پرخاشگری در فرهنگهای مختلف

خلاصه ی فصل هفتم(پرخاشگری)
مجتبی صمدی
1. تعریف پرخاشگری
2 . انواع پرخاشگری
3 . دیدگاه های نظری درباره ی منشا پرخاشگری
3-1. دیدگاه ذاتی بودن پرخاشگری
3-2 . نظریه های زیست شناختی
3-3. نظریه های کشاننده ای
3-4. نظریه یادگیری اجتماعی
3-5. نظریه های شناختی
نقد و بررسی دیدگاه ها
4. برانگیزاننده های پرخاشگری
4-1. ناکامی
4-2. تحریک مستقیم
4-3. خشونت رسانه ای
4-4. عوامل شخصیتی
4-5. سوگیری اسنادی خصمانه
5. شیوه های پیشگیری و مهار پرخاشگری
5-1. راه های کاهش و مهار از دیدگاه روان شناسان
5-2. بررسی مسئله از دیدگاه اسلام
5-3. تفاوت های فرهنگی و نژادی در پرخاشگری

مقدمه
در اسلام خشونت و پرخاشگری، در چه ابعاد و جنبه هایی مورد بحث قرار گرفته است؟ در اسلام در سطحی گسترده به این مفاهیم برخورد می کنیم. در مقام بیان پرخاشگری و خشونت یا در مقام برشمردن مصادیق و آثار آن و یا در مقام ارزشیابی و توصیه به اجتناب از پرخاشگری یا مقدمات و زمینه های و نیز علل به وجود آورنده آن از این مفاهیم استفاده می شود.
1- تعریف پرخاشگری
چه تعریفی از پرخاشگری وجود دارد؟ رفتاری که به قصد آسیب رساندن به کسی یا چیزی انجام می شود.
آسیب شامل چه مواردی می گردد؟ آسیب شامل آزارهای روانی نظیر تحقیر، توهین و فحاشی نیز می شود.
2- انواع پرخاشگری
پرخاشگری به چه مواردی تقسیم می شوند؟ هر کدام را توضیح دهید. پرخاشگری به دو نوع تقسیم می شود: 1- پرخاشگری خالص یا عاطفی که به دلیل نوعی برانگیختگی عاطفی صورت می گیرد. 2- پرخاشگری ناخالص یا ابزاری، این پرخاشگری به مثابه ابزاری برای رسیدن به هدفی خاص به کار گرفته می شود.
بحث ویژه: بررسی رابطه مجازات با پرخاشگری و اهمیت مولفه قصد
دو موضوع که خیلی زیاد در باب پرخاشگری مطرح می شود چیست؟ نخست این که آیا دفاع از آب و خاک، مجازات ها و اجرای حدود و… از مصادیق پرخاشگری به معنی مصطلح هست یا خیر. دوم این که اگر چنین باشد و این ها از موارد پرخاشگری باشند در مقام ارزشیابی چه تحلیلی برای آن ها داریم: آن ها را مثبت ارزیابی می کنیم یا منفی؟
چگونه مجادلاتی که پیرامون اجرای حدود و… که از مصادیق پرخاشگری است حل می شود؟ با یک بیان می توان گفت که از آن ها که در موارد دفاع و مجازات ها به طور مسلم آسیب رساندن هست ولی قصد آسیب رسانی در این موارد جنبه مقدمی و ثانوی دارد و و تعریف پرخاشگری شامل آن نمی شود. این موضوع اصلاً مجال طرح پیدا نمی کند.
چرا اشکال متنوع رفتار های خشن در اسلام به طور مطلق رد یا تایید نمی گردد؟ به یقین اسلام در موارد دفاع و مجازات برخوردهای خشن و سخت را جایز می دند و این گونه برخوردها را اگرچه به عنوان آخرین راه حل ما برای حفظ مصالح جامعه و افراد و حتی خود فرد مجازات شونده به کار می برد و از آن به عنوان ابزاری برای تربیت و اصلاح، تنبیه و حتی پیشگیری استفاده می کند.
چرا در قبال عمل مجرمی حکمی چون اعدام صورت می گیرد؟ در مورد مجرم رحمت اسلامی این گونع تحقق پیدا می کند که با از بین رفتنش (اعدام و…) فرصت آلودگی، گناه و سقوط پیش تر از او گرفته می شود و با تحمیل زجر مجازات، از آلودگی و گناه پاک می شود.
اسلام در برابر اصل غریزه پرخاشگری چه نظری دارد و چرا؟ از نظر اسلام اصل این غریزه در انسان ضروری است و بدون آن انسان در مقام دفاع از موجودیت و منافع خویش بر نمی آید و در مقابل خطرها خلع سلاح می شود و در معرض نابودی قرار می گیرد. اسلام در صدد تربیت و به اعتدال رساندن این قوه در انسان است.
3- دیدگاه های نظری درباره منشا پرخاشگری
دو نظر عمده ای که در مورد منشا پرخاشگری وجود دارد کدامند؟ پاره ای از محققان، پرخاشگری را امری ذاتی می دانند و معتقدند که انسان با پرخاشگری آفریده شده است. در مقابل عده ای معتقدند که این رفتار مانند سایر رفتارهای انسانی از طریق فرآیند یادگیری آموخته می شود و اکتسابی است.
در میان طرفداران ذاتی بودن و اکتسابی بودن چه گرایش هایی وجود دارد؟ در میان طرفداران ذاتی بودن پرخاشگری برخی آن را دارای مبنای زیست شناختی و عده ای دیگر نظریه کشاننده ای را پیش می کشند. در میان معتقدان به اکتسابی بودن پرخاشگری، عده ای طرفدار یادگیری اجتماعی و عده ای دیگر از یادگیری شناختی جانبداری می کنند.
3-1- دیدگاه ذاتی بودن پرخاشگری
دیدگاه ذاتی بودن پرخاشگری را تعیین کنید. این دیدگاه که قدیمی ترین و معروف ترین تبیین درباره پرخاشگری است، دیدگاهی است که براساس آن، پرخاشگری و خشونت در انسان ها سرشتی است مطابق این دیدگاه انسان ها فقط به این دلیل پرخاشگرند که بخشی از طبیعت آن ها پرخاشگری است.
از چهره های روان شناس معتقد به این دیدگاه دو نفر را نام ببرید. فروید (غریزه تکانه های خصمانه ای ایجاد می کند که هر لحظه افزایش می یابد و متراکم می شود و اگر رها نگردد، به اعمال خشونت بار و پرخاشگرانه منتهی می شود. لورنز (وی پرخاشگری را ناشی از مبارزه طلبی می داند که بین انسان و بسیاری دیگر از موجودات مشترک است).
چرا بسیاری از روان شناسان اجتماعی در این که چنین گرایش های غریزی واقعاً در انسان وجود داشته باشد تردید می کنند؟ نخست اینکه افراید چون فروید و لورنز از شیوع و فراوانی پرخاشگری، وجود چنین غریزه ای را نتیجه گرفته اند و دوم اینکه مقایسه جوامع مختلف حاکی از این است که دست کم در سطح برخی از اشکال پرخاشگری تفاوت چشم گیری در این جوامع وجود دارد، که استرمن و همکارانش (1994) بر روی آن و مقایسه با ایالات متحده پژوهش هایی را انجام داده اند.
3-2- نظریه های زیست شناختی
در مورد این نظریه چه تحقیقاتی صورت گرفته است؟ یکی از این موارد تحقیقات مارازسیتی و همکاران او در 1993 می باشد که در طی آن ترکیب شیمیایی خون سه گروه از اشخاص را به دقت تجزیه کردند. مطابق نتایج اعلام شده سطح سروتونین در گروه اول (گروهی که قصد خودشکی داشتن و نیز گروهی که از داوطلبان سالم بودند کم تر بود. و نیز تحقیق ون گوزن، فریجدا و دی پول در سال 1994 که نشان داد زنانی که به عنوان بخشی از درمان پزشکی به طور منظم از هورمون های جنسی مردانه مثل تستو ستورن به صورت تزریقی یا خورکی استفاده می کردند، بعد از دریافت هورمون، تمایلات پرخاشگرانه بیشتری در آن ها به وجود می آید.
3-3- نظریه های کشاننده ای
مشهورترین نظریه کشاننده ای چه نظریه ای می باشد و توسط چه کسی ارائه گردیده است؟ این نظریه که توسط دولارد و همکارانش (1929) مطرح شده است، مطابق این نظریه ناکامی به برانگیختگی کشاننده ای که هدف آن آسیب رساندن به دیگران است منجر می شود. در نظریه های کشاننده ای چه چیز عامل اصلی رفتار پرخاشگرانه معرفی می گردد؟ بر این اساس هر قدر امید بیشتر باشد احتمال پیشگیری از رفتار پرخاشگرانه نیز بیشتر است.
3-4- نظریه یادگیری اجتماعی
منظور از نظریه یادیگری اجتماعی چه می باشد؟ مطابق این دیدگاه انسان ها با مجموعه ای عظیم از پاسخ های پرخاشگرانه به دنیا نمی آیند بلکه باید این پاسخ ها را از طریق تجربه مستقیم یا مشاهده رفتار دیگران بیاموزند. لذا فرهنگ های مختلف اثرات متفاوتی را بر روی فرد می گذارند چنانکه ممکن است این آموزش به کونگ فو، چماق کشی، قمه کشی و… مبدل گردد نکته قابل ذکر در مورد این دیدگاه قابل مهار و پیشگیری بودن پرخاشگری است.
3-5- نظریه های شناختی
بر طبق دیدگاه شناختی، پرخاشگری ناشی از چه می باشد؟ پرخاشگری در این دیدگاه، مبتنی بر کنش متقابل پیچیده ای بین حالات و تجارب فعلی، افکار، خاطره ها و الگوهای شناختی ما درباره موقعیت فعلی است.
نقد و بررسی دیدگاه ها
رفتار پرخاشگرانه براساس دیدگاه های اسلامی مبتنی بر چیست؟ رفتار پرخاشگرانه مبتنی بر قوه ای سرشتی است که به منظور صیانت از تهدیدهایی که انسان با آن ها روبه روست در وجود انسان به ودیعه نهاده شده است. در آثار اندیشمندان مسلمان برای اشاره به منشا پرخاشگری و خشونت از مفهوم "غضب" که معادل "خشم" فارسی است استفاده شده است. به عبارت دیگر انسان دارای ظرفیتی سرشتی به نام خشم است که برای حفاظت او در برابر خطرها و تهدیدها او را به پرخاشگری می انگیزد.
4- برانگیزاننده های پرخاشگری
برانگیزاننده های پرخاشگری چه مواردی می باشند؟ 1- ناکامی 2- تحریک مستقیم 3- خشونت رسانه ای 4- عوامل شخصیتی 5- سوگیری اسنادی خصمانه
4-1- ناکامی
