موضوع:
استاد:
جناب آقای شرفی
گردآورنده:
محمدرضافخریان
پائیز1395
تهمت امام صادق(ع)
اذا اتهم المومن اخاه انماث الایمان من قلبه کما ینماث الملح فى الماء.
آن گاه که مومن به برادر مومنش تهمت زند، ایمان در دل او ذوب مى شود؛ همان گونه که نمک در آب ذوب مى شود.
تهمت
تهمت نیز یکی از گناهان کبیره است که از نظر اسلام امری به شدت مذموم و ناپسند است. لذا خداوند متعال برای شخص تهمت زننده مجازات هایی را در نظر گرفته است که انسان را بر آن وا می دارد که هیچ گاه نزدیک این عمل قبیح نگردد تا از عقوبت الهی در امان بماند. چنانچه پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: “من بهت مومنا او مومنه او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله تعالی یوم القیامه علی تل من نار حتی یخرج مما قال فیه” (کسی که به مرد و یا زن با ا یمان تهمت بزند و یا درباره او چیزی بگوید که در او نیست ، خداوند در روز قیامت او را بر تلی از آتش قرار می دهد تا از مسئولیت آنچه که گفته است در آید.
ذات اقدس پروردگار نیز در مورد عقوبت افرادی که به زنان عفیفه و پاکدامن تهمت می زنند می فرماید: “والذین یرمون المحصنات ثم لم یاتوا باربعه شهداء فاجلدوهم ثمانین جلده و لا تقبلو لهم شهاده ابرا و اولئک هم الفاسقون”( و کسانی که زنان پاکدامن را متهم می کنند سپس چهار شاهد (بر ادعای خود) نمی آورند آنها را هشتاد تازیانه بزنید و هرگز شهادتشان را نپذیرید و آنها فاسقانند) . حال با توجه به آ یه و روایتی که بیان گردید در می یابیم شخص تهمت زننده در اصل آ نچه را که در شان یک مسلمان نمی باشد به او نسبت داده و با این کار خود خشم ذات اقدس پروردگار را برای خویش به ارمغان می آورد به طوری که خداوند متعال اشخاصی را که به زنان پاکدامن تهمت می زنند به عنوان فاسق نام برده و آنان را با ۸۰ تازیانه در دنیا مجازات می فرماید. چنانچه در آخرت نیز آن شخص را بر تلی از آتش قرار داده تا از مسئولیت آنچه که گفته است رهایی یابد.
دروغ،منشا تهمت
همان طور که در مطالب قبل بیان گردید دروغ یکی از بزرگترین گناهان است که کلید گناهان دیگر نیز می باشد به طوری که کسی که به فرد با ایمانی تهمت بزند در اصل منشاء آن دروغی است که فرد بر زبان خویش جاری ساخته یعنی کسی که تهمت می زند در اصل دروغ می گوید و این تهمت مسبب و منشاء آن دروغگویی است.
ریشه هاى درونى تهمت
ریشه رفتار ناپسند و زننده تهمت را مانند بسیارى از رفتارهاى زشت دیگر، باید در رذایل اخلاقى که از عدم اعتدال قواى درونى انسان پدید مى آیند، جست.
«حسد» «ترس از مجازات» «طمع» رذایلى هستند که موجب ارتکاب این رفتار زشت از آدمى مى شوند. گاه انسان زا روى حسادت به کمالى که در دیگرى وجود دارد به متهم ساختن وى اقدام مى کند تا به این وسیله کمال او نادیده گرفته شود.
شخص گاه به سبب واهمه اى که از مجازات در برابر کرده زشت خویش دارد، به دیگرى اتهام مى زند و گاه حرص و طمع براى رسیدن به مقام و رتبه متهم، او را به تهمت وا مى دارد؛ البته توجه به این نکته ضرورت دارد که توهم و بدگمانى پدید آمده از نیروى درونى «واهمه» در تمام این موارد نقش مهمى را ایفا مى کند.
پیامدهاى زشت تهمت
تهمت آثار شومى هم براى تهمت زننده و هم براى تهمت زده شده به بار مى آورد که مى توان آنها را در دو عنوان ذیل جاى داد:
پیامد تهمت بر بعد معنوى انسان
در روایتى از امام جعفر صادق (ع) در این باره آمده است:
اذا اتهم المومن اخاه انماث الایمان من قلبه کما ینماث الملح فى الماء.
آن گاه که مومن به برادر مومنش تهمت زند، ایمان در دل او ذوب مى شود؛ همان گونه که نمک در آب ذوب مى شود.
همان طور که از این روایت برمى آید، تهمت موجب از بین رفتن ایمان مومن مى شود.
در توضیح این مطلب باید گفت که بسیارى از اعمال انسان بر ایمان او تاثیر مى گذارد. همچنین درباره این اعمال، دو حالت «انجام» و «ترک» وجود دارد که هر دو حالت، در بعد ایمانى او موثر است. ترک واجبات از سویى و انجام گناهان از سوى دیگر، ایمان انسان را ضعیف مى کند. «ترک واجب» و «انجام حرام» را مى توان دو گونه از کفر عملى به شمار آورد که «انجام حرام» شامل «تهمت» هم مى شود و ضعف و نابودى ایمان را در پى دارد.
پیامد تهمت بر روابط انسانى
تهمت مایه نابودى حریم برادرى و روابط انسانى میان افراد جامعه بشرى است و جو عدم اعتماد و ترس از اطمینان را فراهم مى سازد.
امام جعفر صادق (ع) فرمود:
من اتهم اخاه فى دینه فلا حرمه بینهما.
کسى که برادر دینى اش را متهم کند به او تهمت بزند، بینشان حرمتى وجود ندارد.
منظور از کلمه «فى دینه» در جمله «من اتهم اخاه فى دینه» چه تهمت زدن به «برادر ایمانى » باشد، به این صورت که کلمه «فى دینه» را صفتى براى کلمه «اخاه» بدانیم و چه متهم کردن او در امور دینى باشد، تفاوتى در ثمره زشت تهمت پدید نمى آید؛ چرا که دین الاهى مانند ریسمانى است که همه به آن چنگ مى زنند و در اثر توسل به آن با هم رابطه برادرى ایمانى برقرار مى کنند که این یوند از پیوند نسبى و سببى بسیار محکم تر است. با تهمت زدن به برادر یا خواهر دینى ، این رابطه محکم قطع مى شود.
انسان عاقل و متدینى که به مبدا و معاد اعتقاد دارد، هیچ گاه به دیگرى تهمت نمى زند. حتى اگر انسانى دین نداشته باشد، سرشت انسانى اش به او اجازه این کار را نمى دهد، مگر آن که از فطرت پاک انسانى به خوى حیوانى گرویده باشد.
با بررسى این مساله در جامعه، مشاهده مى شود که افرادى براى رسیدن به اهدافى شیطانى مى کوشند دیگران را مورد «تهمت» و «بهتان» قرار دهند؛ ولى در نهایت امر، به ذلت و بیچارگى کشیده خواهند شد.
موضع ابلیس در برابر تهمت و بهتان
تهمت و بهتان به اندازه اى زشت و زننده است که حتى شیطان هم از انجام دهنده آن دو بیزارى مى جوید. شیطان از رفتارهاى زشت و اعمال خلاف استقبال مى کند؛ ولى برخى از رفتارهاى ناروا آنقدر زشت و پلیدند که شیطان هم آنها را تایید نمى کند. یکى از این اعمال، نابود کردن وجهه افراد در جامعه، و ریختن آبروى آنها به وسیله بهتان یا تهمت است.
امام جعفر صادق (ع) در این زمینه مى فرماید:
من روى على مومن روایه یرید بها شینه و هدم مروءته لیسقط من اعین الناس اخرجه الله من ولایته الى ولایه الشیطان، فلا یقبله الشیطان.
اگر کسى سخنى را بر ضد مومنى نقل کند و قصدش از آن، زشت کردن چهره او و از بین بردن وجهه اجتماعى اش باشد و بخواهد او را از چشم مردم بیندازد، خداوند او را از محور دوستى خود خارج مى کند و تحت سرپرستى شیطان قرار مى دهد؛ ولى شیطان هم او را نمىپذیرد.
ذوب شدن ایمان
تهمت یکی از گناهانی است که ایمان را از بین می برد و باعث می گردد فرد تهمت زننده اثرات ناشی از آن تهمت را بر بار آخرتی خویش افزوده و حمل نماید و پاسخگوی هر یک از آن اثرات باشد . چنانچه امام صادق (علیه السلام) فرمودند: “ البهتان علی البری اثقل من جبال راسیات”( کسی که برادر مسلمانش را متهم می کند ایمان در قلب او ذوب می شود همانند ذوب شدن نمک در آب) .
لذا بر هر مسلمانی واجب است که از این گناه بزرگ که ایمان انسان را به نابودی کشیده وباعث از بین رفتن آبروی برادران دینی می گردد دوری گزیده و از شر آن به ذات اقدس پروردگار پناه ببریم. ان شاءالله که تابع باشیم .
حدیث درباره تهمت زدن
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تهمت زدن به زن شوهردار (پاکدامن)، عبادت صد ساله را بر باد مى دهد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس، براى آزردن مسلمانى، به او بهتان زند، خداوند روز قیامت وى را در میان لجن زردابه دوزخیان نگه مى دارد، تا زمانى که میان مردم داورى کند.
امام کاظم علیه السّلام فرمودند:
مَن ذَکَرَ رَجُلاً مِن خَلفِهِ بِما هُوَ فیهِ، مِمّا عَرَفَهُ النّاسُ لَم یَغتَبهُ، وَ مَن ذَکَرَهُ مِن خَلفِهِ مِمّا لا یَعرِفُهُ النّاسُ، اغتابَهُ، وَ مَن ذَکَرَهُ بِما لَیسَ فیهِ فَقَد بَهَتَهُ؛ هر کس پشت سر دیگری چیزی بگوید که در او هست و مردم هم آن را می دانند، غیبت نکرده است، هر کس پشت سر دیگری چیزی بگوید که در او هست، ولی مردم نمی دانند، غیبت او را کرده است، و هر کس چیزی درباره کسی بگوید که در او نیست، به او بهتان زده است. اصول کافی، ج2، ص358
تعریف لغوی تهمت
بهتان و تهمت عبارتست از اینکه انسان در حق غیر به چیزی که راضی نیست دروغ بگوید به عبارت دیگر چیزی را به دروغ به دیگری نسبت دهد و شخصی که مرتکب گناه و عمل زشتی نشده به انجام آن متهم کند و یا عیب و نقصی را که در او نیست به او بچسباند و فرقی نیست که این نسبت دروغ در حضور او باشد یا در غیاب. بهتان و تهمت از گناهان کبیره است و در قرآن مجید به شدت از آن نهی، و عذاب شدیدی برای آن ذکر گردیده که به آن اشاره خواهد شد.
تهمت دو صورت دارد:
افتراء: تهمت زننده با علم و آگاهی، گناه یا عیبی را به شخصی نسبت می دهد یعنی می داند که آن شخص دارای این عیب نیست و یا این گناه از او صادر نشده است مع الوصف آن را به او نسبت می دهد و حتی گاهی خود او مرتکب عمل زشتی شده ولی برای نجات خود از گرفتاری و فرار از مجازات آنرا به دیگری نسبت می دهد، که در اصطلاح به آن افتراء گویند. بهتان: تهمت زننده بدون علم بلکه از روی ظن و گمان چیزی را به شخصی نسبت می دهد مانند نمونهی اول و دوم که در اصطلاح به آن بهتان گویند. ریشهی صورت دوم همان سوء ظن و بدبینی نسبت به دیگران است که موجب می شود هر کاری که از دیگران صادر شود آنرا حمل بر فساد و بدی کند. و اکثر تهمت ها بخاطر ناآگاهی و سوء ظن است، و لذا خداوند در قرآن می فرماید: ای مومنان از بسیاری از گمان ها بپرهیزید زیرا بعضی از گمان ها گناه است.