عملیات روانی
مقدمه
جنگ روانی از واژه هایی است که تاکنون تعاریف متنوع و گوناگونی بر اساس شرایط استفاده از آن ارائه شده است. ارتش امریکا در مارس 1955 در آیین نامه رزمی خود تعریفی جالب از جنگ روانی در عرصه بین المللی ارائه کرد.
جنگ روانی در آیین نامه یاد شده اینگونه تعریف شده است: «جنگ روانی استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و دیگر اعمالی است که منظور اصلی آن تاثیرگذاری بر عقاید، احساسات، تمایلات و رفتار دشمن، گروه بی طرف و یا گروه دوست است به نحوی که پشتیبانی برای برآوردن مقاصد و اهداف ملی باشد».
به اعتقاد ویلیام داواتی جنگ روانی عبارت است از: «مجموع اقداماتی که از طرف یک کشور به منظور اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولتها و ملتهای دیگر در جهت مطلوب و با ابزارهایی غیر از ابزار نظامی، سیاسی و اقتصادی انجام می شود». طرفداران این نگرش اغلب بر این باورند که تبلیغات جزء اصلی و اساسی جنگ روانی است نه همه آن.
جنگ روانی همچنین عبارت از مجموعه اقدامات تبلیغی ـ روانی یک کشور یا گروه به منظور اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولت ها و مردم در جهت مطلوب.
ابزارهای جنگ روانی
تلویزیون ها:
• تلویزیونهای عادی
• تلویزیونهای خبری
• تلویزیونهای ویژه – منطقه ای
رادیوها:
• رادیوهای عادی
• رادیوهای ویژه
خبرگزاری ها:
• استفاده مستقیم
• استفاده غیر مستقیم
مطبوعات:
• مطبوعات ملی
• مطبوعات فراملی
سایت های خبری:
• سایتهای ویژه
• پست الکترونیک
انواع جنگ روانی
جنگ روانی استراتژیک
این نوع جنگ شامل فعالیت های گسترده و بلند مدتی است که با توجه به نقاط آسیب پذیر سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی، علیه بخش عمده و یا تمامی مردم یک جامعه به کار گرفته می شود. این امر باعث سستی عقاید و آرمان ها می شود و ملت ها را نسبت به فرهنگ و تمدن خود، به شک و تردید می اندازد و به عبارتی، اراده و روحیه آن ها را خدشه دار می کند. در سطح استراتژیک، اقدام های روانی و تبلیغات زیرکانه می تواند به متلاشی شدن اتحادها بیانجامد.
جنگ روانی تاکتیکی
جنگ روانی تاکتیکی علیه سربازان دشمن در میدان نبرد و همچنین علیه اتباع دولت مزبور صورتمی گیرد. عملیات روانی در این حالت محلی است و هدف آن، ضعیف کردن مقاومت نیروهای دشمن و یا فرا خواندن مردم به همکاری با قوای در حال پیشرفت و همچنین ایجاد مانع در راه تلاش های جنگی دشمن است. هدف اصلی جنگ روانی تاکتیکی، در هم شکستن نیروهای نظامی شرکت کننده در جنگ و عناصر پشتیبانی کننده آن هاست.
جنگ روانی تحکیمی
این نوع جنگ به منظور افزایش همکاری مردم غیر نظامی در سرزمین خودی صورت می پذیرد. هدف نهایی از طراحی و اجرای جنگ روانی تحکیمی، پیروزی در جنگ، برقراری صلح و حفظ پیروزی است.
در این نوع جنگ روانی، مجریان فعالیت های خود را به جلب اعتماد و حمایت مردم و همچنین ارائه آموزش های لازم به آنان به منظور افزایش آگاهی و شناخت نسبت به دسیسه های دشمن و ایستادگی در برابر شایعات و اکاذیب معطوف می دارند. در این زمینه، رهبران و سیاستمداران محبوب می توانند نقش محوری را ایفا کنند.
عوامل موثر بر موفقیت جنگ روانی
شناخت افراد مخاطب؛ برای کسب توفیق در اعمال جنگ روانی، لازم است ویژگی های روانی و ذهنی مخاطب شناخته شوند
شناخت محیط پیرامون مخاطب
دوری جستن از طرح بحث های انتزاعی و کلی؛ مانند مباحث سیاسی و ایدئولوژیکی.
مزایای جنگ روانی نسبت به جنگ نظامی
عملیات روانی و ارتباطات تخریبی، «جنگ سپید» یا «جنگ تمیز» است که در آن مهاجم، به انفجار و قتل و خونریزی دست نمی زند و خود را در مقابل افکار عمومی، به صورت یک نیروی خشن وانمود نمی کند، اما نتایجی که از عملیات خود می گیرد، مانند عملیات نظامی است؛ می تواند اراده خود را بر حریف مغلوب تحمیل کند و مغلوب نیز از همه نتایجی که بر هر عملیات نظامی دیگری مترتب است، رنج می برد و دچار ضعف قدرت ملی، کاهش قدرت تولید، افزایش فقر، سوءتغذیه و بهداشت و ضعف در تصمیم گیری و… می شود؛ در حالی که نمی داند و نمی تواند به درستی مسئول رنج های خود را بشناسد و او را متهم کند. بنابراین غالبا خود را متهم و مقصر فرض می کند.