در مورد اینکه ناکامی یکی از برانگیزاننده های پرخاشگری است چند دیدگاه وجود دارد آن ها را تبیین کنید. دو دیدگاه، در دیدگاه اول، از آن جا که در سوال از دیگران، افراد، یکی از عوامل اصلی را ناکافی می دانند، این همان باوری است که فرضیه ناکامی- پرخاشگری دولارد و همکارانش از آن سرچشمه می گیرد. در دیدگاه دوم برکومتیس (1989) بیان می کند که ناکامی یک تجربه ناخوشایند است و به همین دلیل به پرخاشگری می انجامد.
4-2- تحریک مستقیم
این نوع عالم چگونه بروز می کند؟ به صورت کلامی یا فیزیکی
4-3- خشونت رسانه ای
نتایج بسیاری از روانشناسان اجتماعی در مورد خشونت رسانه ای در برابر چه سوالی قرار گرفته است؟ همواره این سوال مطرح است که آیا ارائه چنین برنامه هایی باعث افزایش پرخاشگری کودکان یا حتی بزرگسالان می شود یا خیر؟
متقاعد کننده ترین دلیل وجود ارتباط بسیار بین خشونت رسانه ای و پرخاشگری، از طریق چه نوع تحقیقاتی امکان پذیر بوده و در این مورد مثالی ذکر کنید. تحقیقات طولی که در آن ها آزمودنی ها به مدت طولانی مورد مشاهده و مطلعه قرار می گیرند، به عنوان متقاعده کننده ترین ها مطرح است. مثلاً در تحقیقاتی که هیوزمن و ارون (1986 و 1984) انجام دادند، آن ها مشاهده کردند که پسران هشت ساله هر چه بیشتر خشونت تلویزیونی را تماشا می کردند، خشونت بیشتری را نشان می دادند. پنج سال بعد و سی سال بعد دوباره مورد مطالعه قرار گرفتند که این نتایج تایید شد.
4-4- عوامل شخصیتی
عوامل شخصیتی به عنوان موارد تاثیرگذار در پرخاشگری با مثالی تبیین کنید. روانشناسان افرادی که دارای ویژگی های شدیداً رقابت جو بودن، عجول بودن، رودرنج (تحریک پذیر) و پرخاشگر بودن می باشند را دارای الگوی رفتاری تیپ A می نامند و در طرف مقابل این افراد، افراد تیپ B تمایل بیشتری به رفتار پرخاشگرانه دارند و همان گونه که استراب و همکارانش بررسی کرده اند افراد تیپ A بیشتر از افراد تیپ B به کودک آزاری یا همسر آزاری مبادرت می ورزند.
4-5- سوگیری اسنادی خصمانه
منظور از سوگیری اسنادی خصمانه چیست؟ این سوگیری در وقاع قصد یا انگیزش خصمانه در خصوص اعمال دیگران را به هنگام ایهام موقعیت مشخص می کند به عبارت دیگر اشخاصی که دارای سوگیری اسناد خصمانه شدید هستند به ندرت اجازه می دهند که دیگران از مبهم بودن موقعیت سود ببرند و به سرعت حکم می کنند که اعمال تحریک آمیز دیگران عمدی بوده و آسیب رساندن به آن ها را نشانه گرفته است و بنابراین مطابق این تفسیر در برابر آن واکنش نشان می دهد.
5- شیوه های پیشگیری و مهار پرخاشگری
چرا پرخاشگری نیز قابل مهار و پیشگیری است؟ چرا که پرخاشگری از کنش متقابل و پیچیده بین رویدادهای بیرونی شناخت ها و خصایص شخصیتی خلقی (بر مبنای دسترسی) ناشی می شود و از آن جا که همه این عوامل را می توان مهار کرد یا تغییر داد پرخاشگری نیز قابل مهار و پیشگیری است.
5-1- راه های کاهش و مهار از دیدگاه روان شناسان
راه های کاهش و مهار از دیدگاه روان شناسان چیست؟
الف) مجازات پرخاشگر
ب) پالایش
ج) بازدارنده های غیر پرخاشگر
د) ارائه الگوهای غیر پرخاشگر
ه‍) آموزش مهارت های اجتماعی
و) پاسخ های مغایر
5-2- بررسی مساله از دیدگاه اسلام
منابع اسلامی برای مهار پرخاشگری به چه شیوه هایی اشاره دارند؟ الف) شیوه های شناختی ب) شیوه های عاطفی ج) شیوه های رفتاری
برخی از شناخت ها و نگرش هایی که منابع اسلامی در مورد خشم و غضب و آثار مثبت و منفی مهار و عدم مهار آن در اختیار ما می گذارند کدامند؟ یک. خشم و غضب شیطانی است دو. نیل به بهشت با مهار خشم حاصل می شود. سه. خشم موجب تباهی ایمان می شود چهار. خشم کلید هر بدی و بدترین چیز است. پنج. خشم نوعی جنون است. شیخ الرئیس. عدم مهار خشم به عدم مهار خرد می انجامد. هفت. مهار خشم موجب می شود که زشتی های اسنان پوشیده بماند. هشت. مهار خشم و فروخوردن آن فضیلت است نه. مهار خشم دارای آثار اخروی است.
توجه: قسمت های زیر از خلاصه ی آقای حسین براتی اضافه گردیده است
5-3. تفاوت های فرهنگی و نژادی در پرخاشگری
آیا پرخاشگری در همه فرهنگ ها و نژادها به یک شکل بروز می کند؟ خشونت و پرخاشری در فرهنگ های مختلف ، متفاوت است و تحقیقات بسیاری این مطلب را تایید می کنند . کودکان هم هنجارها و ارزش های فرهنگی جامعه خود را (در سنین کودکی) منعکس می کنند. تحقیقی که استرمن و همکاران وی انجام دادند، این مدعا را اثبات می کند.

*************************************

ردیف
نام دانشمند
نام نظریه
چکیده ی یافته ها
1
فروید
لونر
ذاتی بودن پرخاشگری
انسان ها فقط به این دلیل پرخاشگرند که بخشی از طبیعت آن ها پرخاشگری است
2
باس
نیسبت

عامل اصلی بروز پرخاشگری عوامل زیست شناختی است
3
برکویتس
فش بچ
کشاننده ای
عوامل خارجی مثل ناکامی باعث بر انگیخته شدن میل قوی برای آسیب رساندن به دیگران می شود و این کشاننده نیز به نوبه خود به اعمال پرخاشگرانه اشکار می انجامد
4

یادگیری اجتماعی
بیش تر یا همه عواملی که باعث برانگیختگی پرخاشگری می شوند قابل تغییر هستند، بنابراین در این روی آورد پرخاشگری قابل مهار و پیشگیری می باشد
5

شناختی
پرخاشگری ناشی از کنش متقابل پیچیده ای بین حالات و تجارب فعلی، افکار، خاطره ها، و الگوهای شناختی ما درباره موقعیت فعلی است
6

فرضیه ناکامی-
پرخاشگری
مطابق این نظریه ناکامی به برانگیختگی کشاننده ای که هدف آن آسیب رساندن به دیگران است منجر می شود .

7
برکویتس
"
ناکامی یک تجربه ناخوشایند است وبه همین دلیل به پرخاشگری می انجامد
8
استرمن

کودکان، هنجارها و ارزش های فرهنگی جامعه خود را (در سنین کودکی) منعکس می کنند