عنوان:فساد اداری
مقدمه:
فساد و تقلب پدیده هایی هستند که کلیه کشورهای جهان کم و بیش با آن دست به گریبانند، پیامدهای مخرب فساد و تضاد آن با منافع عام، از جمله اتلاف منابع، کاهش رشد اقتصادی کشورها و کاهش اثر بخشی، باعث توجه روزافزون به اهمیت پدیده تقلب و فساد در جوامع مختلف شده است
سیاسی
قانونی
بنا به تعریفی کلی، فساد سیاسی عبارتست از سوء استفاده از قدرت سیاسی در جهت اهداف شخصی و نامشروع .اصولاً فساد سیاسی و قدرت همزاد یکدیگرند، یعنی تا زمانی که قدرت وجود نداشته باشد از فساد سیاسی هم اثری نخواهد بود. همانگونه که روسو اعلام می دارد: فساد سیاسی نتیجه حتمی کشمکش و تلاش بر سر کسب قدرت است
منظور از فساد قانونی، وضع قوانین تبعیض آمیز به نفع سیاستمداران قدرتمند و طبقات مورد لطف حکومت است. برای مثال قوانینی که بدون هیچگونه توجیه اقتصادی و یا اجتماعی انحصار خرید، فروش یا تولید یک محصول را به یک فرد یا گروه از افراد اختصاص می دهند، نمونه هایی از این نوع فساد است.
اداری
تعریف فساد اداری
فساد اداری عبارت از اقدامی است که شاغل یا شاغلین دربخش دولتی با انجام آن به کشور،سازمان ومردم خسارت مادی و معنوی وارد نموده و سبب خدشه دار شدن اعتماد مردم نسبت به سازمان و در نهایت دولت میشود.
فساد از کلمه لاتین RUMPER)) می آید که به معنای شکستن است. بنابراین در فساد ( چیزی می شکند) یا ( نقض می شود) . این چیز ممکن است : ( یک شیوه رفتار اخلاقی) یا ( یک قانون ) یا ( مقررات اداری) باشد.
افلاطون :
در انجام وظیفه، نه برای اعمال خوب و نه برای اعمال بد، نه برای انجام کاری و نه برای خودداری از انجام امری نباید تحفه گرفت. هرکس برای انجام وظیفه تحفه بگیرد بایدمحکوم به اعدام شود
بانک جهانی و سازمان شفافیت بین الملل
فساد اداری عبارتست از استفاده از قدرت عمومی برای کسب منافع خصوصی
مفهوم کلی فساد در نظام اداری
تعریف گزیده
اقدامات ماموران دولتی که با هدف انتفاع و بهره برداری برای خود و یا اشخاص دیگر و یا در قبال دریافت مال برای خود و یا اشخاص دیگر صورت می گیرد از طریق: -نقض ، تغییر و تفسیر قوانین، مقررات، ضوابط اداری -خودداری ، کند کاری و یا کوتاهی در انجام وظایف قانونی در قبال ارباب رجوع -تسهیل و یا تسریع غیرعادی در انجام کار برای اشخاص معین درمقایسه با دیگران -دادن اطلاعات و ارایه اسناد طبقه بندی شده به اشخاص حقیقی یا حقوقی که قانوناً حق دریافت آنها را ندارند.
تفاوت تخلفات اداری و فساد اداری
مزایای ناشی از ارتکاب فساد با فرمول زیر قابل محاسبه است
a= b- c-p(s+qf)-v
b)) ارزش نقدی مورد انتظار ( C) هزینه مستقیم پرداختی بابت فساد (p) احتمال کشف (S) هزینه اجتماعی کشف (از دست دادن اعتبار اجتماعی) (q) احتمال کشف که منجر به اقدامات کیفری می شود. (f) هزینه مجازات (بیکاری یا جریمه یا حبس احتمالی ) (V) ارزش نسبت داده شده به سلامت یا وجدان یا شرافت فردی ( ارزش فرد یا قیمت فرد)
در فرمول فوق، اگر (a) مثبت باشد فرد مرتکب فساد خواهد شد. این امر بیشتر از همه عوامل به مقدار متصور برای (v) وابسته است که به وضعیت اخلاق مربوط می شود.
