به نام خدا
بررسی مناطق کوهستانی
استادمربوطه : مهندس شریفی
گرد آورنده : س.ح
حدود تقسیمات چهارگانه ایران:
الف: گرم و خشک
ب: گرم و مرطوب
ج: معتدل و مرطوب
د: سرد کوهستانی
اقلیم سرد (کوهستان های غربی):
کوهستان های غربی- که دامنه های غربی رشته کوههای مرکزی ایران را شامل میشوند با توجه به اینکه میانگین دمای هوا در گرمترین ماه سال در آنها بیش از 10 و میانگین حداقل دمای هوا در سردترین ماه کمتر از 3- درجه ی سانتی گراد است از جمله مناطق سردسیر محسوب میشوند
اقلیم سرد (کوهستان های غربی):
سلسله کوههای غربی همچون سدی مانع نفوذ هوای مرطوب مدیترانه به داخل فلات ایران میشوند و ورطوبت هوا را دردامنه های خود نگه میدارند از ویژگی های این اقلیم گرمای شدید دره ها در فصل تابستان و اعتدال آنها در فصل زمستان است . مقدار و شدت تابش آفتاب این منطقه در فصل تابستان زیاد و در فصل زمستان بسیار کم است .
اقلیم سرد (کوهستان های غربی):
زمستان ها طولانی سرد و سخت بوده چندین ماه از سال زمین پوشیده از یخ است. در سراسر این منطقه از آذربایجان تا فارس زمستان ها به شدت سرد است : سرما از اوایل آذر ماه شروع میشود و تا آخر فروردین ماه کم و بیش ادامه می یابد . میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است و بیشتر به صورت برف می بارد . برف های پیاپی بیشتر قله ها را می پوشاند و درارتفاعات بیش از 3000 متر همواره برف می بارد . به طور کلی در این منطقه فصل بهار کوتاه است و زمستان و تابستن را از هم جدا می کند . شهرهای تبریز ارومیه سنندج و همدان در اقلیم قرار دارند
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد :
اگرچه میزان سرما و دوام آن در مناطق سرد متفاوت است ولی به طور کلی اصولی که برای جلوگیری از اتلاف حرارت ساختمان در قسمت های مختلف این منطقه رعایت شده یکسان و به طور عمده شبیه به اصولی است که در معماری مناطق گرم و خشک مورد توجه بوده است با این تفاوت که در مناطق سرد منبع ایجاد حرارت در داخل ساختمان است . همچنین در این مناطق تا حد ممکن تلاش شده به شکل طبیعی یا با استفاده از بخاری های بزرگ گرمای ناشی از {حضور} افراد، پخت و پز یا حتی حیوانات،ساختمان گرم شود
اصول کلی و عمده در معماری بومی این مناطق :
الف ) استفاده از پلان های متراکم و فشرده
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد :
ب) به حداقل رساندن سطح خارجی در برابر حجم مورد پوشش
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد :
پ ) استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی خوب که به جلوگیری از اتلاف دما و انتقال حرارت از درون به بیرون ساختمان جلوگیری کند. مانند شیشه های دوجداره
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد :
ت ) به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه ی طبیعی و در نتیجه
جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج از ساختمان
مانند استفاده از هشتی یا دیواربادشکن در قسمت ورودی ساختمان
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد :
ث) انتخاب بام های مسطح و نگهداری برف بر روی بام ها به عنوان عایق
حرارتی
مقایسه دو اقلیم گرم و خشک و سرد:
تنها تفاوتد بین معماری این مناطق و مناطق گرم وخشک تمایل و ضرورت استفاده از حرارت ناشی از تابش آفتاب در داخل ساختمان در فصل زمستان است . البته این نیاز معمولا تحت الشعاع تاثیر باد و سرمای ناشی از وزش آن بر ساختمان قرار می گیرد و در مجموع سعی شده سطح خارجی در حداقل ممکن نگه داشته شود
مقایسه دو اقلیم گرم و خشک و سرد:
در هر صورت برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب پوشش سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب شده و ابعاد پنجره ها نیز نسبت به مناطق گرم و خشک افزایش یافته است.
