برنامه ریزی شهری
تعاریف و مفاهیم بنیادی
فصل اول
تعریف برنامه ریزی :
برنامه ریزی فرایندی برای نیل به آینده ای مطلوب
تقسیمات برنامه ریزی از دیدگاه شهرسازی:
برنامه ریزی از دیدگاه مسائل اجتماعی و اقتصادی :
برنامه ریزی کلی (کلان) Macro planning
برنامه ریزی بخشی Sectorial planning
برنامه ریزی در سطح خرد Micro planning
برنامه ریزی از دیدگاه مکانی
برنامه ریزی ملی National planning
برنامه ریزی منطقه ای Regional planning
برنامه ریزی شهری Urban planning
برنامه ریزی روستایی Rural planning
برنامه ریزی از دیدگاه زمانی
برنامه ریزی بلند مدت (10 تا 20 سال)
برنامه ریزی میان مدت (3 تا 7 سال)
برنامه ریزی کوتاه مدت (1 تا 2 سال)
تعریف کارگاه و تجهیزات :
عبارت است از فضایی که ضمن داشتن مساحت محدوده ای کافی دارای تجهیزات باشد
تعریف کاربری زمین :
بررسی نوع استفاده از زمین به نسبت انواع فعالیتهای مختلف اعم از بهداشتی، درمانی و…
تعریف ساختمانی و تراکم ساختمان مسکونی
تراکم ساختمانی نسبت سطح زیربنای ساختمانهای مسکونی به مساحت زمین
تعریف تراکم و سرانه
تعداد زمینی که بطور متوسط از هریک از کاربری به ساکنان می رسد
مثال:
مساحت اراضی مسکونی یک محله 4000 نفری برابر 180000 مترمربع باشد سرانه خالص مسکونی آن به قرار زیر است
مترمربع
تراکم
پراکندگی متوسط جمعیت در یک واحد سطح ( درایران معمولاً هکتار) تراکم بر دو نوع است.
جمعیت
تراکم خالص = ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
زمین مسکونی تحت کاربری مسکونی
جمعیت
تراکم ناخالص = ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کل مساحت یک محدوده یا تمام شهر با انواع کاربری
تعریف بلوک
مجموعه ای از ساختمانها و قطعات مختلف مسکونی یا غیرمسکونی که اطراف آن از راه، فضای عمومی یا اراضی بایر تشکیل شده است.
تعریف بر
لبه ها و محدوده های اطراف هر بلوک را بر گویند که بر حسب نوع استقرار هندسی بلوک و به تعداد اضلاع هندسی آن بر وجود دارد.
تعریف حوزه نفوذ شهر:
در ایران مکانهایی که دسترسی مراکز جمعیتی اطراف آن به خدمات شهری باشد
تعریف حریم شهر (حوزه استحفاظی):
در ایران مناطق خارج از محدوده قانونی شهر که در آن کنترل فعالیتهای عمرانی تحت نظر شهرداری
تعریف محدوده شهر:
در ایران محدوده هایی که براساس قوانین مربوط به شهرداری تعیین شود و براساس قانون جزء مناطق شهری محسوب شود و شهرداری در این محدوده ها پروانه ساختمانی صادر می نماید.
تعریف برنامه عمرانی میان مدت شهر:
در ایران برنامه عمرانی شهری برای دوره ده ساله و با توجه به شرایط و امکانات خاص هر شهر تعیین می شود.
آماده سازی نقشه مبنا (Map Base)
نقشه های مقیاس شهری درایران توسط سازمان نقشه برداری کشور و معمولاً در مقیاس 1:2000 تهیه میشود.
فرق بین نقشه های تهیه شده از سوی سازمان نقشه برداری و مرکز آمار ایران در این است که نقشه های سازمان نقشه برداری دقیق تر و خطوط میزان منحنی و ارتفاع مشخص ولی نقشه های مرکز آمار ایران حدود بلوکها و بعضی کاربریها را نشان می دهد.
برای مطالعه کاربری شهری نیاز به عکسهای هوایی می باشد.
برای مطالعه حوزه نفوذ نیازمند به نقشه های منطقه ای.
نقشه های منطقه ای توسط سازمان جغرافیای کشور و با مقیاسهای (1:250000، 1:50000، اخیراً 1:25000) تهیه می شود.
در دوران اخیر استفاده از عکسهای ماهواره ای در مقیاس شهری و منطقه ای کاربرد پیدا کرده است.
انواع نقشه های موجود :
تهیه نقشه مبنا :
برای تهیه طرحهای جامع و ساماندهی شهری از نقشه های با مقیاس 1:2000 که به سطح شهر و مساحت آن دارد استفاده و در طرحهای اجرایی و طرحهای تفصیلی از نقشه های با مقیاس 1:1000 استفاده شود.
برای تهیه طرحهای مجموعه شهری و طرحهای منطقه ای نقشه های بر پایه 1:10000 و 1:25000 استفاده می شود.
نیازمندیهای مربوط به برداشت محلی :
لباس مناسب
کفش راحتی
زیردستی
معرفی نامه به نهادهای ذیربط و کارت شناسایی
انواع مدادهای رنگی و ماژیک
قطب نما
و…
مراجع اطلاعاتی و آماری:
انواع منابع و مراجع اطلاعاتی :
الف : منابع عمومی اطلاعاتی و آماری
ب: منابع اختصاصی اطلاعاتی و آماری
مرکز آمار ایران
وزارت کشور
سازمان مدیریت و برنامه ریزی
و…
شهرداری
فرمانداری
سازمان آب شهر
و…
مراحل مختلف مطالعه وضع موجود شهر
فصل 2
روش مطالعه وضع موجود
مطالعه وضع موجود شهر یعنی گروه مطالعه کننده از شرایط موجود، قابلیتها، امکانات بالقوه و بالفعل و… اطلاع داشته باشد.
برای مطالعه وضع موجود شهر مبنای مطالعه در چند تقسیم بندی مشخص که دربرگیرنده تمام جنبه های مطالعه باشند
بررسی شهر در سطح منطقه
بررسی وضع طبیعی
بررسی تاریخی
و…
مطالعه منطقه ای شناخت حوزه های نفوذ:
– شهر به مثابه یک نظام است و خود شهر جز نظام بزرگتر است
شناخت منطقه و حوزه های نفوذ آن دارای اهمیت است
حوزه نفوذ شهر شامل یک حوزه عمومی و یک حوزه خصوصی
– هدف مطالعه منطقه ای شناخت متقابل حوزه های نفوذ شهر و جایگاه آن در منطقه و آگاهی از استعدادها و محدودیتهای آن شهر
برای شناخت حوزه های نفوذ 2 طریق وجود دارد :
روش اول: دامنه ارسال روزنامه های ملی
روش دوم: رفت و آمد وسائط نقلیه
روی نقشه منطقه ملی مراجعه وسایط نقلیه ای را که از اطراف به شهر می آیند یا از شهر خارج می شوند تعیین نموده و آن را به منزله محدوده نفوذ شهر تلقی کرد.
شناخت حوزه های نفوذ و محدوده های آن:
مهمترین موارد بررسی در مطالعات منطقه ای:
– بررسی قلمرو جغرافیایی
– بررسی شبکه ارتباطی
– بررسی جمعیت
آموزش و پرورش
بهداشت و مراکز درمانی
بررسی عوامل انسانی
و…
مطالعات طبیعی و جغرافیایی
– آنچه از نظر طبیعی در ارتباط با شهر مهم است :
وضع طبیعی
پوشش گیاهی
مطالعات تاریخی
بررسی جمعیت و عوامل اجتماعی
این مطالعه دارای اهمیت بسیاری است
شامل دوقسمت :
الف: مطالعه جمعیت
ب: مطالعه عوامل اجتماعی
مقاطع آمارگیری در ایران ده ساله یا پنج ساله می باشد
برای تهیه پرسشنامه می توان مراحل زیر را انجام داد:
تقسیم شهر به مناطق همگن
برحسب مورد تقسیم مناطق آماری به نواحی آماری طبق بند یکم
شماره گذاری بلوکها
دور زدن بلوکها برحسب موافق عقربه های ساعت
-پس از جمع آوری اطلاعات جمعیت و مسکن به تهیه پرسشنانه پرداخته می شود.
– نوع و نحوه پرسش، ساعات پرسش و خصوصیات پرسشگر از اهمیت زیادی برخوردار است.
مطالعه و بررسیهای اقتصادی
– ساخت اقتصادی منطقه ای که شهر در آن قرار دارد، نسبت به سایر بخشهای دیگر اقتصادی مانند کشاورزی و صنعت و خدمات و… اهمیت بیشتری دارد
– چنانچه شهر مورد بررسی در یک محیط کشاورزی قرار داشته باشد، باید به بررسی عواملی نظیر سطوح زیر کشت و انواع تولیدات کشاورزی، تعداد شاغلین و… پرداخت
روشهای جمع آوری اطلاعات در مطالعات اقتصادی
مشاغل تجاری
– برای واحد های خدمات شهر، خرده فروشی ها و عمده فروشی ها و… اقدام به جمع آوری پرسشنامه کرد
درآمد و هزینه های خانوار
– سوالات در زمینه درآمد و شغل از طریق پرسشنامه اجتماعی اقتصادی بررسی می شود. ولی بدلیل عدم پاسخ صحیح توسط پاسخ دهندگان این بررسی از طریق مرکز آمار ایران و بانک مرکزی صورت می گیرد.
قیمت زمین و ارزش سرقفلی :
برای بدست آوردن ارزش زمین از پرسشنامه هایی که در بخش مسکن پر می شود می توان استفاده کرد
مراجعه به نواحی مختلف شهر مورد مطالعه و قیمت زمین از طریق مردم و بنگاههای مسکن پرسش شود
شرایط کاربری زمین شهر مورد توجه قرار گیرد و قیمت اراضی به دو صورت «بر» و «داخل» مورد بررسی قرار گیرد0
اراضی بر:
اراضی واقع در بر خیابانها و معابر اصلی که نسبت به اراضی اطراف دارای قیمت بیشتری است.
اراضی داخل :
اراضی که در بر خیابانهای اصلی قرار ندارد و قیمت آنها یکدستر است
مالکیت زمین :
بررسی مالکیت زمین خاصه در ارتباط با طرح آینده بسیار مهم است و برابری و اعتدال بین درآمد خانوارها و قیمت زمین بر میزان موفقیت برنامه ها می افزاید.
مالکیت زمین در چند گروه مورد بررسی قرار می گیرد:
موقعیت اراضی شخصی
موقعیت اراضی دولتی
موقعیت اراضی وقفی
موقعیت سایر اراضی
تعیین نقش اقتصادی شهر :
تعیین نقش شهر بر مبنای ارزش افزوده
تعیین ارزیابی نقش اقتصادی شهر
یادآوریهای لازم :
در بعضی از شهرها، انواع دیگر از فعالیتهای اقتصادی وجود دارد. مانند شرکت های تعاونی مصرف، صندوق های قرض الحسنه و… که طبق این نوع فعالیتها باید بررسی های اقتصادی لازم صورت گیرد.
مطالعات کالبدی
نحوه استفاده از اراضی
مطالعه مسکن
مطالعه معماری شهر و بافت شهر
نحوه استفاده از اراضی :
منظور از این مطالعه تهیه اطلاعات اساسی درباره ویژگیهای زمین و فعالیتهای مختلف که در شهر وجود دارد
کاربری زمین به دو قسمت تقسیم می شود
مطالعات تهیه نقشه کاربری زمین
– انواع مطالعات و نقشه های توجیهی کاربری زمین
مطالعه مسکن :
– برای مطالعه مسکن بررسی ویژگیهای آماری مسکن در شهر، میزان اجاره نشینی، تعداد خانوار در واحد مسکونی و…
مطالعه معماری شهر و بافت شهر :
-بررسی بافت شهر و ویژگیهای معماری
-بررسی مناطق قدیمی شهر (بافت، معماری، مسکن)
بررسی بافت مناطق حاشیه ای (نوساز، غیرنوساز)
بررسی محله های شهر ومراکز آن
بررسی نقش عوامل مختلف در معماری و بافت شهر
و…
بررسی تاسیسات و تجهیزات شهری:
-منظور از تاسیسات شهری، بررسی امکاناتی مثل آب، برق، تلفن و…
تجهیزات شهری:
طیف گسترده ای از انواع خدمات عمومی شهری مثل: مراکز آموزشی، بهداشتی، تفریحی
– برای هر نوع از تاسیسات و تجهیزات پرسشنامه هایی تنظیم می شود
مطالعه رفت و آمد شبکه ارتباطی
معرفی موقعیت ارتباطی شهر در سطح منطقه ای
مطالعات دروازه ای
بررسی پایانه های شهری
وضع کالبدی معابر داخل شهر
مطالعه حجم رفت و آمد در معابر
مطالعه تقاطعهای شهری ازنظر فنی و رفت و آمدی
جمع بندی و یادآوری مهم:
پس از برداشتهای محلی و استخراجی لازم نسبت به تهیه نقشه ها و جداول و نمودارها به همراه گزارش وضع موجود اقدام می شود.
گزارش وضع موجود بصورت جمع بندی و معمولاً در دو جلد و هر جدول، نمودار و یا نقشه مستقلاً باید دارای عنوان و شماره باشد.
روش تهیه نقشه ها بطور عمومی:
نقشه ها ی تهیه شده برای مطالعه وضع موجود باید به گونه رنگی یا سیاه و سفید باشد.
برای تهیه نقشه ها باید موارد ذیل رعایت گردد:
درصورت استفاده از رایانه دستگاه خود به این کار اقدام خواهد کرد.
علائم کنار نقشه باید بیانگر همان علائم در متن نقشه باشد.
میز تهیه نقشه باید از سطحی صاف برخوردار باشد
و…
روشهای تهیه گزارش بطور عمومی
گزارش باید دارای عنوان باشد.
گزارش باید دارای فصل بندی باشد.
هر فصل مستقل از ابتدای صفحه آغاز گردد.
گزارش از نظر نوشتاری یکدست بوده
گزارش دارای فهرست و شماره صفحه باشد.
عکسها و جداول و نمودارها برحسب موضوع در محل مناسب قرار گیرد
و…
نقشه ها و نمودارهای مهم مطالعات وضع موجود شهر
مطالعات منطقه ای و حوزه نفوذ
نقشه وضع طبیعی
نقشه کاربری زمین
نقشه زلزله خیزی منطقه
و…
مطالعات جغرافیایی و طبیعی
نمودارهای حرارت، رطوبت، بارندگی
نقشه پستی و بلندی شهر
نقشه اراضی پست و سیل گیر
مطالعات تاریخی
نقشه گسترش ادواری شهر
نقشه موقعیت بافتها و ساختمانهای تاریخی
عکسها و نمودارهای مربوطه
و…
مطالعات جمعیت و عوامل اجتماعی
نمودارها و هرم سنی جمعیت
نقشه حدود محلات شهر
نقشه تراکم جمعیت
و…
مطالعات اقتصادی:
نقشه موقعیت مراکز تجاری شهر
نقشه مالکیت زمین شهر و اطراف شهر
و…
مطالعات کالبدی:
نقشه نحوه کاربری زمین
نقشه تراکم ساختمانها
نقشه طبقات ساختمان
و…
مطالعات تاسیسات و تجهیزات شهری:
نقشه پایانه ها ، گورستان ، تصفیه خانه ها ، مراکز کمپوست
نقشه مراکز آتش نشانی ، امداد و نجات ،
و…
مطالعات رفت و آمد و شبکه ارتباطی:
نقشه مطالعات مبداء و مقصد
نقشه حجم رفت و آمد در معابر اصلی
نقشه رفت و آمد در دروازه های شهر
و…
تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از مطالعات
فصل 3
مطالعات شهر سازی از مرحله نخست تا پایان:
پژوهش محیط
تجزیه و تحلیل اطلاعات و آمار
راههای ممکن اقدامات
ارزیابی راههای ممکن
انتخاب و پیشنهاد
جزئیات اجرایی
نکاتی در مرحله تجزیه و تحلیل:
امکانات و داده ای محیطی در سطح شهر و منطقه حوذه نفوذ
مشکلات، کمبودها و مسائل اقتصادی و اجتماعی
نارساییها و نقاط شدت و ضعف در کجاست?
توان و امکانات اقتصادی آینده شهر کدام است
و …
استفاده از تکنیک SWOT(نقاط قوت ، ضعف ، تهدید و فرصتها)
تجزیه و تحلیل و الگوی آینده حوزه نفوذ
شناخت کمبودهای موجود و نیاز آینده
نقش آینده حوزه نفوذ
نقشه کلی کاربری زمین در حوزه نفوذ
احتمالات رشد و پیش بینی جمعیت حوزه نفوذ
ارائه الگو برای تسهیلات عمومی و زیربنایی
رفع کمبودها و نیازمندیهای موجود
تجزیه و تحلیل شهر مورد مطالعه
محدودیتها و موانع رشد و توسعه:
امکانات رشد و توسعه
سنجش امکانات اقتصادی و اجتماعی شهر
-منابع آب
منابع معدنی
منابع اقتصادی
و..
-محدودیتهای رشد کالبدی
محدودیتهای توسعه اقتصادی و اجتماعی
نتیجه گیری از امکانات و محدودیتهای توسعه شهری:
الف: نقشه ای که امکانات و محدودیتهای توسعه کالبدی رانشان می دهد.
ب: نقشه باید با گزارش مدونی همراه باشد که در آن امکانات استفاده از زمین و حدود مساحت آن در محدوده قانونی شهر مشخص شده باشد.
گزارش باید تنگناهای اجتماعی و اقتصادی در بخشهای مختلف، امکانات اقتصادی، بودجه های موجود و آینده را بررسی نماید.
طرح هر شهر و برنامه ریزی برای آینده هر شهر بستگی به شناخت محدودیتها و استفاده بهینه از امکانات دارد.
برنامه ریزی و تعیین اهداف
فصل 4
تعیین اهداف :
-یکی از اقدامات شهرسازی تعیین اهداف توسعه و رشد اجتماعی و اقتصادی است که طراحی کالبدی در روند رشد و توسعه قراردارد.
در شهرسازی دو گرایش علمی طرح ریزی و برنامه ریزی شهری وجود دارد.
بعد از تعیین اهداف، مهمترین عامل برنامه ریزی انتخاب بهترین راه حل هاست
راه حل باید طوری انتخاب شود که متکی بر واقعیت باشد.
پیش بینی های آینده در جهت نیل به اهداف
پیش بینی جمعیت شهر
پیش بینی های اقتصادی و اشتغال:
-احتمال تقاضا درمورد زمین
تقاضا برای حرکت کالا و مواد خام
و…
پیش بینی های کالبدی، فضایی، خدماتی و …. :
پیش بینی مساحت زمین مورد نیاز در طرح آینده
پیش بینی تعداد جمعیت مدرسه رو در مقاطع تحصیلی مختلف
و…
ضابطه ها و معیارها
انتخاب سرانه:
الف: سرانه مسکونی
ب: سرانه غیرمسکونی
– مهمترین شرایط ارائه ضابطه و معیار را اهداف طراحی و برنامه ریزی شرایط کالبدی، اجتماعی و اقتصادی و… تعیین می کند
تاسیسات در ارتباط مستقیم مردم
تاسیساتی که به نقش اقتصادی و اجتماعی شهر باز می گردد.
سلسله مراتب پخش تاسیسات به نسبت انواع سرانه های غیرمسکونی
تاسیسات تجاری
تاسیسات آموزشی
آموزش عالی و حرفه ای
مراکز مذهبی
مراکز فرهنگی
تاسیسات جهانگردی و پذیرایی
تاسیسات درمانی
تاسیسات بهداشتی
تاسیسات اداری
تاسیسات نظامی
پارک و فضای سبز
تاسیسات ورزشی
تاسیسات صنعتی
تجهیزات و تاسیسات شهری
راه حمل و نقل انبارها
گورستانها
نکات مهم در طرح سرانه ها
– در انتخاب سرانه فقط سطح شهر آینده و جمعیت آن را تحت پوشش قرار ندهد بلکه در ارتباط با افزایش جمعیت آینده شهر و استمرار توسعه کالبدی از ظرفیت کارایی برخوردار باشد.
سلسله مراتب تنظیم سرانه ها:
یک شهر از یک تا چند منطقه شهری به وجود آمده که هر منطقه شهری در درون خود دارای چند ناحیه، محله و زیرمحله شهری می باشد.
منطقه، ناحیه، محله، محله کوچک شهری می تواند دارای تراکم ناخالص یا خالص مشخص باشد.
برنامه ریزی سطوح مورد نیاز، تراکمها و تعیین مراکز مختلف شهری
ویژگیهای هر منطقه یا ناحیه و یا محله شهری با یکدیگر فرق می کند و می توان به نسبت انواع تراکمهای خالص و ناخالص شهری به برنامه ریزی پرداخت.
رابطه بین برنامه ریزی سرانه ها، محله بندی ها، ناحیه بندیها و بخش خدمات و… در ارتباط مستقیم با نوع طراحی ها بوده و حالت رفت و برگشتی دارد.
نتیجه گیری از ارائه سرانه های شهری و تراکمهای خالص و ناخالص مسکونی
قبل از هرگونه طراحی به نسبت نیازهای شهر آینده، مساحت زمین مورد احتیاج باشند.
بررسی کمبودها یا مازاد زمین در وضع موجود:
– بعد از مشخص شدن معیارها و سرانه ها می توان نسبت به جمعیت موجود و سرانه های پیشنهادی به محاسبه کمبودها و یا مازاد زمین در وضع موجود پرداخت.
ارائه گزینه ها و ارزشیابیها و طرح پیشنهادی
فصل 5
راههای ممکن اقدام
بعد از انتخاب هدفها باید به شناخت توانها و راههای نیل به اهداف پرداخت
راه حلهای ارائه شده به نحوه گسترده ای، حداکثر جمعیت را تحت پوشش قرار می دهد.
ممانعت از الگوهای تقلیدی
آنچه پیش از ارائه یک طرح ظاهری برای شهر مهم است توجه به جنبه غیرظاهری زندگی در شهر است
شهرسازی باید براساس شرایط زیست و محیط و خصوصیات انسانی به ارائه طرحها بپردازد.
ارزیابی راههای ممکن و انتخاب:
– به نقطه ای باید رسید که بر مبنای تعیین اولویتهای شهر (اهداف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی) کدام گزینه می تواند بهتر و مطلوبتر و قالب اجراتر باشد.
طرح پیشنهادی:
طرح پیشنهادی از دو دیدگاه :
الف: از دیدگاه برنامه ریزی
ب: از دیدگاه طراحی
طرح پیشنهادی از دیدگاه برنامه ریزی :
-محله بندیها، ناحیه بندی ها و منطقه بندی شهری
سلسله مراتب راهها
نحوه پراکندگی جمعیت
جایگاه انواع تاسیسات شهری
هماهنگی با دیگر تخصصها
طرح پیشنهادی از دیدگاه طراحی کالبدی:
فن طراحی شهری بوجود آوردن پدیده های کالبدی (فیزیکی)، کیفیت فضاها و کیفیتهای بعدی است.
فعل و انفعالات اقتصادی، تصویر کالبدی شهر را تحت شعاع قرار می دهد.
در طرح ریزی شهر هنر تنناسب، نظم معقول و همبستگی بین عناصر مهم است.
درک یک محیط از سه طریق ارتباط بصری، ارتباط مکانی و ارتباط فضایی میسر است.
مراحل طراحی :
سیاستهای طراحی شهر
مساحت پیشنهادی شهر
ساخت شالوده محلات و طراحی آنها
ساخت و طراحی شبکه راهها ی شهری
طراحی کاربری ها
ضوابط طراحی
ارائه تصویرهای مختلف از طرح پیشنهادی و نما و منظر
توالی دید و منظرها
کف سازی ها، رنگ و بدنه فضاها
گره های رفت و آمدی
ارائه چند گزینه از فضاهای خرد، کوچه ها
نکات مهم در طراحی شهری:
در طراحی شهری هویت بخشی به فضا مطرح است
تداوم در حفظ بافتهای تاریخی:
در طراحی آینده شهری یکپارچگی بین بافتهای قدیم و جدید مهم است
نتیجه گیری از طرح پیشنهادی و برنامه پیشنهادی
جهات توسعه آینده شهر برمبنای استعدادهای زمین
ساخت پیشنهادی شهر بر مبنای ضوابط برنامه ریزی
شخصیت معماری شهر به نسبت خصوصیات محیطی آن
ضوابط اجرایی
محاسبه و برآورد هزینه اجرایی
زمانبندی اجرای طرح
سازماندهی اجرای طرح
سازمان ناظر بر اجرای طرح
تعیین محدوده های شهر
تعیین حوزه های استحفاظی شهر
عوامل موثر بر انتخاب محل کاربری ها
فصل 6
ویژگیها
ارتباط شهر با محیط منطقه ای و حریم
مشارکت مردم در مراحل مختلف
پیش بینی نحوه مشارکت مردم
قابلیت انعطاف طرح
ارتباط طرح با مطالعات اقتصادی
سازگاری کاربریها
شعاع عملکردی کاربری ها
و…
ضوابط جنبی
شهرها معمولاً در جایی ایجاد شده اند که امکان بهره وری از آب و خاک برای آنها فراهم باشد.
جایی که خاک مناسب برای کشاورزی وجود دارد نباید شهرسازی شود
در برنامه آینده شهر از توسعه شهر بروی گسل های زلزله ممانعت بعمل آید.
توسعه در ارتباط با آلودگیهای محیط زیست
نحوه استفاده از زمین، تفکر و تعمق در ارتباط با گسترش های پیوسته و گسسته شهر
عوامل اقلیمی
درجه حرارت
ریزش جوی
رطوبت
باد
تابش آفتاب
فشار هوا
طبیعت شهر
پستی و بلندی
آبهای سطحی
آبهای زیرزمینی
زلزله
ایستایی خاک
محیط زیست
جلوگیری از انهدام خاک
جلوگیری از آلودگی آب توسط فاضلابها ی شهری
مراکز دفع آفات نباید در مسیر وزش باد باشد
و…
عوامل اجتماعی و فرهنگی
شهر باید براساس خصوصیات فرهنگی شکل بگیرند
نقش فرهنگی در خصوصیات کالبدی بناها قابل رویت باشد
احداث ساختمانها مرتفع بدلیل بروز خصوصیات خاص روانی آن جلوگیر شود.
و…
عوامل اقتصادی :
درنظر داشتن نقش اقتصادی شهر
درنظر داشتن موقعیت زمین و قیمت
جایگزینی نیازمندیهای شهری و توجیه اقتصادی مناسب
اصلاح شبکه راههای شهری
و…
شبکه های ارتباطی:
شبکه های ارتباطی باید بصورت سلسله مراتبی با یکدیگر پیوند یابند
عرض راهها به نسبت تولید سفرهای شهری و شرایط محیط متناسب باشند
زوایای هندسی راهها به نسبت اقلیم، اقتصاد و فرهنگ پاسخگو باشند.
و…
مهمترین نقشه های مرحله تجزیه و تحلیل پیشنهادی:
نقشه امکانات و محدودیتهای توسعه
نقشه گزینه های مختلف توسعه
نقشه محله بندیها و ناحیه بندیهای طرح گزینه پیشنهادی
نقشه کاربری زمین پیشنهادی
نقشه درجه بندی راهها
نقشه مرحله بندی و زمانبندی اجرای طرح
نقشه ویژگیهای محله ای و مرکز محله ای و سلسله مراتب ساخت شهر
شناخت موانع رشد و توسعه شهری
هدف مرحله ای
فصل7
1-7 موانع طبیعی :
کوه و تپه
ارتفاع زیاد
اراضی پست
جنس خاک و مقاومت آن
رودخانه
دریاها و دریاچه ها
مانداب ها و باتلاقها
جنگلها و پوشش گیاهی
باد
زلزله
2-7 موانع مصنوعی :
به دو صورت است:
موانع مصنوعی مستقیم
موانع مصنوعی غیر مستقیم
1-2-7-حریم تاسیسات زیر بنایی
(آب –برق- تلفن- فاضلاب- گاز- نفت)
2-7-موانع مصنوع غیر مستقیم:آن موانعی که به خودی خود مشکل آفرین نبوده بلکه آثار آنها مانعی در توسعه است.
بیمارستان
کشتارگاه
مراکز دفع زباله
کارخانجات و کارگاهها
تاسیسات آلوده کننده صدا
تاسیسات تولیدکننده بو و گرد و غبار
تاسیسات آلوده کننده بو:
-آنهایی که فقط بوی مشمئز کننده ای دارند.
-آنهایی که خطرناک می باشند.
تاسیسات آلوده کننده شیمیایی
مروری بر برنامه ها و سوابق برنامه ریزی شهری و منطقه ای در ایران
فصل 8
1-8- ضوابط برنامه ریزی در ایران با توجه به شرایط محیط:
تنوع شرایط اقلیم در ایران باعث شده که مردم زندگی و اقتصاد خود را بر اساس این تنوع قرار دهند. استقرار شهر و روستا بر اساس تنوع اقلیم
2-8- سابقه برنامه ریزی منطقه ای در دوران اخیر کشور:
اولین برنامه ریزی در جهت بهبود شرایط منطقه ای در کشور در زمان میرزا تقی خان امیرکبیر
ایجاد نهر کرج عمده ترین اقدامات اساسی در بهبود شرایط منطقه ای در زمان حاجی میرزا آغاسی
برنامه ریزی بصورت امروزی در سال 1316
سال 1323 شورای عالی تشکیل که وظیفه تثبیت ارزش پول ،افزایش محصولات کشاورزی و…
سال 1325 جهت کاهش دشواریها دولت به دو اقدام دست زد.
بهبود و اصلاح وضع کارخانجات دولتی
تنظیم برنامه توسعه اقتصادی
1-2-8-محتوای برنامه های عمرانی کشور از شروع تا انقلاب
برنامه عمرانی اول (34-1327 شمسی)
برنامه عمرانی دوم (41-1334 شمسی)
برنامه عمرانی سوم(46-1342 شمسی)
برنامه عمرانی چهارم (51-1347 شمسی )
برنامه عمرانی پنجم(56-1352 شمسی)
تجزیه و تحلیل برنامه های عمرانی قبل از انقلاب اسلامی
مشکلات بین برنامه ریزی های ملی و منطقه ای عدم ارتباط منطقی بین دو نوع برنامه ریزی
توزیع غیر عادی جمعیت با توجه به مسائل اکولوزیک و محیط زیست از موانع مهم سیاست عدم تمرکز است.
نظام برنامه ریزی در ایران از ابتدا با تناقضات و تضادهایی روبرو بود که شامل :
تصمیم گیری سیاسی ،تصمیم گیری فنی را تحت الشعاع قرار می دهد.
