عنوان:
بوروکراسی،
چارچوبی برای مطالعات تطبیقی
مقدمه
فرل هدی : از میان روش های مختلف مطالعه اداره امور دولتی ، نهاد بوروکراسی را به عنوان وسیله ای برای مقایسه انتخاب کرده است . بورکراسی به عنوان یک ساختار سیاسی تخصصی ،مبنای بهتری را برای مطالعه فراهم می کند.
واژه بوروکراسی ابتدا به دولت در حال عمل اطلاق شده است .
توسط ماکس وبر بعنوان یک اصطلاح علمی بکار رفته است . بورکراسی نوعی سازمان اجتماعی با ویژگی های خاص می باشد .
مفاهیم بوروکراسی :
1- مفهوم ساختاری بوروکراسی
2- مفهوم رفتاری بوروکراسی
3- مفهوم تعاملی بوروکراسی
پاسخ سئوال 1:
تعریف بوروکراسی برحسب ویژگیهای ساختاری آن بیشتر مورد توجه است .
تامپسون یک سلسله مراتب اختیار دقیق که بر یک تقسیم کار دقیق اعمال می شود را سازمان بورکراتیک می داند .
محققی بنام هال : از مجموع نطرات نویسندگان شش بعد از ابعاد بوروکراسی را مهم تلقی کرده است این شش بعد عبارتند .
1- سلسله مراتب اختیار دقیق .
2- تقسیم کار بر حسب تخصص .
3- وجود یک نظام قوانین که بر اختیارات و تکالیف متصدیان امور احاطه دارد .
4- وجود مجموعه ای از روشها برای انجام امور .
5- غیر شخصی بودن روابط بین اشخاص .
6- گزینش و ارتقا بر اساس شایستگی .
1- مفهوم ساختاری بوروکراسی
الگوی از رفتار می باشد که رفتار بوروکراتیک نام گرفته است .
فردریک : بر صفاتی از جمله عینیت و دقت و ثبات و درایت تاکید می کند .
به نظر فردریک مقامات بوروکرات با وضع قوانین متعدد عادات و رفتار های مورد انتظار از کارکنان سازمان بورکراتیک را بیان می کنند .پیروان این نطریه بنیان گذاران جامعه عقلائی می باشند .
مرتون : عواملی در بوروکراسی وجود دارند که می توانند باعث عدم کارایی شوند .
مفهوم رفتاری بوروکراسی :
بعنوان مثال برخی از این رفتارهای بوروکراتیک عبارتند از :
1- توجه بیش از حد به قوانین که موجب ترس و محافظه کاری و فن گرایی کارکنان می شود .
2- تاکید بر غیر شخصی کردن روابط منجربه بروز تعارض بین بوروکراسی و ارباب رجوع می گردد .
3- رفتارهای ماشینی .
4- کاغذ بازی .
5- رفتار های خشک و بدون انعطاف .
6- راز پوشی بیش از انداز ه .
7- عدم اشتیاق به تفویض اختیار .
8- اکراه از آزادی عمل .
آیز نشتات : بوروکراتیک شدن را ناشی از موارد زیر می داند
1- میزان گسترش قدرت یک سازمان بروکراتیک به مناطق خارج از قلمرو مقرر.
2- رشد رسمیت در درو ن بوروکراسی .
3- سازمان دهی و کنترل مناطق خارج از قلمرو بوسیله بوروکراسی .
4- بطور کلی تاکید زیاد بورکراسی بر افزایش قدرت .
رفتار تعاملی بوروکراسی توسط پیتر بلاو پیشنهاد گردیده است .
وی بوروکراسی را بعنوان یک سازمان برای حد اکثر کردن کارایی یا شیوه ای نهادینه شده برای هدایت اجتماعی سازمان یافته در راستای کسب کارایی اداری تعریف کرده است .
یک سازمان زمانی بوروکراسی نامیده می شود که به دنبال انجام رسالت خود باشد و ساختار و رفتار آن نیز بر حسب زمان و مکان تغییر کند .
مفهوم تعاملی بوروکراسی :
دید گاههای دانشمندان در زمینه رفتار بوروکراتیک از سه گروه به شرح زیر می باشد .
1- رفتار کمتر بوروکراتیک .
2- رفتار های غیر بوروکراتیک .
3- رفتارهای بوروکراتیک .
پاسخ سئوال 3:
رفتار کمتر بوروکراتیک :
به رفتار معمولی ،وظیفه ای ، و مورد نیاز که در عملیات بوروکراتیک بدیهی بوده و طبیعی تلقی می شوند ، تاکید دارند .
رفتار غیر بوروکراتیک :
بر رفتارهای ناقص که احتمالا“ ناشی از گرایش بوروکراسی به عقلایی بودن می باشد و نوع ساختاری که به منظور حفظ این گرایش طراحی شده است تاکید دارند.
رفتارهای بوروکراتیک :
به متناسب بودن رفتار بوروکراسی با محیط ، که نتیجه آن نیز ایجاد استاندارد قابل انعطاف ، به منظور تعیین رفتار بوروکراتیک می باشد اعتقاد دارند .
بهترین راه برای تعریف بوروکراسی ، نگاه کردن به آن بعنوان یک نهاد است که برحسب ویژگیهای ساختاری اش تعریف میشود .
ویژگیهای ساختاری اصلی را می توان در سه مورد به شرح ذیل محدود کرد
1- سلسله مراتب
2- تقسیم کار با تخصص گرائی
3- توانائی یا شایستگی
در میان سه ویژگی بالا سلسله مراتب مهمترین آنها است .
سلسله مراتب شامل اصول و سطوحی از اختیارات درجه بندی شده است . که یک سیستم کاملا“ منظم فرادست و فرودست را که در آن ادارات سطح بالا بر ادارات سطح پایین نظارت دارند به وجود می آورد .
این سیستم های رسمی ، روابط رئیس و مرئوس ، زمینه های هدایت و پیوستگی و تداوم امور را فراهم می آورند .
پاسخ سئوال 2 : ویژگی های بوروکراسی عمومی:
تقسیم کار یا تخصص گرایی :
تخصصی شدن کارها (تفکیک امور)درسازمان ، نتیجه تقسیم کار است .
تقسیم وظایف بر اساس تخصص به معنی تفکیک امور در داخل
سازمان می باشد ، که جامعه شناسان آنها را ( نقش ) می نامند .
ساختار سازمانی باید زمینه ساز ایجاد روابط وظیفه ای بین این نقش با شد .
توانایی یا شایستگی :
برای کسی که نقش معینی را ایفا می کند ( بخصوص در بوروکراسی های پیشرفته ) نیاز به آمادگی و آموزش کافی ضروری است .
شاید با تاکیدی که بر آمادگی می شود بتوان این جنبه از بوروکراسی را (حرفه گرائی ) نامید .
ویژگی های حرفه گرایی :
1- وجود مجموعه ای از قوانین برای هدایت رفتار کارکنان
2- وجود یک سیستم از مستندات و ضوابط برای ایجاد رویه های کاری
3- بزرگ بودن سازمان به اندازه ای که شبکه ای از روابط رسمی میان گروهها ایجاد می کند .
بورکراسی ایده آل :
بوروکراسی عمومی ، اساسا“ با بوروکراسی مورد نظر ماکس وبر تفاوت دارد .
نوع ایده آل بوروکراسی قادر به نشان دادن واقعیت نمی باشد .بوروکراسی ایده آل یک ساختار ذهنی است به قول وبر نمی توان عملا“ آن را در دنیای واقعی پیدا کرد .
یکی دیگر از محاسن بورکراسی شهرت آن بعنوان متداولترین مبنا برای مطالعات تطبیقی است .
پاسخ سئوال 6:
بوروکرات ها (مدیران میانی یا مدیران ارشد ):
بوروکراسی را میتوان به آکار دیونی تشبیه کرد که دارای لایه های متعدد میباشد .
بورو کرات ها عمدتا“ کسانی هستند که نقش مدیریتی بر عهده دارند.
ظرفیت هدایت سازمانهای مستقر در مرکز یا خارج از مرکز را دارند .
در عرف اداره امور دولتی به عنوان مدیران میانی یا ارشد شناخته میشوند.
مرشتاین مارکس :
بوروکراسی را خدمات دولتی سطح بالا متشکل از کارمندان ارشد نسبتا“ دائمی ( شامل طبقات اداری ، حرفه ای ، صنعتی ، کارکنان صف و ستاد مقام های دولتی منطقه ای و ستادی که به نوعی وظیفه هدایت سازمان های مختلف را بر عهده دارند ) می داند .
در مقایسه با تعداد کارکنان خدمات دولتی ،بوروکرات ها نسبت
کوچکی از این مجموعه و احتمالا“ کمتر از یک یا دو درصد را تشکیل می دهند .
مفهوم بروکراسی نظامی و غیر نظامی :
ادبیات اداره امور دولتی نشان میدهد بحث بوروکراسی غیر نظامی بیشتر از نظامی مورد توجه است .
در گذشته و حال تعدادی از حکومتها وجود داشته اند یا وجود دارند که دارای بورکراسی نظامی بوده یا هستند حذف این نوع از بوروکراسی ازمطالعات تطبیقی یک نقص جدی است .
در چنین اوضاع و احوالی که رهبری عالی نظامی در اخذ تصمیم های اصلی خط مشی عمومی با بوروکراسی کشور همکاری داشته یا برآن تسلط دارد مطالعه مشترک آنها درحکومتهای سیاسی ضروری خواهد بود .
پاسخ سئوال 4-ساختار بوروکراسی در سازمانهای دولتی : الف : ارزیابی واحدهای سازمانی در بخش دولتی ب : ارزیابی استخدام در بخش دولتی
ارزیابی واحدهای سازمانی در بخش دولتی : ایجاد سلسله مراتب و تقسیم کارها بر اساس تخصص باعث می شود که واحدهای سازمانی با نظم و ترتیب خاصی گروه بندی شوند.
دلایل کم بودن وزارتخانه ها در بعضی کشورها : 1-کوچک بودن اندازه کشور 2- محدودیت دامنه مداخلات دولت 3- مفاد قانون اساسی 4- کنفدراسیونی بودن این کشورها، که بر استقلال بخش های عضو تاکید می کند.
پست وزارت از نگاه جین بلوندل : 1- از کمترین جاذبه برخوردار است. 2- آغاز و پایان آن یک حادثه است. 3- کسانی در این مقام منصوب می شوند که الزاماً به آموزش و توانایی آنها ارتباط ندارد.
ارزیابی استخدام در بخش دولتی : تفاوت میزان و پراکندگی استخدام های دولتی در بین کشورهای مختلف نیز یکی از عوامل اثرگذار بر عرصه سازمانی است.
سیستم های خدمات دولتی در بخش کشوری :
در این نوع تجزیه و تحلیل از 5 متغییر به شرح ذیل استفاده شده است: 1- رابطه سیستم خدمات کشوری با رژیم سیاسی 2- عرصه اجتماعی – اقتصادی سیستم 3- تاکید بر وظیفه مدیریت امور کارکنان در درون سیستم 4- شرایط احراز صلاحیت ورود و انجام وظیفه بعنوان عضو سیستم 5- احساسی که اعضاء از ماموریت خود در سیستم دارند.
انواع سیستم های خدمات کشوری از نظر رابطه بین سیستم خدمات کشوری با رژیم سیاسی :
1-پاسخگویی به حاکم
2-پاسخگوئی حزب واحد
3-پاسخگوئی به حزب اکثریت
4-پاسخگوئی به ارتش
ریشه نظریه بوم شناسی در اداره امور دولتی را باید در نوشته های جان گاوس از جامعه شناسان که درباره وابستگی انسان با محیط اطرافش بهره گرفته است جستجو کرد.
گاوس : در مطالعات خود در صدد شناخت عوامل محیطی برای درک اداره امور دولتی معاصر آمریکا بود.
آرورا : در تجزیه و تحلیل اداره امور دولتی فرهنگ ها، بر مراودات بین سیستم اداره امور دولتی و محیط خارج از آن تاکید داشته مطالعه اثرات محیط اجتماعی بر سیستم اداری موفقیت های زیادی به دست آمده ولی به همان نسبت در زمینه اثر بورکراسی بر محیط اقدامی به عمل نیامده است.
پاسخ سئوال 5- طبقه بندی براساس بوم شناسی اداره امور دولتی در کشورها
اولین دسته بندی و تقسیم جوامع از نظر ماهیت اجتماعی و اقتصادی به جوامع توسعه یافته و در حال توسعه تقسیم می شود.
میلتون اسمن معتقد است : توسعه یک انتقال و تغییر وضعیت در سیستم اجتماعی می باشد که از سازمانهای کشاورزی و دهقانی شروع و به سازمانهای صنعتی ختم می شود
تالکوت باسونز : مطالعه سیستمهای اجتماعی از رویکرد ساختاری – وظیفه ای استفاده کرده و کشورهای کمتر توسعه یافته دارای ویژگی تقدیرگرا، انحصارگرا و تمرکزگرا می باشند.
1-طبقه بندی کشورها براساس جوامع توسعه یافته و در حال توسعه
دومین روش طبقه بندی ،دسته بندی سیستم های سیاسی کشور ها به دو گروه بیشتر توسعه یافته و کمتر توسعه یافته می باشد، که فرض بر این است وجود تفاوت در سیستم های سیاسی، ناشی از تفاوت در عوامل محیطی می باشد که بیشترین اثر مستقیم و غیرمستقیم را بر بورکراسی ها دارند.
2-طبقه بندی جوامع براساس توسعه سیستم های سیاسی
مدل های مردمی (خلقی)
مدل های بورکراتیک مطلق
مدل های ائتلافی
مدل های جنبشی
مدل های چهارگانه سیستم های سیاسی کشورهای در حال توسعه
سنت های تاریخی بورکراتیک
میراث های استعماری
تنبلی و کاهلی نهادی
فشارهای وارده از طرف سایر کشورها
سازمان های بین المللی
فشارهای وارده از سوی شرکتهای چند ملیتی
عوامل و متغییرهای مورد مطالعه
مدل بورکراسی حاکمیت
مدل بورکراسی کلاسیک
مدل جامعه منشوری
مدل بورکراسی سالا
انواع مدل های سیستم اداری
مدل بورکراسی حاکمیت
در حال حاضر مفیدترین نوع بورکراسی، بورکراسی وبری یا کلاسیک می باشد. که اساساً در کشورهای اروپایی که دارای نوع حکومت توسعه یافته یا نوین هستند استفاده می شود.
بورکراسی کلاسیک به عنوان یک سازمان، دارای ویژگی های ساختاری پذیرفته شده مراتب با تقمیم وظایف و شایستگی است الگوی اختیار قبل از آن که سنتی و کاریزماتیک باشد، قانونی و عقلایی است و عقلانیت و رفتار و اداره بر مبنای دانش و تخصص مورد تاکید می باشد.
مدل بورکراسی کلاسیک
مدل جامعه منشوری
ریگز سه کلمه برای واحدهایی که مسئول انجام اقدامات بورکراتیک بودند به شرح ذیل پیشنهاد می کند.
کلمه دیوان برای اطلاق به هر 3 مدل.
کلمه اتاق برای بورکراسی مرکب.
کلمه اداره برای بورکراسی بسیط جزیره.
کلمه سالا برای بورکراسی منشوری جدید
مدل بورکراسی سالا
آروار : پیش داوری غربی است و برای توصیف تئوری، تئوری منشوری انتخاب کرده که تنها به جنبه های منفی مدل می پردازد.
میشل مونر : تئوری منشوری منعکس کننده استانداردهای غربی را به عنوان یک مرجع می داند.
والسن و میلن : مفهوم رسمیت که از نظر دیگز به معنای وجود شکاف بین آنچه رسماً توصیف شده و آنچه عملاً انجام گرفته تعریف شده است.
انتقادهایی بر مدلهای اداری دیگز (منشوری و سالا)
با تشکر از توجه شما