مقایسه دو اقلیم گرم و خشک و سرد:
فرم ساختمان در اقلیم سرد :
به دلیل سرمای شدید هوای این مناطق در فصل زمستان فرم های باز یا فرم هایی که ضلع های شمالی جنوبی آنها بلندتر از ضلع های شرقی غربی آنهاست مناسب نیست و بهتر است فرم ساختمان فشرده و پلان آن مربع باشد ساختمان های دو طبقه ای که فرم آنها شبیه به مکعب است بهترین نوع ساختمان از نظر کنترل گرمای هوای داخلی در زمستان است
الف) ساختمان های درون گرا با حیاط مرکزی :
بناهای سنتی در اقلیم سرد مانند نواحی مرکزی فلات ایران دارای حیاط مرکزی بوده
جبهه جنوبی ساختمان به دلیل کوتاه و معتدل بودن فصل تابستان کمتر به کار گرفته می شود. لذا اتاق های جنوبی و اتاق های شرقی و غربی – در صورت وجود – به عنوان انباری یا فضاهای خدماتی همچون اتاق خدمه یا سرویس های بهداشتی کاربرد دارند. برخلاف مناطق معتدل و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر، خانه های این مناطق، اغلب درای زیر زمینی با سقف کوتاه در پایین زمسان نشین هستند که به علت خنکی هوای آن، در تابستان برای سکونت و آسایش ساکنان خانه به کار می رود.
ب) بام های مسطح :
ابنیه سنتی در کوهپایه های شمالی سلسله کوههای البرز دارای بام های شیب دار و در مناطق کوهستانی غالبا مسطح هستند.
انتخاب بامهای مسطح در اقلیم سرد مشکلی ایجاد نمی نماید چرا که با نگهداری برف بر روی بام از آن به عنوان عایق حرارتی در مقابل سرمای زیاد هوای خارج که چندین درجه کمتر از درجه حرارت برف است استفاده می شود و همچنین فضای زیر اسکلت خرپا که کاربرد انباری دارد، عایق مناسبی بین فضای داخل و خارج بنا خواهد بود. لذا دو جداره بودن سقف بنا در این اقلیم برای حفظ گرمای بنا حائز اهمیت است.
پ) پلان، فرم بنا و نحوه قرارگیری آن :
در حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی، بناها دارای پلان و بافت متراکم می باشند. فرم بنا باید به گونه ای باشد که سطح تماس آن را با سرمای خارج کمتر نماید تا حرارت کمتری از درون به بیرون انتقال یابد. لذا از احجامی نظیر مکعب یا مکعب مستطیل استفاده می نمایند تا نسبت سطح خارجی بنا به حجم داخلی آن کاهش یابد و آن را در حداقل ممکن نگه دارد.
ساختمان ها بین 20 درجه به طرف غرب و 45 درجه به سمت شرق و در سایه باد یکدیگر و خارج از سایه آفتاب هم، در محور شمالی- جنوبی مستقر می شوند.
ت) اتاق های کوچک با ارتفاع کم :
در نواحی سرد و برفی، باید از ایجاد اتاق ها و فضاهای بزرگ داخل بنا اجتناب نمود چرا که با افزایش سطح تماس آن ها با فضای سرد بیرونی، گرم کردن این فضای وسیع مشکل خواهد بود.
بنابراین در این مناطق سقف اتاق ها را پائین تر از اتاق های مشابه در سایر حوزه های اقلیمی در نظر می گیرند تا حجم اتاق کاهش یابد و سطح خارجی نسبت به حجم بنا حداقل گردد. ارتفاع کم سقف در تالار ها و اتاق های مهم و طاق راسته ها و حجره های بازارهای این مناطق نیز مشهور است.
ث) بازشوهای کوچک :
در این مناطق برای جلوگیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا از بازشوهای کوچک و به تعداد کم استفاده می کنند. در صورت بزرگ بودن پنجره ها، استفاده از سایبان الزامی است. بازشوها در ضلع جنوبی برای استفاده هر چه بیشتر از تابش آفتاب، بزرگ تر و کشیده تر انتخاب می شوند. همچنین از استقرار بازشوها در جهت بادهای سرد باید اجتناب نمود. پنجره های دو جداره نیز برای رساندن تبادل حرارتی به حداقل ممکن مناسب ترند. در ضمن به منظور جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج ساختمان، میزان تعویض هوای داخل و تهویه طبیعی را باید به حداقل ممکن رساند.
در مقایسه با اقلیم گرم و خشک ابعاد بازشوها در این حوزه اقلیمی برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب افزایش یافته است.
ج) دیوارهای نسبتاً قطور :
قطر زیاد دیوارها نیز به نوبه خود از تبادل حرارتی بین فضای داخلی بنا و محیط بیرونی ساختمان جلوگیری می کند. معیارهای معماری اقلیم سرد و کوهستانی و گرم و خشک تقریباً مشابه است و تنها تفاوت آن ها در منابع حرارت دهنده می باشد.
چ) استفاده از پنجره های سقفی :
استفاده از پنجره های سقفی جهت جذب انرژی خورشیدی و نور طبیعی و استفاده از درختان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان برای حفاظت در برابر باد زمستانی.