حل مشکل و تصمیم گیری
Problem Solving
Decision Making
هدف های آموزشی
پس از مطالعه این فصل شما می توانید:
مراحل حل مسئله را شرح دهید.
تصمیم گیری را تعریف و فرآیند آن را توصیف نمائید.
عوامل موثر در تصمیم گیری مدیران را توضیح دهید.
انواع تصمیم گیری در سامان را از نظر دسترسی به اطلاعات، سطح مدیریت و ماهیت مسئله نام ببرید.
مدل های تصمیم گیری را نام برده و با هم مقایسه کنید.
از درخت تصمیم گیری در اخذ تصمیمات استفاده نمائید.
مراحل حل مسئله
برای اینکه بتوانید یک مسئله را با موفقیت حل نمائید باید از مراحل زیر عبور کنید:
شناخت و تعریف مسئله
یافتن راه حل های ممکن
انتخاب بهترین راه حل
پیاده کردن راه حل انتخابی
The skills of problem solving
حل مسئله نیاز به دو نوع متفاوت از مهارت ذهنی دارد:
1-تحلیل گیری
2- خلاقیت.
1- تفکر تحلیل گر یا منطقیAnalytical or logical thinking
شامل مهارت های نظیر مرتب کردن، مقایسه کردن، مقابله کردن، ارزیابی کردن و انتخاب کردن می باشد
تفکر خلاق
– تفکر خلاق Creative thinking یک فرآیند انشعاب پذیر است که با استفاده از قوه تصور و اندیشه به خلق دامنه وسیعی از ایده ها برای رسیدن به راه حل ها می پردازد
تفکر خلاق
. مهارت های تفکر خلاق را می توان به تعدادی عوامل اصلی تقسیم کرد:
جاری و تغییرپذیر بودن- ایده های بسیار تولید کردن
قابلیت انعطاف داشتن- طیف وسیعی از ایده ها تولید کردن
بدیع بودن- ایده های غیرمعمول تولید کرد.
شکوفا کردن- ایده ها را توسعه دادن و بهبود بخشیدن
توجه
حل کردن مسئله به صورت اثربخش مستلزم برخورداری از ترکیب کنترل شده تفکر تحلیل گر و تفکر خلاق می باشد.
مراحل حل مسئله
مراحل حل مسئله
مراحل حل مسئله
تصمیم
تصمیم عبارت است از آخرین گام در فرآیندی که بوسیله آن انسان یک شق را از بین شقوق متعدد، به منظور دستیابی به هدف موردنظر انتخاب می کند.
تعریف تصمیم
. تعریف های تصمیم وقتی موثر است که:
کتبی باشد.
در محل صحیح خود در زنجیره تصمیمات قرار گیرد.
روشن، ساده و دقیق باشد.
بر مبنای گزینه های اتفاقی نباشد.
فرآیند تصمیم گیری
تشخیص مشکل اصلی
تهیه راه حل ها
تحلیل راه حل ها
اتخاذ تصمیم نهایی
توجه: مشکلات یا علائم آشکار را کنار بگذارید تا به قلب مسئله راه بیابید.
مزایای تصمیم گیری گروهی از نظر نورمن مایر
وسعت حجم مجموع دانش و اطلاعات:
تعدد نظرگاههای مختلف نسبت به یک موضوع
مشارکت در حل مشکل میزان پذیرش را افزایش می دهد.
درک بهتر تصمیم:
معایب تصمیم گیری گروهی
ظرفیت راه حل ها
نفوذ فردی
فشار جمع
پیروزی در مباحثه به عنوان هدف ثانوی
توصیه ها برای بهره گیری از تصمیم گیری گروهی
از افرادی استفاده کنید که بتوانند نظریات مختلفی ارائه دهند.
مشکل اصلی را به دقت معین کنید.
اعضای گروه را تشویق کنید که تمام راه حل های ممکن را مطرح نمایند. به یک یا دو نفر اجازه ندهید که دیگران را زیر فشار بگذارند (و فقط سعی نکنید عقاید خودتان را بقبولانید).
توصیه ها برای بهره گیری از تصمیم گیری گروهی
تمام دلایل له وعلیه راه حل ها را مورد بحث قرار دهید.
بهترین راه حل را انتخاب کنید (شاید تعدادی از آنها را تلفیق نمائید).
عوامل موثر در تصمیم گیری مدیران
1 – تصمیم های عادی Routine در مقابل تصمیم های غیرعادی Nonroutine
2- تصمیم های عادی پیش پا افتاده
3- تصمیم های غیرعادی (نامتعارف)
4- مدت زمان موجود
عوامل موثر در تصمیم گیری مدیران
5- خطر کردن مربوط به تصمیم
6- حساس بودن ماهیت کار
7- دستورالعمل های کتبی
8- روش و رفتار شرکت نسبت به تصمیم گیری
9- میزان و نوع اطلاعات موجود
10- میزان پذیرش و حمایت هم طرازان و سرپرستان
عوامل موثر در تصمیم گیری مدیران
11- توانایی شخصی مدیر به عنوان یک تصمیم گیرنده
12- کوته نگری (دید محدود- دید تونلی) Tunnel Vision
13- تعهدات قبلی
14- علایق ضمنی
15- نبود خلاقیت Lake of creativity
سطوح مدیریت و میزان نسبی تصمیم های عادی و غیرعادی
انواع تصمیم گیری در سازمان از نظر دسترسی به اطلاعات
انواع تصمیم گیری در سازمان از نظر دسترسی به اطلاعات
-تصمیم گیری در شرایط اطمینان: در این شرایط محیط آرام است و اطلاعات به صورت کامل وجود دارد و قابل دسترسی است.
– تصمیم گیری در شرایط ریسک: در این شرایط اطلاعات به طور کامل در اختیار نیست.
– تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان: در این شرایط اطلاعاتی در دسترس نیست یا به مقدار ناچیزی از اطلاعات دسترسی داریم
از نظر سطح مدیریت
– تصمیمات راهبردی: این نوع تصمیمات مبتنی بر آینده نگری و بلندمدت و مستلزم جامع نگری است.
– تصمیمات مدیریتی: این نوع تصمیمات مبتنی بر حل مساله، کوتاه مدت و به صورت بخشی است.
– تصمیمات عملیاتی: این نوع تصمیمات مبتنی بر فعالیت های روزانه و انجام امور فنی و عملیاتی است.
ماهیت مسئله
تصمیمات برنامه ریزی شده که بیشتر برای مدیران میانی و عملیاتی مطرح است.
– تصمیمات برنامه ریزی نشده که بیشتر برای مدیران عالی پیش می آید.
تصمیم گیرندگان
– تصمیم گیری فردی
-تصمیم گیری گروهی و مشارکت
مزایا، معایب و تبعات تصمیم گروهی الف) بعد کیفیت و اثربخشی
الف) بعد کیفیت و اثربخشی
ب) در بعد هزینه و کارآیی
ج) در بعد نوآوری و خلاقیت
مزایا و مشکلات تصمیم گیری گروهی
مزایا و مشکلات تصمیم گیری گروهی
نسبت به تصمیمات انفرادی می تواند از پشتوانه دانش و تجربه بیشتری برخوردار باشد.
روند بحث می تواند منجر به ظهور رویکردهای تازه ای شود.
گروه و اعضای آن نسبت به نتایج تصمیماتشان احساس تعهد خواهند کرد.
اختلافات پیش از آن که موجب اختلال شود، حل می شو
محدودیت ها
تنش بین افراد که از ارتباط آن ها در گروه ناشی می شود.
فشارهای سیاسی، برنامه های پنهانی و منافع شخصی
تاثیر مقام و موقعیت
تاثیر مهارت های متفاوت افراد
دستکاری های عمدی
مناظره، بحث یا مذاکره و چانه زدن
در عمل، تصمیم گیری گروهی بسته به هدف و ساختار گروه با مناظره، بحث یا مذاکره و چانه زدن هدایت می شود
مناظره
در گروه های رسمی تر تصمیم گیری به شکل مناظره در می آید
مباحثه
تصمیم گیری توسط گروه های غیررسمی احتمالاً رایج ترین شیوه تصمیم گیری است. رویکرد این گروه ها بیشتر به بحث های با ساختار آزاد گرایش دارد تا به مناظره
مباحثه موفق
یک رهبر و یک دبیر جلسه انتخاب کنید.
روند کار را با استفاده از فیلیپ چارت یا تخته قابل رویت کنید.
تصمیمی را که قرار است گرفته شود روشن کنید، آن را بنویسید و از ابتدا در معرض دید همگان قرار دهید.
در مورد فرآیندهایی که استفاده می کنید، به توافق برسید، و اطمینان پیدا کنید که همه آن را درک و به طور منظم دنبال می کنند.
افراد پرحرف را مهار و افراد خجالتی را تشویق کنید.
مباحثه موفق
بین واقعیت ها و عقاید تمایز قائل شوید.
تفکر خلاق را از اتخاذ متمایز سازید.
لحظه اتخاذ تصمیم را با دقت مشخص کنید، به طوری که نه خیلی زود و نه خیلی دیر باشد.
تصمیمات جلسه را یادداشت کنید و تعهد شرکت کنندگان را به دست آورید.
مباحثه موفق
از همه تشکر کنید.
اقدام کنید.
در زیر پیشنهادهایی به منظور شرکت موفق در گروه های تصمیم گیری رسمی و غیررسمی آمده است:
موضوع موردنظر خود از جمله واقعیت ها و استدلال های خود را از مدتی قبل ،آماده کنید.
مباحثه موفق
موافقان و مخالفان احتمالی و دلیل آن را مشخص کنید.
سعی کنید، اگر مفید می دانید، با ملاقات های جداگانه با اعضای گروه قبل از جلسه، زمینه لازم را برای مباحث فراهم آورید.
با دقت همه چیز را نگاه کنید و به همه کس گوش دهید تا بتوانید برنامه های سایرین را ارزیابی کنید. به فکر ایجاد اتحادهای سودمند باشید.
مباحثه موفق
زمان دخالت و ارائه نظر خود را با دقت تعیین کنید. بعضی اوقات پیشدستی کردن ممکن است بهترین راه باشد ،و بعضی اوقات شاید بهتر باشد صبر کنید تا دیگران از جوش و خروش بیافتند.
سعی کنید هرگونه ابهام و شک و تردید در مورد موضوع تصمیم گیری را از میان بردارید، وقتی نوبت به شما می رسد، بایستید، صحبت کنید و سپس سکوت کنید.
در تمام اوقات مودب و خونسرد باشید
مذاکره و چانه زدن
این شیوه با سایر اشکال تصمیم گیری گروهی تفاوت دارد. به این معنی که در این مورد دو طرف با منافع کاملاً متفاوت روبروی هم قرار می گیرند. تعداد افراد در هر طرف ممکن است متفاوت باشد
مذاکره موفق
هدف ها را مشخص کنید.
تصمیم بگیرید روی چه چیزهایی در صورت لزوم سازش خواهید کرد.
شیوه ای در پیش بگیرید که هر دو طرف برنده باشند.
با توضیح اهداف و محدودیت های کلی شروع کنید نه اهداف خاص و مشخص
مذاکره موفق
ازگروه دیگر هم بخواهید همین شیوه را در پیش گیرد.
به دقت به آنچه می گویند گوش کنید و ببینید از گفتن چه مطالبی اجتناب می کنند.
از اظهارنظرهای تعصب آمیز بپرهیزید.
مذاکره موفق
طوری رفتار کنید که طرف مقابل قبل از شما ارقام خود (مثلاً ارقام مربوط به قیمت) را ارائه دهد.
با نکات مطرح شده سریعاً موافقت نکنید، بلکه تامل کنید تا امتیازهایی از طرف مقابل به دست آورید.
هرگز وجهه طرف مقابل را خراب نکنید و از شیوه هایی برای حفظ آبرو استفاده کنید.
مدل های تصمیم گیری
مدل عقلایی
مدل عقلایی محدود
روش علمی
مدل کارنگی
تصمیم گیری مرحله ای
مدل ترکیبی مرحله ای- کارنگی
سطل زباله
اقتضایی
بحران
آشوب
تصمیم گیری حکیمانه
فرآیند تصمیم گیری عقلایی
مراحل انتخاب در الگوی کارنگی
ترکیب الگوی مرحله ای و کارنگی
وروم ویتون
نظریه وروم[1] و یتون[2] درباره تصمیم گیری [1]- Victor H Vroom
[2]- Philip W Yetten
در مدل وروم و یتون دو متغیر موقعیتی وجود دارد. این دو متغیر عبارتند از:
1- قبول تصمیم و کیفیت تصمیم
2- شیوه های رهبری
قواعد مربوط به کیفیت تصمیم گیری
1- قاعده مربوط به کسب اطلاعات
2- قاعده مربوط به موافقت درباره هدف
3- قاعده مربوط به مشکلاتی که ساخت آن روشن نیست
AI
AII
CI
CII
GI
GII
DI
مدل های تصمیم گیری از نظر وروم و یتون
AI
AII
CI
CII
GI
GII
DI
قواعد مربوط به قبول تصمیم
1- قاعده مربوط به قبول تصمیم
2- قاعده مربوط به تعارض و تضاد
3- قاعده مربوط به بی طرفی
4- قاعده مربوط به ارجحیت قبول تصمیم
نمودار فرآیند تصمیم (درخت تصمیم گیری)
نمودار فرآیند تصمیم (درخت تصمیم گیری)
QR: کیفیت موردنیاز. کیفیت فنی این تصمیم چقدر اهمیت دارد؟
CR: تعهد موردنیاز. تعهد زیردستان به تصمیم چقدر اهمیت دارد؟
LI: اطلاعات رهبر. آیا اطلاعات کافی برای تصمیم گیری با کیفیت مطلوب دارید؟
نمودار فرآیند تصمیم (درخت تصمیم گیری)
ST: ساختار مشکل. آیا مشکل از انسجام کافی برخوردار است؟
CP: احتمال تعهد. آیا مطمئن هستید که در صورت تصمیم گیری کارکنان به آن متعهد خواهند بود؟
GC: هماهنگی هدف. آیا کارکنان سازمان در نتایج حاصل از حل این مشکل سهیم هستند؟
نمودار فرآیند تصمیم (درخت تصمیم گیری)
SI: اطلاعات زیردستان. آیا کارکنان اطلاعات لازم را برای تصمیم گیری با کیفیت عالی در اختیار دارند؟
CO: تعارض زیردستان. آیا احتمال وجود تعارض بین کارکنان درباره راه حل های برگزیده وجود دارد؟