودر تعدادی موارد ، موقعیتها و فعالیتها باشد ، استفاده از این فن، خالی از اشکال نیست.
پرسشنامه که مرّکب از تعداد متنابهی از سوالات است ، خود سبب ترس پاسخگو می شود، و در عین حال ،وقتی منظور ترس های او باشد، صرف وقت برای فهرستی طولانی غیر ضروری به نظر می رسد.
با توجه به ملاحظات و مشکلات مشاهده مستقیم، فهرست ترس ها، مقیاس درجه بندی و پرسشنامه،
استفاده ازچک لیست به دلایل زیر مورد توجه قرار گرفت:
1- استفاده از چک لیست ، هم برای پاسخگو و هم برای محقّق ، آسان تر است.
چون خواستار اطلاعات راجع به وجود یا عدم وجود مورد یا مواردی است. بعلاوه ، وقتی موارد مورد نظر، جلوی چشمان پاسخگوست (مانند فهرست موارد)، باز شناخت آن، مشکل نخواهد بود. اما این امر، نباید القاء کند که استفاده از شیوه پیمایش درترس به شکل چک لیست، الزاماً باید معتبر باشد.
به گفته لانگ، لازو ویک، وگی یر، برنامه بررسی ترس درمقایسه با مواقع واقعی ازاعتبار کمتری برخوردار است. مانوسه ویتز و لانیون دریافتند که برنامه ترس معتبر است ، امّادقت لازم را ندارد. امّا فازیو، بین برنامه بررسی ترس و رفتار آشکار همبستگی عمده ای یافته است.
مطالعه چکیده پایان نامه های دکترا درسطح بین الملل و شرح معتبر تحقیقات دوره دکترا در کشورخودمان ( هند) که توسط ام. بی .بوچ جمع آوری شده، نشان می دهد که محقّقین غربی- چون ولپی – از شیوه چک لیست برای بررسی ترس بزرگسالان استفاده کرده اند، اما محقّقین هندی تاکنون ازاین روش بهره نبرده اند.
آمادگی چک لیست، مستلزم عملیات زیر بوده است:
1- انتخاب محتوا .
2- تنظیم شکل سوالات .
3- مرحله آزمایش.
4- انتخاب نهائی.
5- تعیین پایائی.
6- برآورد اعتبار .
1- انتخاب محتوا : انتخاب محتوا برای این آزمون ، شامل گام های زیر بود ؛
I- کسب اطلاع از شاگردان نوجوان.
II- مطالعه تالیفات درباره ترس های بزرگسالان .
محقّقین برای کسب موجبات ترس نوجوانان ، به شش مدرسه مختلط ، واقع در مناطق شهری و روستایی آمریتسار،فاریرکوت،ولود هیانا، مراجعه کردند.این مناطق، بر مبنای نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند.
از دانش آموزان کلاس دهم در این مدارس ، خواسته شد که بر روی کاغذ نام اشیاء و موقعیت ها و فعالیت هائی را بنویسندکه از 12 سالگی مورد ترس آنها بوده است.
از هر شاگرد خواسته شد حداقل 20 مورد از اشیاء ، موقعیتها ، یا فعالیت ها را بنویسند . هر گاه که نمونه هایی از اشیاء و موقعیتها خواستند، به آنها ارائه شد، دانش آموزان براحتی پاسخ دادند. اطّلاعات حاصل، بمنظور انتخاب محتوای مورد نظر تحلیل گردید.
گام دوم در انتخاب محتوای آزمون ،مراجعه به تالیفات راجع به ترس های
انسان بخصوص طی دوران نوجوانی بود . این تالیفات ، بیشتر شامل کتابهای روانشناسی رشد و کودک بود. مطالعه این نوع تالیفات، بیش از پیش در انتخاب محتوای آزمون
مفید واقع شد.
2- شکل گیری سوالات : با جمع آوری اطّلاعات از شاگردان نوجوان و تالیفات مربوط ، سوالات آزمون تنظیم شدند. این سوالات به زبان مادری پاسخگویان اجراشد. کلمات ، طوری انتخاب شد که برای پاسخگویان روشن باشد . این سوالات در ارتباط با انواع گوناگون اشیاء ، مواقع ، و فعالیتها شکل گرفت .سوالات به شکل جملات خبری بیان نشد. اشیاء ، موقعیتها، و فعالیتهای نام برده شدند. همچنین ، این سوالات بر حسب انواع ترس ها طبقه بندی نشدند. این سوالات ، مانند کارتهای بازی بُر خوردند و بصورت تصادفی ، فهرست گردیدند. فرم آزمایشی آزمون ، شامل 211 سوال بود.
3-آزمون آزمایشی: این آزمون در شکل آزمایشی، در مورد 100 آزمودنی، در چهار مدرسه بکار رفت که دردو موردآن ، در شهر ودو مورد دیگر ، در روستا بود.
پاسخگویان شامل پسر و دختر بودند. این آزمون بصورت فردی اجرا شد . پاسخگویان باید مواردی را که نشان دهنده ترس هایشان بود، علامت بزنند و با بقیه موارد کاری نداشته باشند. بعلاوه، به آنها گفته شد که این آزمون فقط برای اطّلاع ازترس هایشان است.
