پاورپوینت روش امحاء ضایعات فرآوردههای بیولوژیک

بنام خالق زیبائیها

روش امحاء ضایعات فرآوردههای بیولوژیک

تعریف فرآوردههای بیولوژیک:مطابق تبصره چهار ماده سیزده قانون مربوط به امور پزشکی مصوب 29/3/1343 مجلس شورای اسلامی فرآورده بیولوژیک به موادی اطلاق می شوذ که دارای منشاء انسانی یا حیوانی بوده و برای تشخیص٬ پیشگیری ویا درمان بیماریها بکار می رود شامل٬ واکسنها سرمهای درمانی ٬فرآوردههای خونی ٬ مشتقات پلاسمایی و فرآوردههای حاصل از تکنولوژی نوترکیب می باشد.

ضایعات: به هرچه که دور انداختی است گفته می شود.
امحاء (دفع زباله ها): به کلیه روشهای از بین بردن و یا کاهش خطرات ناشی از پسماندها از قبیل بازیافت، دفن بهداشتی و یا زباله سوزی را گویند.
پردازش: به کلیه فرآیندهای مکانیکی ٬ شیمیایی و بیولوژیکی که منجر به تسهیل در عملیات امحاء گردد گفته می شود.
پسماند: به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که بطور مستقیم حاصل از فعالیت انسان است و از نظر تولید کننده زائد محسوب می شود.

انواع پسماندها:

1) عادی: به کلیه پسماندهایی که بصورت معمول از فعالیت روزمره انسانها تولید می شود
2- پزشکی (بیمارستانی): به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستانها و مراکزبهداشتی گفته میشود.
3- ویژه: پسماندهایی که بدلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت بیمار یزایی و قابلیت انفجار و یا سایر عوامل نیاز به مراقبت ویژه داشته باشد.

4 – کشاورزی: پسماندهای ناشی از فعالیتهای تولید در بخشهای کشاورزی را گویند. (شامل فضولات، لاشه حیوانات و محصولات فاسد).
5- صنعتی: کلیه پسماندهایی که از فعالیتهای صنعتی و معدنی (صنایع گاز، نفت، پتروشیمی)تولید می شود.

بدلیل قرابت زباله های بیولوژیک با زباله های دارویی و عدم دسترسی به یک راهنمای اختصاصی برای فرآورده های بیولوژیک لذا اطلاعات موجود از منابع راهنمای امحائ زباله های داروئی گرفته شده اند که در طبقه بنذی مذکور در گروه پسماندهای ویژه قرار می گیرد .

یکی از راههای ایجاد زباله های دارویی یا بیولوژیک اهدای فرآوردها بصورتی کورکورانه و بدون ارزیابی نیاز و با ارسال به مراکزی که ناخواسته تحت بحران قرار گرفته اند ایجاد می گردد در حال حاضر براساس قوانین فرآورده هایی دارویی را می توان اهداءنمود که حداقل مدت یکسال تاریخ مصرف داشته باشند و با این روش میزان زباله های دارویی کاهش یافته است در موارد استثناء براساس اعلام نیاز و مصرف اضطراری ارسال داروی با تاریخ مصرف کمتر از یکسال هم امکانپذیر است.

در بسیاری از کشورها مدیریت زباله دارویی با مدیریت سایر زباله ها یکی است ولی در واقع مدیریت زباله های دارویی یک مدیریت تخصصی است که بایستی تحت نظرمستقیم ادارات وزارت بهداشت باشدو با آگاهی کامل و وجود امکانات و تجهیزات مناسب این نوع زباله ها را به صورتی بهداشتی امحاء نمود. کمیته تخصصی مذکور بایستی شامل کارشناسان اداره دارویی وزارت بهداشت،کارشناس وزارت محیط زیست، بازرس وزارت بهداشت و یکنفراز استاتید دارو سازی دانشگاه باشد و مسئولیت انجام کار می تواند بعهده یکنفر مهندس بهداشت، کارشناس محیط زیست و با شیمیت باشد.

