عوامل بیولوژیک محیط کار
اعضای کمیته:
خانمها:زارع-احمدی-دلخوش-حقگو و
آقای نظیری
سرگروه:
خانم زارع
عوامل بیولوژیک(زیست شناختی)در محیط کار
در بعضی مشاغل به دلیل شرایط کاری، گونه ی فعالیت و تولید یا مصرف مواد گوناگون،کارگران در برابر عوامل زیست شناختی زیان آور و در نتیجه ابتلا به بیماریهای عفونی قرار دارند.
عوامل زیان آور بیولوژیک به 5 دسته تقسیم بندی می شوند:
1)ویروسها 2)باکتریها 3)ریکتزیاها 4)قارچها 5)انگلها
افراد زیر به گونه ی فعالیتشان،بیشتر در معرض خطر آلودگی با عوامل زیان آوربیولوژیکی هستند:
الف)کارگران ساختمان سازی،حفرتونل و فاضلاب ها،معادن و کشاورزی به علت تماس با خاکهای آلوده و احتمال زخمی شدن آنها
ب)کارگران بخش کشاورزی و پرورش پرندگان و دامداران به علت تماس با کودهای حیوانی
پ)کارگران پرورش پرندگان،دامداران،دامپزشکان و کارگران کشتارگاهها به علت تماس با حیوانات بیمار یا لاشه های آلوده
ت)کارگران ریسندگی،دباغی،قالیبافی و…. به علت تماس با پشم وپوست آلوده
ث)کارکنان آزمایشگاههای پژوهشی،تشخیص طبی،میکروب شناسی و بخش عفونی بیمارستانها
ج)کارگران ساختمانی،چوب بری،کشاورزی،دامداری،مرغداری،جنگلبانی،نانوایی،آرایشگری و… به علت تماس با انواع قارچ ها
در این مقاله بیشتر سعی شده در مورد عوامل زیان آور بیولوژیک و بیماریهای ناشی از آن در کشاورزی و بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان صحبت شود.
بعضی از انواع بیماریهای ناشی از عوامل بیولوژیک در کشاورزی عبارتند از:
بیماریهای ویروسی:آبله گاوی، آستمالیت ها، بیماری دست و پا و دهان، آبله گوسفندی، هاری، نیوکاسل و…
بیماریهای باکتریایی:سیاه زخم، تب مالت، مشمشه، لایم، طاعون، کزاز، سل، تولارمی، پسیتاکوزیس، لپتوسپیروز و…
بیماریهای ریکتزیایی:تب کیو
بیماریهای قارچی:کچلی، هیستوپلاسموزیس، آسپرژیلوز
بیماریهای انگلی:انگلها شامل تک یاخته ها و کرمها می باشند.
بیماریهای تک یاخته ای:توکسوپلاسموزیس، لیشمانیازیس
بیماریهای ناشی از کرمها:آسکاریازیس، کیست هیدراتید، فاسیولا(کرم کبد)، شستوزومازیس، آنکیلوستومیاز
بیماریهای ویروسی:
آبله گاوی:توسط گاو و ندرتا توسط گربه به انسان سرایت می کند.عوارض:تظاهرات پوستی
آستمالیت ها:توسط کنه و پشه از حیواناتی مانند اسب و بز و پرندگان به انسان منتقل می شود.
عوارض:اثر بر روی سیستم عصبی مرکزی(مغز)
بیماریهای دست و پا و دهان:توسط ترشحات آلوده حیوانات دوسمی(سم شکافته)به انسان سرایت می کند.عوارض:تظاهرات پوستی(ایجاد وزیکول روی دست و پا و دهان)
آبله گوسفندی:توسط گوسفند و بز و گاو و سگ به انسان سرایت می کند.عوارض:تظاهرات پوستی
هاری:هاری یا ترس از آب توسط گاز گرفتن حیوانات آلوده بخصوص سگها و همچنین تنفس هوای آلوده به ترشحات خفاش خونخوار در غارها به انسان منتقل می شود.
عوارض:انقباض عضلات مربوط به بلع و تغییرات مغزی
نیوکاسل:عامل مسب این بیماری که پرندگان را آلوده می کند یک ویروس است و باعث بیماری تنفسی می گردد.انسان از طریق تماس یا تنفس ذرات جامد آلوده پراکنده در هوا، ترشحات آلوده یا از طریق واکسنهای زنده مورد استفاده برای واکسینه کردن پرندگان به بیماری مبتلا می شود.
بیماریهای باکتریایی:
سیاه زخم:شاربن، آنتراکس، بیماری پشم جورکنها و بیماری فرشبافان از نامهای دیگر این بیماری است.توسط تماس مواد آلوده دامها مانند پوست، مو، استخوان، پشم، گوشت و غیره منتقل می شود.عوارض:اثربرروی پوست و مشکل تنفسی وگوارشی هم ایجاد می کند.
تب مالت:تب مواج،تب مدیترانه ای و بیماری بنگ از نامهای دیگر آن است.توسط تماس با حیوانات آلوده و یا بافلهای آنها منتقل می شود.عوارض:درد استخوانی و مفاصل
مشمشه:توسط تماس انسان با محلهای آلوده بوسیله اسب و میمون و سگ و گربه ای که گوشت خام آلوده خورده اند،منتقل میشود.عوارض:تظاهرات پوستی
لایم:توسط گزش کنه ها به انسان منتقل می شود.(در جوندگان ، آهوی وحشی و سگها وجود دارد.)
عوارض:تظاهرات پوستی ، تورم مفاصل،علایم عصبی
طاعون:نام دیگر آن مرگ سیاه است.توسط ککها(از کوشهای آلوده) به انسان منتقل میشود.
عوارض:بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر بغل و کشاله ران ، پنومونی و خونریزی پوستی
کزاز:توسط تماس پوست زخمی انسان با مدفوع حیوانات اهلی و خاک آلوده به باکتری انتقال می یابد.
عوارض:انقباض ماهیچه ها ، اختلال در تنفس ، آسیب دستگاه عصبی مرکزی
سل:انسان توسط مصرف شیر آلوده و گاهی هم بوسیله تماس با
حیوانات آلوده و ترشحات آنها انتقال می یابد.
عوارض:بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن ، درد در ناحیه شکم و گاهی زخمهای پوستی
تولارمی:توسط نیش کنه هایی که قبلا حیوانات آلوده مانند خرگوش ، جوندگان ، گوسفندان را نیش زده اند ، به انسان منتقل می شود.
عوارض:تظاهرات پوستی ، پنو مونی
پسیتاکوزیس:توسط استنشاق آُیروسلهای مواد آلوده یا گرد و غبار آلوده به مدفوع و ترشحات ناشی از زایمان پرندگان و گوسفند به
انسان انتقال می یابد.
عوارض:علایم شبیه آنفولانزا ، پنومونی غیر معمولی ، بیماری کبدی و سقط جنین در زنان باردار
لپتوسپیروز:بیماری ویل ، تب کانی کولا و بیماری خوکداران و تب بیجار از نامهای دیگر بیماری است.لپتوسپیروز به دسته ای از بیماریها با علایمی همچون تب ، سردرد ، لرز ، بیقراری شدید ، استفراغ ، درد ماهیچه ای و ورم ملتحمه چشم اطلاق می شود و گاهی مننژیت ، قرمزی پوست و التهاب عنبیه ، یرقان ، نارسایی کلیوی نیز وجود خواهد داشت.
نشانه های بیماری که کاملا حالت یک بیماری دو مرحله ای را دارد از چند روز تا 3 هفته ادامه می یابد. این بیماری کارکنان مشاغل زیر را تهدید می کند:
برنجکاران ، کارگران مزارع نیشکر ، کشاورزان ، کارگران فاضلاب ، معدنچیان ، دامپزشکان ، دامداران ، تولید کنندگان مواد شیری ، کارگران کشتارگاهها و ماهیگیران
عامل بیماری:لپتوسپیراها از راسته اسپیروکتها هستند.همه گیری بیماری در کسانی که با آبهای رودخانه و یا دریاچه های آلوده به ادرار حیوانات اهلی و وحشی تماس دارند و یا آنهایی که در معرض تماس با بافتها و ادرار حیوانات آلوده قرار می گیرند ، بوجود می آید. مخزن بیماری اغلب گاو ، سگ ، خوک ، اسب ، موش ، روباه و گوزن است.
تماس پوست بویژه اگر تماس داشته باشد با آب ، خاک مرطوب و یا سبزی های آلوده به ادرار حیوانات مبتلا ، انتقال بیماری را سبب میشود.
دوره کمون بیماری 4 تا 19 روز است.
اقدامات پیشگیری عبارتند از : شناسایی آبها و خاکهایی که احتمال آلودگی دارند
آموزش مردم درمورد راههای انتقال بیماری و یادآوری نکات پیشگیری
محافظت کارگران در معرض خطر با استفاده از چکمه و دستکشهای حفاظتی
رعایت کامل نکات بهداشتی در مواقع بروز حوادث طبیعی مانند سیل
در بررسی بیماری لپتوسپیروز در جمعیت انسانی مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی استان گیلان در سال 1386 مشخص گردید که:
پس از بررسی تعداد بیش از 600 نمونه مشکوک و انجام آزمایشهای لازم 216 مورد مثبت گزارش شد.