برای پاسخ به هر سوال ، وزن یک داده شد و برای سوالات بی پاسخ ، وزنی داده نشد . سپس ، فراوانی پاسخ به هر سوال ، ثبت و یک جدول فراوانی پاسخ، تهیّه گردید. فراوانی از صفر تا 94 درصد بود.
این جدول ، به تعدادی از متخصصین داده شد . این متخصصین ، استادانی بودند که در دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی -در ایالت پنجاب – مشغول کار بودند. از آنها خواسته شد راجع به معیار قرار گرفتن یک سوال در شکل نهائی آزمون ، نظر بدهند. بیشتر داوران ، معیاری را به شکل درصد پیشنهاد کردند. نظرشان این بود که ؛ هر سوالی که فقط از 10 درصد سوالات بالاتر باشد ، تصادفی وساختگی بوده وسوال مناسبی نیست. این معیار مورد توجه ما قرار گرفت و پذیرفته شد.
4-انتخاب سوالات نهایی:
کاربرد این معیار ، سبب حذف 29 سوال شد. به این طریق ، 182 سوال دیگر باقی ماند تا درچک لیست ، مورد سوال قرارگیرد.
دستورالعمل برای پاسخگویان به شرح زیر بود:
" این چک لیست مرکّب از سوالاتی است که نشان دهنده ترس انسانها از انواع اشیاء ، موقعیتها، و فعالیتهایی است که از آن می ترسید و تا 2-3 سال گذشته ازآن می ترسیده اید. این سوالات ، فقط بمنظور انجام یک کارتحقیقی است. تقاضای ما این است که درارائه اطّلاعات ، صادق باشید و با اطّلاع ازترس های خود سوالاتی را علامت بزنید که نشان دهنده اشیاء ، موقعیتها ، یا فعالیتهایی است که شما را می ترسانند. سوالات دیگر راعلامت نزنید."
این دستورالعمل، درصفحه اول آزمون آمده است.
5- تعیین پایائی:
پایائی، با روش های دونیمه کردن و آزمون -آزمون مجدد ، محاسبه گردید. همبستگی نمرات سوالات زوج 200 شاگرد ، بانمرات ایشان در سوالات فرد، بدست آمد . پس از کاربرد فرمول پیش بینی اسپیرمن براون، ضریب پایائی ، 84/0 بدست آمد.
این چک لیست، مجدداً در مورد 200دانش آموز- پس از 2 ماه – اجرا شد.
ضریب آزمون -آزمون مجدد، 78/0 بود که بالا بوده و ثبات نمرات را نشان می داد.
6-تعیین اعتبار : اعتبار این چک لیست ، ازطریق شیوه اعتباریابی همزمان تعیین گردید. و ضریب اعتبار ، 78/0 بود.
چگونه چک لیست را اجرا کنیم؟
اجرای این چک لیست ، ساده است .در واقع، پس از پخش نسخه های چک لیست ، آزمونگر باید توجه ایشان را به دستورالعمل صفحه اوّل پرسشنامه ، جلب کرده ، از آنان بخواهد با دقّت آن را بخوانند . این دستورالعمل ، نحوه پاسخ را بخوبی روشن می کند.
این دستورالعمل رامی توان برای شاگردان ، بلند خواند.هر گونه ابهامی باید برای شاگرد روشن شود ، و برای محرمانه بودن پاسخ ها ، کوشش لازم باید صورت گیرد.
اگر معنای بعضی از کلمات روشن نباشد ، باید برای شاگردان روشن شود . شاگردان نباید زیاد نزدیک به یکدیگربنشینند. همچنین ،در ضمن پاسخ به آزمون ، نباید با هم صحبت کنند.
محدودیت زمانی، وجودندارد.البته، مدت زمان معمول 10تا 12 دقیقه بوده است.
نمره گذاری وتفسیر
حاصل این فهرست ، یک نمره کلی برای فرد است. این نمره ، مرکّب از نمراتی است که به هر علامت داده شده ، کنار سوال زده باشند. این شمارش ساده ، نشان دهنده نمرهکل ترس شاگرد است.
هنجارها
نمرات افراد رامی توان با مراجعه به توزیع نمرات برای یک گروه نمونه ، پرمعنا ساخت.از آنجا که تجربه ترس ارثی نیست ، محیط ، تاثیر شگفت انگیزی بر رشدو بیان آن در ارتباط با اشیاء و مواقع حیات دارد.
در هندوستان بدلیل وسعت کشور، باتفاوتهای شدید جغرافیایی،اجتماعی و فرهنگی در مناطق مختلف ، ترس های خاصّ کودکان و بروز آنها در قسمتهای گوناگون ، تفاوت فوق العاده ای دارند.بنابراین ، تهیّه هنجارهای محلّی پس از اجرای اوّلیّه بر روی گروه کوچک نمونه، توصیه می شود.
سه چارکی که در این جا داده شده ، پس از اجرای فهرست ( چک لیست) بر روی 716 نوجوان پنجابی محاسبه گردیده است.
جدول 1: انحرافات چارکی نمرات
N
چارک ها
Q1
Q2
Q3
716
51/42
90/61
10/84
جدول 2: تفسیر نمرات
نمرات
تفسیر
141 و بیشتر
هراس بالینی شدید
140-111
بسیار هراسان
110-71
هراسان
70-41
متوسط
40-25
کمتر هراسان
24-0
کمی هراسان
1