پرستاری در ایران باستان تا کنون

چکیده:
به فرموده ی امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه پایبندی و تعصب ورزیدن به خصلتهای نیکو، انسان دوستی، محبت و خدمت به انسان ها و به طور کلی جریان یافتن همه امور زندگی در قلمروهای معنوی بر مبنای حق از جمله عوامل حیات بخش یک تمدن اسلامی است. این عوامل از جمله خصوصیات ویژه پرستاران است. پرستاران همواره در حد توانایی خود در این راه گام برداشته و نتایج ارزنده ای را نیز دریافته اند. لذا پرستاران می توانند نقش عمده ای در اعتلای تمدن اسلامی داشته باشند.
در پی نامگذاری سال 2001 میلادی از سوی ریاست محترم جمهوری به نام سال گفتگوی تمدن ها و بر اساس مصوبه کمیته دانشگاهی گفتگوی تمدن ها، کمیسیون های نظری و تخصصی در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی ایران تشکیل گردید. این مقاله با هدف کلی "بررسی نقش و جایگاه پرستاری در ساختار تمدن ها و چگونگی کار کردن آنها" که بیانگر نقش پرستاری در ساختار تمدن اسلامی نیز می باشد انجام گرفته است.
در این مقاله با پرداختن به پرستاری در ایران باستان، صدر اسلام و پس از اسلام مورد توجه قرار گرفته است. همچنین پس از پرداختن به ارزش ها در پرستاری و پیامدهای این رشته، پرستاری در ایران کنونی نیز معلوم گردیده است.
کلمه های کلیدی (key word)
1- پرستاری در ایران کنونی 2- صدر اسلام 3- پیامدها 4- هدف

مقدمه
توافق و هماهنگی و سازگاری مطلق در جامعه، بدون اعتدال دلها امکان پذیر نخواهد بود. جامعه ای که مردم آن از این حرکت تکاملی برخوردارند، در پیشبرد علم و هنر و صنعت و اخلاق و دیگر معنویات موفقند.
جهان معنوی پیرامون ما ارتباط بسیار نزدیکی با جهان مادی دارد. جهان معنوی نیروئی فیضان دارد که عالم ماده را نگهداری می کند این نیروی معنوی روح را زنده نگاه میدارد.
پرستار معنویت است و روح – معنویت جوئی انسان را به اعلاعلین راهنمایی می کند و می برد به جایی که جز خدا نبینی … در همین راستا تنظیم و گردآوری این مقاله فرهنگی نشستیم، باشد تا بر خود باوریمان افزوده و از گرمی نیرویمان بطور موثرتری استفاده نمائیم و با عنایات بی چون خداوندی گامهایمان را به عرفات نزدیک تر نمائیم.
پیشانی از خاک برداریم و مرواریدهائی از اقیانوس جان بر گونه هامان، اشک شوق در چشمانمان، بعنوان دست آوردی هر چه کوچک از هستی جان، شادی بخش خلق الله باشیم. تماس با عرفات لاتیناهی با پاکی دل مقدور است. با خدمات عرفانی می توان دائما در حال نیایش بود و از راه عالم پاک ماده با اشعه ملکوتی ارتباط برقرار کرد، ارتباط انسان با خویشتن، با خدا و با جهان هستی و همنوع.

مقدمه
درک افکار و عقاید فرهنگی مسلط بر هر دوره ای در فهمیدن سابقه و تاریخچه سیستم مراقبتهای بهداشتی رایج آن عصر کمک زیادی می کند. الگوی مراقبتهای بهداشتی، رایج در زمانهای گذشته تحت تاثیر الگوهای رایج پزشکی و پرستاری امروز، قرار گرفته و تغییر پیدا کرده است.
دوره آریایی ، زرتشت و هخامنشی
قدیمی ترین دوره تاریخ پزشکی در کشور ما دوره آریایی است که آریایی ها در زادگاه اول خود که همان خوارزم امروزی است و به اصطلاح آنان آریاویژ بوده و به نظر می رسد سی قرن قبل از میلاد باشد، شروع شده است. تا هفتصد سال قبل از میلاد اثری از علوم یونانی در ایران نبوده تا آن که از پانصد سال قبل از میلاد یعنی دویست سال بعدع آثار علوم یونانی در ایران هویدا گردیده است. از خلال صفحات تاریخ ایران باستان روشن می شود که زرتشت خیلی بیشتر از مکاتب طبی یونان در عالم وجود داشته است.
مکتب دیگر دوران ایران باستان، مکتب اکباتان می باشد. این مکتب قریب یکصد سال پس از زرتشت توسط یکی از شاگردان وی به نام "سئناپوراهوم ستوت) تامین گردید. وی با یکصد شاگرد، کار درمان بیماران را عهده دار بود. طب در دوران قدیم در همه کشورها با عقاید دینی همراه بود. درمان بیماران را با عقاید مذهبی توام می دانستند و اصولا در همه جا دیده می شد که کار درمان بخشی به پرستشگاه Hospital مربوط می شود و کلمه Hospital از لاتین آمده است از کلمه Hospe و Hotel مشتق شده است و Hospitium محلی برای پناه دادن و پذیرایی مسافرین و زوار بوده که اداره امور این اماکن با پرستاران زنان و مردان دینی بوده است.
در ایران باستان هم عمدتا کار پزشکی با علمای دین و موبدان بوده است، چنانکه فردوسی به دنیا آمدن رستم و سایر امور طبی این امر را به خوبی بیان می دارد.
در اوستا آمده است که اولین طبیب ترتیا پدر گرشاسب پهلوان بوده است. این مرد بر حسب عقیده زرتشتیان مرض و مرگ و زخم تیزه و تب سوزان را از بدنها دور می کرد. آریایی ها عموما علل بیماریها را از خشم خدایان می دانستند و برای رفع قهر خدایان به قربانی کردن در برابر آنان می پرداختند. طبق نظرات ایرانیان باستان، عوامل بیماری متعدد بودند مانند برودت و حوادث، گرسنگی و تشنگی، عفونت و کثافت، اضطراب و پیری. بعلاوه زیاده روی و عادات ناپسند نیز بیماری را تشدید می نموده است.
رعایت بهداشت شخصی و بهداشت همگانی به عنوان وظیفه برای زرتشتیان آمده است و تامین بهداشت از وظایف فرمانروایان بوده است. در بهداشت همگانی، طب زرتشت مراحل بسیار علمی را پیموده است.
از جمله موارد بهداشتی که بر آن تاکید شده است، پاکیزه نگه داشتن آب از هر نوع پلیدی بوده است و سلاطین هخامنشی در سفرها از هیچ آبی به جز آب ذخیره همراه خود استفاده نمی کردند. در ایران باستان، کوشش بر آن بود که زمین را از آلودگی محفوظ دارند و به این خاطر مردگان را در زمین دفن نمی کردند بلکه آنها را در دخمه ای که دور از آب و نباتات بود نگهداری می کردند.
ایرانیان باستان از گوشت گاو، گوسفند، شتر، گورخر، آهو، اسب و همچنین حیوانات شکاری از جمله شیر و نیز الاغ استفاده می کردند و از خوردن گوشت خزندگان و سگ و انسان اجتناب می ورزیدند.
امر پیشگیری بیماری و ضدعفونی و گندزدایی و حشره کشی از موضوعات بسیار مهم و معتبر در بهداشت و طب ایران باستان می باشد.
در کتب مذهبی زرتشتیان دستوراتی در مورد قاعدگی زنان و احکام زن حائض و حامله، وظایف و رفتار مردان در زمان قاعدگی زنان و کیفر سقط جنین آمده است.
در ایران باستان چند نوع درمان به وسیله پزشکان به عمل می آمده است. بطور کلی این درمانها چند قسمت بود که مهمترین آنها درمان روانی- گیاهی و درمان کاردی (جراحی) بوده است. جراحی نه به مفهوم امروزی، بلکه اگر درمان های طبی یا غیر جراحی مفید واقع نمی گردید، آنوقت به چاقو یا آهن متوسط می شدند و روش داغ کردن را بکار می گرفتند.
فردوسی طوسی شاعر بزرگ و بلند پایه در تولد رستم اشعاری سروده است که می رساند تولدش طبیعی نبوده و نوزاد را از پهلوی مادر خارج نموده اند زیرا که بسیار بزرگ بوده است، سایر اعمال پس از جراحی نیز انجام شده است. بنابراین طفلی را که مادرش از خطر عظیم جسته است، رستم نام می گذارند. این امر از عجایب شاهنامه است، با آنکه فردوسی طبیب نبوده معهذا جمیع اصطلاحات جراحی را متذکر شده است. مثلا مصراع "بتابید مر بچه را سر ز راه" مفهوم چرخش را می رساند که باید پزشک در موارد لزوم بدان عمل نماید تا طفل متولد شود. برای بیهوشی مادر رستم از شراب استفاده شده و این عمل را چنان که می دانیم عمل قیصری و به زبان انگلیسی سزارین می نامند و منسوب به تولد ژول سزار قیصر روم می باشد که معروف است بر اثر عمل جراحی از شکم مادر بیرون آمده است.
ایرانیان باستان چنان که متذکر گردید با داروهای گیاهی بسیار آشنا بودند و بسیاری از آنها را می شناختند. پس از اختلاط و آمد و رفت با هندیان و دیدن سرزمین هند، بسیاری از گیاهان آن سرزمین را به ایران آوردند. در ایران باستان از شراب برای بیهوشی و از بنگ که از شاهدانه گرفته می شد، بعنوان داروی خواب آور استفاده می کردند. به جهت سمی کردن سرنیزه، زهر و سم را می شناختند و همین امر سبب شد که دانشمندان در پی ماده ضدزهر و سم (پادزهر یا فادزهر) و تریاق و امثال آن بروند.
در ایران باستان سه قسم پزشک که یکی با کارد و دیگری با گیاه و سومی با ادعیه و کلمات خدایی بیماران را درمان می کردند، وجود داشت که سومی همان پزشک روانی نام دارد و این دسته از اهمیت بیشتری برخوردار بودند. غیر از این دسته، اطبای متخصص از جمله چشم پزشک (کحال)، دادپزشک (طبیب قانونی یا طبیب رسمی و اداری) و ستور پزشک (دامپزشک) نیز وجود داشتند.
تعلیم پزشکان در ایران باستان به نظر می رسد در سه مرکز ری، همدان و پرسپولیس انجام می شد و آموزشگاه های طبی نیز در این شهرها (اما نه به مانند د انشکده جندی شاپور در دوران ساسانیان) دایر بوده است. احتمالا بیمارستان هایی هم بوده اند که بیشتر به عنوان پناهگاهی برای بیماران و سربازان بیمار محسوب می شدند وسرپرستی آنها از وظایف فرمانداران بوده است.
فرمانداران در مراکز مهم به تهیه دارو و تربیت طبیعت می پرداختند که این امر جزء امور محوله به آنان بوده و طبیعی است که تربیت پزشکان در این مراکز (بیمارستانها) انجام می گرفته است. به همین نحو می توان حدس زد که مستحفظین و مباشرین بیماران که در حکم پرستاران امروزی بوده اند، در مراکز بالا زیرنظر پزشکان و فرمانداران تربیت می شده اند.
در اینجا مقصود از تربیت پرستار و پزشک به معنی امروزه آن نیست. واضح است که مراکز تربیتی به پای بیمارستان و مدرسه طب جندی شاپور نمی رسیدند بلکه طبابت چنین بود که هر بیماری که قدرت راه رفتن و نشستن و برخاست را نداشت، طبیعتا فردی که وی را درمان می نمود، طبیب معالج و افرادی که به مراقبت از بیمار می پرداختند، پرستاران یا ملازمین بیمار بودند. حق العلاج بیمار به میزان بیماری و سختی آنان و مقام طبیب بستگی داشت.
در اوستا، فقرانی چند راجع به کیفر و جرم (در طب باستان) و بطور کلی طب قانونی (دادپزشک) آمده است. چنین به نظر می رسد که بیماری هاری از اولین امراضی باشد که در طب ایران به آن توجه شده است.
طب در جندی شاپور
در جندی شاپور عده ای طبیب ایرانی حضور داشتند که به آموزش علم طب می پرداختند. زبان تدریس، بیشتر یونانی بود ولی زبان پارسی در مورد داروسازی مشاهده شده است.
در کتاب "دینکرت" که در مکتب جندی شاپور تدریس می شده است بین بیماریهای جسمانی و اخلاق ارتباط قایل شده اند. مثل آنکه نادانی، حیله، خشم، غرور، کبر، شهوت و امثال آنها را از علل رنجوری و عوامل جسمانی مثل سردی، خشکی، تعفن، فساد، گرسنگی، عطش، کهولت و درد را نیز از علل بیماریها دانسته اند.
در دینکرت آمده است که سلامت بر دو قسم است:
اول سلامت تن و دوم سلامت جان و پزشک را نیز دو نوع عنوان کرده است: پزشک روحانی و پزشک جسمانی. از آنچه که از استاد باقی مانده مستفاد می گردد آنکه طبابت اول بیش از دسته دوم موردنظر بوده است. طبیعی است که پزشک روحانی با کلمات مقدس و پاک به طبابت می پردازد و بسیار احتمال دارد که در طبابت جسمانی هم فصلی درباره تداوی روحی وجود داشته باشد.
در مورد خوراک ایرانیان باستان معتقد بودند که: خوراک می بایستی به اندازه کافی رطوبت و به میزان کافی حرارت داشته باشد تا آثار مضر خشکی و برودت را از بدن دفع نماید. به عقیده آنان هوایی که در غذا وجود دارد، جذب بدن و قسمت خالی غذا با عنصر خاک که در مزاج است اختلاط حاصل می نماید. سلامت بدن را شرط نگاهداری اعتدال و ناشی از تغذیه صحیح می دانستند.
پرستاری از بیمار در ایران
همزمان با پیشرفت علوم و فنون از جمله پزشکی، در پرستاری هم پیشرفتهایی حاصل گردید که می توان آموزش پرستاری را تحولی در این زمینه دانست. پرستاری به عنوان حرفه و علم در ایران سابقه دیرینه نداشته و تاریخ گذشته ایران در حالی که از پزشکی به مثابه یک حرفه پیشرفته سخن می گوید از پرستاری یاد نکرده است.
در سال 1294 توسط یک گروه مذهبی آمریکایی در رضائیه، نخستین آموزشگاه پرستاری گشایش یافت که متقاضیان زیر دیپلم را می پذیرفت و دوران آموزش آن سه سال بود. در سال 1314 در شهرهای تبریز، مشهد و شیراز آموزشگاههای پرستاری دیگری تاسیس شد.
با تغییر اوضاع و شرایط اجتماعی، بالا رفتن میزان تحصیلات و توسعه مراکز بهداشتی – درمانی و نیاز مبرم به وجود پرستاران تحصیل کرده در شهرهای دیگر ایران از جمله در تهران در سال 1377 آموزشگاه رستاری رضاشاه کبیر و اشرف پهلوی تحت ریاست اشرف و شمس پهلوی تاسیس گردید و در رشت، کرمانشاه، همدان و مشهد مدارس پرستاری توسعه یافت.
همچنین در سال 1333 آموزشگاه پرستاری نمازی شیراز به کمک کارشناسان هیئت عملیات عمرانی آمریکا گشایش یافت که به سبب فقدان مربی پرستاری در سالهای اول تاسیس از مربیان پرستاری انگلیسی و کارشناسان سازمان بهداشت جهانی استفاده می شد. در سال 1335 برای تدوین برنامه های آموزش پرستاری از کارشناسان بین المللی پرستاری استفاده شد و اولین کنفرانس بزرگ پرستاری در تهران برگزار شد که نتایج زیر را در بر داشت:
1- شرط ورود به آموزشگاه پرستاری داشتن دیپلم کامل متوسطه و دوره پرستاری سه سال تعیین گردید. اولین آموزشگاه پرستاری وابسته به وزارت بهداری در سال 1337 در شهر مشهد به نام آموزشگاه پرستاری جرجانی تاسیس شد.
2- در سال 1337 برنامه آموزش بهیاری با شرایط و ضوابط یکسان در کشور تدوین شد. به منظور تعلیم مدیر و مربی برای آموزشگاههای پرستاری و بهیاری کشور وزارت بهداری و دانشگاهها از سال 1344 به بعد اقدام به تاسیس دوره های آموزشی پرستاری برای پرستاران فارغ التحصیل از مدارس پرستاری نمودند. به تدریج دوره سه ساله مدارس پرستاری به چهار سال تبدیل شد. بنا به ضرورت اجتماعی در ستاد انقلاب فرهنگی اقداماتی صورت گرفت و مراکز آموزش پرستاری در سطح کاردانی و کارشناسی دانشجو پذیرفتند.
تحولات پرستاری بعد از انقلاب
تحولات پرستاری بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران شامل چهار محور است:
1- تشکیل پرستاران مسلمان متعهد و معتقد به انقلاب اسلامی بعنوان محور اصلی
2- تحولات در نظام آموزش پرستاری
3- دستاوردهای پرستاری در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران
4- تغییر و تحول در بافت جامعه پرستاری و وجهه اجتماعی پرستاران
فرهنگ پرستاری در ایران کنونی
پرستاری در ابعاد مختلف اعم از مراقبتهای عمومی و رفع نیازهای عادی بیماران، جانبازان و معلولان همانند، کمک کردن در غذا خوردن، خوابیدن، حرکت کردن و سایر کارها و فعالیتهایی که انسان ناگزیر از انجام آن است و مراقبتهای درمانی مثل: کنترل وضعیت بیماری، پانسمان، تزریقات و امثال آن که در باز یافتن سلامت بیمار نقش درمانی دارد و مراقبت های توانبخشی که در جهت کمک به افراد جانباز و معلول برای بازگشت فعالیت عضو از کار افتاده یا بهترین استفاده از توانایی های باقیمانده آنان است و مراقبتهای حمایتی که عبارت از مهر ورزیدن به بیمار و اظهار عطوفت و انس گرفتن با اوست، همه و همه از خدمات شایسته ای است که همواره مورد توجه اسلام و رهبران الهی واقع شده است.
تلاش در برآوردن نیاز بیماران در روایات، عنوان فراگیری است که شامل هر گونه پرستاری و به هر شکل است و در حقیقت تمام ابعاد پرستاری را در بر می گیرد.
برطرف کردن نیازهای بیماران و کسانی که دارای معلولیت های جسمی هستند از شئون مهم و ارزشمند پرستاری است که رهبران ما ضمن سفارش به آن ارزش و اهمیت فوق العاده آن را تایید کرده اند.
برای انجام پرستاری بهتر باید نیازهای بیمار را شناخت و برای شناخت نیازهای بیمار باید خود را بجای بیمار قرار داد. پرستار ایرانی موقع انجام مراقبت پرستاری خود را به جای او می گذارد. او معتقد است بیمار را باید از نزدیکان خود فرض کرد. هر چه را که برای خود نمی پسندد برای بیماری که مراقبت از او را به عهده دارد نمی پسندد. خصلت پرستار ایرانی که با دین اسلام هماهنگ و تلفیق شده است نشات گرفته از سخنان رهبر انقلاب (ره) است که در جمع کارکنان وزارت بهداشت فرمودند: باز عرض می کنم که با بیمار بسیار با عطوفت باشید، از آنکه خادم است تا آنکه پزشک است و پرستار، رفتار، رفتار خوب و عطوفت آمیز باشد. گمان کنید که خودتن مریض هستید و در یک مریضخانه رفته اید. از کارمندان، پزشکان و پرستار آنجا چه توقعی دارید؟ همان توقعی که خود شما از آنها دارید سایر بیماران هم از شما دارند.

پرستاری در صدر اسلام
مسلمانان از جمله زنان پاکدل ما، برای آن که در پیچ و خم های فعالیتهای اجتماعی از راه راست منحرف نشوند، می بایستی تحت رهبری یک مکتب انسان ساز که سعادت آنان را خواهان است و الگوهای برجسته آن، قرار گیرند. اسلام با وجود آنکه زن را موظف و مجاز به انجام فعالیتهای اسلامی می نماید در عین حال فاصله بی نهایت خود را با انحرافات و ناپاکی ها به خوبی مشخص می سازد.
بطور کلی احکام و تعلیمات اخلاقی قرآن بسیار برجسته و عالی است از قبیل خیرات، مهمان نوازی، اعتدال در خواهشهای نفسانی، وفای به عهد، اکرام والدین، امانت داری، سرپرستی از بیوه و یتیم، پرستاری و رسیدگی به بیماران که در موارد متعددی به انجام آن تاکید شده است. همچنین اخلاق مسلمین صدر اسلام در مروت، انصاف و اعتدال در نیکی نسبت به سایر اقوام دنیا برتری داشته است.
باید دانست پرستاری از بیماران و محبت به آنان چه در زمان جنگ و چه در زمان صلح در صد اسلام مورد تایید و تشویق بوده است.
اهمیت پرستاری تا به آن حد است که می بینیم پیامبر اسلام به هنگام بیان ماموریت خود برای حضرت خدیجه می فرمایند: این ماموریت زحمت زیاد در پی دارد و من تنها هستم.
خدیجه می گوید: خدا تو را تنها نمی گذارد چرا که تو درماندگان را یاد می کردی و مددکار پریشان حالان بودی. خداوند همه جهان را سپاه تو خواهد کرد.
پس رافت و محبت، خود بهترین نوع پرستاری است. همچنان که خداوند در قرآن کریم می فرماید: تو با نیکویی، بدی و سیئه بدخواهان را دفع کن.
از رسول اکرم روایت است که خداوند سبحان در روز قیامت می فرماید ای پسر آدم چرا مرا عیادت نکردی هنگامی که مریض بودم؟ می گوید: ای پروردگار، چگونه ترا عیادت کنم؟
خطاب می رسد که فلانی مریض شده بود و تو او را عیادت نکردی. بدان که اگر او را عیادت کرده بودی مرا نزد او یافته بودی، پس در حقیقت مرا عیادت کرده بودی.