عملیات روانی و ارتباطات تخریبی، بسیار ارزان تر از عملیات نظامی است.
در عملیات روانی، چون عامل دست به عملیات نظامی، نظیر تخریب و انفجار نمی زند و عموما بدون تابلو و علامت سیاسی حرکت می کند و فقط با کار فرهنگی اقدام به تخریب ارزش ها، هنجارها، منش ها و رفتارهای اجتماعی می کند، معمولا به آسانی قابل شناسایی نیست و حتی گاه، به عنوان یک نخبه مورد ستایش و تشویق نیز قرار می گیرد.
در عملیات نظامی، برنده و بازنده هر دو خسارت می بینند، ولی از آنجا که خسارت بازنده بیشتر از خسارت برنده است، برنده احساس پیروزی می کند و پیروز شناخته می شود اما در عملیات روانی و ارتباطات تخریبی، بازی می تواند باخت- برد به نفع برنده باشد
بدین معنی که بازنده مقداری از توان خود را از دست می دهد، اما این توان از دست رفته، به وسیله برنده جذب می شود و گروههایی از مخاطبان به صورت طرفداران عامل مهاجم در می آیند و در صورتی که عملیات روانی با مهارت اجرا شود، جزء هواخواهان عامل مهاجم می شوند و به نفع آن عمل می کنند.
اهداف جنگ روانی
در تدوین یک جریان خبری با استفاده از اصول جنگ روانی آنچه لازم است در ابتدا مورد توجه قرار گیرد اهداف جنگ روانی است. که عبارتند از :
• از بین بردن امید نزد مخاطبان، کشور و یا جناح مقابل
• بی اعتمادی نسبت به رهبران کشور یا جناح مقابل
• شکاف در بین جامعه مخاطب
این نوع جنگ، در واقع جنگ علیه عقل دشمن اعلام می شود و نه به منظور دربندکشیدن بدن او .
تاکتیک های جنگ روانی
طراحان جنگ روانی نبرد خود را بر تبلیغات استوار کرده ا ند. هدف آنها تاثیرگذاری بر عقاید افراد و جامعه است. برخی از تاکتیک هایی که با این هدف توسط رسانه اعمال می شود، به شرح زیر است:
سانسور
حذف عمدی مواردی از جریان عبور آگاهی برای شکل دادن عقاید و اعمال دیگران
تحریف
تغییر در متن پیام به شیوه های گوناگون و دستکاری خبر با تعدیل، شاخ و برگ دادن و جذب در پیام
ایجاد دشمن فرضی
دشمن جلوه دادن شخص، اشخاص و یا هر هدف دیگری برای مخاطب با القای پیام های گوناگون و پیاپی ( زنجیره ای ) با طراحی از پیش تعیین شده
القای بخشی از حقایق
حذف بخش یا بخش هایی از یک پیام برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطب از راه کم رنگ کردن بخشی از پیام و پر رنگ جلوه دادن بخشی دیگر
محک زدن
انتشار پیامی خاص برای ارزیابی اوضاع جامعه و یا ملاحضه بازخورد نظر حاکمان یا گروهی خاص در جامعه
گسترش ادعا به جای اظهار واقعیت
شیوه ای که در آن پیامی مهم در سطح جامعه گسترش می یابد تا در پی آن، گروه یا شخصی خاص مجبور به ارایه پاسخ شود.
شایعه
در جایی که خبر نباشد و یا منبع خبر موثق نباشد، رسانه با تولید شایعه به هدف القای پیام دست می یابد؛ این هدف می تواند شامل ایجاد یک تنش و یا تسکین تنشی در جامعه باشد
استفاده از عواطف مخاطبین
در این روش، رسانه با به کارگیری الفاظی در متن پیام، تلاش می کند بار عاطفی پیام را افزایش داده و با برانگیختن احساسات او پیام خود را القا کند.
استفاده از دو خبر واقعی برای طرح یک خبر ساختگی
در این شیوه، رسانه می کوشد، دو خبر مرتبط به هم را که کاملاً سندیت دارد، به گونه ای در کنار هم قرار دهد تا پذیرش خبر سوم مرتبط با آن که می تواند دروغ باشد، به راحتی برای مخاطب میسر شود.
پیچیده کردن خبر برای کشف نشدن حقیقت
در این شیوه، رسانه با فرستادن انبوهی از پیام های گوناگون، ذهن مخاطب را از پیگیری پیام اصلی دور می کند.
دروغ بزرگ
گوبلز می گوید: دروغ هر قدر بزرگ باشد، باور آن برای توده های مردم راحت تر است. دروغ را به حدی بزرگ بگویید که کسی جرات فکر و تکذیب آن را نکند. نمونه بارز این شیوه در جنگ آمریکا با عراق و تسخیر سریع بغداد با گسترش خبر جنگ الکترونیک توسط رسانه های آمریکایی رخ داد.
ارایه قطره چکانی اطلاعات
در این شیوه، برای اعتماد سازی و نیز عادت دادن مخاطب به پیگیری اخبار، اطلاعات تدریجی در اختیار مخاطب قرار می گیرد.
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان