بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی نقش سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)
در مدیریت حوادث غیرمترقبه
مقدمه : حوادث و بلایای غیر منتظره همواره منابع مالی و انسانی جوامع را در معرض تهدید قرار داده است.زلزله ،سیل، تغییرات جوی و حوادث دیگر ایران را جزو 10کانون حادثه خیز جهان قرار داده است به گونه ای که از 43 نوع سانحه 32 نوع آن در ایران اتفاق می افتد .
بررسی نشان می دهد که در پی وقوع زلزله 98 درصد کشور تحت
تاثیر مشکلات فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی متعاقب آن قرار می گیرد
این در حالی است که 17 گسل بزرگ در کشور شناخته شده و
کشورمان بر روی کمربند زلزله ای آلپ-هیمالیا قرار دارد و این
وضعیت موجب آن شده است که به طور میانگین هر سه ماه یک زلزله
زیر 5 ریشتر و هر 8 ماه یک زلزله بالای 5ریشتر اتفاق بیفتد
اهم مشکلاتی که فرایند تصمیم گیری را در مدیریت بحران مختل کرده است:
وجود سازمانها ی موازی که نتیجه ای جز نا هماهنگی در بر نخواهد داشت
عدم وجود اطلاعات دقیق و آمار صحیح
نقص در سیستم اطلاعاتی و ارتباطی
نبود شرح وظایف مدون و ساختار و استراتژی از قبل تعیین شده مناسب برای اثر بخشی فعالیتها
بنابراین برای بر طرف نمودن این مشکلات نیاز به مراکز پشتیبانی فرماندهی که با در اختیار داشتن تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی که توانایی جمع آوری اطلاعات گسترده پیچیده با متغییر های متنوع و تجزیه و تحلیل آنها در زمان کوتاه بدون تاثیر از فشارهای روانی و آشفتگی های حین بحران دارا باشد به صورت جدی مطرح می گردد.
GIS: سیستم اطلاعات مکانی که به صورت مجموعه ای از نرم افزار، سخت افزار، داده ها، متخصصین و مدل ها جهت اخذ، ذخیره سازی، بازیابی، پردازش، تجزیه و تحلیل ، انتقال ونمایش داده های مکانی مرجع جهت حمایت از تصمیم گیری برای حل یک مشکل.
بحران:
هر پدیده اکولوژیک که دارای شدت زیادی بوده و برای اداره آن به کمک خارج سازمانی نیاز باشد.
مراحل مدیریت بحران
1)پیشگیری
2)آمادگی
3)مقابله
4)بازسازی
کاربردGISدر مراحل مدیریت بحران
پیشگیری:
بر اساس تعریف جامع امدادونجات پیشگیری به مجموعه اقداماتی گفته می شود که پیش ،هنگام و پس از وقوع بحران با هدف جلوگیری از وقوع مخاطرات یا کاهش آثار زیانبار آن صورت می پذیرد
داشتن برنامه مشخص و داشتن تحرک به منظور حرکت رو به جلو از شاخصه هایی است که در اصل پیشگشری باید مورد توجه قرار دادو بر اساس آن مسیر حرکت آینده ترسیم شود تا اقدامات به صورت تاثیر گذار در جامعه اجرا شود.
با استفاده از GIS:
ماموران دولتی می توانند خطرات را با دقت تعیین نمایند و شروع به ارزیابی عواقب بحران یا فجایع ممکن کنند
هنگامی که خطرات (گسل های زلزله ،مناطق خطر آتش سوزی ،مناطق سیل خیز ،مناطق ساحلی و…)با دیگر اطلاعات نقشه (خیابان ها ،لوله کشی ها ،ساختمان ها ، مناطق مسکونی ،خطوط برق،تاسیسات انبارو….)مقایسه گردند ماموران مدیریت بحران می توانند کاهش،آماده سازی،پاسخ و نیازهای بازسازی ممکن را برنامه ریزی کنند
قبل از اینکه یک برنامه مدیریت بحران موثر را بتوان تکمیل نمود برنامه و انالیز کاملی باید انجام گیرد. تجهیزات GISبه برنامه ریزان امکان می دهد تا ترکیب مناسبی از اطلاعات فضایی را در نقشه های ساخته شده توسط کامپیوتر مشاهده نماِیند
در مورد زلزله،چه کارهای توسعه ای را در مناطق اولیه تحت تاثیر خرابی زلزله باید انجام داد؟
بر اساس قدرت پیش بینی شده یک زلزله ویژ گی های خاک و دیگر اطلاعات جغرافیایی چه خساراتی ممکن است ایجاد شود؟
چه تسهیلاتی برای راه اندازی دوباره ساختمان یا مکان لازم است ؟
چه تسهیلاتی در منطقه خطر زیاد می باشد ؟
کاهش ممکن است شامل قوانین اجرایی باشدکه شهرسازی در مناطق زلزله و سیل را محدود می سازد
GISمی تواند محل احتمالی سیل یا گسترش پهنه های کنار ساحل را براساس موج ها و باد ها تعیین نماید
)آمادگی:
شامل فعالیت هایی است که برای بحران های
واقعی آماده می شوند در این راستا جمع آوری
اطلاعات، پژوهش، برنامه ریزی، ایجاد ساختار های
مدیریتی، آموزش، تامین منابع، تمرین و مانور در
سرفصل اصول اساسی آمادگی هر جامعه ای قرار دارد
GISمی تواند پاسخی به سوالاتی مانند:
چه جایی مرکز آتش نشانی قرار گیرد؟
چه مقدار مراکز پزشکی لازم است و درچه جاهایی باید مستقر شوند ؟
در صورتیکه ابر مواد سمی یا دود به طور اتفاقی از یک کارخانه یا انبار خارج شد بر اساس الگوهای مختلف باد چه مسیر های تهویه ای را باید انتخاب نمود؟
چگونه افراد را شناسایی نماییم؟
آیا شبکه راهها بار ترافیکی را تحمل می نمایند؟
در هر پناهگاه بر اساس تعداد افراد تخلیه شده به آنجا چه مقدار منابع ،فضای خواب و غیره لازم است؟
مقابله یا پاسخ:
فعالیت هایی که به دنبال یک بحران یا فاجعه انجام می شود این گونه فعالیت ها به منظور تامین کمک های امدادی برای قربانیان (جستجو و اسکان پناهگاههای امدادی، درمان حادثه دیدگان، تغذیه گروهی افراد )طراحی می گردد.
این گونه فعالیت ها همچنین به دنبال تثبیت موقعیت و کاهش امکان خسارات ثانویه (بستن منابع تامین آب که آلوده شده اند و حراست از مکان های در معرض غارتگری)
می تواند نقشه راه را طراحی نماید.
واحد های پاسخ سریع را می توان برای پاسخ بحران انتخاب و فرمان داد.
بسته به بحران GISمی تواند اطلاعات جامع را قبل از رسیدن واحدهای اولیه تهیه نماید.
)بازساز ی یا بهبودی:
کارهای بازسازی هنگامیکه بحران به پایان رسید آغاز می گردد کارهای بازسازی معمولا دارای دو مرحله کوتاه مدت و بلند مدت هستند
بازسازی کوتاه مدت :این بازسازی خدمات و سیستم های حیاتی را باز می گرداند . این بازسازی ممکن است شامل تغذیه موقت ،آب پناهگاه برای شهروندانی که خانه های خود را از دست داده اند اطمینان از اینکه افراد مجروح دارای خدمات درمانی می باشند .
GISمی تواند
تعیین خسارت :یکی از سخت ترین کار ها در یک فاجعه می باشدGISمی تواند با توجه به GPSبرای تعیین مکان تسهیلات خسارت دیده ،تشخیص نوع و مقدار خسارت شروع الویت های تاسیساتی کار نماید.
تعداد پناهگاهها ی مورد نیازو مکانی که برای دسترسی به آنها منطقی تر است را تعیین نماید .
کار برای هر منطقه خاص را تعیین نمود
پناهگاهها می توانند اطلاعات موجود در باره موجودی کالا ها را به روز نموده و مرکز فرماندهی اولیه را برای تنظیم طبقه بندی برای دیگر پناهگاهها کمک می نماید .
بازسازی دراز مدت:
بازسازی دراز مدت تمام خدمات را به حالت عادی یا بهتر بر می گرداند کار باز سازی بلند مدت می تواند چندین سال به طول بیانجامد
با استفاده از GISمی توان:
طرح ها و پیشرفت های بلند مدت را نمایش و پیگیری نمود
اولویت دهی های کلی بازسازی را می توان انجام داد
هنگامیکه باز سازی بلند مدت کامل گردید می توان ان را از طریق GISتشخیص داد و پیگیری نمود و به این وسیله محاسبه هزینه های فاجعه مقدور می باشد
هنگامیکه بودجه هایی برای بازسازی تخصیص داده شد اطلاعات محاسباتی را می توان ثبت و به دیگر مکانها متصل نمود
محاسبه مکان و چگونگی مصرف این مبالغ لازم است
کاربرد GISدر امدادوانتقال حادثه دیدگان
نیاز به تصمیم گیری سریع بر طرف گردیده است
هماهنگی بین نیرو ها و سازمان را تسهیل شده
با کاهش آشفتگی ها و شناسایی راه حل های محدود و ممکن بر میزان جرات و جسارت و خونسردی مدیران تاثیر مثبت دارد.
کاربرد GISدر امداد وانتقال حادثه دیدگان
و با ایجاد شرایط مساعد برای مراقبت به موقع مصدومین علاوه بر کاهش تلفات انسانی عوارض ناشی از آن مانند معلولیتها مشکلات روانی ناشی از آن را خواهد کاست
در مهار به موقع بحران و باز گرداندن شرایط عادی با کاهش هزینه های اولیه و ثانویه بحران بسیار مفید خواهد بود
همچنین با قابلیت مستند سازی حوادث و فعالیت ها ی بحران امکان آموزش ارزیابی و ارزشیابی نیرو ها را فراهم کرده مدیریت اثر بخش بحران را شاهد خواهیم بود
مولفه های و متغیر های وابسته بر امداد انتقال مجروحین:
موقیت جغرافیایی مراکز (مراکز اورژانس.آتش نشانی )
موقعیت جغرافیایی مراکز درمان و مراقبت (بیمارستان ها .مراکز بهداشت و درمان .بیمارستان های صحراِِِیی و…)
موقعیت مرکز حادثه
نوع حادثه وتعداد مجروحین احتمالی و کمک های مورد نیاز
میزان متوسط ظرفیت مراکزمراقبت و درمان
میزان متوسط تجهیزات و کادر امداد در مرکز امداد(آمبولانس. بالگرد. پرسنل)در واقع میزان ظرفیت پاسخگویی
شبکه حمل و نقل جاده ای و خیابانی با ذکر مشخصات آنها(نوع: بزرگراهها- خیابان اصلی-خیابان فرعی- کوچه- یک طرفه بودن یا دو طرفه بودن-میزان ترافیک متوسط روزانه)
ارتباطات مراکز امداد مراقبت و کنترل (فرماندهی)
بهینه سازی باید با الگوهای ریاضی در GIS تعریف گردد (توسط کارشناسان مربوط باید به دقت انجام گیرد
با تشکر