جنبه های اجرایی دفع زباله های دارویی:
تعداد بسیار کمی از کشورها دارای قوانین اجرایی نحوه برخورد با زباله های دارویی و بیولوژیک هستندبطور کلی داروها جزء اموال دولتی بوده و دستور العملهای سفت و سختی برای مصرف و تحت کنترل آوردن آنها وجود دارد که بدلیل پیچیدگی، برای حذف زباله های دارویی زمان بسیار زیادی صرف خواهد شد تا راهکارهای مناسب قانونی برای حذف بهداشتی این فرآورده ها پیدا شود، شاید بهترین راه حل ساده تر کردن این قوانین دست و پاگیر باشد. مثلاً این موضوع که داروهای اهدایی را وارد جریانات دولتی نکنیم و هرگونه دارویی ازاین گروه که مورد تایید نباشد براحتی قابل حذف باشد و نیازی به تایید مراکز دولتی نداشته نباشد.

بهترین روش رفع زباله های دارویی استفاده از زباله سوزهای با درجه حرارت بالای 1200 درجه سانتیگرد است که این نوع دفع زباله ها بایستی تحت مدیریت قوی و با تجهیزات کامل و فنی انجام شود. که بطور انحصاری در کشور های صنعتی یافت می شود بر اساس بر آورد انجام شده امحائ هر کیلو گیرم زباله دارویی به این روش بین 4 -2 دلار هزینه دارد .

مراحل اجرایی برای حذف زباله های دارویی

1) تصمیم گیری: مسئولان برای حذف زباله های دارویی براساس مقدار داروهای غیر قابل مصرف برای انسان بایستی تصمیم گیری نموده و زمان مناسبی را تعیین کنند.
2) تایید: موضوع تایید داروهای ناخواسته و غیر قابل مصرف نیاز به تایید افرادی قدرتمند و متخصص دارد که این اختیار در کشورهای مختلف متفاوت است و بطور معمول بخشی از وزارت بهداشت، اداره دارو، اداره سلامت و در بعضی از کشورها وزارت محیط زیست هم درگیر موضوع است.

3) -طراحی: افراد متخصص، زمان مناسب، فضای کافی، تجهیزات مناسب و مواد و راههای دفع زباله های دارویی غیر قابل مصرف و آماده امحاء بر اساس نوع و مقدار آن تمهیدات لازم دیده شود.

4- گروه کاری: کاربایستی بوسیله یک گروه کاری انجام گیرد یکنفر ناظر متخصص، کارگران آشنا به کار پزشکی که بهتر است تکنسین های دارو سازی باشند. تعداد متخصیصین و کارگران براساس حجم زباله ها و شرایط کاری تعیین می گردد. کلیه کارگران بایستی دارای پوشش ایمنی مناسب شامل چکمه لباس سرهم ، دستکش، ماسک و کلاه باشند.

5- دسته بندی: داروهای غیر قابل مصرف به طرق مختلفی دسته بندی می شوند که برای برخورد با آنها هم روشهای متفاوتی وجود دارد و بطور کلی تقسیم بندی بایستی بشکلی باشد که داروهایی که قابل برگشت به سیستم دارویی هستند با اطمینان مورد مصرف قرار گیرند و داروهایی که بایستی معدوم شوند با روش مناسب امحاءگردند. مثلاً داروهای ضد سرطان بایستی تحت مدیریت ویژه امحاء شوند.

6- امحاء: شرایط دفع زباله های دارویی براساس موقعیت و شرایط متفاوت است و بایستی آسانترین ، مطمئن ترین ارزانترین و عملی ترین روش انتخاب شود.

