بسم الله الرحمن الرحیم
آشنایی با دستگاه دیالیز
و بیماری های خونی مرتبط
وظایف اصلی کلیه:
وظیفه ی یک کلیه طبیعی را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:
1) تصفیه خون
2) برقراری کردن تعادل مایعات بدن
3) حفظ تعادل یون های بدن
خون PH 4) حفظ
هدف از انجام دیالیز:
– خارج کردن مواد اضافی بدن
– ثبات مایعات داخلی بدن
– و روشی برای خارج کردن فوری سمومی که باعث ضایعات و صدمات دائمی یا مهلک شوند.
مقدمه
همودیالیز عبارت است از تصفیه و دفع سموم از خون توسط کلیه مصنوعی ( دیالیزور ) و از میان غشاء نیمه تراوا ( فیلتر همودیالیز ) که از طریق انتقال مواد سمی خون از میان غشاء نیمه تراوا به محلول پاک کننده که به آن مایع دیالیز می گویند انجام می شود.
موارد قابل توجه در همودیالیز:
– عمل دیالیز برای کسانی که کلیه خود را از دست داده اند، معمولا هفته ای دو الی سه بار و در هر مرحله به
مدت سه الی شش ساعت به طول می انجامد.
– مدت زمان دیالیز به مقدار مواد زائد حاصل از متابولیسم ظرفیت تصفیه دیالیزور و مقدار مایعاتی که باید دفع شوند بستگی دارد.
– دستگاه دیالیز معمولا حدود 120 لیتر خون را در هفته تصفیه می کند در حالیکه برای کلیه طبیعی این مقدار 1200 لیتر خون در هفته است.
همودیالیز
به طور کلی دیالیز بر سه اصل استوار است :
(Diffusion) 1) انتشار
)Osmosis) 2) اسمز
)Ultra Filtration ) 3) اولترافیلتراسیون
انتشار:
در مایعات هر گاه غلظت یک ماده در یک ظرف غشاء نیمه تراوا بیشتر از طرف دیگر باشد ذرات آن ماده به طرف محل با غلظت کمتر حرکت می کنند تا غلظت هر دو طرف متعادل شود. از این پدیده برای گرفتن الکترولیت های اضافی خون مانند پتانسیم، سدیم، فسفر و منیزیم استفاده می شود.
همچنین از این روش می توان با افزودن الکترولیت هایی مانند کلسیم، قند و بیکربنات ( که در خون کم هستند ) به مایع دیالیز سطح آن ها را در خون افزایش داد.
اصول دیالیز
خاصیت اسمزی موجب حرکت آب از خلال یک غشاء نیمه تراوا از ناحیه ای که غلظت ذرات کمتر است به ناحیه ای که غلظت ذرات بیشتر است می شود. اسمز مسئول حرکت مایعات اضافی از بیمار است به این دلیل به محلول دیالیز گلوکز اضافه می کنند تا غلظت آن نسبت به خون بیمار بیشتر شود و به این ترتیب مایعات از طریق منافذ غشاء
از سمت خون به طرف محلول دیالیز حرکت کنند.
اولترافیلتراسیون:
اولترفیلتراسیون موجب حرکت مایعات از خلال غشاء نیمه تراوا در
اثر یک فشار مصنوعی معین انجام می شود. برای انتقال مایع،
اولترافیلتراسیون موثر تر از اسمز است و در همودیالیز برای این
هدف به کار می رود.
خاصیت اسمزی:
غشاء نیمه تراوا در دستگاه دیالیز بایستی دارای خصوصیات زیر باشد:
– مانع از خروج گلبول ها گردد.
– پروتئین ها از ان عبور نکنند.
– الکترولیت ها و تولیدات اضافی با سرعت هر چه بیشتر از آن خارج شوند.
ماشین دیالیز:
غشاء نیمه تراوا:
ساختار کلی یک ماشین دیالیز را می توان به سه بخش زیر تقسیم کرد:
1) سیستم انتقال خون
2) سیستم تهیه و انتقال محلول دیالیز
3) واحد مبادله کننده (صافی دیالیز)
ساختار ماشین دیالیز:
برای عمل همودیالیز لازم است که خون از جایی از بدن بیمار خارج شود و پس از طی مسیر و همجواری با محلول دیالیز به بدن بیمار برگردانده شود. در همودیالیز مسیر خون بین بیمار و فیلتر را مسیر شریانی و مسیر بازگشتی بین فیلتر و بیمار را مسیر وریدی می گویند.
برای جلوگیری از لخته شدن خون در مجاورت دیالیز و لوله ها در مسیر عبور خون از دستگاه، ماده ای به نام هپارین تزریق می شود. هپارین یک ماده ضد انعقاد با اثر زمانی کوتاه مدت است. بنابراین در مسیر خون از دستگاه دیالیز نیاز به یک پمپ برای تزریق هپارین با دوز ثابت است.
همچنین وجود یک پمپ در مسیر شریانی، برای پمپاژ خون شریانی به محفظه مبادله دیالیز ضروری است. وجود حباب های هوا در خون برای بیمار خطرناک است از این رو به آشکار ساز حباب در مسیر وریدی قبل از ورود به بدن است در این بخش، سنسور هایی نیز جهت نمایش فشار خون شریانی، وریدی و نیز فشار مایع دیالیز تعبیه شده است.
سیستم انتقال خون :
)Single Needel ) 1) روش تک سوزنی
(Duble Needel) 2) روش دو سوزنی
روش تک سوزنی:
در این روش مسیر خارج رگی تنها در یک محل با بدن در تماس است و کار چرخش خون در مسیر، در دو فاز انجام می شود. یک فاز خون از داخل بدن به خارج و به دستگاه وارد می شود و در فاز بعدی خون موجود در دستگاه به بدن باز می گردد. معمولا در این روش به دو پمپ خون نیاز است.
روش دو سوزنی:
در این روش خون از سرخرگ بیمار گرفته شده و وارد دستگاه می شود و پس از تصویه از طریق سیاهرگ به بدن بیمار بازگردانده می شود. روش دو سوزنی در عمل دیالیز رایج تر است.
برای دریافت خون از بیمار و نیز برگرداندن خون تصفیه شده به بدن بیمار معمولا از دو روش استفاده می کنیم:
PH سیستم شامل مجموعه اجزایی است که محلول دیالیز را با غلظت، دما و
مناسب تهویه کرده و آن را به محفظه تهویه دیالیز ( فیلتر) منتقل می کند و سپس محلول خروجی از فیلتر را به خارج از دستگاه هدایت می کند.
محلول دیالیز شمامل آب و مواد دیالیز است که به محفظه مخلوط کننده پمپ شده و در آنجا مخلوط می گردد. در آنجا مواد دیالیز به طور خودکار با آب خالص ترکیب می شوند تا به غلظت مناسب برسند. همچنین پمپ های اندازه گیر، میزان مایع دیالیز و آب را که باید برای ساخت مایع دیالیز با غلظت مناسب به محفظه مخلوط کننده فرستاده شوند، تنظیم می کنند سپس مایع دیالیز را برای زدودن مایعات متابولیکی به محفظه ی مبادله دیالیز هدایت شده و در انتها دور ریخته می شود.
ویزگی های محلول دیالیز:
– این محلول ترکیبی است که تا حد ممکن شبیه پلاسمای خون است.
– مواد موجود در این محلول عمدتا عبارتند از: کلرو سدیم، کلرو پتانسیم، کلرو منیزیم، گلوکز، استات سدیم یا بیکربنات سدیم.
– این محلول از آب تمیز و مواد شیمیایی تشکیل شده و عاری از هر گونه محلول اضافی متابولیکی و
دارو است.
سیستم تهیه و انتقال محلول دیالیز:
– آب مورد استفاده در دیالیز نیز باید یک سری استاندارد ها داشته باشد و باید از سالم و ایمن بودن آن مطمئن باشیم.
– ترکیب این محلول نیز ممکن است با توجه به نیاز تعادل الکترولیتی بیمار تغییر داده شود.
– در طول همودیالیز محلول دیالیز تقریبا تا 37 درجه سانتیگراد گرم می شود تا قابلیت انتشار را افزایش داده و از کاهش درجه حرارت خون بیمار نیز جلوگیری کند.
– دیالیز کننده یک ماده روشن است از این رو می توان وجود خون را به راحتی با یک دستگاه رنگ سنج آشکار کرد .
واحد مبادله کننده ( صافی دیالیز کننده):
مبادله کننده شامل محفظه ای است که در یک قسمت آن خون بیمار و در قسمتی دیگر محلول دیالیز قرار دارد. این دو قسمت توسط غشاء نفوذپذیر از هم جدا شده اتد خون و محلول دیالیز در مجاورت غشاء نیمه تراوا جریان می یابند. در طول همودیالیز مواد زائد خون به سوی مایع دیالیز حرکت می کنند و همچنین آب اضافی از خون به سمت مایع دیالیز حرکت می کند. پتانسیم و سدیم به طور مثال از سمت خون به سوی محلول دیالیز حرکت می کنند، در صورتی که بیکربنات و کلسیم از محلول دیالیز به داخل پلاسما حرکت می کنند.
– چون باکتری ها و دیگر اورگانیسم ها برای عبور از غشاء بسیار بزرگ هستند محلول دیالیز نیاز به استریل شدن ندارد.