بیشترین موارد مربوط به شهرستان صومعه سرا با 92 مورد مثبت و بروز 70/3 نفر در یکصد هزار جمعیت بود.
بیشترین آلودگی مربوط به مردان به ترتیب در گروه سنی 50 سال به بالا و 49-40 ساله گزارش شد.
اکثریت بیماران سابقه تماس با مزارع و دام را داشته اند و با توجه به فصل کشاورزی بیشترین شیوع در ماههای خرداد و تیر بوده است.
شایعترین علامت بیماری در افراد مذکور شامل تب 93% ، درد عضلانی 66% و یرقان 33% بوده است.
”این بررسی ها در پنجمین همایش روز ملی بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان و اولین کنگره کشوری لپتوسپیروز در سال 87 که20-19 تیر برگزار شده بود ، ارایه گردید.
بیماری ریکتزیایی:
تب کیو:از طریق استنشاق گردوغبار اماکنی که آلوده به بافتهای جفت ، ترشحات زایمانی و مدفوع حیوانات است و همچنین تماس مستقیم با حیوانات آلوده و یا مواد آلوده ای مانند پشم ، کاه و لباسهای افرادیکه در معرض آلودگی قرار گرفته اند ، منتقل میشود.
عوارض:آسیب ریوی (سینه پهلو ، سرفه ، خلط ، درد سینه) ایجاد می کند.
بیماریهای قارچی:
کچلی:از طریق تماس با حیوانات آلوده ، لوازم و یراق آلات یا محیط آلوده به اسپور قارچ به انسان انتقال می یابد.
عوارض:تظاهرات پوستی و ضایعات مو
هیستوپلاسموزیس:از طریق تنفس هوای آلئده به اسپور قارچ ناشی از درختان پوسیده و مدفوع پرندگان آلوده
عوارض:ریوی ، درد ماهیچه ، اختلالات گوارشی
آسپرژیلوز:این بیماری معمولا بصورت حمله های آسمی ، آبسه های ششی ، عفونت مجرای خارجی گوش و ابتلای سینوسهای صورت و حفره های چشم تظاهر می کند.همچنین امکان دارد که قارچ در مغز ، کلیه و سایر نقاط بدن منتشر شود که در این صورت باعث مرگ میزبان میشود.توده های مواد گیاهی که در حال تخمیر و پوسیدگی هستند ، مخزن عمده این قارچ بوده و افزون بر این کاههای نمدار انباشته شده ، سبزیهایی که در حال پوسیدن هستند ، دانه های حبوبات و تعدادی دیگر از مواد غذایی مه هنگام انبار شدن حرارت ایجاد می کنند ، میتوانند مخزن این قارچ باشند.
بنابراین کشاورزان ، دامداران و کارگران سیلوها بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قارچی هستند.
بیماری ناشی از انگلها:
انگلها به 2 دسته تک یاخته ها و کرمها طبقه بندی می شوند.
بیماری ناشی از تک یاخته ها:
تکسو پلاسموزیس :توسط تماس با مدفوع گربه آ لوده به انسان انتقال می یابد.همچنین از طریق خوردن گوشت پخته نشده و شیر بز هم آلودگی به انسان منتقل می شود.
عوارض: اثر بر روی مغز و اعصاب و عضلات ، آسیب به چشم ، تورم طحال و کبد
لیشمانیازیس: توسط پشه خاکی به انسان منتقل میشود.(حیوانات وحشی و سگها مخزن اولیه)
عوارض:تظاهرات پوستی ، بزرگی طحال ، کمخونی
بیماری ناشی از کرمها:
آسکاریازیس:تماس کودکان با خاکهای آلوده به تخم انگل موجود در مدفوع انسان باعث انتقال میشود.
در بزرگسالان به واسطه خوردن سبزی نشسته ، ابتلا صورت می گیرد.
عوارض:درد ناحیه شکم و ریه و سوء تغذیه
شیستوزومیازیس:نام دیگر آن بیلارزیوز میباشد.در اثر تماس با خاک مرطوب و آب آلوده به سرکر حلزون به انسان منتقل می یابد.
عوارض:تظاهرات پوستی ، بزرگ شدن کبد و طحال ، بیماری شدید کبد و مثانه
آنکیسلو ستومیاز:این بیماری با نامهای نکا توریاز و آلودگی به کرم قلابدار نیز معروف است. بصورت مزمن با علایم متفاوت و مبهم ظاهر میشود.بیماری بر حسب شدت آلودگی و چگونگی وضع تغذیه میزبان ممکن است پس از چند هفته تا چند ماه با علایم کمخونی ، فقر غذایی ، لاغری ، عقب ماندگی جسمی و روحی ، خستگی زود رس و بی حوصلگی تظاهر می کند.کرم قلابدار در مناطق استوایی گرم و مرطوب ، در نواحی معتدل و در ایران بویژه در شمال و جنوب دیدخ می شود.