نکته مهم:
امنیت: داروهای تحت کنترل شامل داروهای مخدر و روان گردان بایستی بطور جدی تحت نظارت باشند .یکی از مشکلات اساسی بعضی از کشورها ورود فرآوردههای امحاء شده توسط حفارها است که این فراورده ها را از زیر خاک در آورده و وارد بازار نموده و مجدداً بدست مصرف کنندگان میرسددر صورتیکه داروهای غیرقابل مصرف و تاریخ گذشته بدلیل بی اثر شدن و یا کم اثرشدن امحاء می شوند. و چنانچه اینگونه فرآوردها مجدداً وارد بازار شوند ممکن است اثرات سوء جانبی بهمراه داشته باشند بنابراین امحاء این نوع فرآورده ها بایستی در شرایط خاصی انجام شود بایدها و نبایدها:

– فرآورده های که تجزیه ناپذیر هستند و ضد عفونی کننده ها نباید بطور مستقیم وارد سیستم فاضلاب شوند که ممکن است فلورمیکربی مورد نیاز برای عمل آوری فاضلاب را از بین ببرند ضد عفونی کننده ها چنانچه با رقت کافی و با فواصل زمانی و مقدار کم وارد فاضلاب شوندمشکلی ایجاد نمی کنند البته این عمل بایستی تحت نظر یکنفر متخصص انجام گیرد.

سوزاندن فرآورده های دارویی و بیولوژیک با درجه حرارت پایین و در هوای ازادممنوع است و باعث ازاد سازی آلوده کننده های سمی به هوا می شوند .

عدم دقت در دسته بندی ، و عدم توجه به ایمنی در زمان امحاء فرآورده های دارویی می تواند این نوع فراورده ها رامجددا توسط حفارها وارد جامعه نماید.

عدم وجود یک مرکز مناسب برای دفع زباله های بیولوژیک و دارویی و عدم نظارت دقیق یا انجام ناقص این عمل توسط افراد غیر متخصص ممکن است باعث آسیب جدی برای جامعه و محیط زیست شود. چنانچه این نوع فرآورده ها بسته بندی می شوند نباید در بسته بندی اصلی خود باشند چون ممکن است اشتباها مصرف شوند.

اطلاعات عمومی :
1-عامه مردم بایستی از مشکلات دفع بهداشتی زباله های دارویی که بصورت اهدا دریافت می شونداطلاع داشته باشند نکات کلیدی که بایستی به جراید عمومی داده شوند عبارتند از :
2-اکثریت داروهای اهدایی جهت کمک ارسال می شوند ودر موارد استثنایی بعضی از شرکتها جهت فرار از مالیات داروهایی که تاریخ انقضاء آنها نزدیک است را اهدا می کنند.

3-زمانیکه شرکتها داروهای ناخواسته خود را اهدا می کنند ممکن است این نوع داروها شدیدا خطرناک نباشند .شاید کم اثر و یا بی اثر شده باشند .
4-خطر دفع زباله های دارویی زیاد نیست مگر اینکه بطور مناسبی با آن برخورد نشود.
5-اکثر داروها برای جامعه و محیط خطرناک نیستند مگر اینکه درزمان جابجایی کم توجهی شود.
6-دفع فرآوردهای دارویی بایستی با حداقل هزینه و حداقل ریسک ( خطر پذیری) برای سلامت عمومی و محیط انجام شود.

7-دفع فرآورده های دارویی بایستی تحت نظر مسئولین محلی و یا ملی انجام گیرد کسانیکه بتوانند این فرآورده ها را طبقه بندی کنند و نباید بصورت انفرادی انجام پذیرد . اطلاعات مربوط به فراورده های دارویی و بیولوژیک بایستی کاملا دقیق و واضح باشد در غیر این صورت ممکن است سیاسی و جنجال برانگیز شود . چنانچه عامه مردم اطلاع کافی از دفع بهداشتی چنین فرآروردهای نداشته باشند ممکن است این عمل توسط روزنامه نگاران کم اطلاع وسیساسیون بی اطلاع باعث ایجاد شایعات جدی شود و جامعه را به آشوب بکشاند آنچه که مهم است انجام دفع بهداشتی این نوع فرآوردهااست.

طبقه بندی : طبقه بندی بایستی در یک فضای باز و یا جائیکه که تهویه خوبی داشته باشد انجام گیرد . عمل طبقه بندی بایستی هر چه نزدیکتر به محل جمع آوری باشد و کلیه زباله ها لیبل خورده و جدا شوند . کارگران بایسی لباس سرهم و چکمه و ماسک و دستکش پوشیده باشند و بطور مستقیم زیر نظر یک کارشناس کارکنند و آموزش لاذم را دیده باشند .
پس از طبقه بندی این نوع زباله ها آن را داخل بشکه های استیل و یا جعبه های محکم و مقاوم قرار داده و حجم و مقدار آنها کاملا مشخص و روی بشکه نوشته شود . و بصورت جداگانه در هوای خشک نگهداری نموده تا زمان دفع بهداشتی آنها فرا رسد.

داروها و موادیکه هنوز قابل استفاده هستند :
1- فرآورده های دارویی قابل استفاده : فرآورده های دارویی را باید بر اساس تاریخ انقضاء دسته بندی کرد وچنانچه تاریخ مصرف داشته باشند بر حسب نیاز تحت نظر مرکز بهداشت و سلامت مورد استفاده قرار گیرند و لیستی از کلیه این داروها با مشخصات کامل تهیه کرده و به مراکز مختلف ارسال گردد چنانچه موردنیاز باشند ارسال گردند .البته این عمل بایستی قانونی ودارای مجوز باشد . تجربه نشان داده است این عمل موثر و مفید نیست .

2- فرآورده های غیر دارویی قابل استفاده : وسایل پزشکی ، تختها ، چرخها ،لباسها و دستکشهای آزمایشگاهی ممکن است به طور کامل مورد استفاده قرار گیرند ٬ بازیافت شوند و یا به عنوان قطعات یدکی از آنها استفاده می گردد.

3 – مواد شیمیایی : اسیدها ، قلیا ها ، معرفها ، مواد شیمیایی با پایه فنل که برای تمیز کردن سطوح بکار می روند قابل استفاده هستند که بایستی بعضی لیستی از این مواد تهیه کرد و به مصرف کنندگان پیشنهاد داد مثل بیمارستانها و دانشگاهها ، آزمایشگاه ومدارس وغیره

4-فرآورده های دارویی وبیولوژیک تاریخ گذشته و سایر فرآوردههای که تحت هیچ شرایطی نباید استفاده شوند.شامل:
الف) -تمام شربتها و قطره های چشمی که درب آنها seal نباشد( تاریخ گذشته یا تاریخ دار)
ب)- تمام فرآورده هایی که بایستی در زنجیره سرد حمل و نگهداری شوند و این شرایط را نداشته اند .
ج)- تمام بالکها ، قرصها که به طور کامل در بلیستر قرار نگرفته اند و یا کپسولهای که پوشش انها شل باشد
د-) تمام کرمها ، پماد های که تیوب انها seal نباشد

– روشهای دفع فرآورده های دارویی و بیولوژ‍یک:
عامل محدود کننده برای دفع بهداشتی چنین فرآورده های ضرورت وجود روشهای مناسب و اقتصادی بودن آن است نکته اصلی اینجانب که این نوع فرآوردها را بایستی طبقه بندی نمود تا مقدار فرآورده های که ضرورت دارد تحت مدیریت وی‍ژه وبا تجهیزات پچیده دفع شوند کاهش یابد.
روشهای دفع:
1) عودت به مرکز سازنده: هرجا که امکان عودت این نوع فرآورده ها به مرکز تولید کننده باشد برای دفع بهداشتی مناسب است عودت داده شوند به ویژه فراورده هایی که خطرزا هستند و دستکاری آنها ممکن است باعث به مخاطره انداختن سلامتی از طریق جهش وسرطانزائئ ویا آلوده کنندگی باشد .

2- دفن زباله های دارویی و بیولوژیک :
منظور از دفن زباله های دارویی و بیولوژیک یعنی ریختن این نوع زباله ها به محل دفن زباله بدون انجام هرگونه عمل غیر فعال سازی یا آماده سازی ٬ این روش قدیمی ترین روشهای دفن زباله است که به سه شکل انجام می گیرد .
الف : روش باز و بدون کنترل : این روش دفع زباله های دارویی و بیولوژیک شاید عمومی ترین روش در کشورهای درحال توسعه است که این زباله های دارویی به مکانهایی که مهندسی ساز نبوده و تحت کنترل نیستند و بصورتی باز این فرآورده ها در آنجا تخلیه می شوند . تخلیه این نوع فرآورده ها با چنین روشی توصیه نمی شود. و حداقل بایستی تا حد ممکن کاری کرد که از سوء استفاده آنها پیشگیری شود. و چنانچه این موضوع امکان پذیر نباشد پس از تخلیه توسط مقدار زیادی از سایر زباله ها پوشانده شود

ب) دفن در مراکز مهندسی ساز:
تخلیه این نوع ضایعات در جایگاه هایی که مواد شیمیایی وارد منابع آبی نمی شوند . تخلیه مستقیم این نوع فرآورده ها شکل غیر تحت کنترل بهتر است در این جایگاهها شود و عمل غیر فعال سازی یا آماده سازی روی فرآورده انجام شده باشد.
ج) دفن بهداشتی در مراکز جایگا هها ی مهندسی ساز : جایگا ههای اختصاصی مهندسی ساز که به طور نسبی حداقل شرایط دفع بهداشتی زباله ها ی جامد شامل فرآورد ه های دارویی و بیولوژیک را فرآهم می کنند. مهمترین موضوع حفاظت از منابع آبی است . زباله های جامد بطور روزانه در داخل گودالهای مخصوص متراکم شده وروی آن خاک ریخته می شود. تاشرایط بهداشتی حفظ شود عنوان دفن بهداشتی به جایگاههای بر می گردد که طراحی٬ ساخته شده وتحت مدیریت باشد .

3- غیر قابل دسترسی نمودن زباله های دارویی بیولو.ژیک به روش encapsulation:

قرار دادن ضایعات دارویی و بیولوژیک در داخل گودالهای که لایه داخل ان پلاستیک کشیده شده ویا قرار دادن در داخل بشکه های استیل . بشکه ها بایستی قبل از استفاده تمیز شوند و تا 4/3 حجم ان را با زباله های دارویی و بیولوژیکپد کرده و 4/1 باقیمانده را با موادی مثل سیمان و یا قیر وسنگ ریزه پر میکنند٬ برای راحتی کار بایستی درب شبکه را کامل باز کرد و پس از پر کردن درب بشکه بایستی Seal شود . سپس در داخل گودال گذاشته شود و با سایر ضایعات جامد تازه روی آن پوشانده شود. برای راحتی کارو حمل ونقل بهتر است بشکه ها روی پالت قرار گیرند .

4- غیر قابل دسترسی نمودن زباله های داروئی و بیولوژیک به روش Interization :

در این روش کارتن های مواد دارویی و بیولوژیک و بروشورها برداشته می شوند٬ قرصها را از داخل بلیستر درآورده خورد کرده و با آب مخلوط می کنند ومقداری سیمان به ترکیب فوق می افزایم کارگرها در این زمان بایستی پوشش مناسب و ماسک داشته باشد. (گرد و غبار حاصله سمی است (ترکیب فوق بو سیله بونکره های سیمان بر به محل دفن ضایعات منتقل برده شده و درجایگاه مناسب خالی گردد . این نوع دفع زباله ها دارویی ارزان قیمت است و نیاز به تجهیزات پیچیده ندارد .
نسبت ترکیبی: 65درصد ضایعات٬ 15 درصد سیمان٬ 15درصد آهک٬ 5در صد آب