پاسخگویی و شفافیت – قدرت پنهانکار + انحصار= فساد
تقسیم بندی فساد از نظر موضوع:
فساد مالی
سوء استفاده از موقعیت
فساد در تصمیم گیری
جعل اسناد و مدارک و ارائه گزارشهای کذب
انواع فساد اداری
فساد اداری سیاه
فساد اداری سفید
فساد اداری خاکستری
فساد اداری سیاه:
فساد اداری خاکستری:
فساد اداری سفید:
کاری که از نظر توده ها و نخبگان سیاسی منفور است و عامل آن باید تنبیه شود. برای مثال می توان از دریافت رشوه برای نادیده گرفتن معیارهای ایمنی در احداث مسکن نام برد.
کاری که ظاهراً مخالف قانون است، اما اکثر اعضای جامعه (نخبگان سیاسی و اکثر مردم عادی) آن را آنقدر مضر و با اهمیت نمی دانند که خواستار تنبیه عامل آن باشند. برای مثال، چشم پوشی از موارد نقض مقرراتی که در اثر تغییرات اجتماعی و فرهنگی، ضرورت خود را از دست داده اند.
کاری که از نظر اکثر نخبگان منفور است، اما توده های مردم در مورد آن بی تفاوتند. مثلاً کوتاهی کارمندان در اجرای قوانینی که در بین مردم از محبوبیت چندانی برخوردار نیستند و کسی غیر از نخبگان سیاسی به مفید بودن آنها معتقد نیست.
فساد خرد و کلان
کنترل فساد کلان، مقدم بر فساد خرد است؛ زیرا بدون کنترل فساد کلان، امیدی به حل مشکل فساد خرد نیست. فساد کلان، فسادی است که توسط مقامات رده بالای اداری به صورت گروهی، شبکه ای با مبالغ قابل توجه صورت می گیرد. مرتکبان این نوع فساد، جزء گروه مجرمان ”یقه سفید“و از صاحبان زر و زور هستند و با آ نکه زیان ها و خسارات غیرقابل جبرانی بر پیکر اجتماع وارد می سازند، کمتر تحت تعقیب و مجازات دستگاه عدالت قرار می گیرند. این گروه با برخورداری از“توان توجیه“ یا ”حمایت“یا ”امکان فرار“اصولاً مصون از تعقیب میمانند.
شرایط اساسی برای ظهور فساد اداری:
الف) تمایل: تمایل به ارتکاب تخلف در ذهن عامل آن قرار دارد. تمایل می تواند ناشی از عوامل متعددی باشد .اینکه این عوامل از درون فرد نشات بگیرد یا از محیط، چندان تفاوتی در نتیجه به وجود نمی آورد.
ب) فرصت: برای مبادرت به فساد اداری باید علاوه برتمایل، فرصت مناسب نیز وجود داشته باشد. چنین فرصتی ممکن است در پی طراحی و تدابیر بلندمدت پیش بیاید و یا ناشی از تصادف باشد. چنانچه تمایل و فرصت اقدام به فساد وجود داشته باشد فساد متولد خواهد شد و در صورت مهیا بودن سایر شرایط رشد خواهد کرد.
ریشه های اصلی فساد اداری:
الف) ریشه های فرهنگی و اجتماعی: شاید مهمترین عوامل فساد، مسایل فرهنگی و عقیدتی باشد. فرهنگ عمومی جامعه، ارزشها و هنجارهای حاکم بر افراد و اجتماع و عقاید و باورهای مردم نقش محوری در این زمینه دارد. مادی گرایی، فردی گرایی، مصرف زدگی، کاهش قبح تخلفات در سازمان و جامعه و مهمتر از همه ضعف ایمان ووجدان کاری از مهمترین ریشه های فرهنگی و اجتماعی فساد اداری هستند.
ب) ریشه های اقتصادی: عدم ثبات اقتصادی، تورم لگام گسیخته، رکود، کاهش درآمدها و قدرت خرید مردم، عدم عدالت اقتصادی و اجتماعی، توزیع نامناسب امکانات و تسهیلات در جامعه و امثال این موارد از عمده ترین ریشه های اقتصادی فساد اداری به شمار می آیند.
دیدگاه مثبت با توجه به پایین بودن حقوق و مزایا در بخش عمومی، فساد اداری امکاناتی در اختیار کارکنان متخصص قرار می دهد تا بتواند به ادامه همکاری با سازمان ترغیب شوند. با انتقال درآمدها به قشرهای آسیب پذیر (کارمندان) به برقراری نوعی عدالت اجتماعی زیرزمینی یاری می رساند.
دیدگاههای مثبت و منفی پیرامون فساد اداری
دیدگاه منفی فساد اداری ازطریق فساد استخدامی و وورد منابع انسانی که فاقد شایستگی هستند، کارایی نظام اداری را در بلندمدت کاهش می دهد. فساد رشد اقتصادی را کند می کند زیرا انگیزه سرمایه گذاری را چه برای سرمایه گذاران داخلی و چه برای سرمایه گذاران خارجی کاهش می دهد. فساد از درجه مشروعیت و اثر بخشی دولتها می کاهد، ثبات و امنیت جوامع را به خطر می اندازد و ارزشهای دموکراسی و اخلاقیات را مخدوش می سازد و از این طریق مانع توسعه سیاسی و اجتماعی جامعه می شود
2 ـ بالا بردن سطح آگاهیهای عمومی
اقداماتی که تقاضای شهروندان رابرای خدمات آمیخته با فساد اداری کاهش می دهد:
1 ـ مقررات زدایی
اقداماتی که عرضه فساد اداری را از سوی کارکنان کاهش می دهد:
1 ـ اصلاح نظام اداری
2 ـ جلوگیری از فساد استخدامی
3 ـ افزایش حقوق و مزایای کارکنان دولت
4 ـ نظارت عمومی بر دستگاه های دولتی
5 ـ تشکیل سازمانهای مستقل مبارزه با فساد
2 ـ آزادی مطبوعات
روشهایی که عرضه و تقاضای فساد را باهم کاهش می دهد:
1 ـ تشویق کارکنان و شهروندان به ارسال اطلاعات وافشاگری
مفاهیم اساسی در مبارزه با فساد اداری
پاسخگویی( Accountability)
مراد ازپاسخگویی مسئولیت پذیری و گزارش دهی دستگاه ها پیرامون عملکرد و وظایفی که مورد غفلت واقع شده می باشد.
پاسخگویی در برگیرنده گزارش دهی عملکرد است.
پاسخگویی یعنی شهروند مداری
شفافیت (Transparency)
منظور از شفافیت، افزایش آگاهی مردم از تصمیمات و ساز و کارهای داخلی دولت است. بدین معنی که افراد از سیاست ها واقدامات دولت آگاهی و در هنگام بروز مشکلات یا داشتن شکایات از اینکه به کجا مراجعه کنند اطلاع کافی داشته باشند.
برای ایجاد رابطه مطلوب بین دولت و مردم و تحقق هدف فوق رعایت اصول (حق آگاه شدن ) و ( آزادی اطلاعات) ضروری است.
سلامت و یکپارچگی (Integrity)
عبارتست از استفاده از قدرت عمومی برای منفعت عمومی. این عنصر، محور برجسته مبارزه با فساد است. مفهوم سلامت، پیشنهاد کننده شیوه های مثبت و فعال است و بر مبنای آن در واقع قبل از اینکه به دنبال طرح هایی برای مبارزه با فساد باشیم، بهتر است در مسیر سلامت نظام اداری جامعه حرکت کنیم و گروه ها و بخش های مختلف برای پیش گیری و مبارزه با شکل گیری فساد را گرد آوریم.
عوامل موثر در بروز فساد اداری
علل فرهنگی و محیطی
در نظام اداری کنونی، انتصاب و اختصاص پست های سازمانی بر مبنای رفیق بازی ویا رشوه، به صورت امری عادی درآمده و تبانی بین افراد ، سیاستمداران و عوامل بوروکراسی اداری برای عبور از فیلترهای نظام اداری، یک جریان پذیرفته شده است که نتیجه آن، بروز فساد به ویژه در سطح کلان جامعه بوده است.
در تمام کشورها به ویژه کشورهای توسعه یافته، برای پست های اداری و سازمانی، شرایط احراز معرفی می گردد که انتخاب و انتصاب افراد بر مبنای آن شرایط صورت میگیرد. در محتوای شرایط احراز موقعیت های اداری و دولتی، بخشی به ویژگی های شخصیتی مدیر اختصاص داده شده است. علت آن نیز به اهمیت و نقش ویژگیهای شخصیتی مدیران در رفتارهای سازمانی بر می گردد که از خود نشان میدهند. چنانچه بر مبنای رفیق بازی یا رشوه، فردی برای پستی انتخاب شده است که شرایط آن را نداشته، در این جا بروز فساد، اجتناب ناپذیر است.
