زندگینامه
مالک اشتر نخعی
توسط: ز-ع
استاد ارجمند: جناب آقای دکتر ………
حضرت علی (ع):
فانه سیف من سیوف الله
همانا او شمشیرخدا است که تیزى آن کند نشود
و ضربتش بى اثر نباشد.
مالک بن حارث عبد یغوث نخعی معروف به مالک اشتر از اصحاب و یاران نزدیک امام على(ع) است وی بر اثر ضربه ی شمشیری در جنگ یرموک در سال ۱۵ هجری از ناحیه چشم آسیب دید و از این رو وی را «اشتر» می گفتند. وی دارای ویژگی ها و شخصیت ممتازی در طول اسلام بود که مقام علمى، اجتماعى، سیاسى و مبارزاتى او و اطاعت پذیری از ولایت و امامت او زبانزد عام و خاصّ بود.
حضور مالک اشتر نخعی در میدان هاى نبرد و صحنه هاى سیاسى و نظامى همواره باعث خشنودی علی بن ابی طالب(ع) و مایه افتخار برای لشکریان سپاه اسلام بود.
شخصیت ممتاز مالک اشتر نخعی در اطاعت از ولی امرمسلمین امام علی(ع) سبب نگرانى و ترس و اضطراب دشمنان از قدرت تجریه و تحلیل مسائل و ابتکار عمل در مبارزات بود.
معرفی
ولادت و شهادت
تاریخ و مکان ولادت مالک اشتر، نامشخص است؛ اما شکی نیست که وی در سرزمین یمن بزرگ شده است و سپس در سال 11 قمری یا سال 12 قمری (۶۳۲ یا ۶۳۳م) از آنجا مهاجرت کرده است. وی از امیران و از دلیران بزرگ و رئیس قومش بود و جاهلیت را درک کرد. درکوفه ساکن شد و از پشت او نسلی در کوفه زیستند. او در جنگ یرموک شرکت کرد، و در این جنگ بود که چشم خود را از دست دادو در همین جنگ ۱۳ نفر از دشمنان را کشت.
وی در سال 39 قمری در قلزم به سبب مسموم شدن به دستور معاویه به شهادت رسید.
ویژگی ها شخصیتی فردی و اجتماعی مالک اشتر، باعث سرمشقشدن و الگو بودن برای همه مسلمانان و کفار بود به طوری که هم دوستان و هم دشمنان از وی به نیکی یاد می کردند.
پارسابودن، بصیربودن،مطیع بودن،حقوق دان بودن و بینش عمیق و قدرت تجزیه و تحلیل مسائل داشتن از ویژگی های بارز و بی نظیر مالک اشتر نخعی بود
آن چیزی که مالک اشتر نخعی را به عنوان شخصیتی ممتاز در تاریخ اسلام تبدیل کرد ولایت پذیری و علی مداری، سیاستمدار و کاردان در امور مدیریت سیاسی، فصاحت و بلاغت، اهل جهاد و هجرت، سازش ناپذیر در دفاع از ارزشهای اسلامی، بردبار، خویشتن دار، خیرخواه مردم بودن بود که مالک را امین راستین امیر المومنین(ع)کرد.
ویژگی ها ی مالک اشتر
کلید شخصیت مالک، ولایت مداری اوست
بخشی از شخصیت مالک مرهون نفوذ کلام و توان بالای او در ایراد خطبه های حماسی و حرکت آفرین بودکه امتیازی برای اغلب انسانهای کامل و پیشواست تا بتوانند در زمان لازم روشنگر حقایق و ارزشها باشند و توده مردم را به حرکت واداشته، بسیج و هدایت نمایند.
توان سیاسی و کاری مالک در مدیریتهای کلان اجتماعی به اندازه ای بود که او را حلال مشکلات حکومتی امیرالمومنین(ع) قرار می هد و بسیاری از فتنه های سیاسی با هوشمندی و تدبیر او حل می گردد.
حضورمالک در جنگ های امام علی(ع)
جنگ صفین
مالک اشتر در جنگ صفین از فرماندهان لشکر امیرالمومنین(ع) بود. در این جنگ که یاران امام علی(ع) در حال پیروزی بودند و هنگامی که مالک به قلب لشکرمعاوبه رسیده بود، یاران معاویه به نیرنگ، قرآن ها را بر سرِ نیزه کردند و یاران امام(ع) را به حکمیت قرآن فراخواندند.
عده ای از لشکریان امام علی(ع) که شمارشان را بیست هزار نفر نوشته اند، فریب آنان را خوردند و دور امام علی(ع) حلقه زدند و از او خواستند که از اشتر بخواهد برگردد وگرنه امام را خواهند کشت. هرچه امام علی(ع) آنان را نصیحت کرد که اینها نیرنگ و فریب است و اندکی مهلت دهید که پیروزی نزدیک است نپذیرفتند و اصرار کردند که بگو مالک اشتر برگردد. بدین طریق امام(ع) ناچار شد قاصدی نزد مالک بفرستد و از او بخواهد که برگردد.
حضورمالک در جنگ های امام علی(ع)
رشادتهاى مالک در جنگ صفین غیر قابل توصیف است و معاویه او را دست راست على مینامید،پس از مراجعت از صفین على علیه السلام او را بفرماندارى مصر اعزام نمود.
جنگ جمل
مالک اشتر در جنگ جمل، فرمانده جناح راست لشکر امیرالمومنین(ع) بود. در این جنگ، مالک اشتر با عبدالله بن زبیر که افسار شتر عایشه را به دست داشت، تن به تن جنگید؛ به طوری که هر دو به زمین افتادند و مالک روی عبدالله قرار گرفت و عبدالله فریاد می زد مالک را با من بکشید که یاران هر یک به کمکشان آمدند و یار خود را نجات دادند.
مهمترین واقعه زندگی مالک اشتر
انتصاب وی به حکومت مصر
در سال 38 هـ . ق بود امیرالمومنین علی علیه السلام مالک اشتر را به حکومت مصر منصوب کرد و فرستاد تا فتنه ای که به کمک معاویه بر ضد محمدبن ابی بکر بپا شده بود، خاموش کند. پیش از آنکه به مصر رود آن حضرت برای اهل مصر کاغذی نوشت که بعضی از مفاد آن چنین بود: بنده ای از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم که در زمان ترس، چشمش خواب ندارد و در هنگام خطر، از دشمن نمی ترسد. او مالک پسر حارث از طایفه مذحج است. پس گفته های او را بشنوید و به فرمان او که مطابق حق باشد گردن نهید. اکنون با همه نیازی که به او دارم، او را نزد شما فرستادم که خیرخواه شماست.
حضرت علی (ع)عهدنامه مشهوری در این ارتباط که در آن دستورهای حکومتی و اجتماعی مطرح شده به مالک عطا نمود . آن از نفیس ترین و ارزنده ترین مطلب حکمرانی و حکومت داری و مردم داری است .
حضرت علی (ع) در ابتدای عهدنامه مالک اشتر
(نهج البلاغه، نامه۵۳)چهار وظیفه برای مالک اشتر مشخص نموده است:
جمعآوری خراج
پیکار با دشمنان
سر و سامان دادن به اوضاع زندگی مردم مصر
سازندگی در شهرهای مصر
حضرت علی (ع) مالک را به ترس از خدا، مقدم داشتن اطاعت خدا بر دیگر کارها، پیروی از آنچه در قرآن آمده، یاری خدا و عدم پیروی از نفس خویش فرمان میدهد.
عهدنامه
مالک اشتر
سپس حضرت علی (ع) مالک اشتر را به کار نیک، خوشرفتاری و مهربانی با مردم و چشمپوشی از گناهان آنها دعوت میکند. همچنین وی را متوجه بزرگی حکومت پروردگار میکند و این امر را عاملی برای ایجاد فروتنی و کنترل خشم و انجام متفکرانه کارها میداند. همچنین امام علی (ع) مالک را به دادن حق خدا و مردم و خویشان دعوت میکند و عدم انجام این کار را ستمکاری و دشمنی با خدا میداند. سپس حضرت علی (ع) مالک را به عدالت دعوت مینماید: «باید کاری را که به عدالت نزدیکتر است دوست بداری زیرا باعث خشنودی رعیت میشود. همین رعیت پشتیبان دین و آماده پیکار با دشمنان هستند».
بدترین وزیران تو کسی است که پیش از تو وزیر بدکاران بوده و در گناهان آنها شرکت نموده. کسی را وزیر خود قرار ده که سخن حق بگوید. به راستگویان بپیوند و آنان را چنان تربیت کن که تو را زیاد ستایش نکنند که این امر باعث خودپسندی و سرکشی خواهد شد.
شهادت مالک اشتر
به نقل تاریخ، بعد از اینکه حضرت علی (ع) مال اشتر را به حکومت مصر منصوب کردند وقتی این خبر به معاویه رسید پیغام داد برای یکی از مالکان روستاهای بین راه مصر، که مالک اشتر را مسموم کن تا من خراج بیست سال را از تو نگیرم. وقتی مالک به آنجا رسید، دهقان که فهمیده بود او عسل را زیاد دوست دارد، مقداری عسل مسموم برای مالک، هدیه آورد و قدری هم از اوصاف و فوائد عسل، حرف زد. مالک شربتی از آن عسل زهرآلود را خورد که هنوز کاملا از گلوی او پائین نرفته بود که در همان بین راه از دنیا رحلت نمود. بعضی گفته اند که شهادتش در "قلزم" واقع شد و نافع، غلام عثمان او را مسموم کرد.
