زندگینامه صائب تبریزی
مقدمه
میرزا محمدعلی صائب تبریزی در سال 1000 هجری شمسی در شهر تبریز متولد شد
خانواده صائب تبریزی به دستور شاه عباس اول از تبریز به منطقه عباس آباد اصفهان سفر کردند. صائب تبریزی دوران جوانی خود را در اصفهان به آموزش علوم مختلف پرداخت و در سال ۱۰۳۴ به کشور هندوستان رفت و بعد از مدتی به هرات و سپس به کابل رفت.
این شاعر فرزانه ۸ سال بعد به اصفهان بازگشت و عنوان ملک الشعرا را از شاه عباس دوم کسب کرد.
میرزا محمدعلی صائب تبریزی در طول ۸۰ سال زندگی خود اشعار با ارزش بیشماری را سروده است که تعداد آنها در حدود ۶۰ هزار الی ۱۲۰ هزار بیت است.
آرامگاه این شاعر خوش فکر در اصفهان، در محله لنبان قرار گرفته است. این محله در زمان حیات این شاعر خوش ذوق به تکیه میرزا صائب شهرت داشت.
سبک و شیوه صائب تبریزی
صائب سبکی را به کمال رساند که چند سده پس از او سبک هندی نامیده شد. او اسلوب معادله یا «مدعا مثل» را بیش از دیگر شاعران هم روزگارش به کار برده است. نازکی خیال و لطافت اندیشه و مضمون سازی های ظریف و معنی های بیگانه و باریک در شعر وی دیده می شود.
ابیات غزل وی استقلال معنایی دارند و در یک غزل از چندین موضوع سخن گفته است.
صائب را شاعر تک بیت ها نیز گفته اند.
ویژگی های اشعار صائب تبریزی
گرایش کلی زبان شعر از شیوه فخیم عراقی (زبان خواص) به سمت زبانی صمیمی و مردمی است (زبان عوام).
معیارهای زیبایی شناختی به طور کلی با دوره پیشین متفاوت است و شاعران در نسبتی متوازن با پسند مردم شعر می سرایند.
فخامت و استواری زبان چندان جایگاه مهمی در شعر این عصر ندارد
بلبل رنگین نوایی بر سر کار آمده است /آب و رنگ تازه ای بر روی گلزار آمده است
وقت گلشن خوش که گلریزان ابر رحمت است/ چشم پل روشن! که آب امسال سرشار آمده است
گوش تا گوش زمین از گفتگوی ما پر است / تا خط بغداد این جام از سبوی ما پر است
عنصر خیال در شعر صائب و شاعران سبک هندی از مهمترین عناصر سبکی است و حضوری گسترده و متنوع در شعر این شاعران دارد. صورت های گوناگون بیانی تخیل همچون تشبیه، استعاره، کنایه و تمثیل در بسامدی بالا در آثار صائب و… به چشم می خورد.
حضور تخیل در شعر این شاعران گاه عناصر دیگری همچون عاطفه شاعرانه را تحت الشعاع خود قرار می دهد و از فروغ آن می کاهد.
شب که سرو قامت او شمع این کاشانه بود/ تا سحرگه برگریزان پر پروانه بود
مهر را سوختگان بوته خاری گیرند/ ماه را زنده دلان شمع مزاری گیرند
سحرگه چهره خورشید را به خون شستند/گلیم بخت من از آب نیلگون شستند
خبر کبوتر چاه ذقن به بابل برد/تمام بابلیان دست از فسون شستند
شستم به خون ز صفحه دل، مهر آسمان/ زان دشنه ها که بر جگر آ فتاب زد
ایجاز: اشتیاق به آوردن مضامین نو و معانی بیگانه و پرداخت آن در یک بیت در لفافه ای از هنرهای بیانی (به ویژه استعاره) منجر به ایجازی فوق العاده در اشعار نوپردازانی نظیر صائب، کلیم، غنی، بیدل و… شده است.
ارسال المثل و تمثیل: ارسال المثل، آوردن ضرب المثلی در شعر به عنوان شاهد مثال است. این صنعت مورد توجه صائب و شاعران سبک هندی بود. اما نکته جالب این است که بسیاری از مصرع های برجسته این گروه از شاعران و به ویژه صائب به خاطر دلنشینی و مقبولیت خاصش در بین مردم در زمان شاعر و پس از او به صورت ضرب المثل های رایج زبانزد اهل کوی و برزن می شد.
اما تمثیل که از ویژگی های عمده این سبک به شمار می رود، چنان است که شاعر در یک مصرع، مطلب و مضمونی اخلاقی یا عرفانی که معمولا انتزاعی است، بیان می کند و در مصرع دوم با ذکر مثالی از طبیعت، اشیا و یا آوردن تصویری محسوس، دلیلی برای اثبات آن می آورد
من از بی قدری خار سر دیوار دانستم/که ناکس کس نمی گردد از این بالانشینی ها
ظالم به ظلم خویش گرفتار می شود/از پیچ و تاب نیست رهایی کمند را
ما زنده به آنیم که آرام نگیریم/موجیم که آسودگی ما عدم ماست
جسم خاکی مانع عمر سبک رفتار نیست/پیش این سیلاب کی دیوار می ماند به جا
تاکید بر استقلال واحد بیت در غزل: غزل سبک هندی مبتنی بر واحد بیت است. شاعران این سبک به ابیات یک غزل، به لحاظ محتوا و مضمون چنان استقلالی می بخشند که غزل به صورت مجموعه ای از مضامین متنوع و متفاوت درمی آمد. ابیاتی که فقط با ضرب آهنگ قافیه ها و تکرار ردیف ها، از نظر موسیقیایی صورت نظمی پریشان به خود می گرفت.
اگر چه ساختار شعر فارسی از آغاز بر بنیاد ساختار شرقی وحدت در عین کثرت بود اما در سبک هندی این ساختار به صورتی افراطی به تفرد ابیات گرایش یافت و وحدت درونی به سرحد صورت قالب و پیوند قافیه و ردیف تقلیل پیدا کرد. ریشه های استقلال ابیات در غزل فارسی را به صورت متشخص در غزل حافظ و شیوه مضمون پردازانه وی می توان بازجست.
بر زبانها وصف قد دلستان خواهد دوید/مصرع برجسته برگرد جهان خواهد دوید
آثار صائب تبریزی
مرآت الجمال: ابیاتی در وصف معشوق است
آرایش نگار: ابیاتی مربوط به آینه و شانه
میخانه: اشعاری در باب می و میخانه
واجب الحفظ : برگزیده غزلهایش
آرامگاه صائب تبریزی
صائب تبریزی در اصفهان، خیابان صائب واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۳۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
صائب تبریزی یکی از شعرای معروف قرن یازدهم هجری است که نسبش به شمس تبریزی، مرشد و مراد مولوی می رسد. سنگ قبر او تاریخ ۱۰۸۷ هجری قمری را بر خود دارد.
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان