به نام خدا
جایگاه کاشی و سرامیک در معماری
مقدمه
کاشی کاری یکی از قدیمی ترین اشکال هنر در جهان می باشد که قدمت آن به ۵۰۰۰ سال پیش می رسد، کاشی کاری های تزیینی و خلاقانه یکی از زیباترین اشکال کاشی کاری می باشد که نمونه های آن را در معابد و کاخ های قدیمی می توان به وفور یافت.
امروزه نیز کاشی کاری های مختلف را می توان در بسیاری از دکوراسیون های داخلی و یا حتی در زیباسازی های شهری دید. به همین منظور امروز می خواهیم شما را با نمونه های مختلف کاشی کاری مدرن در دکوراسیون داخلی آشنا کنیم با ما همراه باشید. کاشی کاری سنتی: استفاده از سفال های لعابی
پیش گفتار
کاشی و سرامیک از قدیمیترین ساختههای دست بشر میباشد. فراوانی مواد اولیه و سهولت ساخت تولید باعث شده است تا اشیاء سرامیکی از قدیمیترین یافتههای انسان های نخستین باشد.
صنعت کاشی سازی و کاشی کاری که بیش از همه در تزیین معماری سرزمین ایران، و به طور اخص بناهای مذهبی به کار گرفته شده، دارای ویژگی های خاصی است.
این هنر و صنعت از گذشته بسیار دور در نتیجه مهارت، ذوق و سلیقه کاشی ساز در مقام شیئی ترکیبی متجلی گردیده، بدین ترتیب که هنرمند کاشی کار با کاربرد و ترکیب رنگ های گوناگون و یا در کنار هم قراردادن قطعات ریزی از سنگ های رنگین و بر طبق نقشه ای از قبل طرح گردیده، به اشکالی متفاوت و موزون از تزیینات بنا دست یافته است
کاشی معرق یکی از هنرهای سنتی و قدیمی کاشی کاری می باشد که علاوه بر زیبایی خاصش زحمت بسیاری هم دارد، اما زیبایی و ترکیب رنگ های نهایی آن جلوه ی منحصر به فردی را به دکوراسیون داخلی شما می بخشد. همان طور که در این تصویر می بینید تکه های شکسته ی سفال های لعابی رنگارنگ به گونه ای هنرمندانه در کنار هم چیده شده اند و ملات روی آن را پوشانده اند و یک دیوار کاشی کاری شده منحصر به فرد برای فضا به وجود آمده است.
آشنایی با تاریخچه کاشی و سرامیک
سفالگری از جمله باستانی ترین هنرهای بشری و در واقع سرمنشاء هنر تولید کاشی و سرامیک است که نخستین آثار این هنر در ایران به حدود 10.000 سال قبل از میلاد می رسد که به صورت گل نپخته بوده و آثار اولین کوره های پخت سفال به حدود 6000 سال قبل از میلاد بر می گردد.
ادامه پیشرفت در صنعت سفالگری منجر به تغییراتی در روش تولید که شامل تغییر کوره ها، اختراع چرخ کوزه گری و نیز کیفیت مواد سفالگری نظیر رنگ آمیزی و لعاب کاری بوده است. زمان آغاز لعاب کاری که امکان ضد آب کردن و همچنین نقاشی کردن و زیباسازی ظروف و سفال ها و تهیه کاشی را مقدور می کرد به حدود 5000 سال پیش می رسد.
روش و دانش لعاب کاری از بابل به نقاط دیگر ایران رواج یافت. بعد از اسلام با تشویق استفاده از ظروف سفالی و سرامیکی به جای ظروف فلزی، طلا و نقره؛ صنعت سفالگری رشد تازه ای یافت و از صنعت سفال سازی و کاشی سازی برای آرایش محراب مسجد، ضد آب کردن دیوار حمام ها، ایجاد حوض و آب نما و انتقال ظروف و خمره و لوازم و کوزه ها همچنین شیب بندی بام ها استفاده شده است.
تاریخچه کاشی
اشکال اولیه کاشی های سرامیکی مربوط به دوران قبل از تاریخ است وقتی که استفاده از رس به عنوان یکی از مصالح ساختمانی در چندین تمدن اولیه توسعه یافت. کاشی های مدرن اولیه به طور زمخت شکل داده شده بود و استقامت کاشی های امروزی را نداشتند. مصالح کاشی ها از کف رودخانه ها استخراج شده در بلوک های ساختمانی فرم داده و در آفتاب خشک می شدند. کاشی های اولیه خام بوده اند ولی حتی در 6000 سال قبل مردم با استفاده از رنگ زدن و کنده کاری ظریف روی کاشی ها از آن ها برای تزیین استفاده می کردند.
صنعت سرامیک در واقع محدود به ساخت ظروف، وسایل و قطعات سفالی ساده گذشته نیست و کاربردی شگرف در همه ابعاد تمدن و تکنولوژی نوین بشر امروز دارد. روش ساخت و تهیه کلیه وسایل سرامیکی تقریبا یکی است و بسته به کاربرد، تفاوت های جزئی در روش تولید دارد.
کاشی از لحاظ تاریخی پنجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمان های آبده یی و ساختمان های عادی می باشد. استفاده از این شیوه در معماری اسلامی بسیار رایج است و طرح های جالب، جلو رشد و کشف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند تزئینات با کاشی شدند. استفاده از کاشی به نحوی که روی دیوار را کاملا بپوشاند اولین بار در قرن ۱۳ و در قونیه به کار رفته است. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی در کشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگی های برجسته معماری اسلامی به شمار می رود کاشی های که برای تزئین عمارات به کار می رود عموما سه نوع بوده که ذیلا توضیح می گردد.
الف: کاشی معرق: با تلفیق تکه های کوچک گوناگون ساخته می شود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیده می شود ودر جای معین آن نصب می گردد.
ب: کاشی معقلی: دارای طرح های هندسی است واز تلفیق اشکال هندسی ساخته می شود.
ج: کاشی مشبک:
د: کاشی گره:
ه: کاشی خشتی (هفت رنگ): از تلفیق خشت های ظریف لعاب دار که هریک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته می شود واز قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخه های هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.
اساتید
از اساتید معاصر این رشته از هنر ایرانی می توان از مرحوم استاد علی پنجه پور اصفهانی نام برد که آثار بجای مانده از ایشان در جای جای ایران و جهان حافظ سبک اصیل کاشی کاری و معماری ایرانی و شایسته تقدیر می باشد. از جمله آثار ماندگار این استاد برجسته ایرانی، می توان به گلدسته های حرم مطهر حضرت زینب کبری در کشور سوریه(به عنوان مرتفع ترین گلدسته های کاملا پوشیده شده از کاشی معرق در دوران معاصر در سطح جهان) اشاره نمود. در حال حاضر نیز فرزندان استاد علی پنجه پور ادامه دهندگان و حافظان سبک هنری وی می باشند.
مبلمان کاشی کاری شده
مواد اولیه کاشی
خاک کائولن+خاک رس معمولی + اکسید کرم یا خاک کایولن + بنتونیت . اصلی ترین ماده اولیه تولید کاشی کایولن است که برنگ سفید می باشد واستحکام بالایی پس از پخت دارد ولی خاک کایولن دارای پلاستیسیته ( خاصیت خمیری ) کمی است در روش اول با افزودن خاک رس خاصیت خمیر را افزایش می دهیم و برای خنثی کردن رنگ خاک رس به آن اکسید کرم می افزاییم . و در روش دوم تنها با افزودن بنتونیت به کایولن خاصیت پلاستیسیته را بهبود میبخشیم .
مراحل پخت کاشی
1-مواد اولیه را مخلوط میکنند 2- مواد را در آسیابهای مخصوص خرد و با آب مخلوط میکنند 3- دوغاب مواد اولیه را در داخل سیلو پاشیده حرارت میدهیم 4- پودر خشک شده با 6 تا 8 در صدرطوبت بدست می آید 5- با دستگاه پرس پودر نرم در قالب به بیسکوییت خام کاشی تبدیل میشود 6- بیسکوییت خام خشک شده ( کاشی خام ) را وارد تونل میکنند 7- کاشی خام در دمای 1100 درجه می پزد 8- روی آن لعاب می دهند و برای پخت نهایی وارد کوره می شود.
فرآیند آماده سازی مواد
توسط بالمیل ها و اسپری درایر انجام گرفته و استفاده از پرس های مجهز به سیستم سینکرو ، استحکام و یکنواختی بدنه کاشی را تضمین می نماید در فرصت مناسب با تثبیت استحکام بیسکوییتهای تولیدی از بروز ترکهای مویی بین پروسه تولید جلوگیری می کند. خطوط لعاب با به کارگیری کلیه تجهیزات منصوبه اعم از پمپها، کابین ها و ماشین های چاپ بسیار پیشرفته روتوکالر ، امکان اجرای طرح هایی متنوع و جذاب را فراهم می سازند. کوره های طویل و مدرن رولری با قابلیت ایجاد انواع منحنی پخت ضمن ارتقاء کیفیت سطح و خصوصیات فیزیکی محصول، مانع از بروز کلیه عیوب رایج حین پخت می گردد. خطوط درجه گذاری و بسته بندی با استفاده از مجرب ترین افراد و برترین سیستمهای سورتینگ ضریب اطمینان در فرایند درجه گذاری را به حد مطلوب رسانده و بسته بندی با شیوه پیشرفته روباتیک انجام می گیردتا سرعت و دقت مورد نیاز به حد کمال خود برسد.
تعاریف و دامنه کاربرد
کاشی لعابی دیواری فرآورده ای است سرامیکی متشکل از دانه های ظریف بلورین و متخلخل که معمولاً در حرارتی بالاتر از هزار درجه سلسیوس، پخته و یک رویه آن از لعاب پوشیده شده است. رویه لعابین کاشی به صورت براق، نیمه براق و مات تولید می شود. کاشیهای تزئینی دارای برجستگی و فرورفتگی با اشکال تزئینی و منقوش به رنگهای مختلف می باشند. کاشیهای لعابی و انواع سرامیک برای پوشاندن دیوارهای قابل شستشوی داخل ساختمان نظیر دستشوئی، حمام، آشپزخانه و مراکز بهداشتی و حتی تهیه تابلوهای تزئینی و همچنین دیوارهای خارجی بنا به کار می رود
کاشی یا آجر شیشه ای
نوعی بلوک شیشه ای توپر است که به روش پرس کردن خمیر شیشه در قالب به شکل ساده و گلدار به ابعاد 20*20 و ضخامت 5/7 سانتیمتر ساخته می شود. کاشی لعابی نوعی سرامیک نازک است که روی آن با لعاب شیشه ای پوشانده شده و در رنگهای متنوع به صورت ساده و گلدار تولید می شود. کاشی لعابی اغلب برای پوشش بدنه آشپزخانه، حمام، دستشویی، رختشویخانه و مانند اینها به مصرف می رسد. همچنین نوعی از آن که به نام کاشی کفی مشهور است، برای کفپوش این فضاها به کار می رود. ضخامت کاشی لعابی بسته به نوع استفاده از آن متفاوت بوده و از 4 تا 12 میلیمتر تغییر می کند. ابعاد کاشیها نیز از 75 تا 300 میلیمتر متغیر است. شکل کاشیهای لعابی معمولاً مربع یا مستطیل می باشد.کاشی چوب پنبه ای از اختلاط تراشه ها و خرده های چوب پنبه با رزین و فشردن مخلوط خمیری در قالب ساخته می شود. برای گیرش رزین، کاشیها را می پزند. ضخامت کاشیها 5/4 تا 8 میلیمتر و اضلاع کاشیهای مربعی 150 تا 300 میلیمتر و اندازه کاشیهای مستطیل 300× 150 و 600× 300 میلیمتر است.
وینیل تایل آزبستی از رزین وینیلی ترموپلاستیک
مواد روان کننده و پایدار کننده به همراه رنگینه و مواد پر کننده آزبستی ساخته می شود. این مواد به حالت گرم مخلوط شده و به صورت ورقه هایی به ضخامت 5/1 تا 3 میلیمتر زیر فشار پرس شکل داده می شود. تایلهای مربع به ابعاد از 200 تا 250 میلیمتر، نوارهای به طول 450 و به عرض 25 تا 50 میلیمتر از ورقه های مزبور بریده می شوند. تایلهای آزبستی نیز مانند وینیل تایل ساده، در رنگها و طرحهای مختلف تولید می شوند .
کاشی آسفالتی یا آسفالت تایل
ترکیب شده است از فیبر آزبستی، آمیخته ای از چسبنده های قیری ویژه مواد رنگی. گاهی اوقات پلی استایرین نیز به منظور افزایش تاب به آن اضافه می شود. این مواد را در ماشین مخلوط کرده و در مرحله بعدی به شکل ورقه هایی به ضخامت 3 تا 5 میلیمتر زیر فشار شکل می دهند. سپس صفحات را بریده و به صورت مربعهایی با اضلاع 200 تا 300 میلیمتر یا مستطیلهایی به ابعاد 450 ×600 میلیمتر با نوارهایی به عرض 25 یا 50 میلیمتر و به طول 450 میلیمتر در می آورند.این محصول در طرحها و نقشها و رنگهای گوناگون ساخته شده و می توان آن را بر روی زیرسازی چوبی، آسفالت ماستیک یا بتن با چسب قیری نصب کرد. در هر حال سطح زیرین باید صاف و تمیز باشد، زیرا در غیر این صورت کاشیهای آسفالتی ترک می خورد. این کفپوش در برابر آب پایدار است، ولی اسیدهای آلی و حلالهای نفتی آن را خراب می کنند. از این رو نمی توان در ساختمانهای صنعتی از آن استفاده کرد
کاشی های سلولزی
معمولاً از باگاس (تفاله نیشکر) ساخته می شوند، تایلهای الیاف نیشکر از قدیمی ترین و معمولاً ارزان ترین نوع آکوستیک تایل هستند. فیبرها را زیر فشار قرار می دهند و به صورت تخته هایی درمی آورند، به نحوی که بین الیاف فضاهای تنگی به وجود آید. تایلهای فیبر نیشکر را معمولاً سوراخدار می سازند تا صدا بتواند به حفره های بین الیاف برسد. این موضوع باعث بهبود کیفیت جذب صوت می شود. تنوع در بافت و ظاهر تایل با ایجاد تنوع در نقش و نحوه استقرار سوراخها و سطح تایل به دست می آید.تایلهای فیبر نیشکر در اثر جذب رطوبت، دچار تغییر ابعاد و کاهش مقاومت می شوند، گرچه پیشروی آتش در آنها کم است، ولی ضد آتش نیستند. مشخصات فنی کشورهای صنعتی، مصالح ساختمانی را به لحاظ پایداریشان در برابر آتش گروه بندی کرده اند. در مشخصات فدرال (ایالات متحده آمریکا) معیارهای ویژه ای در این مورد وجود دارد، گروه بندی از A برای مصالح غیر قابل اشتعال تا D برای درجات مختلف پایداری در برابر آتش انجام شده. تایلهای فیبر نیشکر در گروه D از این تقسیم بندی قرار می گیرند و برخی از تایلهای پوشش شده در کارخانه در گروه C ، این تایلها معمولاً لب پخ بوده، در کارخانه پوشش می شوند و اندازه آنها 300×300 تا 600×600 میلیمتر است.
تایلهای فیبر معدنی
از پشم معدنی ساخته می شوند، قسمت عمده پشم معدنی که در کشورهای صنعتی تولید می شود از سربار کوره آهنگدازی (پشم سرباره) است. این تایلها ممکن است به صورت شکافدار یا سوراخدار ساخته شوند تا کیفیت جذب صوت آنها افزایش یابد، مصالح شکافدار انرژی صوتی را به وسیله ایجاد اصطکاک در حفره های ریز موجود بین فیبرهای مستقل از هم، مستهلک می سازند. با افزایش سوراخها می توان حداکثر کاهش انرژی صوتی را به دست آورد. مصالح شکافدار عموماً موقعی به کار می روند که ظاهر کار از بیشترین اهمیت برخوردار باشد. مصالح سوراخدار بیشتر در ساختمانهای صنعتی، فرهنگی و موسسات علمی که حداکثر نفوذ و رنگ پذیری مورد نظر است، مصرف می شوند.تایلهای فیبر معدنی از نظر پایداری در برابر آتش در گروه A قرار می گیرند و در مواردی مثل مکانهای تجمع عمومی و راههای فرار از آتش، که مقررات ساختمانی مصالح غیر قابل اشتعال را تجویز می کنند، مصرف می شوند. این مصالح در گونه های مختلف از نظر اندازه، بافت، ضخامت و قابلیت جذب صوت ساخته می شوند. در رنگ آمیزی تایلهای شکافدار یا منسوج.، باید دقت بسیار زیادی مبذول داشت و مصالح با رنگهای ویژه پوشانده شوند، به قسمی که حفره ها بسته نشود و ویژگی آکوستیکی مصالح کاهش نیابد.
کاشی های فلزی سوراخدار
این تایلها متشکل از تاوه های فلزی سوراخداری هستند که با مصالح لایی آکوستیکی نظیر پشم معدنی پر شده اند. تاوه های نازک فلزی سوراخدار، سبب کاهش ویژگیهای جذب صوت مصالح آکوستیکی لایی نخواهند شد، بلکه به صورت دیافراگمی در انتقال صوت به آنها عمل می کنند و صوت در آنجا جذب می شود. تاوه ممکن است از آلومینیوم یا ورق فولادی ساخته شود و معمولاً آن را با لعاب پخته شده سفیدی می پوشانند. گرچه این تایلها گران قیمت هستند، ولی چون دوامشان زیاد و هزینه نگهداری و تعمیر آنها کم است، مصرفشان روی هم رفته اقتصادی و با صرفه است. سطح آنها را می توان با کهنه نمدار تمیز کرد و به رنگ آمیزی مجدد و تعویض قطعات نیازی ندارند. به علاوه لعاب سخت پوشش آنها باعث تامین ویژگیهای بازتاب سطوح می شود
کاشی وینیلی
از یک لایه وینیل، که به آستری خم شو چسبیده است، تشکیل شده و به شکل مربع یا مربع مستطیلهایی به ابعاد 150 تا 250 میلیمتر یا به صورت نوارهایی به ابعاد 25× 900 میلیمتر یا توپهایی (رول)به عرض 500 تا 1500 میلیمتر و به ضخامت 2 تا 3 میلیمتر ساخته شده و در رنگها و طرحهای متنوع به بازار عرضه می گردد. وینیل تایل در برابر چربیها و روغنها و بسیاری از اسیدها و قلیاها و مشتقات نفتی، به خوبی پایداری می کند. با افزودن مواد فلزی به کاشی وینیلی، کاشی هادی الکتریسته.، که ضد جرقه است، تولید می شود که برای مصرف در اطاقهای عمل بیمارستانها و فضاهای وابسته به آنها مناسب است. کاشیهای مسی به صورت جلادار، کاشیهای آلومینیومی با لعاب پخته شده یا آنودایز و کاشیهای روی با پوشش کروم تولید می شوند
)Firing Tile کاشی های پخته شده (
مصری های باستان، اولین کسانی بودند که کشف کردند کاشی های رسی پخته شده در کوره محکم تر و در برابر آب مقاوم ترند. بسیاری از تمدن های باستان از کاشی های مربعی کوچک پخته شده رسی برای تزیین در معماری استفاده می کردند. ساختمان های شهرهای قدیمی بین النهرین با سفالینه های قرمز بدون لعاب و کاشی های رنگارنگ نماکاری شده بودند. یونانیان و رومیان باستان از سرامیک در کف، سقف و حتی لوله کشی درون ساختمان ها استفاده می کردند . چینی ها از رس سفید رنگ به نام کائولین استفاده می کردند تا بتوانند سرامیک مقاوم و سفید رنگی به نام چینی Porcelain) )تولید کنند. در اروپای قرون وسطی از کاشی ها در کف کلیساها استفاده می شد. در سراسر قاره اروپا بیزاسن ها به بهترین شکل از کاشی های کوچک در مقیاس های کوچک استفاده می کردند. آن ها با استفاده از کاشی، شیشه و سنگ الگوهای موزاییکی پرمفهوم و زیبایی خلق کرده اند.
)Glazing Tile کاشی های لعابدار (
سرامیک های ایرانی تحت تاثیر کاشی های وارد شده از چین بودند این کاشی ها که برای مقاصد تزیینی استفاده می شدند در سراسر آسیای جنوبی ، آفریقای شمالی ، اسپانیا و حتی اروپا نیز پخش گردید. از آنجا که هنر اسلامی از تخیلات انسانی سرچشمه می گرفت و در پیشرفت و توسعه دین اسلام تاثیر گذار بود، صنعتگران به ارائه کاشی های با رنگ روشن و مرصع یا بافت پیچیده روی آوردند. کاشی های لعابی پررنگ در الگوهای موزاییک های بزرگ و تغییر رنگ های ظریف کنار هم چیده می شدند. صنعتگران مسلمان از اکسیدهای فلزی مانند قلع، مس، کبالت، منیزیم و آنتیمون برای لعاب کاشی استفاده می کردند که لعابی درخشنده تر و محکم تر حاصل می نمود. در قرن پانزدهم کاشی های با لعاب اکسید فلز در ایتالیا متداول شد و به تدریج در بین صنعتگران شمال ایتالیا نفوذ کرد. مراکز تجاری مهم اروپایی به این موتیفهای محلی اهمیت دادند به طوری که برخی از این کاشی ها هنوز هم استفاده می شوند مانند کاشی دلفت (از دلفت هلند) و کاشی ماجولیکا (از مایورکای اسپانیا).
)Modern Tile کاشی های مدرن (
امروزه اغلب شرکت های سازنده تجاری از روش پرس خاک press dust) )استفاده می کنند. ابتدا مخلوط مواد در شکل مورد نظر پرس شده و سپس لعاب زده می شود (ممکن است هم لعاب زده نشود) و سپس در کوره پخت می شود. برخی از صنعتگران ممکن است با پرس ملات یا با پهن کردن خمیر و قطع آن با استفاده از قالب همانند شیرینی پزها کاشی ها را با شکل مورد نظر تولید کنند. روش برش کاشی هر چه باشد نیاز به پخته شدن دارد تا سخت شود. خلوص رس ، دفعات پختن و دمای کوره عواملی هستند که در تعیین قیمت و کیفیت کاشی تاثیر گذارند. دمای کوره از 900 تا 2500 درجه فارنهایت متغیر است. هر چه دمای کوره کم تر باشد تخلخل کاشی بیش تر بوده و لعاب نرم تر است. دمای بالاتر، کاشی متراکم تر و لعاب محکم تری تولید می کند.
تقسیم بندی کاشی های سرامیکی
کاشی های سرامیکی را می توان بر مبنای رنگ و ظاهر، محل مصرف، میزان تخلخل، لعاب، نوع و پخت تقسیم بندی کرد.
انواع تقسیم بندی
1- تقسیم بندی بر حسب ظاهر و رنگ:
بدنه های سفید
بدنه های تیره (قرمز پخت)
2- تقسیم بندی بر حسب محل مصرف:
کاشی دیوار
کاشی کف
3- تقسیم بندی بر حسب میزان تخلخل:
کاشی های دیواری و کاشی های ظریف کف، دسته ای از فرآورده های سرامیکی هستند. می توان کاشی ها را بر حسب میزان تخلخل بدنه به شکل زیر تقسیم بندی کرد:
محصولات متخلخل:
این دسته، گروهی از کاشی ها هستند که میزان جذب آب پس از پخت آن ها بیش از 10 درصد است. بر اساس استانداردEN87 به شکل زیر دسته بندی کاشی های متخلخل صورت می گیرد:
تاریخچه سرامیک
باستان شناسان در یافته اند که بشر اولیه در حدود 24000 سال قبل از میلاد اقدام به ساخت سرامیک می کرده است. این سرامیک ها در چکسلواکی یافت شده اند و به شکل حیوانات و پیکره انسان، تخته صاف و توپ می باشد. این سرامیک ها را از چربی حیوانات به همراه استخوان آن ها و خاکستر استخوان و مقداری رس ریز دانه می ساختند و بعد از شکل دادن آن را در دمایی در حدود 500 تا 800 درجه سانتی گراد در کوره های گنبدی شکل و یا به شکل نعل اسب پخت می نمودند. اما هنوز معلوم نیست این نوع از سرامیک ها را به چه علتی می ساختند. اولین ظروف سفالی مورد استفاده در 9000 سال قبل از میلاد مسیح ساخته می شد و برای نگه داری غذا و دانه های خوراکی مورد استفاده قرار می گرفت. ساخت شیشه نیز تقریباً هم زمان با سفال و در 8000 سال پیش در مصر آغاز شد به طوری که در پخت سفال به علت حضور اکسید کلسیم به همراه شن و سودا در نهایت به سفال های لعابدار رنگی منجر شد.
ساختار سرامیک
لغت سرامیک از کلمه یونانی "کراموس" به معنی سفال یا گل پخته گرفته شده است و در واقع برای معرفی سرامیک باید گفت که عبارتست از هنر و علم ساختن و کاربرد اشیای جامد و شکننده ای که ماده اصلی و عمده آن خاک ها می باشند. (این خاک ها شامل: کائولن و خاک سفال است).
لعاب دادن کاشی و سرامیک
برای آن که سطح جسم درخشنده، صاف و زیبا، ضد آب، ضد شیمیایی و در صورت نیاز آراسته شود، روی آن را پس از خنک کردن با یک لایه نازک لعاب می پزند. لعاب (رنگ معدنی) به حالت مایع روی جسم خشک شده اندود می شود. لعاب ها اصولا مواد معدنی و سیلیسی هستند که یک لایه شیشه ای مانند در سطح خارجی سرامیک تشکیل می دهند.
کاربرد سرامیک ها
استفاده از سرامیک در کف سازی و نماسازی یا در تولیدات وسایل بهداشتی و مصالح ساختمانی نظیر انواع آجر سفال های تزئینی داخل و خارج ساختمان سفال های بام ساختمان، کانال های فاضلابی، سفال های ضد اسیدی همه از سرامیک هایی است که از دیرباز تهیه و مصرف می شده است.
همچنین کاربرد سرامیک در صنایع مختلف نظیر تهیه وسایل مقاوم در برابر حرارت و الکتریسیته، فیوزهای الکتریکی، شمع اتومبیل، ریخته گری، تهیه المان های حرارتی بسیار دقیق، وسایل فضایی، سمباده، براده برداری، تراشکاری ها ریخته گری فوق دقیق، آجرهای نسوز، مقره های الکتریکی، المان های تصفیه آب، پوسته موتور، گرافیت، بتن، مواد نسوز، بدنه سفینه های فضایی، انواع سیمان ها، محصولات شیشه ای و هزاران کاربرد دیگر که روز به روز بر اهمیت سرامیک می افزاید.
کاشی و کاربرد آن
کاشی یکی دیگر از محصولات سفالین و سرامیکی است که به ویژه در ساختمان کاربرد و اهمیت ویژه ای دارد. کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار می رود. کاشی تزئیناتی خارج ساختمان را به ویژه در اماکن مذهبی به کار می برند. کاشی را در ابعاد و اندازه های گوناگون تولید می کنند. کاشی کف و دیواری را در ابعاد زیر 2×2 و 2×1 تا پنجاه در پنجاه سانتی متر تولید می کنند که با رنگ های گوناگون می تواند یک نقاشی را در محل نصب نیز نشان دهد.
کیفیت کاشی باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت 100 ـ 20 درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل کرده و هیچ گونه آثار ترک در بدنه و یا لعاب آن ظاهر نشود. کاشی دیواری را برای حفظ بهداشت و رطوبت در آشپزخانه، محیط های بهداشتی، حمام و دستشویی استفاده می کنند.
کاشی کف را نیز به علت ضد سایش بودن و مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانه ها، حمام ها، آزمایشگاه ها، رختشویخانه ها و کارخانجات شیمیایی به کار می برند. همچنین کاشی باید دارای ابعاد صاف و گوشه های تیز باشد.
خواص سرامیک
لعاب و انواع آن
لعابها و انواع آنها لعابها طیف وسیعی از ترکیبات آلی و معدنی را در بر میگیرند. لعاب مربوط به سرامیک معمولا مخلوط شیشه مانندی متشکل از کوارتز ، فلدسپار و اکسید سرب PbO) )است. این اجزا را پس از آسیاب شدن و نرم کردن به صورت خمیری رقیق درمیآورند. آنگاه وسیله سرامیکی مورد نظر را در این خمیر غوطهور کرده و پس از سرد و خشک شدن ، آن را در کوره تا دمای معین حرارت میدهند. پس از لعاب دادن روی چینی ، روی آن مطالب مورد نظر را مینویسند و یا طرح مورد نظر را نقاشی میکنند و دوباره روی آن را لعاب داده و یک بار دیگر حرارت میدهند. در این صورت وسیله مورد نظر پرارزشتر و نوشته و طرح روی آن بادوامتر میشود. لعابها در انواع زیر وجود دارند: لعاب بیرنگ: این نوع لعاب که برای پوشش سطح چینیهای بدلی ظریف بکار میرود، بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه میشود. لعاب رنگی: برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O) ، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3) ، برای رنگ زرد از کرومات سرب و برای رنگ ارغوانی از ارغوانی کاسیوس استفاده میشود. لعاب کدر: این نوع لعاب که برای پوشش چپنیهای بدلی معمولی بکار میرود و از مخاـوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O4 ، نمک و کربنات سدیم تهیه میشود که آن را پس از ذوب کردن ، سرد کردن و پودر کردن ، در آب به صورت حمام شیر در میآورند و شئی لعاب دادنی را در آن غوطهور میکنند. ظروف لعابی ظروف لعابی درواقع ، نوعی ظروف آهنی هستند که سطح آنها را به منظور جلوگیری از زنگ زدن ، از لعاب میپوشانند. البته این نوع ظروف را نباید زیاد گرم یا سرد و یا پرتاب کرد و یا اینکه تحت ضربه قرارداد، زیرا لعاب سطح آنها ترک برداشته و میریزد. انواع چینی چینیها در واقع از انواع سرامیک محسوب میشوند و به دو دسته چینیهای اصل یا سخت و چینیهای بدلی تقسیم میشوند. چینیهای اصل: چینی ظرف: که میتوان آن را نوعی شیشه کدر دانست، مانند ظرف چینی معروف به سور. از ویژگیهای این نوع چینی آن است که لعاب رنگی را به خود میگیرد.
منابع :
http://www.irantiles.com
http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/36/HTML/36_40001.htm
با تشکر از توجه شما