خبر شهادت وى على علیه السلام را بیاندازه متاثر نمود و براى آن شجاع بى نظیر بسیار گریه نمود و فرمود خدا رحمت کند مالک را و سپس فرمود مالک اگر کوه بود کوهى عظیم بود و اگر سنگ بود سنگى صلب و سخت بود .
شهادت مالک اشتر
حضرت همچنین درباره او خطاب به دیگران فرموده بود که ای کاش در میان شما دو نفر و بلکه یک نفر مثل او داشتم و این نشان از جایگاه والای مالک اشتر دارد. در روایت دیگری نقل است که وقتی خبر شهادت مالک به حضرت (ع) رسید، ایشان بسیار محزون و متاسف شد و خطاب به روح مالک فرمود: «که مرگ تو جهانی را محزون و و جهانی را خوشحال کرد.»
مالک اشتر در شهر الخانکه که در شمال شرقی قاهره در کشور مصر واقع است دفن گردیده است.
مالک اشتر از دیدگاه پیامبراسلام(ص)
پیامبر گرامی اسلام (ص) مالک اشتر را مومن می خواند.
در حضور پیامبر (ص) از مالک اشتر نام برده شد. پیامبر فرمود: انه المومن حقا. پیامبر در جای دیگر فرمود: افراد صالح و مومنی در آن سرزمین می آیند که ابوذر را دفن کنند که بعد از سالیان و هنگام وفات ابوذر، دخترش در آن بیابان مالک اشتر و تعدادی از همراهان را می بیند که مالک اشتر بر ابوذر نماز خواند و او را دفن کردند.
برخی از اوصاف را که علی (ع) درباره مالک اشتر فرموده اند، بیان می کنیم:
۱ـ در ایام خطر به خواب نمی رود و هوشیار است. ۲ـ از دشمنان به هنگام بیم و هراس، نمی ترسد و فرار نمی کند. ۳ـ او شمشیری از شمشیرهای خداست که تیزی و برندگی آن کند نمی شود. ۴ـ بر بدکاران و ستم پیشگان از آتش سخت تر است. ۵ـ قدرت مهار کردن دشمن را به طور کامل دارد. ۶ـ از کسانی نیست که بیم سستی و لغزیدن در او باشد. ۷ـ از کسانی نیست در جایی که باید شتاب و سرعت داشته باشد، کندی کند یا در حالی که باید کندی و تاملی کند، سرعت به خرج دهد.۸ـ مالک از برای من چنان بود که من برای رسول خدا (ص) بودم.
مالک اشتر از نگاه امیرمومنان علی (ع)
فرزندان و نسل
فرزند او
ابراهیم بن مالک اشتر
از خون خواهان امام حسین(ع) و از یاران مختار ثقفی بود
نعمان بن ابراهیم بن مالک اشتر
محمد بن مالک بن ابراهیم بن مالک اشتر از محدثین
جعفر بن محمد بن عبدالله بن قاسم بن ابراهیم بن مالک اشتر از محدثین
ابی الحسین، ورام بن ابی فراس ،عیسی بن ابی النجم، بن ورّام ابن حمدان بن خولان بن ابراهیم بن مالک اشتر.
ابوالقاسم النخعی الکوفی الفقیه، معروف به ابن کاس، از نسل مالک اشتر
جهاد و هجرت در راه خدا، از ملاکهای ارزشیابی شخصیتها در قرآن است. اگر بگوییم همه زندگی مالک، جهاد و هجرت در راه خدا بر اساس نیاز و ضرورت جامعه اسلامی است سخنی گزاف نگفته ایم. او عقابی سبکبال برای هجرت و تیزچنگ برای جهاد تحت فرمان علی (ع) بود.
مالک سردار رشیدی بود که که زندگینامه ای و طریق سیر و سلوکش نسبت به ولی خود، سرمشق تمامی سرداران رشید اسلام در طول تاریخ شد. سردارانی که با سلحشوری های خود و با بذل جان و خون اسلام و مسلمانی را حفظ کردند. طریق سردار سلیمانی ها را پرورید. سردارانی که نه تنها زندگی شان مانند مالک بود که شهادتشان نیز یادآور شهادت این یار و بال صدیق امیرمومنان امام علی بن ابیطالب (ع) است.
نتیجه گیری
کلید شخصیت مالک، ولایت مداری اوست
مالک اشتر،کتابخانه طهور تاریخ بازیابی:30 آذر 1392.
مالک اشتر،دانشنامه رشدتاریخ بازیابی:30 آذر 1392.
تحقیقی در زندگی نامه مالک اشتر،م.محمودی، روزنامه رسالت، در دسترس در بانک اطلاعات نشریات کشورتاریخ بازیابی:30 آذر 1392..
منابع:
باتشکر از توجه شما
حضرت علی (ع):
فانه سیف من سیوف الله
همانا او شمشیرخدا است که تیزى آن کند نشود
و ضربتش بى اثر نباشد.