مکان یابی کاربری
ارزیابی کاربری های مختلف شهری اساسا به منظور اطمینان خاطر از استقرار منطقی آنها و رعایت تناسبات لازم به دو صورت کمی و کیفی صورت می گیرد .
الف ) ارزیابی کمی . این ارزیابی بر اساس مقایسه سرانه های موجود کاربری ها با استاندارد های مربوط یا از طریق بررسی نیازهای فعلی و آتی منطقه مورد مطالعه به فضا صورت می گیرد .
ب ) ارزیابی کیفی .در این مرحله ویژگی های کیفی معین شده و نسبت آنها به یکدیگر بر اساس چهار ماتریس ذیل بررسی می شود :
1) ماتریس مطلوبیت
2) ماتریس ظرفیت
3) ماتریس وابستگی
4) ماتریس سازگاری
روشهای ارزیابی کاربری اراضی شهری :
ماتریس سازگاری
کاربری هایی که در یک منطقه استقرار می یابند ، نباید موجب مزاحمت و مانع اجرای فعالیت ههای دیگر گردند . بر این اساس کاربری ها از نظر سازگاری ممکن است حالتهای ذیل را داشته باشند :
الف ) کاملا با یکدیگر سازگار باشند ؛ یعنی هر دو خصوصیات مشترکی داشته و فعالیت آنها نیز بر یکدیگر منطبق باشد ، مانند دو مسکن کم تراکم .
ب ) نسبتا سازگار باشند ؛ به این ترتیب که هر دو کاربری از یک نوع بوده ، اما در جزئیات اختلاف داشته باشند ، مانند مسکن کم تراکم با مسکن با تراکم متوسط .
ج ) نسبتا ناسازگار باشند ؛ یعنی اینکه میزان ناسازگاری بین دو کاربری از سازگاری آنها بیشتر باشد .
د ) کاملا ناسازگار باشند ؛ یعنی مشخصات دو کاربری هیچ گونه همخوانی با یکدیگر نداشته و در تقابل با یکدیگر باشند ، مانند کاربری صنعتی و کاربری مسکونی .
ه ) بی تفاوت باشند ؛ یعنی اینکه دو نوع کاربری از جهت سازگاری نسبت به هم بی تفاوت باشند .
برای تعیین میزان سازگاری و ناسازگاری بین دو کاربری باید مشخصات و نیازهای مختلف هر یک را برای انجام دادن فعالیت عادی آن تعیین و سپس با مقایسه این مشخصات موارد توافق و عدم توافق را مشخص کرد .
ماتریس مطلوبیت
در این ماتریس سازگاری بین کاربری و محل استقرار آن ارزیابی می شود و بر این اساس می توان گفت که هر کاربری طبق ویژگی های خاص آن برای محل خاصی مناسب است و هر محلی نیز کاربری خاص خود را می طلبد . برای تهیه ماتریس باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با ویژگی های محل استقرار ممکن است این عوامل باشد : معیار و حد نصاب تفکیک،شاخص ابعاد زمین، شاخص شیب زمین و ………
با مقایسه عوامل مذکور می توان نتیجه گرفت که محل هر کاربری کاملا مطلوب ، نسبتا مطلوب ، نسبتا نا مطلوب و یا کاملا نا مطلوب است و بر اساس آن تصمیم مناسب را گرفت
ماتریس ظرفیت
هر فعالیت ( کاربری ) شهری مقیاسی دارد ، همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنانکه دو مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشد هر کاربری عملکرد مناسبی خواهد داشت و هر سطحی از ساختار شهری نیز به نحو موثری از خدمات فعالیت بهره مند و اگر منطبق نباشد مشکلات عدیده ای را برای هر دو پدیده بوجود خواهد آورد . برای مثال فعالیت آموزشی را می توان چنین تقسیم کرد :
مهد کودک ، ابتدایی ، راهنمایی ، دبیرستان ، دانشکده ، دانشگاه کوچک و دانشگاه بزرگ .
از طرف دیگر هر سطح از ساختار فضایی شهری نیز تنها ظرفیت پذیرش سطح مناسبی از فعالیت ها را دارد ، بنابراین ساختار فضایی نیز می تواند چنین تقسیم شود : واحد همسایگی ، زیر محله ، بخشی از شهر و منطقه شهری .
حال اگر بین دو مقیاس مذکور تناسبی وجود داشته باشد ، یعنی برای مثال مقیاس دانشگاه به شهر ، دانشکده به بخشی از شهر ، دبیرستان به محله ، راهنمایی و ابتدایی به زیر محله و مهد کودک به واحد همسایگی یا زیر محله تعلق یابد تناسب مطلوب حاصل می شود و فعالیت ها بر اساس ظرفیت در نظر گرفته می شود وگرنه هر دو مخل هم خواهند بود .
ماتریس وابستگی
گاهی اوقات فعالیت یک کاربری ، وابسته به فعالیت یا فعالیت های دیگر کاربری هاست ، برای مثال یک محله مسکونی بدون وجود خدمات آموزشی ، درمانی و تجاری ناقص است و مراکز دیگر شهری نیز هر یک به نحوی با سایر فعالیت های شهری در ارتباطند و به آنها وابسته اند . بنابراین در این ماتریس میزان وابستگی کاربری ها به یکدیگر و لزوم همجواری آنها بررسی می شود .
اما مطلب مهم در ارزیابی کاربری اراضی شهری رابطه بین کاربری هاست ، چرا که در تاثیر و تاثر کاربری های شهری امکان دارد حوزه عمل آنها با یکدیگر تداخل داشته باشد و پارامتر فاصله می تواند آثار آنها را کم کند ؛ طوری که دو کاربری ناسازگار نسبت به هم بی تفاوت باشند ، مانند پالایشگاه و منطقه مسکونی که فاصله زیادی از هم دارند . به طور کلی در ارزیابی ، برای دقت در امر مهم کاربری لازم است یک کاربری که در موقعیت خاصی قرار گرفته با کاربری دیگر در موقعیت خاص خود بررسی و ارزیابی شود .