علل شخصیتی
علل اداری و سازمانی
یکی از واقعیت های نظام اداری کنونی این است که واحدهای اداری معمولاً با تعداد زیادی از قوانین و مقررات غیرواقعی ویا غیرضروری مواجه هستند و ابهامات موجود در رویه های اداری و استانداردهای جاری کار، امکان هرگونه تصمیم و اقدامات خودسرانه را به کارگزاران آنها می دهند. به علاوه، فرایندهای پیچیده و چندلایه امور اداری نیز عامل تشویق مراجعان به پیشنهاد رشوه برای تسریع کار هستند. از طرفی، کمی حقوق کارکنان بخش خدمات اجتماعی هم دلیل کاهش تدریجی مقاومت و عادت بعدی آنان به قبول این پیشنهادها است.
راهکارهای مبارزه با فساد اداری:
راهکارهای سازمانی:
کاستن از حجم قوانین و ساده و شفاف سازی آنها
شایسته سالاری در عزل و نصب ها
اصل قرار گرفتن خدمت به مشتریان در دستگاههای دولتی
مشارکت کارکنان در اداره امور
ملزم ساختن دستگاههای دولتی به پاسخگویی به افکار عمومی
برگزاری دوره های آموزشی مقابله با فساد ادرای
راهکارهای فرهنگی و اجتماعی:
ترویج فرهنگ وظیفه شناسی و وجدان کاری
آگاه ساختن مردم به قوانین، مقررات و حقوق شهروندی
راهکارهای سیاسی:
تقویت نهادهای نظارتی جامعه مدنی مثل مطبوعات، احزاب و سازمانهای غیر دولتی
تقویت دموکراسی در جامعه
تقویت استقلال دستگاه قضایی
راهکارهای اقتصادی:
اصلاح نظام پرداخت حقوق کارکنان دولت و متناسب کردن آن با سطح تورم و هزینه ها
متناسب نمودن پرداخت ها با عملکرد
حذف انحصارات اقتصادی
به موجب گزارش های رسیده سازمان بین المللی شفافیت در گزارش سال 2009 خود فساد اداری در 180 کشور جهان را مورد بررسی قرار داد و برای چنین فسادی در ایران شاخص 8/ 1 را در نظر گرفت که با چنین امتیازی ایران به طور مشترک با کشور های بروندی ، گینه، ترکمنستان و هایتی در مکان 168 جهان قرار گرفت. ایران در سال 2008 از بین 180 کشور در رتبه ی 141 ، در سال 2007 از بین 179 کشور، در رتبه ی 131 و در سال 2006 از بین 163 کشور در رتبه ی 105، در سال 2005 از بین 150 کشور، در رتبه ی 88، در سال 2004 از بین 145 کشور در رتبه ی 78 قرار داشت. این ارقام نشانگر نزول وحشتناک ایران از لحاظ رتبه ی فساد اداری طی سال های اخیر است.
تو دنیا ادعا داریم که حقیم!
شماتت گر بشیم ما مستحقیم
ترقی می کنه هر کس به بالا
ما از بالا به پایین می ترقیم!
نتیجــه گیری
مبارزه با فساد با شعار دادن تحقق نمی یابد. این کار مستلزم عزم ملی، خواست همگانی و جدیت دولت است. این مبارزه باید ساختار یافته، هماهنگ و برنامه ریزی شده انجام گیرد. این مبارزه باید ابتدا از بخش ها و نقاط حساس شروع شود و هدف خشکاندن ریشه باشد و نه قطع کردن شاخ و برگ ها؛ چه در این صورت شاخ و برگ های جدیدی به وجود خواهد آمد. مقصود از ریشه کلیه عواملی است که سبب فراهم شدن فرصت ارتکاب فساد می شوند و کلیه افرادی که ممکن است حتی حضور ملموس درسازمان های دولتی را نداشته باشند، اما حضور پشت پرده آنها کاملاً محسوس باشد. مجازات مرتکبان فساد و افزایش شدید هزینه ارتکاب به فساد (به عنوان اقدام پس از وقوع) و اصلاح روش ها، بهبود سیستم های کاری، شناسایی و حذف نقاط مستعد فساد، افزایش شفافیت و پاسخ گویی در عملکرد سازمان های دولتی و به طور کلی اصلاح نظام اداری (به عنوان اقدام پیشگیری) دو روی سکه مبارزه موفق با فساد تلقی می شوند و مکمل یکدیگرند و هیچ یک به تنهایی کارساز نخواهد بود.
با تشکر از توجه شما
قدرت ، مقام و ریاست بر دیگران تنها وسیله آزمایش است هرگز آن را نشانه بزرگی و عظمت خود نشمارید .
( نهج البلاغه )