مقدمه
در مباحث گیاهی کتاب های زیست شناسی دوره ی متوسطه ، به علت محدودیت های خاص کتاب های درسی به صورت جسته و گریخته به گیاهان تک لپه ای و دولپه ای اشاره شده و به صورت خلاصه ، در بخش های مختلف ، مقایسه هایی نیز بین برش های ساقه وریشه صورت گرفته است ، در مراحل مختلف مسابقات آزمایشگاهی ، به ویژه مرحله ی کشوری ، سوالات متنوعی در این خصوص مطرح می شود که گاه دبیران محترم زیست شناسی در پاسخ به آن ها مطالب متفاوت و گاهی متضاد هم بیان می کنند.
مقایسه ی ساقه و ریشه
1- در ساقه حجم پوست از استوانه ی مرکزی کمتر در حالی که در ریشه معمولا” حجم پوست از استوانه مرکزی بیشتر است؛یا به عبارتی در ریشه استوانه ی مرکزی مشخص تر است .
2- درساقه آوندها مقابل هم و به نحوی قرار گرفته اند که آوندهای چوبی به سمت مرکز و آوند های آبکش به سمت روپوست قرار گرفته اند ؛ در صورتی که در ریشه آوند ها یک در میان قرار گرفته اند.
برش ساقه ی نخستین (یونجه )
برش ریشه (ذرت )
مقایسه برش های ساقه و دمبرگ
1- درساقه دسته های آوندی روی یک یا چند دایره قرار گرفته اند ، یا در همه جای ساقه پراکنده هستند ، ولی در دمبرگ روی یک کمان قرار گرفته اند .
2- آوند های چوبی ساقه به سمت داخل و آوند های آبکش آن به سمت خارج قرار دارند ، ولی در دمبرگ آوند های چوبی در بالا و آوند های آبکش در زیر آن ها قرار گرفته اند .
3- در دمبرگ ها تقارن دوطرفی وجود دارد و خط تقارن ازوسط شیار دمبرگ ( بخش مقعر ) می گذرد ولی در ساقه تقارن معمولا” به صورت شعاعی است .
برش دمبرگ ( اختر )
مقایسه برش های ساقه ی گیاهان تک لپه ا ی و دو لپه ای
1- تعداد دسته های آوندی در ساقه ی گیاهان تک لپه ای فراوان تر است و روی دوایر تقریبا” هم مرکز قرار دارند، درصورتی که این دسته ها در گیاهان دو لپه ای کم تر و روی یک دایره قرار گرفته اند .
2- در ساقه ی گیاهان دولپه ای پوست مشخص تر، ولی در ساقه ی گیاهان تک لپه ای پوست نازک و گاهی مرز آن با استوانه ی مرکزی نامشخص است .
برش ساقه ی یک گیاه تک لپه ای ( ذرت )
برش ساقه ی یک گیاه دو لپه ای ( آفتاب گردان )
مقایسه برش های ریشه ی گیاهان تک لپه ای و دولپه ای
1- در ریشه ی گیاهان تک لپه ای استوانه ی مرکزی بزرگ تر و حجم پوست کم تر است ، در صورتی که در ریشه ی گیاهان دولپه ای استوانه ی مرکزی کوچک تر و حجم پوست بیش تر است .
2- در گیاهان تک لپه ای وسط ریشه معمولا” بافت پارانشیم مغزی وجود دارد ، که در بیش تر گیاهان دولپه ای دیده نمی شود .
3- در گیاهان دولپه ای ها معمولا” تعداد دسته ها کم تر ازتک لپه ای هاست .
4- در گیاهان دولپه ای دسته های آوندی در کنار هم قرار گرفته اند و شکل ضربدر را می سازند ، ولی درگیاهان تک لپه ای دسته های آوندی ازهم فاصله دارند و بین آن ها بافت پارانشیم مغزی ادامه می یابد و اشعه ی مغزی را می سازد .
5- حلقه ی کاسپاری در سلول های آندودرم گیاهان تک لپه ای در برش عرضی نعلی شکل به نظر میرسد ، ولی در گیاهان دولپه ای این حلقه به صورت یک خط در طول یک سلول یا نقطه دربین سلول های مجاور دیده می شود .
6- در لایه ی آندودرم بعضی گیاهان تک لپه ای سلول های معبر وجود دارند این سلول ها در گیاهان دولپه ای کم تر دیده می شوند .
برش عرضی ریشه ی یک گیاه تک لپه ای ( ذرت )
برش عرضی ریشه ی یک گیاه دولپه ای ( آلاله )
مقایسه ی برش عرضی برگ گیاهان تک لپه ای و دولپه ای
1- تفاوت چندانی بین برگ های بسیاری از گیاهان تک لپه ای و دولپه ای وجود ندارد : هر دو دارای پارانشیم های نرده ای و حفره ای هستند ، ولی در گیاهان دو لپه ای که برگ به صورت افقی قرار گرفته است ، پارانشیم نرده ای در بالا و پارانشیم اسفنجی در پایین دیده می شود، در صورتی که در اکثر گیاهان تک لپه ای که برگ ها به صورت عمودی هسنند ، میانبرگ فقط ازنوع پارانشیم اسفنجی است .