سه نوع دیالیز کننده جهت استفاده وجود دارد
1. دیالیز کننده مارپیچی
2. دیالیز کننده با رشته های تو خالی
3. دیالیز کننده با صفحات موازی
دیالیز کننده مارپیچی:
در این نوع صافی لوله ای دارای دیواره نیمه تراوا قرار دارد که خون به داخل آن رانده می شود و مایع دیالیز در اطراف لوله که به شکل مارپیچ است، جریان دارد. به دلیل طول زیاد لوله ی مارپیچی در مقابل عبور خون مقاومت بالایی ایجاد می کند بنابراین نیاز به یک پمپ برای ارسال خون به داخل لوله است. افزایش فشار در مسیر شریانی تاثیر مثبتی در عمل اولترافیلتراسیون غشاء دارد.
لازم است مایع دیالیز تازه، جایگزین ماده آلوده شود تا
عبور مواد زائد با کیفیت مطلوبی صورت گیرد بدین منظور
یک پمپ در مسیر منبع دیالیز تعبیه شده است.
انواع دیالیز کننده ها:
قسمت اصلی این دیالیز کننده به شکل استوانه است. داخل استوانه لوله هایی از جنس مویین قرار دارد که به صورت یک رشته کنار هم قرار دارند. این لوله های مویین که تعداد آنها به 10 هزار تا 15 هزار می رسد دارای قطر داخلی تقریبا 0/2 میلیمتر و طول 150 میلیمتر هستند که به صورت موازی کنار هم درون استوانه نصب شده اند.
قطر بسیار پایین لوله ها باعث می شود که خون به راحتی در آنها نفوذ کند و در طول استوانه پیش رود عملکرد این استوانه که کویل نامیده می شود بدین صورت است که خون بیمار از از بالا به پایین درون کویل پمپ می شود و خون از طریق لوله های مویین به داخل کویل جریان می یابد، این
لوله ها مولکول های بزرگی چون پروتئین و قند و … را از خود عبور نمی دهند و تنها مولکول های کوچک خون و مواد زائد خون از لوله های مویینی عبور داده می شوند. در واقع ماده دیالیز از طریق انتشار، مواد زائد را از لوله های مویینی جذب می کند و یک تبادل مویینی در این قسمت صورت
می گیرد. مواد زائد از سوی دیگر کویل که به دستگاه وصل است، دفع می شود و خون تصفیه شده از سوی دیگر کویل به بدن بازگردانده می شود.
دیالیز کننده با رشته های توخالی:
این دیالیز کننده مشابه خازن های صفحه ای موازی چند لایه ساخته شده و صفحات آن از جنس غشاء نفوذپذیر است. صفحات از موادی با غشاء نیمه تراوا ساخته شده است. خون در میان جفت صفحات به طور یک در میان به جریان درآمده و مایع دیالیز در میان بقیه صفحات قرار می گیرد. بدین ترتیب هر صفحه به عنوان غشاء نفوذپذیر میان خون و مایع دیالیز عمل می کند.
خون به صورت لایه های نازک جریان یافته تا نسبت سطح به حجم در دیالیزگر افزایش یابد. این نوع دارای مقاومت کمی در مقابل جریان می باشد، که اجازه می دهد تا خون از میان مایع دیالیزکننده با فشار از رگ ها بگذرد و بنابراین احتیاجی به پمپ خون نداریم.
سطوح نواحی دیالیزکننده هر قسمت موازی حدود یک متر است. دیالیز کننده بعد از هر مرتبه استفاده باید دوباره تمیز گردد.( به دلیل کارکرد بهتر و نیز کم کردن عفونت های باکتری ها)
دیالیزکننده با صفحات موازی:
پس از عمل دیالیز سیستم بر روی عملیات شستشو قرار می گیرد همان پمپی که محلول دیالیز را مکش می کند می تواند محلول شیمیایی شستشو را مکیده و در سیکل شستشو عملیات شستشو را انجام دهد. شستشوی ماشین توسط دو سیستم به صورت شستشوی حرارتی و شستشوی شیمیایی انجام می شود. در شستشوی حرارتی درجه حرارت آب لازم است 96 درجه سانتیگراد باشد. زمان شستشو با مواد شیمیایی و تخلیه جمعا 30 دقیقه به طول می انجامد. پس از اتمام شستشو عمل
تخلیه انجام می شود.
برخی از بیماری های مرتبط با دیالیز:
چون در طی عمل دیالیز خون از بدن بیمار خارج و بعد از تصفیه دوباره به بدن باز می گردد ممکن است در حین این عمل برخی بیماری هایی که از طریق خون قابل انتقال می باشند شامل هپاتیت، ایدز و آنفولانزا از شخصی به شخص دیگر منتقل شوند.
سیستم شستشو ماشین دیالیز:
با تشکر از توجه شما