در مقام پرستار، از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمودند: آن کسی که به پرستاری بیماری یک روز و شب برپاخیزد، خداوند او را با ابراهیم (ع) محشور می کند. علت محشور شدن با حضرت ابراهیم در آن است که رنج یک پرستار دلسوز و پنهان داشتن غم درون خود در دشواری های این خدمت مقدس، یادآور رنج درون و پوشیده ابراهیم در چشم پوشی از عواطف خود در مقدمات ذبح اسماعیل است.
همچنین حضرت امام جعفر صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل می کند که فرمود: هر کس در انجام امور موردنیاز بیمار تلاش و کوشش کند و لو این که به انجام آن توفیق نیابد گناهانش چنان آمرزیده می شود که مثل روزی که از مادرش تولد یافته، پاک می گردد.
امام جعفر صادق (ع) می فرماید: آن کس که از وظیفه درمان مجروح سرباز می زند در واقع شریک مجروح کردن اوست.
در مورد پرستاری سخنان بسیاری از پیامبر و ائمه معصومین به جای مانده است که راهنما و سرمشق ما در ادامه کارمان است.
زن مسلمان با مسلح بودن به چنین ایدئولوژی دقیق و عمیقی و با الگو قرار دادن زنان پرستار صدر اسلام به کارهای اجتماعی می پردازد و با رعایت موازین اسلامی حتی به جبهه ها رفته و پرستاری و امور طبی را به عهده می گیرد. انجام اینگونه خدمات بسیار با ارزش و مورد توجه پیامبر اکرم (ص) نیز بوده است تا آنجا که پیامبر (ص) هر صبح و شام از رفیده احوالپرسی می کردند. البته این مردان بودند که پابه پای پیامبر در جنگها حضور داشتند. در میان این مردان کسانی نیز بودند که علاوه بر جنگیدن، مراقبت از مجروحین را به عهده داشتند.
پرستاری حضرت فاطمه زهرا (ع)
سرآغاز پرستاری در اسلام را باید در شروع جنگهای مسلمین و جهاد دانست. در این جنگها همه بانوان خاندان پیامبر (ص) و همه زنان مسلمان در خدمات پرستاری سهیم بوده اند. اما باید تاریخ پرستاری در اسلام را با پرستاری حضرت فاطمه زهرا (س) آغاز کرد.
آنچه مسلم است زن مسلمان جامعه ما که می خواهد به سر حد استقلال و انتخاب خویش برسد به تاریخ، فرهنگ و جامعه ای وابسته است که از اسلام سرچشمه گرفته، بنابراین نمی تواند از تعالیم اسلام بی نیاز باشد و نسبت به آن بی تفاوت بماند.
بحث درباره فاطمه، بحث در مورد زنی است که نقش های متعددی را در زندگی ایفا کرده است و با اینکه عمری کوتاه و محدود داشت، تاریخ حیاتش به گونه ای است که هر ورقی از آن برای ما و آیندگان درس زندگی است.
فاطمه (س) در خانه وحی چشم به جهان گشود. دست مربی بزرگی چون پیامبر اکرم (ص) بالای سرش بود و مهر مادری ارجمند او را گرمی و حرارت می بخشید.
فاطمه کوچکترین دخت گرامی پیامبر اکرم (ص) و خدیجه (س) بود. خدیجه ای که روزگاری بانوی اول حجاز به شمار می رفت و تمام اعیان و اشراف مکه مقامش را والا می داشتند، به جرم یکتاپرستی، چنان مقهور و منفور واقع شده بود که به هنگام تولد فاطمه (س) حتی یک نفر از زنان مکه به یاریش نشتافت. از این رو فاطمه (س) در سکوتی غمبار دیده به جهان گشود، آنهم جهانی که امواج سهمگین دریایی از کینه ها و گستاخی ها را به سوی انسان های پاک و خداپرست هدایت می کرد.
این ناملایمات و دشواری ها چون با حمایت و تعالیم یامبر عالیقدر اسلام همراه بود، فاطمه را نیرویی عظیم بخشید. فاطمه زهرا (س) سرور زنان جهان و سید نساء عالم، یگانه دختری بود که پدرش درباره او می فرمود: "پدرش فدایش باد". دختری که در فضیلتش سوره کوثر و هل اتی نازل شد و خیر کثیر نامیده شد. فاطمه ای که وارث همه مفاخر خاندانش بود. فاطمه، همسر علی (ع)، فاطمه مادر حسن و حسین (ع) و فاطمه مادر زینب، اسوه و نمونه ای است ایده آل از زن مسلمان.
در جنگ احد حضرت زهرا (س) پدر بزرگوارش را با اندام لاغر و ضعیف خود پرستاری می کردند و مردم آن زمان همیشه شاهد بودند که پدر قهرمان و تنهایش را می نوازد و در سختی ها او را تسلی می بخشد و همین بود که فاطمه ام ابیها (مادر پدرش) لقب گرفت. حضرت فاطمه (س) در فصل دوم زندگیش یعنی در زمان همسری حضرت علی (ع) وظیفه و سختی زندگیش بیشتر می شود. آرد درست می کند، نان می پزد و به کارهای خانه رسیدگی می کند و بارها دیده شده است که از بیرون آب می آورد و پیامبر (ص) با لحن مخصوص رو به فاطمه کرده می گفتند: "فاطمه کار کن که فدا من هیچ کاری برای تو نمی توانم بکنم".
هنگامی که شایعه شهادت پیامبر (ص) در جنگ احد منتشر شد، حضرت فاطمه (س) با چهارده تن از زنان مسلمان نزد پیامبر آمدند. وقتی فاطمه چشمش به زخم های صورت پیامبر (ص) افتاد بسیار گریست و سخت متاثر شد، اما خود ایشان با دیگر بانوان آب حمل می کردند و برای شستن زخم می آوردند. هنگام شستن جراحت های پیامبر (ص) حضرت علی (ع) نیز پشت سپر آب حمل می کرد و روی زخم می ریخت و حضرت فاطمه (ع) با سر انگشتان خون از سر و دست پدر پاک می کرد و زخم را می شست و با کلمات آرامش بخش، پدر را تسلی می بخشید. پس از مدتی شستشو فاطمه (ع) مشاهده کرد که خون بند نمی آید. تدبیر جالبی اندیشید که نشانگر آگاهی ایشان می باشد. وی قطعه حصیری برگرفت و آنرا سوزاند تا خاکستر شد، سپس خاکستر آن را به موضع جراحت چسبانید و خون بند آمد. اکنون از نظر علمی این مسئله به این صورت تشریح می شود که تارهای حصیر که در خاکستر محفوظ می ماند کار فیبرین خون را می کند.
در این جا ارتباط و وابستگی اشیاء عالم را به یکدیگر مشاهده می کنیم. حصیر که یک شیئی مرده و پست است برای درمان اشرف مخلوقات جهان یعنی انسان یکبار می آید و مهم تر آنکه این انسان، متکامل ترین بشر روی زمین یعنی پیامبر اسلام می باشد.
میمونه پرستار ابداع کننده درمانگاه سیار
از دیگر بانوانی که در رشته پرستاری در صدر اسلام کوشش فراوان نموده میمونه بنت الحارث از قبیله بنی هلال است. این بانو دارای مادری ارجمند از قبیله ای محترم و مهم بوده است. باید گفت که ابداع درمانگاه بسیار از ابتکارات این بانو است که دسته ای از بانوان را برای درمان مجروحان سپاه و برای پرستاری از آنان گرد آورد. در زمان عظمت و شکوه اسلام جنگ تبوک به وقوع پیوست. در این جنگ سی هزار سپاهی در لشکر اسلام می جنگیدند. البته دشمن نیز که امپراطوری روم بود بسیار قوی و نیرومند می نمود.
باید خاطر نشان ساخت که بعد از جنگ خندق در سال چهارم، دیگر در مدینه جنگی واقع نشده بود و پیامبر فرمودند که بعد از این دشمن به ما حمل نخواهد کرد بلکه این ما هستیم که حمله خواهیم کرد.
در جنگ تبوک میمونه ثبت الحارث وظیفه اداره تشکیلات پرستاری را به عهده داشت و این درمانگاه سیار زیر نظر خود پیامبر فعالیت می کرد.
نکته جالب این که در این جنگ بزرگ که سی هزار سپاه شرکت داشتند و با بعد مسافتی طولانی، بخشی از تبوک (در شمال مدینه) تا سرحد روم را در بر می گرفت، میمونه و گروهی از بانوان به همراه سپاه بوده و علیرغم دشواری های راه در کنار مردان به امر رسیدگی به مجروحان و پرستاری از آنان در پشت جبهه می پرداختند.
در میدان جنگ این بانو زخم برداشت و به هنگامی که برای مصدومین و آسیب دیدگان آب می برد به تیر دشمن از ناحیه گردن به سختی مجروح شد.
پرستاری حضرت زینب
از جمله بانوانی که در صدر اسلام به مقام پرستاری اعتبار بخشید حضرت زینب کبری از قبیله قریش دختر حضرت فاطمه (ع) است که از افتخارات پرستاری می باشد. ایشان از پنج امام در زمانهای مختلف پرستاری نموده اند. وجودی که خود به حد عصمت و معصومیت رسید. تولد حضرت زینب در حیات پیامبر در سال پنجم هجری بود که پنج سال آخر عمر پیامبر را درک فرمودند و در وفات مادرشان حضرت فاطمه در روزهای آخر تا حدی پرستاری را به عهده داشته اند. دامنه خدمات پرستاری آن بانو پس از مادر بزرگوارشان و پیامبر (ص) همچنان ادامه داشت و پرستاری از پدر را که در سال چهل هجری در عراق که ضربه شمشیر بر فرق مبارکشان فرود آمد، خود به عهده گرفتند و در ساعت های آخر عمر بود که حضرت زینب از گفته های پدرع بزرگترین مسئولیت آینده را در واقعه کربلا درک نمودند. در همان ساعات بود که ایشان در بستر مرگ با هیجان فراوان و اندوه بسیار به دختر گرامیشان فرمودند هنگامی که حادثه کربلا اتفاق می افتد شما را به این شهر می کشانند و به خوبی می دانم و این را می بینم که شما زنان اهل بیت به شکل هیات اسیران در این شهر هستید و از آن هراس دارید که شما را بربایند ولی فقط صبر و شکیبایی پیشه سازید و بدانید در این روز، روی زمین عزیزتر از شما پیش خدا کسی نیست و آن جا بود که حضرت زینب احساس کردند که باید بزرگترین مسئوولیت را که همان پرستاری از کودکان و بازماندگان است به عهده بگیرند.
زینب (س) بر بالین امام حسن و در حادثه کربلا دوشادوش سرور شهیدان امام حسین حضور داشتند.
پرستاری از امام زین العابدین نیز به عهده حضرت زینب بود. تحمل او در مقابل مسایل و مشکلات و صبر و شکیبایی ایشان در مراقبت از کودکان و حضرت سجاد بحثی است که در سراسر دنیا در مورد آن اتفاق نظر هست. پرستاران ایران افتخار دارند که روز تولد آن بانوی بزرگ اسلام روز پرستار نامگذاری شده است.
خلاصه ای از طب قرآنی
به طور خلاصه طب قرآنی را با مطالعه این کتاب آسمانی می توان به سه فصل بزرگ (طب، بهداشت، نگاهداری سلامتی و تندرستی) تقسیم نمود.
فصل اول در مورد موضوعات زیر است به این شرح: پیدایش آدمی که ترقی و توسعه و رشد و نمو را شامل است و طرز پرستاری و شیر دادن کودک و تشریح و وظایف اعضاء و بیماری شناسی و درمان اعم از درمان های مخصوص و / یا دستورهای دیگر و مرگ و معاد را در برگیرد.
فصل دوم در مورد موضوعات بهداشتی است به این شرح: توجه به بیماری ها و پیشگیری آنها و بهداشت و سلامتی شخص (لباس و استراحت و بهداشت مو و غذا و خوراک و دقت در غذا و نوشیدنی) و بهداشت اجتماعی (منزل و توجه به بیماریهای مسری و اتفاقات و بیماری های عمومی و واگیر).
فصل سوم در مورد موضوعات و وسایل سلامتی و تندرستی است به این شرح: دقت در غذا و خوراک و عدم اسراف در آنها و اجتناب از خوردن گوشت های مضره حیوانات (چهارپایان) و الکل و توجه به بهداشت در موضوعات جنسی و سایر موضوعات از قبیل ختنه و روزه و تطهیر و استراحت و امثال آنها و بهداشت اجتماعی.
در دوران جاهلیت بخصوص در زمان خلفای بنی امیه علم طب بدلایلی نمی توانست ترقی داشته باشد: از جمله اینکه بنی امیه، اقوام غیرعرب را به حساب نمی آوردند و هنر و دانش را فقط در قوم عرب می دانستند. دیگر اینکه طب را فقط برای صحت و سلامت خود می خواستند و اطبا بنی امیه را برای اجرای مقاصد شخصی مثل کشتن مخالفان مورد استفاده قرار می داند.
سردسته اطبا آن دوران حارث بن کلده می باشد که از متخرجین دانشگاه جندی شاپور می باشد. او خدمت پیامبر اسلام را کرده و یکبار هم حضور انوشیروان ساسانی بار یافته است. حارث در ایران هم به طب مشغول بوده است.
همچنین پسر او نضر هم از اطبای این دوران است که با رسول اکرم (ص) کینه مخصوصی داشته و از طرفداران ابوسفیان بوده است. او نیز شاگرد جندی شاپور بوده است. از دیگر اطبا می توان ابی رمثه تمیمی را نام برد که هم دوره پیامبر بوده است. همچنین عبدالملک کنانی (هم دوره عمر عبدالعزیز) و این آثال طبیب دمشقی مسیحی (پزشک مخصوص معاویه) را می توان نام برد. همچنین تیاذوق پزشک حجاج به او توصیه هایی کرده از جمله اینکه: گوشت گوسفندان جوان بخور، میوه رسیده تناول کن، غذا را خوب بجو، پس از ناهار بخواب، پس از شام راه برو، تا گرسنه نشده ای غذا نخور، ادرار خود را نگاه ندار، زود به حمام برو.
زن و پرستاری
زن مظهر رافت حق و آفریده ای است سرشار از عواطف و انباشته از احساسات.
علامه طباطبایی در این باره می گوید:
جای هیچ تردیدی نیست که روح عاطفه و احساس زن بر روح تعقل غالب است و همه احوال و اعمال زن مظهر و جلوه گاه انواع و اقسام عواطف و احساسات نغز و لطیف است.
این نوع روحیات، تناسب مستقیم و تام با مسئوولیت عطوفت طلب پرستاری داشته و همسو و مطابق با نیازهای روحی و عاطفی بیمار است. گر چه این رابطه و تناسب ایجاب می کند که زنان بیش از مردان عهده دار این مسئوولیت شوند، و امروزه جامعه شغل مقدس پرستاری و واژه پرستار را زیبنده زنان می داند، ولی آنچه در فرهنگ اسلامی بیش از این حائز اهمیت است و باید همگام با این رسالت انجام گیرد، صیانت و محافظت از تقوی، حجاب، عفت و پاکدامنی، و شرافت و انسانیت است.
از دیدگاه اسلام، فعالیت زنان در اجتماع و مراتب شئونات جامعه تا آنجا آزاد و بدون مانع است که منافات و اصطکاکی با عفت و پاکدامنی آنان نداشته باشد و عفت عمومی جامعه را به مخاطره نیندازد. مرحوم علامه طباطبایی در مقاله ای تحت عنوان "مقام و موقعیت زن در اسلام" حدود معاشرت زن را در اجتماع، چنین بیان می کند:
زن در موضوع تعلیم و تربیت و روابط مشروع اجتماعی و معاشرت پسندیده کمترین تفاوتی با مرد ندارد و با این شرط که تظاهر به زینت و خودنمایی و عشوه گری ننموده و دامن به شهوت مردان نزند در توسعه معاشرت آزاد است.
بر این مبنا آنچه بیش از هر چیز باید مورد توجه زنان پرستار قرار گیرد و بدان اهتمام ورزند، مراعات عفت و حفظ حیثیت و شئونات زن در جامعه است. اصل جداسازی زن و مرد در جامعه اسلامی هم همین هدف را دنبال می کند.

ارزش ها
فطرت اجتماعی بشر از آغاز آفرینش به نوعدوستی و همدلی و مهربانی با همنوعان گرایش داشته است. این نوعدوستی و احساس پیوند و تعلق خاطر به یکدیگر، همگام با زندگی اجتماعی بشر در خانواده، قبیله و اجتماعات بزرگتر ظهور چشمگیر یافته است.
بر این اساس، آدمیان از آغاز حیات تا واپسین روزهای زندگی، خود را بی نیاز از این روابط و همدلی ها نمی بینند و سلامت جسم و جان خود را نیازمند مراقبت، پرستاری و همدلی دیگران می یابند.
ادیان الهی به ویژه اسلام، مومنان و جامعه ایمانی را در پیوند، احسان و مهرورزی نسبت به یکدیگر همانند پیکر واحدی می داند که هر فرد عضوی از آن محسوب می شود و هر گاه یکی از اعضاء دستخوش بیماری شود، قرار و آرامش از دیگر عضوها می رباید. امام صادق (ع) می فرمایند:
مومنان در احسان و نیکی به یکدیگر و مهر ورزیدن و مهربانی به هم، به سان پیکری هستند که هر گاه عضوی از آن به درد آید، اعضاء دیگر نیز به بی خوابی و تب با او همدردی می کنند.
ارزش حرفه ای
خدمت به همنوعان در سخنان پیشوایان ما به عنوان یکی از بهترین عبادت ها و ارزش های بزرگ شمرده شده است. خداوند متعال مخلوقات و آدمیان را افراد تحت تکفل خود می خواند و محبوب ترین و ارزشمندترین آنها را کسانی می داند که با مردمان، مهربانتر و در برآوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند.
امام صادق (ع) می فرمایند: هیچ مسلمانی حاجت مسلمان دیگری را روا نکند مگر اینکه خداوند به او خطاب کند: پاداش تو به عهده من است و کمتر از بهشت برایت نمی پسندم.
از طرفی بی توجهی به امور مسلمانان و بی اعتنایی به نیازهای آنان، از نظر اسلام موجب خارج شدن از زمره مسلمین است. یعنی کسی که در گشایش مشکلات و نارسایی های جامعه اسلامی اهتمام نورزد، نمی تواند خود را مسلمان بنامد. امام صادق (ع) می فرمایند: هر کس به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست. بنابراین پرستاری، که یکی از نمونه های روشن این نوعدوستی ها، خدمت ها، برآورده ساختن نیازها و اهتمام ورزیدن به امور مسلمانان است، از ارزشمندترین وظایف الهی، انسانی، اجتماعی و از روابط متقابل و خدادوستانه افراد جامعه است.
به این ترتیب پرستاری مسئوولیت با ارزشی است که محبوبیت اجتماعی و الهی را به همراه دارد و پرستار متعهد یکی از ارزنده ترین افراد جامعه محسوب می شود و رسالتی الهی – انسانی دارد. در این زمینه امام خمینی (ره) فرمودند:
شما متوجه باشید که این شغل را خدای نخواسته آلوده نکنید به جهات مادی، به جهات دنیایی، که هم کار کرده باشید و هم اجر الهی نبرده باشید. شما کاری بکنید که این شغل شما الهی باشد، برای خدا باشد، منافات ندارد اینکه برای خدا باشد لکن به شما هم مثلا اجری بدهند. اینها منافات با هم ندارد، شما توجه داشته باشید به اینکه با این بیماران خوشرفتاری کنید، کمک کنید آنها را، دلجویی کنید از آنها، اینها افسرده هستند، باید دلجویی کنید. این شغل از آن شغلهای بسیار ارزنده است.
ارزش و اهمیت پرستاری
پرستاری با توجه به موقعیت و رسالتی که دارد و نقشی که در جامعه ایفا می کند، در نظر رهبران الهی از جایگاه بلند و پرارزشی برخوردار است.
پیامبر گرامی اسلام در آخرین روزهای عمر خود، در آخرین خطبه ای که در مدینه ایراد کردند، پس از دعوت همه مردم به مسجد برای شنیدن آخرین سفارشها، برفراز منبر قرار گرفته و فرمودند: کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل (ع) محشور می کند، پس همچون درخشش برقی از صراط عبور می کند و کسی که در برطرف کردن نیازهای مریض تلاش و نیاز او را برآورده کند همانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش پاک می شود.
این سخن از دو جهت به ارزش و اهمیت پرستاری اشاره دارد. اول به لحاظ اینکه از آخرین سخنان پیامبر است و روشن است که انسان در آخرین روزهای عمر خود مهمترین و اساسی ترین دیدگاه هایش را مطرح می کند. از این رو می توان پرستاری را یکی از مهم ترین اصول انسانی و الهی دانست و بر اهمیت آن تاکید کرد. جهت دیگر، آثار پرارزش اخروی و معنوی و پاک شدن از گناهان است که گواهی گویا بر اهمیت ویژه پرستاری است. بنابراین پرستاری و مراقبت از بیماران و تلاش برای برآوردن نیازهای آنان می تواند آدمی را به درجات بلند و برکات معنوی برساند و این خود نشان حقیقت زیبای پرستاری است. همچنین در برخی از روایات آمده است که: هر کس به بیماری غذایی را که او میل دارد خوراند، خداوند از میوه های بهشت به او می خوراند.
بنابراین می بینیم که خدمت به بیماران به هر گونه ای، حتی غذا دادن به آنها که معمولی ترین کار پرستاری است، مورد ستایش و تقدیر خداوند خواهد بود و افزون بر محبوبیت در جامعه، آثار اخروی بلندی نیز به دنبال خواهد داشت. پرستاری می تواند یکی از بهترین راههای نزدیکی به خداوند و کمال انسان باشد. از این جهت باید به پرستاری به عنوان یک وظیفه انسانی- الهی نگریست و این نگرش می تواند نشاط و علاقه ویژه ای را در امر پرستاری ایجاد کند. پرستار با عشق ورزیدن به کار خود، بیمار را کانون توجه خود قرار می دهد و به او امید و آرامش افزونتر می بخشد. حتی در سفر مراقبت از بیمار از ضروریات است و اهمیت کار پرستار را در فرهنگ ما نشان می دهد.
ارزشمندترین پرستاری
پرستاری خدمتی زیبا و ارزشمند است. گاهی نیز عواملی بر این ارزش و زیبایی می افزاید و آن را در جایگاهی بس بلند جای می دهد که اشاره به پاره ای از آنها شایسته است:
1- اخلاص: میزان ارزش و والایی تلاش ها، فعالیتها و اعمال آدمی بسته به مقدار اخلاصی است که در روح و جان عمل او موجود است. هر چه درجه اخلاص برتر باشد، تلاش آدمی از جایگاهی بلندتر و ارزشی افزونتر برخوردار است و آثار و بهره ها معنوی، کمالات روحی و پاداش جاودان اخروی آن بیشتر خواهد بود. پرستاری نیز از اموری است که اخلاص و جلب رضایت خداوند بر زیبایی و ارزش آن می افزاید.
علی (ع) می فرمایند: بهترین عمل، عملی است که همراه با اخلاص باشد.
2- دشواری ها: همه فعالیت هایی که در مسیر اطاعت خداوند و به منظور انجام وظایف الهی انجام می گیرد، دارای قدر و منزلت است و یکی از اموری که به قدر و منزلت آن می افزاید دشواری آن است. هر چه کار مشکل تر باشد و تلاش بیشتری طلب کند ارزش و فضیلت آن بیشتر خواهد بود. این است که پیامبر گرامی فرمودند: برترین عمل ها سخت ترین آنهاست.
پرستاری نیز گاهی در موقعیتهای دشواری انجام می گیرد و احیانا مواردی از آن طاقت فرسا خواهد بود و این جاست که پرستاری از فضیلت و ارزشی برتر برخوردار خواهد شد.
3- قدر و منزلت بیمار: قدر و منزلت بیمار در پیشگاه خداوند نیز بیش از پیش بر ارزش پرستاری می افزاید. مقام علمی و معنوی شخص بیمار، زمینه ای است که ارج و منزلت پرستاری را افزون می کند. گاهی پرستاری از یک بیمار معمولی انجام می گیرد و گاهی بیمار کسی است که مورد توجه و عنایت خاص خداوند است. در این صورت می توان ادعا کرد که پرستاری از وی نیز بیش از پیش مورد توجه خداوند خواهد بود. رزمنده ای که در مسیر دفاع از اسلام، سلامتی خود را از دست داده است و گلوله ها و ترکش های دشمن بدن او را شکافته و به نقص عضو مبتلایش کرده است؛ از قرب و منزلتی برخوردار است که سایرین نیستند و / یا عالمی که عمری را در راه ترویج معارف الهی و پیشبرد اهداف پیامبر اکرم (ص) و هدایت جامعه سپری کرده است در نزد خدا منزلتی دیگر دارد. این قرب و منزلت ها ارزش و اهمیت پرستاری از آنان را افزون خواهد ساخت.
4- پرستاری از بستگان: پیوندهای خویش بین بیمار و پرستار از دیگر عواملی است که بر ارزشمندی پرستاری می افزاید و اجر و پاداش افزونی را به دنبال دارد. پرستاری از همسر، پدر، مادر، فرزند و بستگان و خویشان، اهمیت و ارزش افزون تری دارد که تحت عنوان پرستاری خانوادگی مورد بحث است.

پاسخی نشاط انگیز
طبیعت انسان های نوعدوست چنان است که اگر بتوانند به کسی خدمتی کنند یا گره از مشکل کسی بگشایند یا نیاز کسی را برآورند، احساس آرامش و رضایت خاطر می کنند و این پدیده زیبای فطری در امر پرستاری، ظهور و بروز روشنی دارد.
از آنجا که پرستاران نیاز بیماران را با انس گرفتن، کمک کردن و مراقبت از آنان برطرف می کنند و با این فعالیت ها دل بیمار را به دست می آورند و او را خشنود می سازند و رضایت پروردگار را تحصیل می کنند، خود نیز از خوشنودی و رضایت خاطر، سرشار می شوند و به آسودگی وجدان می رسند، چرا که با این نوعدوستی ها و همدلی ها به ندای فطرت و وجدان انسانی خود پاسخ مثبت داده اند.
دعای بیمار
از آنجا که بیمار در موقعیتی به سر می برد که موجب رقت قلب اوست و بیش از هر زمان دیگر، خود را نیازمند توجه دیگران می داند، اهتمام ورزیدن به امور او و ملاطفت و مهربانی در حق او مایه فزونی تشکر او خواهد شد و نه با زبان که با تمام وجود، قدردانی و سپاسگزار زحمات و حمایت های پرستار خود خواهد بود. بیمار بر اثر بریدن از تعلقات و دلبستگی های مادی و شکوفایی احساسات معنوی که از فطرت پاکش نشات گرفته است، در رحمت الهی فرو خواهد رفت. آن گاه دعاهایش قرین اجابت قرار خواهد گرفت و پرستار را که نزدیک ترین و دلسوزترین فرد به خود می بیند در معرض توجهات معنوی و دعاهای خود که همانند دعای ملائکه مستجاب است قرار خواهد داد.
محبوبیت الهی
محبوبیت اجتماعی پرستار و ارزش احسان و نیکی او بر کسی پوشیده نیست. راز این محبوبیت را از سخن پیامبر بشنویم که فرمود:
طبیعت قلب ها بر محبت و دوستی کسی که به آدمی احسان و نیکی می کند و بغض و دشمنی کسی که به انسان بدی روا می دارد نهاده شده است.
این صفت نیکوکاری، افزون بر محبوبیت اجتماعی، محبوبیت الهی را نیز به دنبال خواهد داشت. قرآن کریم به این مطلب اشاره کرده است که:
و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست دارد (سوره بقره، آیه 195).
و پرستاری راهی است برای ورود به جرگه نیکوکاران و در نهایت نیل به مقام محبوبیت الهی از این رو می نگریم که یکی از آثار ارزشمند پرستاری، محبوبیت در بین آحاد جامعه و در نزد خداوند است.
فروتنی
از دیگر آثار تربیتی و اخلاقی پرستاری برای هر پرستار، صفت ارزنده و برازنده تواضع است. بیشتر شکست ها و مشکلات انسان، ریشه در روح تکبر و خود بزرگ بینی او دارد. کفر و رانده شدن شیطان با تمام عبادت هایش از درگاه خداوند، بر اثر همین روحیه و خصلت زشت تکبر بود.
شیطان تکبر ورزیده و از کافران شد (سوره بقره، آیه 34). پرستار با انس و همنشینی با بیمار، خواه ناخواه به مبارزه با این روحیه زشت و خصلت شیطانی برمی خیزد و روح تکبر در او از بین می رود و فروتنی که از ویژگی های والای مومنان است در او تقویت می شود. و این خود زمینه بسیار مناسبی است برای آراسته شدن به این صفت ارزشمند انسانی.
بردباری
امام علی در نهج البلاغه می فرمایند:
اگر حلیم و بردبار نیستی خود را به حلم و بردباری بزن زیرا کم شده است کسی خود را شبیه قومی کند و از آنان بشمار نیاید.
پرستار بر اساس تعهد و مسئولیتش در برابر بیمار، باید با او که انباشته از درد و رنج است و از نظر روحی و روانی، در فشارهای گوناگون است، مدارا کند و با حلم و بردباری تمام، برخوردهای تند و ناهنجار او را تحمل کند و او را رنجیده خاطر نسازد و در حقیقت حلم و بردباری را با خود همراه کند و این خود گامی است بلند در راه کسب کمالات و به دست آوردن کرامتهای انسانی و عزت و بزرگی نفس که علی (ع) فرمود: هیچ عزتی همانند حلم و بردباری نیست (نهج البلاغه، صفحه 250، حکمت 113).
پرستاری و اجر اخروی
پرستاری بر مبنای ارزش و اهمیت ویژه و منزلت بلندی که در این دنیا دارد از آثار ارزنده معنوی و جایگاه والایی برخوردار است و این جایگاه و آثار معنوی، در واقع همان صورت ملکوتی و جلوه اخروی این پدیده ارزشمند در زندگی دنیاست. بنابراین اگر می بینیم که یک شبانه روز پرستاری از بیمار، محشور شدن با حضرت ابراهیم را در پی دارد یا تلاش برای رفع نیازهای بیمار، موجب پاک شدن از گناهان است، بخاطر تلاش ارزنده ای است که پرستار برای بیماری که مورد توجه خداست انجام می دهد و تمام ناملایمات پرستاری را با بردباری بر خود هموار می کند و بدینسان همان طوری که بیمار را از گناه پاک می کند، پرستار را نیز که همنشین و مانوس با اوست و زحمات او را متحمل می شود از گناه پاک خواهد کرد.
بیمار بر اثر احساس درد و ضعف و عوامل متعدد روحی و روانی مبتلا به بی حوصلگی می شود و احیانا رفتار ناهنجاری در پیش می گیرد و با اندک ناملایمتی تلخی می کند. اما پرستار با صبر و تحمل در برابر رفتار او با برخوردهای عاطفی و تحمل زحمات طاقت فرسا، او را به سوی سلامت جسم و آرامش خاطر سوق می دهد.
اگر می بینیم روایتی پاداش غذا دادن به بیمار را اینطور بیان می کند که خداوند از میوه های بهشتی به او می خوراند باید بدانیم که نیکی ها و زندگی الهی در این دنیا، بصورت پاداش های والایی در آخرت جلو می کند.
پرستاری و کمک به کسانی که از نظر جسمی ناتوانند در گفتار رسول گرامی اسلام از ارزش و آثار ویژه ای برخوردار است. پیامبر فرمودند: هر کس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری می دهد.

جایگاه اخلاق در پرستاری
اگر معنایی برای اخلاق قائل شویم باید آنرا چنین تعریف کنیم:
گرسنگان را سیر کردن، برهنگان را پوشاندن، بی خانمان ها را خانه دادن و این که همه فرزندان آدم باید سهمی کوچک از ثروت کلان، دانشها، امیدها، و بهداشت داشته باشند (جان میناردکینز).
اسلام علاوه بر اخلاق و روابط پسندیده ای که بطور عمومی برای آحاد جامعه، توصیه می کند، برای پرستاری به لحاظ موقعیت ویژه ای که دارد و آثاری که برخورد دیگران، به ویژه پرستار در بیمار به جای می گذارد، آداب و وظایف اخلاقی بخصوصی را توصیه کرده است، تا در پرتو آن، صحت و سلامت بیمار اعاده گردد و پرستار نیز به مکارم اخلاق و فضیلت های انسانی دست یابد.
گر چه روابط پرستار با بیمار را می توان در ابتدا به دو دسته مختلف، یعنی روابط درمانی و روابط عاطفی، اخلاقی و حمایتی تقسیم کرد، ولی این روابط در عمل از یکدیگر قابل تفکیک نیستند، یعنی نمی توان روابط درمانی را عاری و جدا از روابط اخلاقی و عاطفی دانست و صرفا به برخوردی خشک و بی روح اکتفا کرد. روح اخلاق، عاطفه و حمایت باید در تمام روابط و برخوردهای پرستار با بیمار حاکم باشد و عنصر اخلاق به طور گسترده و فراگیر در همه این روابط جلوه گر شود.
بیماری و بستری شدن برای او پدید آمده، روح او را آزرده ساخته است. جدا شدن از محیط خانه و خویشان و بستگان و ورود به محیط نامانوس و مواجهه با ابزار و افراد ناآشنای بیمارستان، او را دچار غربت و احساس تنهایی و بی کسی کرده است. ترس از وضعیت بیماری و احیانا عمل جراحی، از او فردی مضطرب و ناهنجار ساخته است. ناتوانی در انجام امور روزمره، باعث افسردگی او شده است و در نهایت عوامل بسیار دست به دست هم داده تا از بیمار، انسانی کسل، بی حوصله، مضطرب، حساس و افسرده بسازد. با توجه به این عوامل، ناهنجاری های بیمار را باید امری عادی و طبیعی تلقی کرد و مدارا با او امری لازم و ضروری دانست.
بیمار برای دست یافتن به وضعیت طبیعی روحی، نیازمند صبر، حلم، نرمی و مدارای پرستاری است. پرستار باید در مقابل هنجاری ها و کج خلقی های او واکنش آرام و محبت آمیز داشته باشد. درک موقعیت بیمار این امکان را به پرستار می دهد که ناهنجاری های او را امری عادی بشمارد و روح حلم و بردباری خویش را بر فضای محیط بیمار حاکم سازد.
اگر پرستار، بیمار خویش را درک نکند و موقعیت او را نشناسد، چه بسا این ویژگیهای روانی بیمار را امری غیرعادی و از روی غرض های شخصی بداند یا به حساب خصلتها و خصوصیات اخلاقی بیمار بگذارد که در این صورت، انگیزه بردباری در او ضعیف شده، در صدد تسویه حساب و مقابله به مثل برمی آید، که این امر، هم برای بیمار و هم برای پرستار زیان آور است، بیمار را ناهنجارتر و بیماری اش را افزون تر می سازد و پرستار را نیز دچار مشکل می کند و او را از بهره های معنوی و ارزشهای اخلاقی محروم می گرداند. از این جاست که نرمخویی و مدارا با بیمار را باید یکی ازاصول اولیه اخلاق پرستاری و برخورد با بیمار دانست و نرمش و عطوفت و مهربانی را لازمه پرستاری به حساب آورد.
اصولا نرمخویی و مدارا از فضیلت های اخلاقی و کرامتهای بزرگ انسانی است. توصیه فراوان روایات و متون اخلاقی به نرمخویی و مدارا، ناظر به اهمیت والای آن در رشد و کمال انسان است. به این روایت بنگریم که چگونه نرمخویی و مدارا را رهگشا و وسیله رسیدن به مقاصد عالی می داند.
علی (ع) فرمود: نرمخویی و مدارا کردن با دیگران، کلید کامیابی و رسیدن به مطلوب است.
پیامبر گرام، نرمخویی را از صفات خداوند شمرده و آن را محبوب خدا دانسته است آنجا که می فرماید: خداوند مداراکننده است و مدارا را در تمام امور دوست دارد.
روایتی دیگر، مدارا کردن با مردم را ثمره اندیشه می داند: علی (ع) فرمودند: ثمره اندیشه، مسالمت و مدارا با مردم است و بنگرید که پیامبر اکرم (ص) ارزش و جایگاه نرمخویی را چه زیبا ترسیم کرده است: سخت نگرفتن بر مردم، نیمی از ایمان است و مسالمت و نرمخویی با آنان، نیمی از زندگی آسوده است.
با توجه به والایی و ارجمندی این ویژگی و آثار ارزنده ای که به دنبال دارد، می توان آن را یکی از نشانه های جامعه ایمانی و زندگی اسلامی دانست و سلامت و مصونیت جامعه را از تضادها و برخوردهای نامطلوب و غیرمعقول، مرهون آن شمرده و با به کارگیری این خصلت پسندیده به آرامش مطلوب اجتماعی دست یافت. این است که امام علی (ع) فرموده است: بهترین خصلت ها نرمخویی است.
آنچه ضرورت به کارگیری این ویژگی زیبا را در امر پرستاری دو چندان می سازد، موقعیت و وضعیت روحی و روانی بیمار است که به آن اشاره شد. نرمخویی و مدارا با بیمار به معنی سخت نگرفتن، مسالمت، تساهل، سازش و همراهی و همدلی با اوست. مدارا، ناهنجاری های بیمار را برطرف می کند و از یک بیمار تندخو و بی حوصله فردی آرام و صبور می سازد. از این جاست که اضافه بر توصیه های فراوانی که در روایات، درباره نرمخویی و مدارا با مردم شده است، سفارش هایی در خصوص مدارا با بیماران رسیده است.
در آیین اسلام، از یک سو نرمخویی و مدارا با بیمار مورد تاکید و سفارش قرار گرفته و از سوی دیگر به خشم آوردن، دلتنگ ساختن و آشفته خاطر کردن بیمار، نکوهش شده است. امام صادق فرموده است: دعای سه کس مستجاب است: یکی از آن سه کس، بیمار است، پس او را به خشم نیاورید و آشفته خاطر نکنید.
از این جا معلوم می شود که بیمار را به خشم آوردن و عرصه را بر او تنگ کردن و آرامش خاطر او را ربودن، گناهی است بزرگ که چه بسا بر اثر آن بیمار دلتنگ شود و دعای او علیه کسانی که او را آزرده خاطر ساخته اید به اجابت رسد. چرا که بیمار در موقعیتی معنوی و روحانی قرار داد و دعایش مستجاب است. از این رو، پرستار باید از برخوردهایی که موجب ناراحتی و خشم بیمار می شود جدا خودداری کند و او را رنجیده خاط نسازد.
حمایت از بیمار
وضعیتی که در دوران بیماری برای بیمار پدیدار می شود، موجب نگرانی و احساس تنهایی و بی پناهی اوست. بیمار در این هنگام بیش از نیازهای درمانی، محتاج حمایت های عاطفی و تشنه انس و محبت است و همچون کسی که پناه خود را از دست داده است، در پی پناهی است که از او حمایت کند. در این موقعیت دشوار، بیمار باید احساس کند که در وضعیت جدید، تنها و دور از نظر دیگران نیست و اطرافیان به او و سلامت و بهبود او توجه دارند. در این میان، پرستار است که باید با حرکتها، سخنان، برخوردها و روابط پسندیده این حمایت ها را ابراز کند و به بیمار اطمینان دهد که نگران سلامت اوست.
درک این نیاز اساسی بیمار، می تواند زمینه ساز برخوردی مناسب و مطلوب با بیمار و موجب موفقیت و ارجمندی پرستار باشد. بنابراین، نخستین گام برای برقراری رابطه ای مطلوب با بیمار، شناخت جایگاه ارزشی پرستاری و توجه به اهداف بلندی است که در این مسیر باید دنبال شود.
مهربانی و عطوفت
مهر و عطوفت از اصول رستگاری و تقرب به خدای متعال است. علی (ع) در نهج البلاغه می فرمایند: با زیر دست خود از سر مهر و رحمت برخورد کن تا آنان که برتر از تو هستند با تو این چنین کنند و به نقل از پیامبر آمده است:
خداوند جز بر بندگانی که با رحم و شفقت هستند رحم نمی کند. و نیز می فرمایند: خداوند مهربان است و انسانهای مهربان را دوست دارد و رحمتش را بر هر انسان مهربانی فرو می فرستد.
در این میان کسانی که زیردست ضعیف اند یا مبتلا به بیماری هستند بیش از هر کسی احتیاج به مهربانی و عطوفت پرستار دارند. امام صادق می فرمایند:
مردم دو دسته اند: یک دسته مبتلا به بیماری هستند و دسته دیگر در سلامت به سر می برند. بنابراین نسبت به مبتلایان مهر بورزید و از آنان دلجویی کنید و بر عافیت و سلامتی خداوند را سپاس گویید.
این ویژگی از صفات پرستاران است. رهبر کبیر انقلاب خطاب به پزشکان و پرستاران فرمودند:
سر و کار با یک عده ای دارید شما و خصوصا پرستارها که اینها بیمارند، دل شکسته اند، احتیاج به پرستاری روحی دارند، احتیاج به آرامش روحی دارند و شما با این مریض ها، با این بیمارها هر چه محبت بکنید و هر چه پرستاری مادرانه و خواهرانه و برادرانه و پدرانه بکنید این در روحیه بیمار موثر است و برای خوب شدن، سرعت خوب شدن بیماران نیز موثر است و در بارگاه خدای تبارک و تعالی خدمت به این جمعیت، خدمت به این بندگان خدا بسیار ارزشمند است.
تنها نگذاشتن بیمار
یکی از شیوه های مهم حمایت از بیمار، تنها نگذاشتن او است. بیماران غالبا نگران بیماری خویشند. پدیده بیماری، احساس غربت و تنهایی بیمار و ناتوانی او از انجام بعضی از امور عادی و روزمره زندگی و بازماندگان از کار و تلاش، از عواملی هستند که احساس نیاز به مراقبت را در بیمار بوجود می آورند. اگر بیمار تنها نهاده شود و احساس تنهایی کند، رنج افزون تری می برد. اما همراهی و همدلی با بیمار می تواند او را از نگرانی ها رهایی بخشد و مایه دلگرمی و آرامش وی شود. بر این اساس تنها نگذاردن بیمار همواره مورد توجه معصومین بوده است. امام صادق فرمودند: نشستن تو نزد بیمار و تنها نگذاردن او بهتر و بالاتر از این است که او را رها سازی و نمازت را در مسجد به جای آری.
مجالست با بیمار، افسردگی و نگرانی او را کم می کند و به او اطمینان می بخشد، به ویژه روایت است که مردی که مبتلا به آبله بود بر پیامبر اکرم و اصحابش وارد شد و آنان مشغول غذا خوردن بودند، آن مرد هر کجا نشست حاضران از کنار او برخاستند، پس پیامبر او را نزد خود نشاند.
می نگریم که پیامبر رحمت که الگوی رفتار و کردار ماست، چگونه شخصی را که همگان به خاطر بیماری از او گریزانند، در کنار خود می نشاند و این عمل جز برای حمایت از بیمار و دلجویی از او نیست.
پیامبر اکرم می فرماید:
درد و بیماری فاطمه آغاز می شود و خداوند عزوجل حضرت مریم، دختر عمران را به سوی او می فرستند تا از او پرستاری کند و انیس او باشد.
بر این اساس، پرستار وظیفه دارد با انس گرفتن با بیمار خویش، این نیاز اساسی او را برآورده سازد و او را در پرتو حمایت های عمیق خود تسکین دهد.
دعا برای بیمار
دعا و نیایش یکی از موثرترین روش های درمانی بیماران و از مهمترین درجات تقویت روحیه آنان است. دعا آثار شگفت انگیزی در شفای بیماران دارد و بسیاری از بیماران با دعا و نیایش بهبود یافته اند. دعا بهترین عامل تقویت روح بیمار است، به او امید می بخشد و او را متوجه قدرت لایزال الهی می کند و میان او و خداوند قادر متعال پیوند برقرار می کند. بر اثر ارتباط معنوی، آرامش و اطمینانی شگفت آور نصیب بیمار می شود و اضطراب و نگرانی او از میان می رود.
دعای پرستار برای بهبود بیمار، صرف نظر از آثار ارزنده ای که دارد، از اموری است که نشانه علاقه پرستار به بهبود و سلامت بیمار است. پرستار با این شیوه می تواند اعتماد و اطمینان بیمار را به خود جلب کند و او را با حمایتهای خویش بهره مند سازد.
پیشوایان دین در این باره فرموده اند که هر گاه به دیدار بیماری می روید، برای او دعا کنید و از خداوند شفا و سلامتی او را بخواهید. از امام صادق (ع) نقل شده است که پیامبر گرامی فرمود: برای بیمار دعا کنید و این چنین بگویید:
خداوندا! او را به شفای خود شفابخش و به دوای خود مداوا کن و بیماری او را به عافیت و سلامتی مبدل ساز. دعای پیامبر اکرم (ص) برای شفای علی (ع) به هنگام پرستاری از وی، می تواند دستورالعمل باشد برای تمام پرستارانی که می خواهند مسئولیت پرستاری خود را زیبا و کامل به انجام رسانند:
خداوندا! علی را شفابخش و سلامتی را به او بازگردان که من به خاطر بیماری او تا صبح نخوابیدم.
امیدواری دادن
علی (ع) ضرورت امید را چنین بیان می کند:
به آنچه امید نداری امیدوارتر باش از آنچه به آن امید بسته ای، که موسی بن عمران (ع) به سوی کوه طور رفت تا برای خانواده اش مقداری آتش تهیه کند که خداوند با او سخن گفت و با پیامبری خویش بازگشت، و ملکه سبا از دیار خود به سوی سلیمان رفت و نزد سلیمان ماند واسلام آورد، و ساحران فرعون برای کسب عزت و عظمت حرکت کردند و مومن بازگشتند.
البته امید وقتی ثمر می دهد که به مبدا قدرت یعنی خداوند متعال متصل و وابسته باشد که در روایتی آمده است: فقط به خدای سبحان امید بورزید که می فرماید: قسم به عزت و جلالم، همانا امید هر کس را که به غیر من امید ببندد به یاس مبدل خواهم کرد.
پیامبر گرامی اسلام در ارتباط با امید دادن به بیمار فرموده اند:
هر گاه به بیمار وارد شدید، او را به سلامت و طول عمر امیدوار سازید، گر چه امیدوار ساختن در قضا و قدر موثر نیست ولی بیمار را دلخوش می سازد و باعث آرامش و تسکین او می گردد.
امام خمینی (ره) در این باره خطاب به پزشکان و پرستاران چنین فرموده اند:
چیزی که بسیار اهمیت دارد برای پزشکان و پرستاران و آنهایی که تماس با مریض ها و بیمارها و مجروحان دارند این است که روح عطوفت در آنها باشد. یکی از اموری که کمک می کند به خوب شدن مریض ها و اعاده صحت برای آنها، این است که پزشک آنها، پرستار آنها، به آنها تقویت روانی بدهد. اگر انسان اعتقادش شد خوب می شود از این مرض، این کمک می کند به اعاده صحت و اگر نظرش اینطور شد که در این مرض دیگر خوب نمی شود، این او را رو به هلاکت زودتر می برد و این به عهده پزشکان و پرستارهاست. چه پرستارها از خانم ها و برای خانم ها باشند و چه آقایان و برای آقایان باشند، این نکته را باید در نظر داشته باشند که عطوفت به آنها و امید دادن به آنها و وعده سلامت به اذن الله برای آنها، کمک می کند به صحت آنها، کمک شماست برای کارهایی که انجام می دهید. هر چه خوب رفتار کنید با آنها، برای شما پیش خدای تبارک و تعالی اجر است. فرضا یک مریض به نظر شما حتما از این مرض نجات پیدا نمی کند، لکن اولا اینکه دست غیب هم در کار هست که آن ماورای نظر امثال ماست و شما هم مایوس نباشید و ثانیا اینکه چه بهتر که یک مریضی که از این دنیا می خواهد برود با دل خوش از پیش شما برود، با امید باشد، اینطور نباشد که به او گفته بشود تو خوب نمی شوی، همین در زود مردن او و در طولانی شدن مرض او کمک می کند و با دل افسرده از این دنیا می رود، لکن اگر به او امید دادید، محبت کردید به این مریض ها که افسرده اند، اکثرا، اگر اینطور باشد بر فرض اینکه از این دنیا هم برود با یک روح امیدوار و شیرین از این دنیا می رود، و این برای شما ارزشمند است.
در امیدواری دادن به بیمار از پیامبر اکرم روایت است که به بیماران می گفتند:
نگران بیماری خود نباش، چیزی نیست، این بیماری موجب پاک شدن تو از گناهان است ان شاا…
از امام رضا (ع) نقل است که فرمودند:
بیماری برای انسانهای با ایمان، پاک شدن از گناهان و رحمت است و برای کافران، عذاب و دوری از رحمت خداوند است. و البته بیماری همواره دامنگیر مومن است، تا جایی که گناهی برای او باقی نماند.
پیامبر گرامی فرمودند:
بیمار چهار ویژگی دارد: گناهی بر او نوشته نمی شود، خداوند به فرشته ای که بر او گمارده شده است فرمان می دهد که هر خیر و نیکی که در هنگام صحت و تندرستی انجام می داده است برای او بنویسد و آن بیماری به هر عضوی وارد شود اثر گناهان را از آن عضو خارج می کند، و بنابراین اگر در آن بیماری از دنیا برود، آمرزیده از دنیا رفته است و اگر زنده بماند پاک و بدون گناه زندگی را از سر می گیرد.
و امام صادق فرمودند:
بیداری یک شب در پرستاری از بیماری که نصیب مومن شده است در ارزش همانند عبادت یک سال است.
و علامه طباطبایی می فرمایند:
یک شب پرستاری و مراقبت از بیمار برابر 70 سال عبادت من است.
امام سجاد می فرمایند:
مومن هر گاه به تب مبتلا گردد، گناهانش همچون برگ درخت فرو می ریزد و در هر زمان که در بستر بیماری ناله کند، ناله او تسبیح (سبحان الله گفتن) است، و فریادش تهلیل (لااله الاالله گفتن) است و پهلو به پهلو شدنش در بستر بیماری، همانند کسی است که با شمشیر خود را در راه خدا جهاد می کند. بنابراین اگر به سلامت به جمع برادران مومن و دوستانش باز گردد و به بندگی خدا روی آورد از گناهانش پاک شده است، پس خوشا به حال او اگر در آن حال به گناه روی نیاورد و وای بر او اگر دوباره به گناه روی آورد و عافیت و تندرستی در نزد ما اهل بیت از بیماری محبوب تر است.
با این اوصاف، پرستار با ایجاد فضای معنوی و توجه دادن بیمار به معنویت، ذکر دعا، مناجات و توسل، می داند روح نیاز به خدای بزرگ را در بیمار قوت بخشد. بیمار نیز بر اثر اتصال و پیوند با حضرت ربوبی، بذر امید و آرامش و بهبود را در خود بارور می سازد که موسی بن جعفر فرمودند:
هر دری دعایی دارد که هر گاه آن دعا به بیمار الهام شود خداوند به شفای او اذن می دهد. از امام صادق (ع) روایت شده است که:
یاد ما اهل بیت شفای از تب، بیماری ها و تردید است.
گفتن غم و غصه و افشای ناراحتی های پرستار نزد بیمار در اسلام منع شده است. امام باقر (ع) فرمودند هرگز غم و غصه خود را نزد بیماران نبرید و افشا نکنید. بنابراین بر پرستار است که برخوردی عادی و از روی نشاط با بیمار داشته باشد و از جاری ساختن کلماتی که حکایت از دشواری و خطرناک بودن بیماری یا غم و غصه پرستار است بپرهیزد.
امام صادق (ع) می فرمایند:
به اهل بلا و کسانی که مبتلایند نگاه غیرعادی نکنید که موجب حزن و اندوه آنان می شود و نیز از پیامبر گرامی روایت است که:
از نگاههای پیوسته به مبتلایان و جذامیان پرهیز کنید چرا که موجب اندوه و نگرانی آنان می شود.
بنابراین پرستار در هر حال باید از نگاههای تند و غیرعادی به بیماران اجتناب ورزد تا اسباب ناراحتی او نشود.
از پیامبر گرام اسلام نقل شده است که توصیه فرمودند: در برابر بیماری که محدودیت غذایی دارد نباید عیادت کننده و پرستار چیزی بخورند که اجر عیادت را کاهش می دهد.

مراقبت از بیمار
پرستاران بطور مداوم، 24 ساعته از بیماران مراقبت بعمل می آورند. آنها به بیماران کمک می کنند تا در صورت توانایی، آنچه را می خواهند برای خود انجام دهند. بیماران را تحت مراقبت قرار می دهند تا مطمئن شوند تنفس آنها مناسب است و به اندازه کافی مایعات و غذا دریافت می کنند. در خوابیدن و استراحت کردن آنها را یاری می دهند تا از راحت بودن آنها مطمئن شوند. مشکلات دفع ادرار و مدفوع آنها را برطرف می سازند، مانع از رسیدن صدمه به بیماران می شوند. مثلا از سفت شدن مفاصل و ایجاد زخم بستر که در اثر بی حرکت بودن ایجاد می شود، پیشگیری می کنند.
پرستار غالبا برای پیشگیری از اتفاقات آینده، نسبت به آنچه از شخص می داند، بطور مستقل تصمیم می گیرد. برای مثال ممکن است تصمیم بگیرد هر دو ساعت بیمار را روی پهلو پچرخاند تا از بروز زخم بستر جلوگیری شود، هر چند، ممکن است در این رابطه با پزشک مشورت کند. زیرا احتمال دارد چرخاندن بیمار باعث بروز مشکلات دیگر شود. برای مراقبت کردن از بیمار، پرستار از دانش داروشناسی و فن پرستاری استفاده می کند.
پرستار علاوه بر مراقبت کردن از بیمار، حمایت و رضایت بیمار و خانواده او را نیز بعهده دارد. زمانی که بهبود بیمار امکان پذیر نیست، پرستار به او کمک می کند تا مرگ را با آرامش بپذیرد.
در مراقبت کردن از بیمار پرستار حدود مراقبت ها را تعیین می کند.
همکاری با پزشک به منظور بهبودی بیمار
در هنگام بیماری معمولا پزشک بیمار را معاینه می کند، مشکل او را تشخیص می دهد و نوع درمان را انتخاب می کند. در گذشته پزشک به تنهائی بیمار را معاینه می کرد و مشکلات او را تشخیص می داد. اما امروزه نقش پرستار در ارزیابی و تشخیص مشکلات بیمار حائز اهمیت است. در مناطق دوردست بستری کردن بیمار و مدیریت اجرای مراقبت ها را پرستار بعهده دارد، و تنها بیمارانی که دچار وضعیت بحرانی هستند به مراکز درمانی بزرگ ارجاع داده می شوند.
در هر بیمارستانی پرستاران نوعی از مراقبت ها را اجرا می کنند. مثلا ممکن است پزشک، عمل جراحی، استراحت در تخت و چند درمان تخصصی دیگر را تجویز کند اما از این میان تنها عمل جراحی را خودش انجام دهد. اگر بیمار به تزریق مایعات داخل وریدی نیاز داشته باشد، نوع مایع داخل وریدی، دارو و برقراری جریان تزریق داخل مایع وریدی را پرستار مهیا می کند. او در حالی که پانسمان را عوض می کند، ترمیم زخم را نیز تحت نظر دارد و برای تسکین درد دارو می دهد. بعضی از پزشکان در هنگام تجویز مسکن دستور می دهند "در صورت نیاز داده شود" و بدین صورت پرستار را در دادن دارو آزاد می گذارند.
پرستار غالبا روند بهبودی را تحت کنترل دارد تا بهبودی بدون عوارض جانبی ایجاد گردد. از آنجائیکه پرستاران بیش از دیگران با بیمار در تماس هستند. غالبا قبل از هر کسی متوجه مشکلات بیمار می شوند.
هماهنگ کردن مراقبت از بیمار
پرستار با همکاری اعضاء دیگر گروه مراقبت درمانی از بیمار مراقبت می کند. او به پزشک و پرستاران دیگر، فیزیوتراپ و متخصصین دیگری که در مراقبت کردن از بیمار سهیم هستند، همکاری نزدیک دارد. در بعضی از بیمارستانها گروه های درمانی باتفاق هم برای مراقبت از بیمار برنامه ریزی می کنند.
پرستار کسی است که کار اعضاء گروه درمانی را هماهنگ می کند و بر اجرای طرح نظارت مستقیم دارد. برای مثال، وقت آزمایشگاه را تعیین و نتیجه آزمایش را پیگیری می کند. انجام درمانها را تحت نظارت و ارزیابی قرار می دهد تا مطمئن شود که قبل از ترخیص بیمار کلیه نیازهای او در نظر گرفته شده باشد.
پرستار غالبا طبق اصول پرستاری بر انجام مراقبت ها نظارت دارد. کار خدمه ای که اتاق بیمار را تمیز می کند را مورد بررسی قرار می دهد. اطمینان حاصل می کند که غذای بیمار به اندازه کافی مناسب و بهداشتی است. در صورت لزوم، خانواده نحوه درست انجام مراقبت ها را از پرستار آموزش می بینند. این آموزش شامل نحوه استفاده از روشهای سنتی در کنار مراقبت های مدرن پزشکی است. پرستار از خانواده بیمار حمایت می کند تا آنها بتوانند با محبت مراقبت ها را برای بیمار انجام دهند. مسئولیت نهائی کیفیت مراقبت هائی که بیمار، در طول بستری شدن در بیمارستان دریافت می کند، را پرستار بعهده دارد.
در هماهنگ کردن تلاش دیگران، پرستار همیشه بیمار را در مرکز امور قرار می دهد.
محافظت از بیمار
هنگامی که شخص بیمار و ضعیف می شود. نسبت به صدمه دیدن و عفونت آسیب پذیرتر می شود. یکی از مهمترین مسئولیت های پرستار در ارتباط با محافظت از بیمار، مطمئن شدن از امنیت و بهداشت محیط است. مخصوصا پرستار تمام احتیاطات لازم را بعمل می آورد تا از شیوع عفونت بیمار به دیگران پیشگیری شود.
پرستار تمیزی بیمار، نظافت اتاق بیمار، جوشاندن آب و سالم بودن آن، استریل بودن سر سوزن و اشیائی که در انجام فرآیندها بکار می رود، دور کردن اشیاء آلوده و جمع آوری سرسوزن و اشیاء تمیز مصرف شده را تحت نظارت دارد. پرستار قبل و بعد از انجام مراقبت ها و همچنین در فاصله مراقبت کردن از بیماران، با دقت دستها را می شوید.
پرستار شان و احترام بیمار را نگهمیدارد. او سعی می کند بیمار را از پریشانی و خجالت کشیدن محفوظ دارد. در هنگام عوض کردن لباس بیمار، خلوت او را رعایت می کند. پرستار غالبا سلامت جسمی بیمار را در نظر دارد تا اطمینان حاصل کند که احتمال فرو افتادن از تخت، زمین خوردن در هنگام راه رفتن و لیز خوردن بر سطح خیس برای بیمار وجود ندارد. او سعی می کند از بیمار در برابر چیزهای زیان آور محیط محافظت بعمل آید.
آموزش بیمار و خانواده
آموزش اصول بهداشتی در جهت بالا بردن سطح بهداشت جامعه و پیشگیری از بروز بیماریها مهمترین وظیفه پرستار است. در زمان بیماری، پرستار مواردی را برای بیمار تشریح می کند تا بیمار با رعایت کردن آنها به بهبودی خود کمک کند. برای مثال، بعد از عمل جراحی به او یاد می دهد که با سرفه کردن و نفس عمیق کشیدن از بروز ناراحتیهای ریوی پیشگیری کند. نحوه استفاده کردن از چوب زیربغل (عصا) را در موقع راه رفتن به بیمار یاد می دهد. روش اندازه گیری قند خون را به بیماران دیابتی آموزش می دهد.
پرستار در هنگام کار کردن با بیمار فرصتی را ایجاد می کند تا به بیمار یاد دهد که چگونه از خودش مراقبت کند. نحوه بهتر شدن رژیم غذایی، غذا خوردن، پاکیزگی، بهداشت محیط، ورزش کردن، خوابیدن، استراحت کردن و خلاصه تمام چیزهائیکه به نوعی در سلامت زندگی بیمار موثر است را به بیمار و خانواده او آموزش می دهد.
قبل از اینکه بیمار بیمارستان را ترک کند نحوه مراقبت کردن درخانه را به بیمار و خانواده او آموزش می دهد. برای مثال غذا دادن را به اعضاء خانواده بیمار یاد می دهد.
نحوه کم کردن تاثیر توانائیها را بر زندگی طبیعی به آنها می آموزد تا افراد با کیفیت بهتری زندگی کنند.
حمایت از بیمار
پرستاران در بحرانی ترین دوران زندگی مردم در کنار آنها هستند. در زمان تولد، آسیب دیدن، مریض شدن و زمانی که مرگ به سراغ آنها می آید، پرستاران در کنار مردم هستند، مردم مهمترین مسائل و جزئیات زندگی خود را با پرستار درمیان می گذارند. آنها در برابر پرستاران لخت می شوند و برای انجام مراقبت های دردناک به آنها اعتماد می کنند.
پرستاران 24 ساعته در کنار تخت بیماران حضور دارند. در هنگام رنج کشیدن و زمانیکه بعلت درد، تب و یا احساس بیکسی نمی توانند بخوابند پرستاران در کنارشان هستند. پرستاران برای غذا دادن، حمام دادن و حمایت کردن از آنها آماده می باشند.
پرستاران در طی گذراندن دوران طولانی آموزش پرستاری برای مراقبت کردن از بیماران و ارتباط برقرار کردن با آنها آماده می شوند. آنچه مدافعه خوانده می شود عبارتند از: حمایت کردن ازبیمار، صحبت کردن بخاطر بیمار و در صورت لزوم وساطت و شفاعت کردن از بیمار می باشد. این مدافعه قسمتی از مراقبت های پرستاری و بخشی از صمیمیت و صداقتی است که بین پرستار و بیماری که در یک محیط بهداشتی از مراقبت های ویژه پرستاری برخوردار می شود بوجود می آید.
روشهای مداخله و برقراری تعامل با بیمار و خانواده او
ارتباط غیرکلامی: در بسیاری از موارد، عکس العمل بیمار با شخص حادثه دیده، در ارتباط با شیوه رفتار پرسنل است. مثلا اگر گروه مضطرب باشند، سطح اضطراب بیمار و خانواده او نیز بالا می رود، و برعکس اگر پرسنل وضعیت آرام و کنترل شده ای داشته باشند، می توانند اضطراب بیما را تخفیف داده و میزان همکاری او را با تیم درمانی افزایش دهند. تماس چشمی، حالت چهره و لمس، از مهمترین راههای برقراری ارتباط غیرکلامی است.
وقتی مادری نگران است وجود پرستار در کنار او می تواند اضطراب او را کاهش دهد. ارتباط غیرکلامی گاهی بسیار قویتر از ارتباطات کلامی عمل می کند. در مواردی که ارتباط لمسی امکان پذیر نباشد، مثل سوختگیها، و یا بیماران کوادری پلژی، شاید تنها راه برقراری ارتباط غیرکلامی تماس چشمی باشد. حالت چهره نیز می تواند گویای بسیاری از مسائل مانند آرامش، اضطراب و ترس باشد اما مهمترین راه ارتباط غیرکلامی، تماس فیزیکی است. گرفتن دست بیمار، گذاشتن دست روی شانه های او یا دست کشیدن به سر او بسیار مهم است. همه انسانها نیاز به لمس شدن دارند و در هنگام استرس، لمس بیمار می تواند بسیار آرامش بخش باشد. البته باید به این مسئله هم توجه داشت که همه افراد از لمس شدن خوششان نمی آید.
ارتباط کلامی: توسط صحبت کردن می توان بیشترین ارتباط را با افراد برقرار کرد. لحن صدا می تواند بسیاری از مسائل را بیان نماید. (اضطراب، بیش از آنکه روی سایر علائم رفتاری تاثیر بگذارد در صدا منعکس می شود). تند صحبت کردن می تواند نشانه ای از استرس بالا باشد باید دانست که یک توضیح کوتاه به بیمار و خانواده اش معمولا بسیار موثر واقع می شود.
حمایت از خانواده: گاهی اوقات خانواده نیز درگیر حادثه می شوند و نیاز به کمک دارند. گاهی امکان ماندن خانواده در کنار بیمار وجود ندارد، اما در نخستین فرصت باید خانواده را با بیمار روبه رو کرد. در ضمن، افراد خانواده می توانند در حل مشکلات بیمار بسیار مفید باشند و جهت کسب تطابق و سازگاری به او کمک نمایند.

پرستاری در فرهنگ اسلامی
در فرهنگ اسلامی و تعابیر قرآنی، آن هنگام که پرستار برای یاری انسان نیازمندی تلاش می کند و نیازهایش را برمی آورد، مثل آن است که او را از مرگ رهایی بخشیده و بدین کار، موجبات خرسندی خداوند را فراهم کرده است؛ زیرا پرستاری که با تلاش خویش جان مجروح یا بیمار ناتوانی را نجات می دهد و برای بهبودی وی فعالیت می کند، به یقین او را زنده کرده است و هر که فردی را زنده کند و به جامعه پر تلاش انسان ها باز گرداند، مثل آن است که خدمتی شایان به همه مردمان کرده است. قرآن کریم در آیه 32 سوره مائده در این باره می فرماید: "و هر کس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است.
باید تاریخ پرستاری در اسلام را از پرستاری حضرت فاطمه علیهاالسلام دانست. حضرت زهرا علیهاالسلام در جنگ احد از پدر بزرگوارش پرستاری نمود و با چهارده تن از زنان مسلمان از زخمی ها پرستاری کردند.
پیامبر گرامی نیز در این زمینه می فرماید: هر کس برای برآوردن نیاز بیماری بکوشد چه آن را برآورده سازد و چه نسازد، از گناهانش پاک می شود مانند روزی که از مادر زاده شده است.
پرستاری از مجروحان و کمک به ناتوانان، در فطرت و نهاد هر انسانی وجود دارد که حاکی از اهمیت آن در زندگی اجتماعی است. سیره رهبران الهی نیز همواره بر این بوده که در میدان انجام کارهای پسندیده، گوی سبقت را از همه انسان ها بربایند و انسان کامل عصر خویش و الگو برای آیندگان باشند تا بدین ترتیب، بزرگ ترین مشوق انسان ها در عمل به نیکی ها گردند. یکی از کارهای نیک ،" پرستاری" از بیماران است و رهبران الهی نیز بدان همت می گماردند.
پرستاری در اسلام
آغاز پرستاری در اسلام با شروع جنگ های مسلمین و جهاد بوده است. در این جنگ ها؛ هم بانوان خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و هم سائر زنان مسلمان در خدمت پرستاری سهیم بودند. و باید تاریخ پرستاری در اسلام را از پرستاری حضرت فاطمه علیهاالسلام دانست. حضرت زهرا علیهاالسلام در جنگ احد از پدر بزرگوارش پرستاری نمود و با چهارده تن از زنان مسلمان از زخمی ها پرستاری کردند.
دیگر پرستاران صدر اسلام عبارتند از: ام عماره(انیسه)؛ میمونه؛ رفیده؛ ام سلمه؛ ام عطیه و حضرت زینب کبرا علیهااسلام که از پنج امام در زمان های مختلف پرستاری نمود.
زینب نقش نگهدارى از قیام خون بار حسینى را بر عهده داشت که ‏قطعا اگر او این بار را بر دوش نمى‏گرفت، خون سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین صلوات الله علیه پایمال مى‏شد و بسیار دشوار بود که نهضت ابى عبدالله علیه السلام به مردم‏ اعلام و ابلاغ گردد و شاید بدون اسارت خاندان رسول الله و پیش‏تازى عقیله بنىهاشم علیهاالسلام در رسوا نمودن هیئت‏ حاکم، و تبلیغ او از انگیزه قیام برادرش، یزیدیان به هدف پلید خود نائل مى‏آمدند و نام رسول الله صلى الله علیه و آله را نه تنها از مناره‏هاى مساجد بلکه از تاریخ، پاک و محو مى‏کردند و این از نیّات ‏شوم آنان بود.
پرستاری حضرت یوسف (ع)
زمانی که حضرت یوسف (ع) در زندان مصر بود، به زندانیان خدمت می کرد. خدمات او به زندانیان به گونه ای بود که توجه آنان را به سوی خود جلب کرد، به طوری که آن حضرت را از نیکوکاران می دانستند. در این مورد در تفسیر بخشی از آیه 36 سوره یوسف؛ "ما تو را از نیکوکاران قرار دادیم"؛ به نظر عده ای از مفسرین، حضرت یوسف (ع) در زندان از بیماران زندانی، پرستاری و نیازهای آنان را برآورده می کرد. به این دلیل او را از نیکوکاران می دانستند.
نُسَیبه، پرستار با ارزش
تاکید اسلام بر بزرگداشت کار پرستاری و سفارش به انجام آن، باعث شده بود که بسیاری از اصحاب رسول خدا اعم از زن و مرد، به این کار اهتمام ورزند.
"نسیبه" یکی از زنان صدر اسلام است که با پیامبر صلی الله علیه و آله بیعت نمود. وی بیشتر روزها روزه دار بود و از عبادت خداوند غفلت نمی ورزید. این زن شجاع و با شهامت، در جنگ های احد، حنین، حدیبه و یمامه شرکت داشت و همواره مَشکی بر دوش می کشید و خورجینی نیز در برداشت و هر جا تشنه ای می یافت و یا ناله مجروحی را می شنید، بی درنگ بر بالینش حاضر می شد. وظیفه او، رساندن آب به سربازان و نیز مداوای زخمیان بود.
حضرت زینب، پرستار نهضت حسینى
حضرت زینب علیهااسلام در سال پنجم هجری از مادری چون فاطمه زهرا علیهااسلام متولد شد و در دامان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام پرورش یافت. یکی از سیره های عملی زندگی این بانوی الهی، پرستاری و دستگیری از حال بیماران و درماندگان بود. اتفاقات سختی که در طول حیات سراسر مرارت بار ایشان رخ داد؛ همچون بیماری مادر بزرگوارشان، ضربت خوردن پدر، مسمومیت برادر و بالاخره حادثه بزرگ کربلا، زینب را به عنوان الگوی پرستاران معرفی کرد.
مادرم، ای که هر روز و شب با اخلاق نیکویت، با دست مهربانت و با چشم دل سوزت به پرستاری از من همت می گماری و در ایام بیماری، بی درنگ و سرگردان به دنبال التیامم می گردی و آسایش من را به همه دنیا ترجیح می دهی، این روز را به تو نیز تبریک می گویم، ای پرستار بی توقع زندگی من.
پرستار بزرگ صحرای کربلا، در آن روز سخت، وظایف سنگینی به عهده داشت: تقویت روحیه مجروحان و خانواده شهدا، رسیدگی به بازماندگان و کمک به اطفال. هم چنین ایشان به مراقبت از حضرت سجاد علیه السلام نیز که در بیماری شدید به سر می برد، مشغول بود.
حیف است زینب سلام الله علیها را تنها پرستار بیمار بخوانند زیرا پرستارى از بیمار یکى از کوچک‏ترین مسوولیت ‏هاى حضرت زینب سلام الله علیها بود، و هر چند پرستارى وظیفه سنگین و ارزشمندى است و پرستار متعهد باید با صبر و حوصله، تحمل هر نوع ناملایمات براى انجام خدمتش ‏بنماید و چنین کارى از عهده هر کس بر نمى‏آید ولى با این حال ‏مقام زینب کبرى سلام الله علیها، آن ‏قدر والا و عظیم است که او را پرستار انقلاب حسینى باید بنامیم، زیرا این پرستارى به مراتب مهم‏تر و سرنوشت‏ سازتر از پرستارى بیمار بود. زینب نقش نگهدارى از قیام خون بار حسینى را بر عهده داشت که ‏قطعا اگر او این بار را بر دوش نمى‏گرفت، خون سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین صلوات الله علیه پایمال مى‏شد و بسیار دشوار بود که نهضت ابى عبدالله علیه السلام به مردم‏ اعلام و ابلاغ گردد و شاید بدون اسارت خاندان رسول الله و پیش‏تازى عقیله بنىهاشم علیهاالسلام در رسوا نمودن هیئت‏ حاکم، و تبلیغ او از انگیزه قیام برادرش، یزیدیان به هدف پلید خود نائل مى‏آمدند و نام رسول الله صلى الله علیه و آله را نه تنها از مناره‏هاى مساجد بلکه از تاریخ، پاک و محو مى‏کردند و این از نیّات ‏شوم آنان بود.
عقیله بنىهاشم علیهاالسلام در پس آن مصیبت ‏بزرگ؛ آن چنان ‏بار سنگین پرچم ولایت را بر دوش گرفت و در برابر کفر ایستاد و سخنرانى کرد و حرکت را در مردگان آغاز نمود که از آن جا حرکت توابین و دیگر حرکت‏هاى اسلامى آغاز شد و تا امروز و فردا و فرداها، آثار این ‏حرکت عظیم زینبى، هویدا است و به برکت این بانوى بزرگوار و قیام مبارکش، هم‏ چنان بیرق‏هاى خونین عاشورا به نشانه روز انتقام مظلوم از ظالم، در سراسر جهان افراشته مى‏شود. زیرا زینب کبرى سلام الله علیها بود که پیام ‏خونین حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را به تمام نسل‏ها و عصرها رساند.
پرستاری در ایران
در سال 1294 شمسی نخستین آموزشگاه پرستاری در ایران گشایش یافت که دوره آموزشی سه ساله جهت علاقه مندان این رشته برگزار می کرد. در سال 1314 در شهرهای تبریز؛ مشهد و شیراز آموزشگاه های پرستاری تاسیس شد. در سال 1320 آموزشگاه پرستاری دانشگاه تهران افتتاح شد. و در سال 1335 وزارت بهداری برای تدوین برنامه های آموزشی پرستاری از کارشناسان بین المللی پرستاری استفاده نمود و اولین کنفرانس بزرگ پرستاری را در تهران برگزار کرد.
از آنجایی که نیروی انسانی تعلیم یافته پرستاری جوابگوی نیاز جامعه نبود در سال 1338 به منظور جبران این کمبود اولین آموزشگاه بهیاری تاسیس شد.
لازم به ذکر است هم اکنون تعلیم پرستاران با مهارت های روز پرستاری جهان تا مقطع دکترای پرستار در ایران انجام می گیرد. و همه ساله خیل مشتاقان به این سفید جامگان می پیوندند.
ضرورت بازنگری وظایف پرستاران
شرح وظایف پرستاری متناسب با توسعه و پیشرفت های پزشکی و پرستاری نیست. خیلی از مواردی که هم اکنون در سیستم درمان و سلامت در حال انجام است مانند پیوندهای قلب ، کبد، ریه ، کلیه و جراحی های مختلف و همچنین تکنیک هایی که در خصوص قلب و عروق ، باز کردن عروق و غیره در کشور در حال انجام است ، در گذشته نبود. معاون پشتیبانی سازمان نظام پرستاری در این خصوص می گوید 15 سال پیش بیماران برای درمان به خارج از کشور اعزام می شدند اما این اقدامات در حال حاضر در کشور انجام می شود و به تبع آن بخش های تخصصی و فوق تخصصی ایجاد شده و همچنین تکنولوژی و تجهیزات پزشکی فراهم شده است.
شریفی مقدم می افزاید: ما در 20 سال پیش خیلی از تکنولوژی ها و دستگاه هایی را که امروز در بخش های ویژه استفاده می شود، نداشتیم و شاید اصلا ساخته نشده بود یا نیاز به آن نبود که بیماران از آنها استفاده کنند. این پرستار با تجربه می گوید: بر این اساس انتظارات مردم از سیستم پرستاری ایجاب می کند که شرح وظایف جدید و نقش های جدیدی را برای پرستاران با توجه به توسعه های جدید تعریف کنیم. شرح وظایف فعلی پرستاران در حال حاضر بسیار محدود و بسته است و جوابگوی نیازهای فعلی سیستم سلامت نیست.
در خیلی از موارد نیز صراحت و شفافیت ندارد. معاون پشتیبانی سازمان نظام پرستاری می افزاید: بخشی از فعالیت های کارکنان پرستاری در شرح وظایفشان تعریف نشده است که در صورت بروز خسارت ، چون در شرح وظایف پرستاران نیست در صورت شکایت مریض ، در سیستم های حقوقی و انتظامی پرستاران محکوم می شوند. از سویی برخی از فعالیت های پرستاران اداری است که باید توسط منشی انجام شود اما پرستار به اجبار انجام می دهد. او اضافه می کند: بخشی از خدمات که بیماران نیاز دارند مثل خدمات اولیه بیماران ، کمک در راه بردن ، غذا دادن و غیره در شرح وظایف پرستاران نیست ولی با توجه به این که پرستاران حس انسان دوستانه دارند و از سویی این کارها وظیفه کمک بهیار است اما چون کمک بهیار در سیستم بیمارستانی ما نیست ، پرستاران انجام می دهند.
شریفی مقدم معتقد است: انجام کارهایی که وظیفه پرستاران نیست باعث می شود پرستار کار اصلی خود را نتواند انجام دهد و به بیماران لطمه بخورد. معاون پشتیبانی سازمان نظام پرستاری تاکید می کند: بر اساس قانون ، وظیفه بازنگری شرح وظایف پرستاران به عهده وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی است.
در قانون آمده است که نظام پرستاری باید در تنظیم شرح وظایف همکاری داشته باشد که این سازمان آمادگی کامل در این خصوص را دارد و امیدواریم هرچه زودتر این شرح
سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران
داشتن نظام صنفی مستقل که بتواند مدافع حقوق پرستاران و مرجعی جهت رسیدگی به مشکلات پرستاران کشور آرزوهای دیرینه پرستاران ایران بود قبل از انقلاب تلاشهای پراکنده دراین زمینه انجام شد که نهایتاً منجر به تشکیل انجمن پرستاران ایران در قبل از انقلاب شد و فعالیتهای پراکنده ای نیز دراین زمینه انجام شد. با پیروزی انقلاب اسلامی این انجمن نیز فعالیت خود رامتوقف کرد و بعد از آن بطور پراکنده انجمنهایی که عمدتاً تشکیلات سیاسی با رویکرد حرفه ای بودند تشکیل شد ولی همچنان مسائل پرستاران بدون متولی باقی ماند بتدریج درسالهای 1373 با تلاش عده ای از دلسوزان جامعه پرستاری که عمدتاً دانشجویان پرستاری و اعضاء هئیت علمی بودند هسته های اولیه فعالیت در جهت پیگیری نظام پرستاری تشکیل شد ـ این هسته اولیه بنام شوراهای همبستگی پرستاری با هدایت دانشجویان آغاز شد.
این شورا مکاتباتی با ریاست جمهوری، رئیس مجلس، وزارت بهداشت و درمان در خصوص مشکلات جامعه پرستاری داشت همچنین این شورا با دانشکده های پرستاری جهت اتحاد در سطح کشور مکاتبه کرد وهمزمان به روشنگری در سطح جامعه پرداخت. در دیماه 75 کمیته های پیگیری نظام پرستاری کشور درهمایش ای در شهر تبریز تشکیل شد و رسماً کار خود را آغاز کرد.
در همایشی در سال 1376 پیش نویس تهیه شده قانون تشکیل سازمان نظام پرستاری به نمایندگان مجلس حاضر درهمایش در شهر مشهد ارائه گردید و آنان طی نامه ای به وزارت بهداشت با توجه به درک مشکلات پرستاری خواستار تشکیل سازمان نظام پرستاری شدند.
بعد از این تاریخ تا اسفند 79 تعداد زیادی همایش های کشوری در شهرهای تبریز، شیراز، اصفهان، اهواز، تهران، مشهد بسیاری از شهرهای دیگر برگزار شد و بالاخره در اسفندماه 1379 کلیات تشکیل سازمان نظام پرستاری در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گرفت. و در جلسه علنی دی ماه 1380 قانون تشکیل سازمان نظام پرستاری با حذف اجباری بودن عضویت از سازمان مورد تصویب مجلس قرار گرفت.
انتخابات هیئت مدیره های سراسر کشور در 29 شهریورماه 81 انجام شد و 85 هیئت مدیره در سراسر کشور با رای مستقیم پرستاران انتخاب شدند.
کاهش ساعت کار پرستاران یا همان قانون ارتقا' بهره وری کارکنان بالینی نظام سلامت
به منظور کارآیی و اثر بخشی سرمایه های انسانی نظام سلامت شامل شاغلین بالینی رسته بهداشتی درمانی در بخش های دولتی ( کشوری و لشکری ) و غیر دولتی:
1- ساعت کار هفتگی شاغلین موضوع این قانون با توجه به صعوبت کار، سابقه خدمت و کار در نوبت کاریهای غیر متعارف، به تناسب در هفته حداکثر تا هشت ساعت تقلیل می یابد.
2- کارکنان بیمارستان های روانی و سوختگی و مشمولین مشاغل موضوع ماده 16 قانون سازمان نظام پرستاری شاغل در بخش های دولتی و غیر دولتی جزو مشاغل سخت و زیان آور محسوب می شوند و ضمن برخورداری از مزایای مواد 67 و 68 قانون مدیریت خدمات کشوری، از محدودیت های مندرج در ماده 75 قانون کار مستثنی می شوند. همچنین کارکنان رسته بهداشتی درمانی موضوع بند 3 ماده 68 قانون مدیریت و خدمات کشوری علاوه بر مرخصی استحقاقی سالیانه، حداکثر تا یک ماه از مرخصی کار در محیط های غیر متعارف برخوردار می شوند.
3- ساعت کار در نوبت های کاری شب و ایام تعطیل با ضریب 1/5 و در نوبت عصر با ضریب 1/2 محاسبه می شود و همچنین مشمولین این ماده اجازه کار بیش از 12 ساعت متوالی را ندارند و می توانند حداکثر معادل نصف ساعت کار موظفی ماهانه، با توافق کارفرما و کارمند اضافه کار انجام دهند.
4- مزایای این قانون به شاغلینی تعلق می گیرد که فقط در یکی از بخش های صدرالاشاره این لایحه مشغول خدمت باشند. روش پرداخت حقوق و مزایای آن ها نیز ترکیبی از دو روش ثابت و مبتنی بر عملکرد می باشد، به طوری که مبنای پرداخت در روش مبتنی بر عملکرد، تعرفه های خدمات به صورت کمی و کیفی براساس فهرست های ارزیابی خدمات می باشد.
تعرفه خدمات کمّی، مبتنی بر بسته خدمتی و شرح وظایف مشمولین این قانون بوده و تعرفه های کیفی مبتنی بر استانداردهای روش های کار ( پروسیجر ) قابل ارائه در هر ساعت، مبتنی بر کدهای اخلاقی و منشور ارتباط با بیمار می باشد.
5- آیین نامه اجرایی این قانون حداکثر 3 ماه پس از تصویب این لایحه، توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت خانه های کار و امور اجتماعی، رفاه و تامین اجتماعی، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان های نظام پزشکی و نظام پرستاری تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید و از روند اجرای این قانون سالی دوبار به کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گزارش خواهد شد.
پرستاری از دیدگاه ائمه‏علیهم السلام
در موقعیت‏های متفاوت پیامبر و ائمه‏گرامی‏علیهم السلام رهنمودهای فراوانی در این امرارائه فرموده‏اند. از جمله سخنانی که‏پیامبرصلی الله علیه وآله در آخرین روزهای عمربابرکتشان در مسجد مدینه فرمودند: چنین‏است: "من قام علی مریض یوما و لیله بعثه‏الله مع ابراهیم الخلیل‏علیه السلام فجاز علی‏الصراط کالبرق اللامع و من سعی لمریض‏فی حاجه فقضاها خرج من ذنوبه کیوم‏ولدته امه‏.
کسی که یک روز و یک شب پرستاری‏بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را باابراهیم خلیل‏علیه السلام محشور می‏کند، پس هم‏چون درخشش برقی از صراط عبور می‏کند وکسی که در برطرف کردن نیازهای مریض‏تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزی که‏از مادر متولد شده است از گناهانش پاک‏می‏گردد.
این رهنمودها نشانگر اهمیت رسول‏گرامی‏صلی الله علیه وآله بر پرستاری بوده و تاکید ایشان رابر همیاری در جامعه نشان می‏دهد.
امام صادق‏علیه السلام عن رسول الله‏صلی الله علیه وآله: "من‏سعی لمریض فی حاجه قضاها اولم یقضهاخرج من ذنوبه کیوم ولدته امه.
کسی که برای برآوردن نیاز بیماری تلاش‏کند، خواه نیازاو برآورده شود یا نه همانندروزی که از مادر متولد شده است از گناهان‏پاک می‏گردد.
علاوه براهمیت موضوع تاکید بر عمل‏انجام شده توسط پرستار دارد که مهم نیست‏و عمل است‏حال خواه منجر به نتیجه دلخواه‏گردد یا خیر، و شرط پاداش پرستار را منوط به‏بهبودی نیاروده و با ایجاد انگیزه بسیار راسخ‏در این امر به پرستاری تشویق می‏فرمایند.
پرستاری بزرگان
یوسف‏علیه السلام
یکی از پیامبران که نسبت پرستاری به اوداده شده حضرت یوسف‏علیه السلام می‏باشد، علامه‏مجلسی در کتاب بحارالانوار آورده‏اند.
امام صادق‏علیه السلام: یکی از عواملی که موجب‏شد حضرت یوسف‏علیه السلام را فردی نیکوکاربدانند، این بود که در زندان به امر بیماران وپرستاری از آنان اهتمام می‏روزید و از آنان‏مراقبت می‏نمود.
با استناد به این حدیث می‏توان بر ارزش وتکریم پرستاری پی‏برد. امام صادق‏علیه السلام یکی‏از عوامل رشد و تعالی حضرت یوسف‏علیه السلام رادر مراقبت از بیماران ذکر نموده است.
پیامبرصلی الله علیه وآله
حضرت علی‏علیه السلام، گوشه‏ای از پرستاری‏پیامبرگرامی‏صلی الله علیه وآله را در شبی که وجود مبارک‏ایشان مبتلا به تب بوده یادآوری‏می‏نمایند.
علی‏علیه السلام: شبی تب وجودم را فراگرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول‏خداصلی الله علیه وآله تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین‏من و نماز تقسیم می‏کرد. پس از نماز نزد من‏می‏آمد و جویای حال من می‏شد و با نگاه‏کردن به من از وضعیت‏بیماری‏ام اطلاع‏می‏یافت و شیوه پیامبرصلی الله علیه وآله تا طلوع صبح این‏چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب‏نماز گذاردند در حق من دعا کردند که خدایا!علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطربیماری‏اش تا صبح نخوابیدم.
علی‏علیه السلام
امام حسین‏علیه السلام: چون فاطمه زهراعلیها السلام‏دخترگرامی رسول خداصلی الله علیه وآله بیمار شد به‏علی‏علیه السلام سفارش نمود، بیماری او را پنهان‏کنند و اجازه ملاقات به کسی ندهند. حضرت‏این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستاری‏از فاطمه‏علیها السلام شد و اسماء ایشان را یاری‏می‏کرد.
فاطمه‏علیها السلام
در جنگ احد دندان پیامبراسلام‏صلی الله علیه وآله‏شکست و کلاهخود برسرایشان زخم واردکرد، در آن هنگام فاطمه‏علیها السلام خون جراحت‏پیامبر را می‏شست و علی‏علیه السلام با سپرآب‏می‏آورد، چون فاطمه مشاهده کرد خون بندنمی‏آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن‏را روی زخم گذارد تا خون بند آید.
… گروهی از زنان از جمله فاطمه‏علیها السلام وبعضی از زنان پیامبر گرامی‏صلی الله علیه وآله آب و غذا بردوش حمل می‏کردند و به مجروحان جنگ‏آب می‏دادند و آن‏ها را مداوا می‏کردند.
مریم‏علیها السلام
درد و ناراحتی درفاطمه آغاز می‏شود و اوبیمار می‏گردد، آنگاه‏خداوند، حضرت مریم رابرای پرستاری ازحضرتش فرو می‏فرستد ومریم از ایشان پرستاری‏می‏کند و با فاطمه دربیماری‏اش انس‏می‏گیرد.
زینب‏علیها السلام
علی بن الحسین‏علیه السلام:شبی که فردای آن پدرم‏به شهادت رسید، من‏نشسته بودم و عمه‏ام‏زینب در نزد من بود و ازمن به گونه‏ای نیکوپرستاری می‏کرد.
رفیده
یکی از اصحاب پیامبر گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله به‏نام سعدبن معاذ جراحت‏سختی در جنگ‏خندق برداشته بود، به دستور پیامبرصلی الله علیه وآله درمسجد، درخیمه زنی به نام رفیده، سعد راقرار داده و رفیده در این خیمه مجروحان‏جنگ را مداوا می‏کرد و به پرستاری و مراقبت‏از آنان می‏پرداخت.
نسیبه
یکی از پرستاران فداکار و نمونه زمان‏رسول اکرم‏صلی الله علیه وآله بود. با این که زخمهای‏زیادی از جنگ احد در بدن داشت، هنگامی‏که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمان حرکت‏به سوی دشمن‏را داد، با بستن زخمهای خود تلاش فراوانی‏کرد که همراه مسلمین شرکت جوید ولی‏خونریزی فراوان توان رفتن را از او ربوده‏بود.
ام سلیمه و ام عطیه
انس بن مالک نقل می‏کند: بعد از جنگ‏احد علی‏علیه السلام را نزد پیامبرصلی الله علیه وآله آوردند، درحالی که شصت و چند زخم و جراحت‏بر بدن‏داشت. در این وقت پیامبرصلی الله علیه وآله به‏ام عطیه وام سلیمه دستور داد زخمهای حضرت رامداوا کنند و زخمهای ایشان چنان بود که این‏دو گفتند: به خاطر فراوانی زخمها و خونریزی‏شدید برجان علی‏علیه السلام بیمناک شدیم.
پرستاری ناتوانان جسمی
از مصادیق بارزپرستاری کمک و نگهداری‏افرادی می‏باشند که دارای ناتوانی جسمی‏هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن،پیامبراسلام‏صلی الله علیه وآله برای افرادی که این امر به‏عهده آنان می‏باشد، پاداش ویژه‏ای یادآوری‏شده‏اند:
قال رسول الله‏صلی الله علیه وآله:
"من اعان، ضعیفا فی بدنه علی امره،اعانه الله علی امره و نصب له فی القیامه‏ملائکه یعینونه علی قطع تلک الاهوال وعبور تلک الخنادق من النار، حتی‏لایصیبه من دخانها و علی سمومها و علی‏عبورالصراط الی الجنه سالما امنا" (13) .
هرکس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد،یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری‏می‏دهد و در قیامت فرشتگانی را می‏گمارد تااو را در پیمودن مسیرهولناک قیامت و عبور ازگودالهای آتش و بر عبور از صراط به سوی‏بهشت‏با سلامت و امنیت کامل یاری دهند.
تقویت روحی
از عوامل مهم در بهبودی یک بیمار، توجه‏کامل پرستار به عوامل روانی می‏باشد،برخوردهای محبت‏آمیز، صبر و حوصله درشنیدن حرفهای بیمار، تحمل در شنیدن،ناله‏های بیمار، دادن امید بهبودی و بالابردن‏روحیه، به بیمار می‏تواند نقش مهمی درپیشرفت‏به سوی سلامتی وی داشته باشد.
پیامبر گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله:
"اذا دخلتم علی المریض، فنفسوا له فی‏الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب‏النفس.
هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوارساختن در قضا و قدر موثر نیست ولی بیمار رادلخوش می‏سازد و باعث آرامش وی می‏گردد.
پرستاری در عاشورا
چرا تولد زینب‏علیها السلام روز پرستار نامیده‏شده؟ آیا در پرستاری ایشان تفاوتی مشاهده‏می‏گردد؟
بانگاهی به عاشورا می‏بینیم مجروحان‏جنگی از خود برجای گذاشته است که قابل‏درمان نمی‏باشند که راهی برای ادامه حیات‏پیدا کنند، بلکه مجروحانی می‏باشند به‏فاصله کمتر از یک ساعت جان داده و به‏شهادت نایل می‏آمدند، ولی زنان در همین‏فرصت محدود در کنار زخمیان می‏ماندند،خون از سر و روی‏شان پاک می‏کردند، دلداریشان می‏دادند.
در این میانه حضرت زینب‏علیها السلام مسوولیتی‏بسیار گرانبارتر از دیگر زنان داشت، علاوه‏برپرستاری روحی وجسمی از امام سجادعلیه السلام‏که در معرض خطر مستقیم دشمنان قرارداشتند به امور رسیدگی زنان عزیز از دست‏داده، غارت شده می‏پرداختند، از جانب دیگرسخنان و برخورد کوبنده‏اش با خصم درجریان انتقال کاروان از کربلا تا کوفه را به‏عهده داشته، با بررسی جریانات واقع شده‏درمی‏یابیم که پرستار به معنای واقعی در این‏برهه صورت گرفته است.
علاوه بر کمک به التیام زخمهای جسمی،برآلام و دردهای روحی ایشان با سرافرازی وقدمهای استوار مرحم می‏نهاد و کاروان را به‏پیش می‏برد، نمونه این گونه پرستاری را نه‏تنها در اسلام، بلکه در جهان نیز آن از هم اززنی که خود برادر، پسران،… را از دست داده‏مشاهده نگردیده است.
پاداش پرستاری
درتاریخ صدر اسلام دیده می‏شود که‏پیامبرصلی الله علیه وآله همواره گروهی از زنان را همراه‏خود به جنگها، جهت پرستاری و مداوای‏مجروحین می‏برده است ونمونه‏های فراوانی‏دیده شده، که پیامبرصلی الله علیه وآله پاداش‏های مادی‏به آنان عطا می‏فرموده:
در بحار الانوار آمده است: رسول خداصلی الله علیه وآله:گروهی از زنان را با خود به جنگ می‏برد، تا به‏مداوای مجروحان بپردازند و از انفال به آنان‏می‏بخشید.
عن الصادق‏علیه السلام عن آبائه قال: "قال‏رسول‏الله‏صلی الله علیه وآله من سعی لمریض فی حاجه، قضاهااو لم یقضها، خرج من ذنوبه کیوم ولدته‏امه.
پیامبرخداصلی الله علیه وآله فرمودند: کسی که برای‏رفع نیازهای بیماری تلاش کند خواه آن نیازبرآورده شود یا نشود، همانند روزی که از مادرمتولد شده است از گناهان پاک می‏گردد.
امام خمینی‏قدس سره و پرستاری
"این شغل پرستاری از شغل‏های بسیارشریفی است، که اگر چنانچه انسان با وظایف‏انسانی و شرعی خودش بکند، این یک‏عبادتی است که در فراز عبادت‏های درجه اول‏است…. پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی‏است. لکن خیلی ارزشمند است. اگر انسان بایک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به‏طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این‏برای انجام یک وظیفه انسانی – الهی باشد ازعبادات بسیار، ارزشمند است.
"… بیماران احتیاج دارند به محبت، بیش‏از آن که احتیاج به دوا دارند، یک مریضی که ازخانه‏اش آمده است در بیمارستان، این‏مریض خودش را مثل این که یک غریب‏می‏داند، اگر چنانچه این پرستارها با اوملایمت، با رفتار انسانی، با محبت، مثل برادرو خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از اومنفصل می‏شود و آرامش برایش حاصل‏می‏شود و این آرامش روحی در بهبود او کمک‏می‏کند.
ارزش پرستار از دیدگاه اسلام
پرستاری چه به مفهوم مراقبت، مواظبت و کمک به افراد نیازمند و رنجوران جسمی و روحی، و چه به لحاظ حرفه پزشکی یعنی اجرای صحیح و دقیق دستورات بهداشتی، درمانی و مراقبتی افراد بیمار یعنی دستیار پزشک، از دیدگاه فرهنگ غنی و پر بار اسلام حرفه ای مقدس و بسیار پرارزش می باشد. ما در ذیل دلایل و براهینی که موجب ارزشمندی این شغل شده را به طور مختصر بررسی می کنیم.
1- حرفه پرستاری از حیث نوع مشاغل.
مولی علی(ع) می فرماید: کارها بر سه گونه است: فرایض (واجبات)، فضائل و معاصی.
فرایض یا واجبات به فرمان حتمی، خواست و رضایت خدا و علم و تقدیر اوست و اگر بنده اینگونه کارها را بجا آورد از عذاب خدا برهد. ولی فضائل بر فرمان حتمی و الزام خداوند نیست و تنها به خواست و رضایت و علم و تقدیر اوست و هر که خواهد داوطلبانه انجام دهد و پاداش گیرد. معاصی نه به فرمان خداست، نه به خواست و رضای او، ولی علم و تقدیر خدا به آنها تعلق گرفته و اگر بنده آنها را به طور اختیاری انجام دهد، از طرف خدا کیفر ببیند، زیرا خداوند بنده را از انجام آنها منع کرده و او نپذیرفته است.بنا به استدلال حضرت علی(ع) حرفه پرستاری شغلی است از نوع فضائل (مستحبات اختیاری) و افرادی که این شغل را انتخاب می کنند، به ذوق و شوق و علاقه اختیاری خود برمی گزینند.
2- صاحبان حرفه پرستاری، مجهز به زیور علم و دانش هستند و مدتی از دوران حیات خود را در تحصیل علوم به شکل تئوری و علمی سپری می نمایند. لذا به سبب دارا بودن علم، جزو میراث داران انبیاء و پیروان راستین امامان معصوم می توانند قرار گیرند، زیرا پیامبر اسلام(ص) فرموده اند:
"العلم میراثی و میراث الانبیاء من قبلی: علم میراث من و میراث پیغمبران پیش از من است."
در این حدیث علم در معنای کل آورده شده و شامل علم الادیان و علم الابدان است و پاداش اصل هر عمل در آخرت پیش خداست.
پس از دیدگاه اسلام و پیشوایان شرع مبین، حرفه پرستاری از نظر لفظ باید شامل علم و دین و خداشناسی و مسائل علوم طیبه باشد.
3- حرفه پرستاری از نظر نوع خدمت:
همه ما می دانیم که شاغلین این حرفه، بهترین مقطع از دوران سنی خود را، که حدوداً بین 25 تا 45 سالگی است، بعد از فراغ از تحصیل مصروف خدمت به بندگان بیمار، رنجور، علیل و نیازمند می نمایند.
در بیمارستان ها، درمانگاه ها، مراکز اورژانس و یا در موارد سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل، آتش سوزی و یا در جنگ ها، هنگامی که چشم ها به خواب شیرین بسته شده و قلب ها به طور آرام می تپد، این ایثارگران با چهره مصمم و قلبی مطمئن از شفای الهی، و با صبر و استقامت در مقابل خستگی و بی خوابی، و با رافت و مهربانی در کنار تخت بیماران حاضر شده و با اجرای دستورات و رفع نیازها، درد دردمندی را تسکین داده و اضطراب درونی بیماری را به آرامش تبدیل کرده و بیماران را به شفا و عنایت خاصه ی حق تعالی امیدوار می سازند و در قبال این 6 تا 8 ساعت کاری که تعهد انجام آن را دارند، مبلغی اندک به عنوان اجرت العمل دریافت می دارند.
حال باید روشن کنیم که در قبال این همه ایثار، چه بها و ثمنی از دیدگاه مکتب اسلام به آنها داده شده است.
الف- "اذا ارادالله بعبد خیراً صیر حوایج الناس الیه
وقتی خداوند برای بنده ای نیکی و خیر خواهد، رفع حاجت های مردم را در دست او قرار می دهد. "
بر این اساس می توان گفت خداوند از حیث خیر و نیکی، رفع نیاز بیماران را در دست برادران و خواهران پرستار قرار داده و لذا قطعاً مورد توجه او قرار گرفته اند.
ب- حرفه پرستاری که از دیدگاه اسلام یک عمل برای رضای خدا و وسیله تقرب به اوست، یک عمل اخروی محسوب می شود و اجر و مزد مادی آن مقدار اندکی است.
ج- برادران و خواهران پرستار، در هر شیفتی از 24 ساعت، به طبع حرفه خویشتن سعی بر حل مشکل و معضل از گرفتاری های بیماران دارند و این عمل بر اساس مبنای فکری توحیدی، بهای بسیاری را در بر گرفته است که به موردی از آن اشاره می شود:
– رسول خدا می فرماید: "من اصبح و لم یهتمّ بامور المسلمین فلیس بمسلم. کسی که روز را شروع کند و هیچ تلاشی برای رفع گرفتاری مسلمین نکند، مسلمان نیست." پرستاران با انتخاب این شغل به این حدیث پاسخ مثبت می دهند و می گویند: بلی یا رسول خدا ما از امت تو هستیم. عائد المریض یمش فی طریق الجنه حتی یرجع: عیادت کننده ی مریض تا زمانی که بر گردد، در راه بهشت گام برمی دارد.
لذا چون حرفه ی پرستاران، عیادت بیمار است، در راه بهشت طی طریق می کنند.
و در حدیث دیگر می فرماید:"عائد المریض یخوض فی الرحمه: کسی که بیماری را عیادت کند، در رحمت خدا فرو می رود."
خوشا به حال پرستاران که بیشتر از هر کس مستوجب این رحمت هستند.
4- حرفه پرستاری از نظر مسئولیت شرعی:
پرستار باید در انجام وظایفی که به او محول شده، خود را مسئول دانسته و با آخرین توان ممکن در ایفای آن بکوشد. موارد روشنگر عبارتند از:
– رعایت حدود الهی در محیط کار بر اساس ضوابط شرعی
– اجرای دقیق استریلیته(نکات بهداشتی) در امور مربوط به عملکرد پرستار
– توجه به دقت زمانی اجرای دستورات دارویی بیمار
– استمداد از پزشکان در حل مشکلات اورژانس بیماران
– آماده سازی و ذخیره نمودن امکانات عملی پزشکی در شیفت کاری
– مریض را از خود و خود را از برای مریض دانستن
وقتی احساس کنیم مریض از ماست و ما به طبع شغل از برای خدمت به مریض هستیم، قطعاً به بیمار همان خواهیم کرد که بر خود روا می داریم. امام صادق می فرماید: "احب له کما تحب لنفسک و اکره له ما تکره لنفسک. آنچه را برای خود می پسندی برای دیگری نیز بپسند و آنچه را که نمی پسندی، برای دیگری نیز نپسند
پرستاری حرفه ایتعریف پرستار(Nurse): پرستار فردی است با تحصیلات دانشگاهی در رشته پرستاری در مقاطع کاردانی ؛کارشناسی ؛کارشناسی ارشد و دکترا و حرفه ای که در هر پست و مقام و محیطی در کار قادر است نقش شش گانه ذیل را در مواجهه با مددجویان ایفا نماید:
1- نقش مراقبتی: به بیمار کمک میکند تا آن دسته از کارهائی را که در حال سلامت به تنهائی انجام میداده ولی به علتی قادر به انجام آنها نمیباشد به مرحله عمل درآورد.مثل غذا خوردن.
2- نقش درمانی: گر چه درمان به عهده پزشکان است ولی پرستار با مشاهدات دقیق از وضع بیمار و با داشتن مهارتها و گذراندن وقت زیاد بر بالین بیمارو تاثیر معالجات و غکس العمل بیمار به درمان رل مهمی در کمک به طرح برنامه درمانی یا تغییر و اصلاح آن دارد.
3- نقش حفاظتی: کمک به بیمار برای مصونیت وی از عوامل محیطی مثل عفونت ، آتش سوزی ، افتادن و …
4- نقش آموزشی: آموزش و راهنمائی بیمار یکی از مسولیتهای مهم پرستار است مثل آموزش در مورد مراقبتهای لازم در منزل یا اقدامات بهداشتی
5- نقش هماهنگی: هماهنگی کار تیم پرستاری در رابطه با برنامه ریزی برنامه کار بهیاران و کمک بهیاران و سایر پرسنل خدماتی وهماهنگ کردن کار گروه های دیگر در رابطه با تیم درمان مثل مشاوره با قسمتهای مختلف تغذیه ، مددکاری ، آزمایشگاه ، فیزیو تراپی ، رادیولوکی و …
6- نقش حمایتی: پرستار کسی است که بیش از افراد دیگر با بیمار در ارتباط بوده و خواسته های او را به روشنی میداند و به همین جهت میتواند مدافع و حامی او باشد و واسطه موثری برای بیماربا نهاد های مختلف درمانی به حساب می آید .مثل مرکز مبارزه با سل
بطور کلی حیطه خدمات پرستاری نه تنها در بیمارستان بوده ، بلکه وارد اجتماع شده و پرستاران در محل های زیر میتوانند خدمت کنند:
بیمارستانها ، کلینیکها ، مدارس ، سازمان های بهداشتی ، کارخانه ها ، منازل ، مطبها ، در کشتی و هواپیما و قطار و…، مهد کودکها ، خانه سالمندان .
چرا دانشگاه آزاد فقط پرستار زن تربیت می کند؟
انتقاد رئیس کل سازمان نظام پرستاری:
رئیس کل سازمان نظام پرستاری از بی توجهی دانشگاه آزاد به تربیت پرستار مرد انتقاد کرد و خواستار اجرای سهمیه بندی جنسیتی در پذیرش دانشجو و استخدام پرستاران شد.
به گزارش فارس، غضنفر میرزابیگی در یک نشست خبری در محل سازمان نظام پرستاری، افزود: در زمان حاضر حدود 140 هزار فارغ التحصیل پرستاری در کشور داریم که حدود 100هزار نفر آنها شاغل هستند اما از بین 40 هزار پرستار باقیمانده حداکثر 25 هزار نفر پرستار بیکار جویای کار هستند و بقیه یا به مشاغل دیگر رو آورده اند یا خانه دار شده اند.
وی گفت: مهمترین مشکل کمبود پرستاری در کشور ما کمبود پرستار مرد است، 90درصد پرستاران شاغل در کشور زن هستند. به همین علت امکان اجرای طرح توزیع جنسیتی پرسنل پرستاری در کشور امکانپذیر نیست، علم مهم آن هم بی توجهی دانشگاه آزاد به تربیت پرستار مرد است زیرا در اکثر دانشکده های پرستاری این دانشگاه تعداد دانشجویان پرستاری مرد صفر یا در حد ناچیز است. در شرایط فعلی هر بیمارستانی که بتواند طرح انطباق جنسیتی را اجرا کند معجزه کرده است.
میرزابیگی افزود: از نظر ما پذیرش دانشجوی پرستاری در دانشگاه و جذب پرستار در مراکز درمانی باید سهمیه بندی شود به نحوی که 50 درصد برای مردان و 50درصد برای زنان ظرفیت ایجاد شود.
وی اضافه کرد: در زمان حاضر به ازای هر تخت بیمارستانی در کشور 0.9 پرستار شاغل داریم، این میزان در سال 83 حدود 0.5 پرستار بود اما براساس استانداردهای ملی باید به دو برابر یعنی رقم 1.8پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی برسیم، به عبارت دیگر کشور ما به حدود 210هزار نیروی پرستار نیازمند است که اکنون نصف آن را در اختیار داریم. میرزابیگی گفت: طی 4 سال گذشته هر سال 14هزار نفر نیرو در وزارت بهداشت استخدام شده است که حدود نیمی از آنها پرستار بودند و همین امر تا حدی کمبود پرستار را کم کرد اما هنوز با وضع استاندارد فاصله زیادی داریم.
وی افزود: اکنون برای بهبود خدمات پرستاری استانداردهای این حرفه تدوین شده است، علاوه بر آن 16 دانشکده پرستار تربیت کارشناس ارشد پرستار را آغاز کرده اند و اکنون حدود 300 دانشجوی پرستاری در این مقطع در کشور داریم و به زودی با راه اندازی دوره های دکترای این رشته شاهد تخصصی تر شدن خدمات پرستاری در کشور به خصوص در بخش های فوق تخصصی مراقبت های ویژه خواهیم بود.
نقشهای پرستار
1- مراقبت کننده: نخستین نقش پرستار مراقبت کردن از فرد مورد نظر ( بیمار ) است.
2- تعلیم دهنده (معلم): اجرا وارزیابی طرحهای آموزشی برای فرد و خانواده وی جهت رفع نیازهای یادگیری آنان
3- مشاور: جمع آوری اطلاعات برای تحصیل در حل مشکل و تصمیم گیری
4- رهبر: محقق و حمایت کننده از مددجو و خانواده
5- نقش درمانی
6- نقش حفاظتی
7- نقش هماهنگ کننده
خصوصیات جسمی و توانایی های لازم برای احراز شغل:
پرستار باید از سلامت کامل جسمی و ذهنی و روحی برخوردار باشد و فردی دقیق، علاقه مند و صبور باشد و کنترل کافی روی احساسات شخصی خود داشته باشد.