برنامه های عمرانی گذشته فاقد سیاستهای توسعه متعادل
تاثیرات هر برناه بر روی برنامه دیگر مورد توجه نبوده
فقدان برنامه رشد و توسعه
فقدان کمبود نیروی انسانی متخصص
3-8-برنامه های عمرانی کشور در دوران بعد از انقلاب اسلامی:
برنامه اول توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
بخش عمران شهری
اهداف کلی
راهبرد
سیاستهای کلی
سیاستهای کلی شهر سازی
بخش مسکن
اهداف کیفی
راهبردها
سیاستهای کلی
برنامه دوم توسعه اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
عمران شهری
هدفهای کیفی
خط مشی های اساسی و سیاستها
بخش مسکن
اهداف کیفی
خط مشی های اساسی و سیاستها
عمران روستایی و عشایری
عمران و نوسازی روستاها
هدفهای کیفی
خط مشی های اساسی و سیاستها
عمران عشایری
اهداف کیفی
خط مشی های اساسی و سیاستها
توسعه نواحی محروم و خاص
اهداف کیفی
4-8جمعیت و تحولات جمعیتی در طول اجرای برنامه های عمرانی
خصوصیات جمعیت قبل از اجرای برنامه های عمرانی
جمعیت کشور ،در ادوار قبل از اجرای برنامه های ، از روند رشدی پایین و متعادل برخوردار بوده .
تحولات جمعیت در دوران اجرای برنامه های عمرانی
یکی از مهمترین عوامل که در دوران اجرای برنامه های عمرانی وهماهنگ با نقاط مختلف دنیا ،بر تعداد جمعیت ایران اثر گذاشت ،توسعه و ترویج سطح بهداشت عمومی است.
انواع طرحهای توسعه شهری و منطقه ای در ایران :
1- طرح هادی شهری
برای شهرهای کوچک و حدود 25000نفر جمعیت
تعیین کننده اصول کلی و هدایت توسعه شهرها
سازمان مسئول طرح هادی وزارت کشور است.
2- طرح جامع شهری
3- طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ
برای شهرهای بیش از 25000 نفر جمعیت
طرح جامع به منظور ترویج ضوابط شهرسازی ،نظارت بر توسعه شهرها ،گرایش برنامه ریزی و هماهنگ سازی بخشها
4- طرح تفصیلی شهری
به منظور انجام برنامه های اجرایی
شامل 4 مرحله
1- بازشناسی 2- تثبیت برنامه ها و طرحهای اجرایی
3- تشخیص و تعیین اولویتها 4- انجام و اجرای محتوای طرح و کاربر اراضی
5- طرح آماده سازی زمین
سال 1364 در ایران معمول گردید.
6- آماده سازی زمین در حقیقت شهرسازی اجرایی
طرح احداث شهرهای جدید:
از نیمه دوم دهه 1360 در ایران
کمک به سرریز جمعیت شهرهای بزرگ
سازمان مسئول ،وزارت مسکن و شهرسازی
7- طرح جامع شهرستان
از ابتدای دهه 1370 از سوی وزارت مسکن و شهرسازی
8- برنامه ریزی شهری و منطقه ای
9- طرح هادی روستایی
تمدید حیات و هدایت روستا
تامین عادلانه امکانات و تسهیلات اجتماعی ،تولیدی و هدایت وضع کالبدی روستاها
سازمان تهیه کننده طرح هادی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی
6-8-سلبقه شهرسازی در دوران اخیر کشور
اولین قانون شهرسازی شامل پنج فصل و 108 ماده
سال 1290 هجری شمسی تمام انجمن های شهری و منطقه ای منحل شد.
لایحه تعریض خیابان
در فاصله سالهای 40-1335 طرح هایی برای بعضی شهرها انجام شد.
اواسط دهه 1340 و همزمان با برنامه عمرانی سوم وزارت کشور طرحهای گذربندی و اصلاح گذربندی شهرها پرداخت
سالهای میانی دهه 1350 اولین طرح آمایش سرزمین توسط سازمان برنامه و بودجه
در دهه 1360 تغییر نام طرح جامع به طرح توسعه عمران و حوزه نفوذ شهرها ،طرحهای روان بخشی ،طرحهای آماده سازی زمین از جمله کوششهای سازمان مسکن وشهرسازی
نیمه دوم دهه 1360 طرح ایجاد شهرهای جدید
اوایل 1370 طرح جامع شهر
7-8-شوراهای شهرسازی
شوراهای تحت پوشش شورای شهرسازی
شورای عالی شهرسازی
کمیسیون فنی
شورای تخصصی