5 -فرآورده های دارویی و بیولوژیک مایع : بعضی از فرآورده های دارویی و یا بیو لو ژیک مایع غیر عفونی مثل شربتها و آمپولها ی تزریقی داخل ورودی را میتوان با آب به مقدار کافی رقیق نموده و با فاصله زمانی در مقادیر کم وارد فاضلاب نمود نظر خواهی از مهندس بهداشت و هیدروژئولوزیست در این مرحله موثر و مفید است .
6-سوزاندن در فضای سرباز : فراورده های دارویی و بیولوژیک نباید با حرارت کم و در فضای باز سوزانده شوند چون ممکن است ذرات سمی وارد هوا نمایند . کارتن و بروشور های آنها چنانچه مجددا قابل استفاده نیستند . بهتر است سوزانده شوند . سوزاندن فرآورده ها دارویی و بیو لوژیک در ظروف PVC توصیه نمی شود کلا مقدار بسیار کمی از فراورده های دارویی و بیولوژیک با این روش دفع می گردند .

7- سوزاندن فرآورده های دارویی و بیولوژیک در لاشه سوزهای با حرارت متوسط :
در بعضی از کشورها لاشه سوزهای دو جداره با استاندارد بالا که با حرارت بالا کار میکند وجود ندارد .
فقط لاشه سوزهایی که با حرارت متوشط کارمی کند وجود دارند در مواقع اضطراری بعضی از فرآورده های دارویی و بیولوژیک تاریخ گذشته با این روش غیر فعال می شوند . البته در این شرایط مقادیر بسیار کم از این نوع فرآورده ها را با یستی با حجم زیادی از سایر ضایعات مخلوط نمود وسوزاند چون تراکم زیاد این فرآورده ها مانع غیر فعال شدن آنها می گردد . و ترکیباتی در داخل این فرآورده ها وجود دارد که با تراکم زیاد غیر فعال نمی شوند .

8-سوزاندن فرآورده های دارویی و بیولوژیک در لاشه سوزهای با حرارت بالا:

در مراکزی که از روش سوزاندن با درجه حرارت بالا استفاده می کنند درجه حرارت به راحتی به 850 درجه سانتیگراد می رسد .و گازهای حاصل توسط دودکشهای بلند به ارتفاع بالا یی منتقل می شوند این روش از نظر اقتصادی نسبتا گران می باشد و از تجهیزات پیچیده تری استفاده می گردد .
کوره های سیمانی برای دفع بسیاری از فر آوردههای دارویی و بیولوژیک مناسب هستند. در زمان سوختن درجه حرار ت کوره به 1450 درجه می رسد و درجه حرارت گازهای تولیدی تا 2000 درجه می رسند و چند ثانیه در این درجه حرارت متراکم می شوند که در این شرایط تمامی اجزا فعال ترکیبات٬ غیر فعال می شوند برای سوزاندن این فرآورده ها در کوره های سیمانی توصیه می شود باشرکتها و یا آژانسهایی که در زمینه ها ی زیست محیطی فعال هستند مشورت گردد . کوره های سیمانی روزانه 8000- 1500کیلوگرم ضایعات را می توانند بسوزانند لذا حجم زیادی از فرآورده های دارویی یا بیولوژیک را می توان با این روش سوزاند .

تجزیه ترکیبات شیمیایی : چنانچه روش سوزاندن مناسب در دسترس نباشد عمل غیر فعال سازی ترکیبات شیمیایی بایستی بر اساس توصیه های کارخانه سازنده انجام گیرد . و سپس دفن شوند . این روش زمانی توصیه می شود که متخصصین علوم شیمی همکاری نمایند . غیر فعال سازی ترکیبات شیمیایی عملی خسته کننده و زمانبر است و سایر مواد شیمیایی مورد استفاده برای غیر فعال سازی بایستی در دسترس باشند . دفع حجم کم داروههای ضد سرطان با روش امکان پذیر است . و برای حجمهای بالای 50 کیلوگرم این روش مناسب نیست .

پایان