مدارک تحصیلی و دوره های آموزشی ضروری برای احراز شغل:
افراد پس از اخذ دیپلم متوسطه و قبولی در آزمون سراسری گروه علوم تجربی می توانند در این رشته به تحصیل بپردازند و سپس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا نیز ادامه تحصیل دهند.
گرایشهای مختلف در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری
1) گرایشهای کارشناسی ارشد
الف) داخلی جراحی
ب) اطفال
ج) مدیریت
د) بهداشت
ه) روان پرستاری
ن)پرستاری ویژه
و) اپیدمیولوژی
ز) آناتومی
ح) فیزیولوژی
ط) بافت شناسی
2) گرایشهای مقطع دکتری
الف) پرستاری
ب) آناتومی
ج) بافت شناسی
د) اپیدمیولوژی
مدت دوره آموزش:
مدت تحصیل حداقل 4 سال و حداکثر 5 سال ( در شرایط خاص و با موافقت آموزش کل دانشگاه علوم پزشکی مثل : مرخصی تحصیلی و … ) می باشد.
شرایط محیط کار، محل استخدام
محل احتمالی استخدام می تواند بیمارستانها، کلینیکها و پاراکلینیک های دولتی و خصوصی، ادارات، سازمانهاو به عنوان مربی در دانشکده ها و …. باشد. این رشته یا شغل در اکثر مراکز درمانی دولتی و خصوصی و غیره بصورت شیفت در گردش ( صبح ، عصر و شب ) یا شیفت ثابت می باشد . و شرایط محیط کار آن بستگی به نوع مسئولیت و بخشهای بیمارستان و مراکز درمانی که پرستار در آن مشغول می باشد دارد مثلا یک پرستار که در بخش اورژانس و یا پایگاه اورژانس بیمارستان کار می کند یا پرستاری که در بخش اطفال بیمارستان یا بخش داخلی و جراحی و یا ICU و CCU و یا اطاق عمل از نظر شرایط محیط کار با هم تفاوت دارند .
پرستار می تواند در بیمارستان براساس سطح تحصیلات ( کارشناسی ، کارشناسی ارشد ) و سابقه کار در پستهای پرستار شیفت ، سر پرستار ، سوپروایزر بالینی ، سوپروایزر کنترل عفونت ، سوپروایزر آموزشی و ریاست پرستاری بیمارستان مشغول به کار شود .
حقوق و مزایا و شرایط ارتقاء شغل
حقوق یک پرستار به محل استخدام، موقعیت جغرافیایی و ساعات کار بستگی دارد و اگر استخدام موسسات یا وزارتخانه ها باشد بر اساس قوانین اداره امور استخدامی کشور حقوق ماهانه و ترفیع دریافت می کند.
آینده نگری درباره شغل با توجه به شرایط اجتماعی
با توجه به نیازهای جامعه به پرستار و دیدگاه مثبت در خصوص پرستار و موقعیت او در جامعه بخصوص در چند سال اخیر که تحول در این حرفه ایجاد شده است امید است بتوان در جهت بهبود و ارتقاء سطح سلامت و بهداشت عمومی جامعه و مراقبت از بیماران در بیمارستانهای دولتی و خصوصی، مطبها، کلینیکها و پاراکلینیکها و درمانگاهها و سایر بخشهای ارائه کننده خدمات پرستاری تلاش نمود.
عمده ترین نقش پرستار آموزش به مراجعین است
پرستار باید توانایی برقراری ارتباط مطلوب با بیمار را داشته و قادر به بررسی و شناخت و حل مشکل بیمار را داشته باشد.
سمیه اسد زاده، کارشناس ارشد پرستاری به خبرنگار باشگاه خبرنگاران گفت: کمتر از بیست درصد بیماران نیاز به مراقبت های اورژانسی دارند و عمده ترین نقش پرستار آموزش به مراجعین است.
وی با بیان اینکه اقدامات پرستاری در شرایط عادی باعث می شود که بیمار بتواند به سطوح بالاتر سلامت دست پیدا کند افزود: در اورژانس این اقدامات باعث تجدید حیات و زنده ماندن بیمار می شود و از خود گذشتگی پرستار اورژانس مهمترین خصوصیت وی است.
اسد زاده تصریح کرد: پرستار بخش اورژانس باید قادر به حفظ خونسردی خود باشد و بتواند بر احساساتش غلبه کند، پرستار باید در پی آموختن دانش و مهارت های جدید باشد اولویت ها را تشخیص دهد و بتواند اعتماد مصدومین را به خود جلب کند.
وی خاطرنشان کرد: تصمیماتی که در اورژانس اتخاذ می شود در واقع نظری است، دقیق بر اساس درک موقعیت ایجاد کننده بیماری یا سانحه که اثر آن بر خود در نظر گرفته می شود.
این کارشناس ارشد پرستاری در پایان تاکید کرد: بین یک بیمار بستری در بخش و یک بیمار بستری در اورژانس تفاوت بسیاری وجود دارد و پرستار اورژانس نه تنها نیاز به مهارت، دانش و اطلاعات علمی و عملی بیشتری دارد بلکه باید قادر به قضاوت در موقعیت های خطیر بالینی، تصمیم گیری جهت حفظ حیات، حل مشکلات پیچیده و عمل در مواقع بحرانی باشد
تاثیررفتار پرستاران در رابطه با بهبودی بیمار
سلامتی حق انسان است و هر فرد حق مطالبه آن را دارد هدف عمده از ارائه خدمات بهداشتی و درمانی تامین سلامتی افراد جامعه است ، که از طریق ارائه خدمات مطلوب و مورد نیاز باعث شکوفایی جامعه می گردد عدم رضایت از خدمات پرستاری در بیمارستان عواقب نامطلوبی را به دنبال خود دارد. ناخرسندی بیماران مراجعه و بستری در بیمارستان منجر به قطع ارتباط آنان با کادر درمانی و یا حداقل عدم مشارکت آنان در ارائه خدمات می شود . به علاوه ناخوشایندی مردم منجر به احساس عدم کفایت و ناخوشنودی پرسنل و به تبع آن کاهش کارایی بیمارستان ها و عدم بهبودی بیمار و طولانی شدن دوره درمان و افزایش هزینه مالی به بیمار و دولت می گردد .
ویژگیهای پرستار خوب
پرستاران به دلیل ویژگیهای روحانی و قداست خدمات خود و همچنین به دلیل اینکه در جامعه انسانی برای بسیاری از مردم به عنوان الگو مورد توجه قرار می گیرند باید به صفات حمیده آراسته باشند . آراستگی به محاسن و مکارم اخلاقی همچون ایثار – عفت – وقار – تواضع – گشاده رویی – اخلاص عمل – فرو نشاندن خشم – عفو و حیاء – مدارا با مردم – کرامت و بزرگواری – خوف از خدا – امید به خدا – شجاعت – حسن ظن – انصاف – حق شناسی – ادای امانت – دوستی – بلند همتی – امر به معروف و نهی از منکر و پرهیز از آن انتظار می رود . توجه پرستاران به وظایف خطیر خویش می تواند آنان را به رابطه ای در خور با بیماران فرا خواند . پرستار یعنی بیمار دار و پرستاری مراقبت و مواظبت از فرد دیگر . پرستاری یعنی همانند شمع ، نور افشانی نمودن و مهربانی و گرمای عشق را در تن های رنجور تزریق کردن ، پرستاری عشق است عشق به خلق و مخلوقات ، عشق به خالق است در رسیدگی به مخلوقات خدا و عشق به مخلوق است در اطاعت خالق و رسیدگی به اهتمام به دردهای همنوعان و سلامت جامعه و با این هدف است که عمل پرستار محبوب حضرت حق می گردد پرستاری یعنی همه جسم و جان عاشق شدن و با تمام روح در خدمت گذاری دیگران برآمدن ، یعنی شور زندگی را در جانهای خسته از درد و رنج افکندن اهمیت والای پرستاری در خدمتی که یک پرستار به بیماران می کند ، جلوه می نمایاند که اگر بیش تر از خدمت پزشک نباشد ، کمتر نیست .
بی شک پرستاری از اعمال ارزشمند جوامع انسانی است که در مکتب اسلام نیز دارای جایگاه والایی است و اگر از ویژگیهای برخوردار باشد ارزش آن دو چندان خواهد شد . همراه بودن با اخلاص ، باعث محبوب تر شدن عمل پرستاری نزد خدا می شود و تحمل سختی های راه که اقتضای شغل شریف پرستاری است به قدر و منزلت پرستاری می افزاید همراه بودن با شناخت و شناختن قدر و منزلت بیمار در نزد خداوند به جهت موقعیتی خاص که دارد به عمل پرستار ارزش بیشتری می بخشد . پرستاری از بستگان یکی دیگر از عواملی است که بر ارزش پرستاری می افزاید .
هر قدر انسان در کارها همانند پرستاری که خود دارای ارزش است مشقت و دشواری بیشتری تحمل کند ، اجر و پاداش بیشتری خواهد داشت . پرستاران افزون بر مراقبت های درمانی و رعایت اخلاق صحیح اسلامی مراقبت های عاطفی و حمایتی نیز از بیماران به عمل می آورند و همواره در سعی و تلاشند تا اعمال و مهر و عاطفه و بخشش آن به بیماران که از ویژگیهای بارز اخلاق اسلامی است آنان را در تسریع بهبودی همراهی کنند و با انس گرفتن با بیمار از او احوال پرسی نمایند و با او اظهارهمدردی کنند و وی را در بهبودی امیدوار کرده و نیز برایش دعا کنند پرستاری از بیماران و بیمار داری به روحیه انسان دوستی ، فداکاری و ایثار احتیاج دارد . علاوه بر این که پرستاری بستر مناسبی برای خدمت به خلق خدا و به دست آوردن ثواب است پرستاری بهترین و عملی ترین تبلیغ و ابزار ارزش های دینی انجام می دهند و با عمل خود دل را به سوی خدا و ارزش های خدایی متوجه می سازند .
ویژگیها و شرایط بیمار
بیمار بسته به وضعیت جسمی و روحی خود ( نوع و شدت بیماری ، سن ، جنس ، نژاد ، فرهنگ و تحصیلات و … ) نیازها و توقعات خاصی دارد که این نیازها بایستی توسط افرادی که در تماس نزدیک با بیمار هستند مثل پزشک یا پرستار شناسایی شده و در حدود و وظایف خویش رفع شوند و در صورت عدم توان مشکل را به مسئولین دیگر انتقال دهند . روح حساس و رنجیده بیمار به دلیل افق نامطلوبی که بیماری به روی او می گشاید نیازمند دقیق ترین و لطیف ترین برخوردها و روابط و اقدامات درمانی است بیمار فردی است که آزرده جسمی و روحی و نیازمند یاری می باشد و تنها کسی که می تواند سلامتی و امید به زندگی را دوباره به لطف خداوند به ایشان بازگرداند پرستار و پزشک می باشد
نقش رفتار خوب در بهبودی :
رابطه نامطلوب پرستار مانع از بهبودی بیماری میشود. تحقیقات نشان داده است ، اگر بر افرادی که از آنها مراقبت می کنند اعتماد داشته باشند برای رهایی از درد به اقدامات درمانی کمتری احتیاج دارد .
تجربه نشان داده است که بدون شناخت زمینه های فرهنگی بیمار ، آداب اجتماعی و زندگی ، کیفیت تغذیه ، نحوه لباس پوشیدن ، کیفیت معاشرت بیماران نمی توان به رابطه مطلوب با بیمار دست یافت . در تعالیم اسلامی پرستاری از بیماران و محبت به آنان تائید و تشویق شده است . مراقبت در مصرف به موقع داروها ، رعایت رژیم غذایی ملاطفت و حسن خلق پرستار می تواند در بهبود بیمار مفید و موثر باشد و اگر خللی در نحوه پرستاری پیدا شود چه بسا موجب به هدر رفتن زحمات پزشک می شود . پرستاران زمانی با بیماران مواجه هستند که وی نیازمند کمک و پشتیبانی آنهاست
و بدون شک روح حساس و رنجیده ای دارد پرستار آگاه و متعهد با اخلاق نیک و رابطه حمایتی و عاطفی که با بیمار برقرارمی کند .
نقش بسزایی در سلامت و بهبودی او دارد . تاثیر رفتار و عملکرد مثبت یک پرستار در بازگرداندن سلامت بیمار کمتر از دارویی که او مصرف می کند نیست بر این مبنا از مهم ترین کارهای پرستار شناخت شیوه های برخورد در کیفیت رابطه با بیمار و در نهایت پایبندی به اصول و موازین صحیح و سازنده در برخورد با بیمار می باشد . البته روح پرستاری و ارزش والای آن نیز در همین امور نهفته است . بیمار که در وضع جسمی و روحی نامطلوبی به سر می برد در محیطی نامانوس همدم و همراهی به جز پرستار ندارد . وی در این ضعف و بیماری ، افزون بر کارهای درمانی – نیازمند حمایت عاطفی ست که این مهم را پرستاران می توانند برآورد سازند . بیمار اگر با اخلاق نیک و روابط صحیح و اسلامی پرستار مواجه شود به وی اعتماد نموده و او را دلسوز و حامی خود می داند . این اعتماد و امنیت روحی نقش موثری در تسریع بهبودی او دارد. برعکس اگر این امنیت روحی و اعتماد برای بیمار حاصل نشود چه بسا کارهای درمان هم بی نتیجه می ماند و بیمار نمی تواند سلامت خود را بازیابد . ملایمت ، خوبی و مدارا با بیمار زمانی که با کج خلقی ها و بی حوصلگی های وی مواجه می شود. ضرورت کار یک پرستار است و این خوی نیکو و مدارای پرستار با بیمار زیبایی کار پرستار را دو چندان می کند.
شرح وظایف پرستار
1- جلب اعتماد و اطمینان مددجو (فرد،خانواده، و جامعه) و برقراری ارتباط حرفه ای موثر و پاسخ صحیح به سوالات درخواستها و مشکلات با دادن اختیار به وی ( بکارگیری مهارتهای کلامی و غیر کلامی و در نظر گرفتن تفاوتهای فردی مددجویان و ایجاد محیطی با حداکثر امنیت ، استقلال و کیفیت زندگی و سلامت)
2- بررسی و شناخت و کسب اطلاعات از وضعیت سلامت مددجو و ثیت در پرونده ( طبق فرم موجود)
3- تعیین و ثبت مشکلات و نیازهای بهداشتی مددجو و تشخیص پرستاری مبتنی بر دانش، مهارت و پژوهش
4- برنامه ریزی اقدامات مراقبتی بر اساس اهداف واولویتها و ثبت آن در پرونده
5- مشارکت و همکاری در انجام آزمایشات کلینیکی و پاراکلینیکی
6- انجام اقدامات مراقبتی بر اساس استانداردهای حرفه پرستاری و ثبت و پیگیری آن، با توجه به:
الف : تامین نیازهای جسمی ، روانی، اجتماعی و معنوی مددجو در موارد زیر :
تامین بهداشت فردی (پوست و مو، دهان و…)/خواب ، استراحت و آسایش/ تغذیه و متابولیک (رژیم های غذایی، روشهای تغذیه درمانی و…)/دفع (سوندگذاری،شستشوی مثانه، مراقبت از سوندها و درنها، مراقبت از کلستومی، انواع تنقیه و…)/ تنفس( تمرینات تنفسی، اکسیژن رسانی ، ساکشن، مراقبت از تراکئوستومی،…)/ گردش خون( بررسی علایم حیاتی ، توزین روزانه ،…)/ تحرک( حرکت در تخت، خروج از تخت، انتقال به صندلی، تغییر وضعیت، انجام حرکات فعال و غیر فعال، بکارگیری از وسایل کمک حرکتی ، …)/ تعادل الکترولیتها( کنترل جذب و دفع، بررسی و حفظ تعادل الکترولیتی…)/ مراقبت از سیستم پوششی( مراقبت از پوست انوع زخمها ….) مراقبت از سیستم عصبی و حواس پنجگانه( اعتلای سطح کیفیت زندگی و خود کفایی در فعالیتهای روزمره زندگی با مشارکت تیم توانبخشی ،…)/ اعتلای مفهوم از خود در مددجو / تطابق روانی اجتماعی مددجو( تشویق بیمار به شرکت فعالتر در تصمیم گیری های درمانی خود…)/ محیط مناسب جهت تامین نیازهای معنوی مددجو
ب: تامین نیازهای درمانی ساده و تجویز شده در موارد زیر:
بخور/ داروهای خوراکی ، واژینال رکتال تزریقی مایعات وریدی/ با نظارت پزشک تزریق خون و فراورده های آن و شیمی درمانی/ پیشگیری و کنترل اثر درمان و عوارض جانبی آنها
ج: ارائه اقدامات اولیه احیاء قلبی ریوی تا حضور تیم احیاء
د: ارائه اقدامات پرستاری در بیماران بحرانی و فوریتها ( اورژانسها) تا حضور پزشک و ثبت و ارائه گزارشات مربوطه
7- ارزشیابی نتایج خدمات ارائه شده به مددجو و در صورت لزوم بررسی و برنامه ریزی مجدد به منظور ارائه مراقبتهای لازم
8- بکارگیری روشهای تصمیم گیری و حل مشکل به کمک سایر اعضای تیم در موقعیتهای خاص و بحرانی و حوادث غیرمترقبه
9- اقدامات مناسب در جهت تامین ایمنی و پیشگیری از حوادث احتمالی
10- سرپرستی و نظارت مستمر بر حسن اجرای اقدامات مراقبتی توسط سایر اعضای گروه پرستاری
11- بررسی نیازهای آموزشی تعیین سطح انگیزش فراگیر توسعه برنامه های آموزشی اجرای آموزش و ارزیابی در مددجو خانواده و جامعه به منظور تامین حفظ و ارتقاء سطح سلامت و رفاه اجتماعی
12- راهنمایی و مشاوره با مددجو در صورت لزوم ارجاع به سایر منابع تخصصی حمایتی و اجتماعی
13- مشارکت با مرکز مشاوره و ارائه خدمات پرستاری جهت پیگیری اقدامات مراقبتی در منزل
14- انجام و نظارت مستمر بر اقدامات ضروری به منظور پیشگیری از عفونتها از آموزش تا پژوهش و …
15- همکاری با گروه بهداشتی جهت رفع مشکلات محیطی حفاظتی و خدماتی با استفاده از همفکری و همیاری و مشارکت جامعه ( فرد خانواده گروه مدرسه کارخانه و …) و پیگیری آنها
16- مشارکت و همکاری در برنامه های آموزشی – پژوهشی ( آموزش ضمن خدمت بازآموزیها آموزش دانشجویان پرستاری و سایر اعضای گروه بهداشتی درمانی همکاری در انجام پژوهشهای مورد نیاز در جهت اعتلای کیفیت خدمات پرستاری ،…)
17- مشارکت در ارائه خط مشی های مراقبتی و بهداشتی و توانبخشی در جهت بهبود مداوم کیفیت خدمات
18- نظارت و کنترل بر مراقبت از جسد طبق موازین شرعی
ارزش پرستار از دیدگاه اسلام
پرستاری چه به مفهوم مراقبت، مواظبت و کمک به افراد نیازمند و رنجوران جسمی و روحی، و چه به لحاظ حرفه پزشکی یعنی اجرای صحیح و دقیق دستورات بهداشتی، درمانی و مراقبتی افراد بیمار یعنی دستیار پزشک، از دیدگاه فرهنگ غنی و پر بار اسلام حرفه ای مقدس و بسیار پرارزش می باشد.
1- حرفه پرستاری از حیث نوع مشاغل.
مولی علی(ع) می فرماید: کارها بر سه گونه است: فرایض (واجبات)، فضائل و معاصی.
فرایض یا واجبات به فرمان حتمی، خواست و رضایت خدا و علم و تقدیر اوست و اگر بنده اینگونه کارها را بجا آورد از عذاب خدا برهد. ولی فضائل بر فرمان حتمی و الزام خداوند نیست و تنها به خواست و رضایت و علم و تقدیر اوست و هر که خواهد داوطلبانه انجام دهد و پاداش گیرد. معاصی نه به فرمان خداست، نه به خواست و رضای او، ولی علم و تقدیر خدا به آنها تعلق گرفته و اگر بنده آنها را به طور اختیاری انجام دهد، از طرف خدا کیفر ببیند، زیرا خداوند بنده را از انجام آنها منع کرده و او نپذیرفته است.
بنا به استدلال حضرت علی(ع) حرفه پرستاری شغلی است از نوع فضائل (مستحبات اختیاری) و افرادی که این شغل را انتخاب می کنند، به ذوق و شوق و علاقه اختیاری خود برمی گزینند.
2- صاحبان حرفه پرستاری، مجهز به زیور علم و دانش هستند و مدتی از دوران حیات خود را در تحصیل علوم به شکل تئوری و علمی سپری می نمایند. لذا به سبب دارا بودن علم، جزو میراث داران انبیاء و پیروان راستین امامان معصوم می توانند قرار گیرند، زیرا پیامبر اسلام(ص) فرموده اند:
"العلم میراثی و میراث الانبیاء من قبلی: علم میراث من و میراث پیغمبران پیش از من است."
در این حدیث علم در معنای کل آورده شده و شامل علم الادیان و علم الابدان است و پاداش اصل هر عمل در آخرت پیش خداست.
پس از دیدگاه اسلام و پیشوایان شرع مبین، حرفه پرستاری از نظر لفظ باید شامل علم و دین و خداشناسی و مسائل علوم طیبه باشد.
3- حرفه پرستاری از نظر نوع خدمت:
همه ما می دانیم که شاغلین این حرفه، بهترین مقطع از دوران سنی خود را، که حدوداً بین 25 تا 45 سالگی است، بعد از فراغ از تحصیل مصروف خدمت به بندگان بیمار، رنجور، علیل و نیازمند می نمایند.
در بیمارستان ها، درمانگاه ها، مراکز اورژانس و یا در موارد سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل، آتش سوزی و یا در جنگ ها، هنگامی که چشم ها به خواب شیرین بسته شده و قلب ها به طور آرام می تپد، این ایثارگران با چهره مصمم و قلبی مطمئن از شفای الهی، و با صبر و استقامت در مقابل خستگی و بی خوابی، و با رافت و مهربانی در کنار تخت بیماران حاضر شده و با اجرای دستورات و رفع نیازها، درد دردمندی را تسکین داده و اضطراب درونی بیماری را به آرامش تبدیل کرده و بیماران را به شفا و عنایت خاصه ی حق تعالی امیدوار می سازند و در قبال این 6 تا 8 ساعت کاری که تعهد انجام آن را دارند، مبلغی اندک به عنوان اجرت العمل دریافت می دارند.
حال باید روشن کنیم که در قبال این همه ایثار، چه بها و ثمنی از دیدگاه مکتب اسلام به آنها داده شده است.
الف- "اذا ارادالله بعبد خیراً صیر حوایج الناس الیه
وقتی خداوند برای بنده ای نیکی و خیر خواهد، رفع حاجت های مردم را در دست او قرار می دهد. "
بر این اساس می توان گفت خداوند از حیث خیر و نیکی، رفع نیاز بیماران را در دست برادران و خواهران پرستار قرار داده و لذا قطعاً مورد توجه او قرار گرفته اند.
ب- حرفه پرستاری که از دیدگاه اسلام یک عمل برای رضای خدا و وسیله تقرب به اوست، یک عمل اخروی محسوب می شود و اجر و مزد مادی آن مقدار اندکی است.
ج- برادران و خواهران پرستار، در هر شیفتی از 24 ساعت، به طبع حرفه خویشتن سعی بر حل مشکل و معضل از گرفتاری های بیماران دارند و این عمل بر اساس مبنای فکری توحیدی، بهای بسیاری را در بر گرفته است که به موردی از آن اشاره می شود:
– رسول خدا می فرماید: "من اصبح و لم یهتمّ بامور المسلمین فلیس بمسلم. کسی که روز را شروع کند و هیچ تلاشی برای رفع گرفتاری مسلمین نکند، مسلمان نیست." پرستاران با انتخاب این شغل به این حدیث پاسخ مثبت می دهند و می گویند: بلی یا رسول خدا ما از امت تو هستیم.
عائد المریض یمش فی طریق الجنه حتی یرجع: عیادت کننده ی مریض تا زمانی که بر گردد، در راه بهشت گام برمی دارد.
لذا چون حرفه ی پرستاران، عیادت بیمار است، در راه بهشت طی طریق می کنند.
و در حدیث دیگر می فرماید:"عائد المریض یخوض فی الرحمه: کسی که بیماری را عیادت کند، در رحمت خدا فرو می رود."
خوشا به حال پرستاران که بیشتر از هر کس مستوجب این رحمت هستند.
4- حرفه پرستاری از نظر مسئولیت شرعی:
پرستار باید در انجام وظایفی که به او محول شده، خود را مسئول دانسته و با آخرین توان ممکن در ایفای آن بکوشد. موارد روشنگر عبارتند از:
– رعایت حدود الهی در محیط کار بر اساس ضوابط شرعی
– اجرای دقیق استریلیته(نکات بهداشتی) در امور مربوط به عملکرد پرستار
– توجه به دقت زمانی اجرای دستورات دارویی بیمار
– استمداد از پزشکان در حل مشکلات اورژانس بیماران
– آماده سازی و ذخیره نمودن امکانات عملی پزشکی در شیفت کاری
– مریض را از خود و خود را از برای مریض دانستن
وقتی احساس کنیم مریض از ماست و ما به طبع شغل از برای خدمت به مریض هستیم، قطعاً به بیمار همان خواهیم کرد که بر خود روا می داریم. امام صادق می فرماید: "احب له کما تحب لنفسک و اکره له ما تکره لنفسک. آنچه را برای خود می پسندی برای دیگری نیز بپسند و آنچه را که نمی پسندی، برای دیگری نیز نپسند."
انشاءالله وقتی چنین عمل کردیم محبوب ترین بندگان نزد خدا خواهیم بود که می فرماید:" این گروه به حال بندگانش سودمندتر و به حق پایبندترند و اینان همانند که خداوند، عشق به نیکی و نیک کرداری را در دلشان افکنده است. "
در پایان می توان گفت اجر و پاداش پرستاران تنها و تنها با خداست و ما فقط می توانیم برای سربلندی و عزت این قشر دلسوز و زحمتکش دعا کنیم.
بررسى سختى ها و مشکلات زنان پرستار شاغل در شیفت هاى شب
حرفه پرستارى از گذشته هاى دور به دلیل خصوصیات شغلى همچون ارتباط دائمى با بیماران، مسائل زیان آور محیطى همچون اشعه، عوامل بیولوژیک و کار در شیفت شب از عوامل زیانبار براى جسم و روان افراد خصوصاً زنان محسوب مى شود و با توجه به اینکه خواب شبانه براى سلامت افراد بسیار مفید است و کاهش آن باعث مشکلاتى همچون خستگى هاى زودرس، تحلیل قواى جسمانى، ابتلا به بیماى هاى جسمى، اختلالات خلقى و افزایش احتمال بروز انواع سرطان مى شود، ولى با همه این موارد شاهد حضور فعالانه زنان در بیمارستانها هستیم که حتى حاضرند براى گذراندن زندگى و کمک به همسران خود سختى کار در شیفت هاى شبانه و مسائل ناشى از آن را متحمل شوند.
"نگار" پرستار معتقد است: زنان پرستارى که در شیفت هاى شب فعالیت مى کنند به دلیل بالا بودن ساعت کارى، کم بودن پرسنل، حجم کارى زیاد و کم بودن هزینه فعالیت بیشتر در معرض آسیب و مشکلات قرار مى گیرند، همین ساعاتى که از خانواده دور هستند بسیار زیاد است و به مرور زمان از نظر عاطفى و روحى خانواده خصوصاً فرزندان آسیب مى بینند و تاثیر منفى بر تربیت آنها مى گذارد. کنترل و مدیریت زندگى با شرایط کارى زیاد، کم و سخت مى شود و به دلیل خستگى ناشى از کار نمى توانند به درستى و راحتى به زندگى و کار خود احاطه کنند و برخوردها و رفتارهاى نامناسبى صورت مى پذیرد.
وى معتقد است: زنان پرستار به دلیل فعالیت هاى شبانه دچار کم خوابى و اختلال در سیستم متابولیسم بدن مى شوند و بدن آنها بازدهى درستى نداشته و کارها به نحو مطلوبى انجام نمى شود، حتى در بعضى از مواقع خستگى بیش از اندازه لطمات جدى و جبران ناپذیرى را بر جاى مى گذارد.
زنان پرستار به دلیل مشغله بیش از اندازه حتى نمى توانند زمانى را براى خانواده و تفریح اختصاص دهند. این زنان فکر و ذکرشان کار و فعالیت است و این امر خود مشکلاتى را به وجود مى آورد.
همچنین آنها از رفاه اقتصادى برخوردار نیستند.
وى مى گوید: زنانى که داراى فرزندان کوچک و شیرخواره هستند و در شیفت هاى شب کار مى کنند نیازمند وجود مهدکودک هایى در بیمارستانها هستند تا بتوانند فرزندان خود را در آنجا نگهدارى کنند ولى متاسفانه بعضى از بیمارستانها فاقد چنین امکاناتى هستند و این مساله یکى از دلایلى است که مى تواند تداخلاتى را در کار آنها ایجاد کند.
"مرضیه" یکى دیگر از پرستاران مى گوید: کار کردن شب براى زنان بسیار سخت و طاقت فرسا است و این امر زمانى که همسران آنها نیز با کار کردن آنها مخالف هستند به وضوح دیده مى شود. شوهر این زنان با آنان همکارى نکرده و قادر به درک آنها نیستند و این خود مشکلاتى را به وجود مى آورد. وى معتقد است: زمانى که در محل کار خود فعالیت مى کنند دائماً به فکر فرزندان شان در محیط منزل هستند و این امر راندمان کارى آنها را کاهش مى دهد.
زنان شاغل که داراى فرزندان شیرخواره هستند و باید غذاى آنها را تامین کنند نیز دچار مشکلات عدیده اى هستند و به دلیل اینکه در خانه حضور ندارند مجبورند از غذاى کمکى براى آنها استفاده کنند که از نظر روحى باز هم آنان را تحت فشار قرار مى دهد.
کار شبانه زنان به مرور زمان باعث پیرى زودرس، استرس، اضطراب و افسردگى در آنها مى شود.
وى معتقد است: با توجه به اینکه تفاوت خاصى در میزان حقوق در شیفت شب و روز پرستاران بخصوص در بیمارستانهاى دولتى وجود ندارد ولى باز هم زنان سعى مى کنند با این حقوق اندک زندگى خود را بگذرانند و مشکلات ناشى از آن را متحمل شوند.
دکتر "میرزابیگى" رئیس نظام پرستارى و مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکى معتقد است: با توجه به اینکه تعداد پرسنل پرستارى در شیفتهاى شب کمتر از دیگر شیفتها است و آنها باید بیشترین بار مسوولیت بیماران را برعهده بگیرند و حتى براى رعایت حال بیماران در تاریکى نسبى به کار و فعالیت بپردازند، مسائل و مشکلات آنها افزایش پیدا مى کند. از طرفى دیگر زنان پرستار که در شیفتهاى شب فعالیت مى کنند، در روز موظف به انجام وظایف خانه دارى و نگهدارى از خانواده هستند و معمولاً فرصت استراحت براى رفع خستگى ناشى از شبکارى را ندارند.
وى مى گوید: مسائل مدیریتى نیز بر سختى کار پرستاران در شیفت شب مى افزاید. به عنوان مثال مدیران پرستارى ساعت استراحت در شیفت شب را به رسمیت نشناخته اند و فکر مى کنند کاهش استراحت آنها مى تواند راندمان کارى آنها را افزایش دهد، این در حالى است که عدم استراحت و خواب در میان فعالیتها راندمان کارى پرستاران را کاهش مى دهد.
همچنین آنها در صورت داشتن استراحت هم به دلیل نگران بودن وضعیت بیماران نمى توانند قواى لازم را به دست آورند.
وى مى گوید: مسائل خانوادگى پرستاران زن که در شیفتهاى شب کار مى کنند نیز مى تواند به سختى کار آنها بیفزاید. بسیارى از خانواده ها با شبکارى زنان مخالف هستند؛ زیرا در زمان شب است که تمامى افراد خانواده دور هم جمع شده و به تبادل نظر مى پردازند و نبودن زن در خانواده به خوبى احساس مى شود؛ این در حالى است که چنین امرى در زنانى که شوهران آنها هم پرستار هستند کمتر مشاهده مى شود وبه خوبى همدیگر را درک مى کنند و همچنین در صورتى که همسر یک زن پرستار داراى شغل دیگرى باشد سازگارى با این شرایط سخت تر است چرا که در بسیارى از کارها ساعات کار کمتر و مزایاى بیشترى دارند و تعطیلات مفهوم اصلى خود را دارد ولى براى یک پرستار فرصت هایى براى مراسم شادى و غم ، روزهاى تعطیلى هیچ مفهومى ندارد و حتى بیشتر پرستاران در ساعات تحویل سال در بیمارستانها هستند و این مسائل مى تواند تاثیر منفى در روابط خانوادگى آنها برجاى بگذارد.
دکتر "طهمورث شیرى" جامعه شناس مى گوید: باتوجه به اینکه بحث حضور زنان در جامعه و در فرهنگ ما به صورت سنتى نهادینه شده و حداقل تا ۵ ۶،دهه پیش زنان فقط باید به امور منزل مى پرداختند و بحث اشتغال آنها یک بدعت محسوب مى شده است ولى خوشبختانه از چنددهه پیش تا کنون این مساله برطرف شده و این ذهنیت عام و فراگیر بتدریج دگرگون شده است، به صورتى که در حال حاضر ما شاهدحضور زنان در عرصه هاى مختلف اجتماعى ، سیاسى، فرهنگى هستیم و اینکه آنها حتى در شغل هاى پرستارى و در شیفت هاى شب نیز به کار و فعالیت مى پردازند و در کار خود موفق بوده اند.
وى معتقد است : اشتغال زنان در شیفت هاى شبانه با توجه به ذهنیت عام و عرف جامعه مورد استقبال قرار نمى گیرد و مخالفتهایى در این زمینه صورت مى پذیرد. همچنین زنانى که از شب تا صبح فعالیت مى کنند. به دلیل اینکه در روز اعضاى خانواده حضور ندارند، امکان ارتباط وجود ندارد و وظایف و ارتباطات عاطفى میان اعضاى خانواده خدشه دار مى شود و فرزندان هم به نوعى از مهر مادرى برخوردار نمى شوند و مسوولیت پذیرى آنها کاهش مى یابد. وى معتقد است: مقصد محل کار زنانى که در شیفتهاى شب کار مى کنند نیز از دیگر سختى هاى آنها محسوب مى شود متاسفانه به دلیل اینکه در جامعه ما نگاه غالب ، نگاه مثبتى نیست و فعالیت زنان در شیفتهاى شبانه یک باور غلط محسوب مى شود . بنابراین این امر مى تواند زمینه ساز مشکلات بعدى باشد.
و معتقد است: با توجه به اینکه زنان پرستار وظایف سنگینى را بردوش مى کشند و افراد متعهد و سالمى هستند ولى متاسفانه بیش از سایرین مورد اتهام قرارمى گیرند و این نوع از نگاهها بیشتر باعث آزار و سختى هاى زنان مى شود. همچنین زنانى که در شیفتهاى شبانه فعالیت مى کنند از نظر جسمى و روحى زودتر از سایرین درمعرض فرسودگى قرارمى گیرند و سیستم بدنى آنها به دلیل کاهش استراحت مختل مى شود و آسیب بیشترى مى بینند. وى معتقداست: این مساله درکشورهاى درحال توسعه و عقب مانده به دلیل اینکه من اجتماعى برمن فردى غلبه دارد و افراد به صورت ذره اى و در قالب یک جامعه توده وار زندگى مى کنند و شخصیت افراد شدیداً تحت تاثیر شخصیت اجتماعى شان است، به همین دلیل دشوارى هاى آنها افزایش بیشترى دارد.
"نسترن خواجه نورى" دکتراى علوم ارتباطات نیز معتقداست: زنان على رغم اینکه مى توانند پابه پاى مردان در فعالیتهاى اجتماعى مشارکت داشته باشند و نقش مهمى را درچرخه اقتصادى ایفا کنند ولى متاسفانه به دلیل داشتن وظیفه در امور خانه و برقرارى آرامش براى اعضاى خانواده اشتغال در خارج از منزل با فشارهاى مضاعفى روبرو مى شوند.
این پدیده درمیان زنانى که باید مدت زمان بیشترى را به کار و فعالیت بپردازند، بیشتر مشاهده مى شود.
وى معتقداست: زنانى که به صورت شیفتى در شب کار مى کنند فرزندانشان به دلیل فقدان حضور مادر بیشتر آسیب مى بینند و دچار کمبودعاطفه و محبت مى شوند. حتى در شب که بدن نیاز به استراحت و انرژى بیشترى دارد، آنها به فعالیت پرداخته و دچار کم خوابى و اختلالات ناشى از آن مى شوند. اینگونه زنان بیش از سایرین از نظر روحى و روانى آسیب مى بینند. زیرا آنها به دلیل اینکه در محیط بیمارستان کارمى کنند و بیمارانى که دچار تصادف، جرح و زخمى شده اند راشاهد هستند و باید آنها را تحت درمان قراردهند دچار مشکلات روحى و روانى بیشترى مى شوند.همچنین نظارت از بیماران بسترى در شب هم مى تواند روح، روان و جسم آنها را از لحاظ فکرى مختل سازد.
دکتر میرزا بیگى رئیس نظام پرستارى در پایان مى گوید: کاهش ساعت کار پرستاران زن و اضافه کار اجبارى با تعدیل و استانداردسازى تعداد نیروى پرستار انجام شود؛ حقوق و مزایاى آنها باید افزایش یابد تا بتوانند با انجام وظیفه به اندازه قانونى درآمد قابل قبولى داشته باشند، تصویب حق ساعت استراحت شبانه و قراردادن امکانات رفاهى مناسب و توجه به تقدیر صحیح و مناسب براى پرسنل پرستارى در شیفتهاى شب مى تواند در افزایش راندمان کارى آنها نقش بسزایى داشته باشد.

نتیجه گیری
طبابت و پرستاری و خدمت به بیمارانی که در بیمارستان ها بستری هستند یک خدمت بسیار مشکل لکن بسیار ارزنده است. پرستاری مریض بسیار مشکل است و پرستاری خوب بسیار ارزشمند.
یکی از خصوصیات کار پرستاری این است که با فداکاری و ایثار توام است درست است که انسان هر خدمت و کاری که می کند برای گذراندن زندگی خود این کار را می کند، گر چه آنچه که به پرستاران عزیز عرضه می شود در قبال خدمتی که می کنند هم تناسب با عظمت خدمت ندارد و هم انصاف این است که بخش پرستاری ما مثل بخش های دیگر جامعه، دچار کمبود هست. کمبودهای زیادی در آن چه که عرضه می شود به پرستاران هست و به طور کلی نظام کارمندی، از امکانات زیادی برخوردار نیست.
مبحث پرستار و پرستاری علیرغم اهمیت فوق العاده ای که دارد با این وجود به مشکلات آن زیاد پرداخت نشده است.
باشد تا این مقاله محرک و زمینه سازی در جهت انجام گیری تحقیقات دیگر باشد.

منابع:
1- آتش خانه، مریم. هاشمی، فاطمه. کوچکی، مریم. پرستاری از بیمار شیراز، انتشارات رز 1379
2- اسدی، اکبر، نگرش اسلامی به فرهنگ پرستاری. بنیاد جانبازان. 1357
3- اسدی، اکبر. رضایی، محمدی، زیباترین شکیب- بنیاد جانبازان – 1376
4- اشک تراب، طاهره، تاریخ و تحولات پرستاری در ایران و جهان. تهران: انتشارات دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی. 1360.
5- اکین سولا، اج. وای. اخلاق پرستاری. ترجمه دکتر مهین قهرمان. دانشگاه آزاد اسلامی. 1370.
6- جان محمدی، سارا. سالمی، صدیقه. جوادی، فاطمه. سلطان یزدی، ناهید.. عباس مدنی، فاطمه. فراهانی نیا، مرحمت. مسرور، دریادخت. ملک زادگان، اقدس. نظری جبرانی، محبوبه. نوری تاجر، مریم. تمدن و پرستاری. تهران. انتشارات سالمی. 1381.
7- مهدوی، زهرا. شکری پور، هاجر خاتون، احمد لاریجانی، فاطمه، مهارتهای بالینی. پرستار، تهران. انتشارات بشری 1380.
8- نجف آبادی، محمود. تاریخ طب در ایران پس از اسلام. دانشگاه تهران 1353.
9- نیک روان مفرد، ملاحت. فوریتهای پرستاری. تهران- انتشارات نور دانش – 1383.

فهرست مطالب

چکیده: 1
مقدمه 2
مقدمه 3
مقدمه 4
دوره آریایی ، زرتشت و هخامنشی 4
طب در جندی شاپور 7
پرستاری از بیمار در ایران 8
تحولات پرستاری بعد از انقلاب 9
فرهنگ پرستاری در ایران کنونی 9
پرستاری در صدر اسلام 11
پرستاری در صدر اسلام 12
پرستاری حضرت فاطمه زهرا (ع) 13
میمونه پرستار ابداع کننده درمانگاه سیار 15
پرستاری حضرت زینب 16
خلاصه ای از طب قرآنی 17
زن و پرستاری 18
ارزش ها 20
ارزش ها 21
ارزش حرفه ای 21
ارزش و اهمیت پرستاری 22
ارزشمندترین پرستاری 23
پاسخی نشاط انگیز 25
پاسخی نشاط انگیز 26
دعای بیمار 26
محبوبیت الهی 26
فروتنی 27
بردباری 27
پرستاری و اجر اخروی 28
جایگاه اخلاق در پرستاری 30
جایگاه اخلاق در پرستاری 31
حمایت از بیمار 33
مهربانی و عطوفت 34
تنها نگذاشتن بیمار 35
دعا برای بیمار 35
امیدواری دادن 36
مراقبت از بیمار 40
مراقبت از بیمار 41
همکاری با پزشک به منظور بهبودی بیمار 41
هماهنگ کردن مراقبت از بیمار 42
محافظت از بیمار 43
آموزش بیمار و خانواده 43
حمایت از بیمار 44
روشهای مداخله و برقراری تعامل با بیمار و خانواده او 45
پرستاری در فرهنگ اسلامی 46
پرستاری در فرهنگ اسلامی 47
پرستاری در اسلام 47
پرستاری حضرت یوسف (ع) 48
نُسَیبه، پرستار با ارزش 48
حضرت زینب، پرستار نهضت حسینى 49
پرستاری در ایران 50
ضرورت بازنگری وظایف پرستاران 51
سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران 52
کاهش ساعت کار پرستاران یا همان قانون ارتقا' بهره وری کارکنان بالینی نظام سلامت 53
پرستاری از دیدگاه ائمه‏علیهم السلام 54
پرستاری در عاشورا 58
پاداش پرستاری 59
نقشهای پرستار 65
شرایط محیط کار، محل استخدام 67
حقوق و مزایا و شرایط ارتقاء شغل 67
آینده نگری درباره شغل با توجه به شرایط اجتماعی 68
ویژگیهای پرستار خوب 69
ویژگیها و شرایط بیمار 70
نقش رفتار خوب در بهبودی : 71
شرح وظایف پرستار 72
ارزش پرستار از دیدگاه اسلام 74
بررسى سختى ها و مشکلات زنان پرستار شاغل در شیفت هاى شب 77
نتیجه گیری 83
منابع: 84