پایین بودن سطح بهداشت عمومی و پراکندگی مدفوع در محیط زیست و استفاده از آن بعنوان کود در مزارع ، به انتشار وسیع بیماری کمک می کند.بیماری در گروههای گوناگونی که با خاک سرو کار دارند مانند کارگران مزارع برنج ، توتون ، نیشکر ، کارگران ساختمان سازی ، معدن چیان ، کارگران کوره پز خانه ها و کسانیکه هنگام کار از پوشیدن کفش خودداری میکنند ، بیشتر دیده می شود.
نکات پیشگیری عبارتند از:
احداث آبریز گاههای بهداشتی در مناطق روستایی و در مجاورت کشتزارها و نزدیکی معادن بمنظور جلوگیری از آلودگی خاک
آموزش بهداشت و یادآوری چگونگی انتقال عامل بیماری به افراد در معرض خطر
درمان مبتلایان بطور دسته جمعی و در سطح گسترده
آموزش کارگران و یادآوری لزوم استفاده از چکمه و دستکش هنگام کار
شناسایی و درمان افرادیکه از مناطق بومی آلوده به نقاط غیر بومی اما پذیرنده آلودگی مهاجرت می کنند.
پیشگیری از بیماریهای مشترک انسان و حیوان:
بسیاری از باکتریها و دیگر عوامل عفونی بر روی پوست ، داخل دهان ، لوله گوارش و دستگاه تناسلی انسان و حیوانات زندگی می کنند بنابراین در طول زندگی هر فرد امکان اجتناب از تماس با این عوامل وجود ندارد.بعلاوه از آنجاییکه ممکن است این ارگانیزمها دارای نقش و وظیفه ای در بدن باشد ، شاید حضور آنها در بدن لازم باشد.
شاهد مثال هنگامی است که باکتریهای طبیعی بدن با مصرف آنتی بیوتیک ها از بین می روند و میکروبهای خطرناکتر فرصت می یابند که سطوح داخلی و خارجی بدن را آلوده کنند و عوارض ناگواری بجا گذارند.
بنابر این آزادی تماس با حیوانات باید به نحوی باشد که خطر آلودگی به حداقل کاهش یابد و بیشترین اثر بخشی هم بدست آید.
ممکن است بنظر برسد که محافظت گاوها در برابر خطر بیماریها و یا درمان آنها با داروهای ضد انگلی گران تمام بشود ولی چنین هزینه ای باید در مقایسه با خطر از دست رفتن روزهای کاری در اثر این بیماریها بخصوص در فصل کاشت و برداشت محصول سنجیده میشود.البته غالبا به جای تصمیم گیری فردی توسط یک یک کشاورزان در این مورد باید توسط بخشهای دولتی و کمیته های بهداشتی و ایمنی برای کل جامعه تصمیم گیری شود.بعنوان نمونه ، اتخاذ سیاست کشتن گاوهای آلوده به میکروب بیماری تب مالت توسط دولت با همکاری کشاورزان منجر به کاهش فوق العاده و از بین رفتن این بیماری در دامهای ایرلند شمالی شد.
بنابراین اصول کلی بهداشت عمومی را باید همیشه رعایت کرد.
لذا تمام حیواناتی را که دارای بیماری آشکار هستند باید بعنوان یک خطر بهداشتی برای کشاورز و خانواده اش در نظر گرفت.
برای پیشگیری از بیماریهای مشترک باید:
حیوانات بیمار از سایرین جدا شوند تا گسترش بیماری کمتر شود و همزمان کشاورزان و خانواده شان هم در مقابل بیماری حفاظت شوند.
استفاده از ماسکهای مناسب برای جلوگیری از استنشاق گردوغبار آلوده
شستن دستها و قسمتهای دیگر بدن که آلوده شده بخصوص قبل از صرف غذا با آب تمیز
کاهش طول مدت تماس با آبی که به تمیزی آن مطمین نیستند و استفاده از کرمهای محافظت کننده قبل ار کار
مراقبت لازم در نابودی بقایای بجا مانده از سقط جنین که یک منبع عفونی خطرناک است.
روشهای معتبر در تغذیه دامها
و….
با آرزوی موفقیت روز افزون
منابع:
کلیات بهداشت حرفه ای- تالیف دکتر چوبینه و فرید امیر زاده
بهداشت حرفه ای در بخش کشاورزی-تالیف مهندس رضوی اصل-دکتر عزتیان و دکتر بهمن آبادی
بهداشت برای کشاورز- نوشته سی.اف.استنفورد و ترجمه رمضان میرزایی و علی کبریایی