بنام آنکه وجودم ز وجود پر وجودش شده موجود
توکسوپلاسما گوندی
نام علمی: Toxoplasma gondii
یک انگل اجباری درون سلولی است که میزبان عمده آن گربه است.
قابلیت انتشار آن توسط مدفوع گربه می باشد اما قدرت آلوده کردن انواع مهره داران و پستانداران و پرندگان را نیز دارد.
در تمام دنیا در سرم خون یک سوم افراد بالغ آنتی بادی این انگل مشاهده می شود که این امر نشان دهنده شیوع بالا و قدرت آلودگی این انگل است.
آلودگی به توکسوپلاسما گوندی در برخی افراد اهمیت دارد مثل خانم های باردار که می تواند باعث سقط یا عقب افتادگی جنین شود.
اشکال توکسوپلاسما گوندی
تاکی زوئیت
سدو کیست (کیست کاذب)
کیست نسجی
اووسیست
تاکی زوئیت
گونه های تاکی زوئیت توکسوپلاسما گوندی در سلول های هسته دار مهره داران وجود دارند و از طریق جوانه زدن درون سلول میزبان تکثیر می یابند.
شکل غیر جنسی و فعال با تکثیر سریع انگل توکسوپلاسما گوندی است.
هلالی شکل به اندازه ی 3تا6 میکرون،هسته در قسمت خلفی انگل که پهن تر می باشدواقع شده.
دارای غشا واندامک های راسی،مخروطی شکل کوتاه وتوخالی واز طریق conoidخاردارش نفوذ می کند.
دارای دستگاه گلژی،ریبوزوم ها،رتیکولوم آندوپلاسمیک می باشد.
فاقد تاژک ومژک بوده و توسط عمل لغزیدن توام باچرخش در حول محور طولی بدن حرکت می کنند.
درون سلول میزبان،داخل یک واکوئل پارازیتوفروس قرارگرفته واز طریق اندودیوژنزتکثیرمی یابند.
آنتی ژن اختصاصی این فرم SAG1 است و بیشتر درمرحله ی حاد بیماری دیده می شود.
تاکی زوئیت
سدو کیست (کیست کاذب)
به سلول هسته دار حاوی تاکی زوئیت سدو کیست (کیست کاذب) گفته می شود که دراین حالت انگلهای درون انرا اندوزوییت می نامند.
در این شکل حدود 40 تاکی زوییت درون یک سلول دیده می شود.
کیست کاذب در مراحل حاد بیماری تشکیل شده و به طور دائمی تشکیل نمی گردد بلکه تشکیل ان بصورت موقت یا موضعی است.
کیست نسجی
اگر سیستم ایمنی میزبان فعال شود در اطراف تاکی زوئیت های درون سلول های هسته دار غشای مقاومی تشکیل می شود تا انگل بتواند در برابر سیستم ایمنی مقاومت کند که در این حالت به سلول کیست نسجی گفته می شود که در مرحله مزمن بیماری ایجاد می شود.در این حالت به تاکی زوئیت های درون کیست نسجی برادی زوئیت می گویند چون به کندی تکثیر می کنند.
اووسیست
این شکل از انگل برخلاف کیست کاذب و نسجی در داخل روده و مدفوع میزبان نهایی دیده شده و در اثر سیکل جنسی (اسپروگونی) و آمیزش گامت نر و ماده در سلول های اپی تلیال روده باریک گربه سانان سلول تخم یا زیگوت ایجاد می شود.
اوسیست های نارس پس ازاسپوردار شدن(اسپورولاسیون) بصورت isporic_tetrazoic اسپوروسیست۲_۴اسپوروزوییت مشاهده می شود.
اوسیست ها ابتدا کروی سپس به صورت بیضوی در آمده و در درجه حرارت مناسب و اکسیژن کافی طی 3تا5 روز اسپوردار می شود.
در بدن گربه علاوه برسیکل جنسی،شیزوگونی نیز در داخل سلول های اپی تلیال روده اتفاق می افتد.
مروزوییت هامانند تاکی زوییت هلالی شکل اند.
سیر تکاملی توکسوپلاسما گوندی
توکسوپلاسما گوندی تک میزبانه اختیاری است یعنی هم میتواند در یک میزبان و هم در دو میزبان سیر تکاملی خود را تکمیل کند اما میزبان نهایی آن حتما گربه است.
در سیر تکاملی خود دو مرحله دارد :
مسیر تکاملی خارج روده ای (فاز توکسوپلاسمیک)
مسیر تکاملی روده ای (فاز ایزوسپوریک(
مسیر تکاملی خارج روده ای
سیکل خارج روده ای هم در سلول های هسته دار گربه و هم میزبان واسط می تواند انجام شود. میزبانان واسط مثل انسان با خوردن کیست های نسجی حاوی برادی زوئیت و هم اووسیست های حاوی اسپروزوئیت آلوده می شوند.
در سیکل خارج روده ای برادی و اسپروها وارد سلول های هسته دار شده و تبدیل به تاکی زوئیت می شوند و از طریق جوانه زدن تکثیر می یابند و سپس سلول میزبان را پاره کرده و از طریق خون و لنف به ارگان های مختلف رفته و تکثیر می یابند و کانون های نکروزه را به وجود می آورند که در این حالت اگر فرد داروی مناسبی دریافت نکند و سیستم تکامل نیابد منجر به مرگ بیمار میشود.اما پس از خوردن دارو و تکامل سیستم ایمنی در اطراف انگل درون سلول های هسته دار غشای مقاومی ایجاد می شود و کیست نسجی به وجد می آید که وقتی کاملا بزرگ شد سلول های هسته دار میزبان را و کیست نسجی به صورت آزاد در بافت قرار می گیرد و به ارگان های مختلف می رود.
فاز روده ای
فاز روده ای فقط در روده گربه انجام می شود.
در این فاز هم تکثیر غیرجنسی(شیزوگونی) و هم تکثیر جنسی(گامتوگونی) وجود دارد.
انگل ممکن است به شکل اووسیست، تاکی زوئیت یا برادی زوئیت و بیشتر از طریق خوردن موش آلوده وارد بدن گربه شود.
انگل وارد اپی تلیوم روده باریک گربه شده و در آنجا به تروفوزوئیت تبدیل می شود.
تروفوزوئیت ها شیزوگونی انجام می دهند و مروزوئیت ها خارج می شوند و دوباره وارد اپی تلیوم روده شده و چند شیزوگونی را تکرار می کنند.
برخی از مروزوئیت هایی که وارد اپی تلیوم می شوند تبدیل به میکرو/ماکرو گامتوسیت می شوند و از هر میکروگامتوسیت 12-10 میکروگامت تاژک دار به وجود می آید.
از ممزوج شدن میکرو و ماکروگامت زیگوت به وجود می آید که تبدیل به اووسیست می شوند و اووسیست وارد لومن روده گربه می شود و از طریق مدفوع گربه خارج شده و سیکل تکاملی تکرار می شود.
همه گیرشناسی
1) انتشار وسیع در بین گوشت خواران،علف خواران،پرندگان
2) شیوع در انسان متفاوت،از20%تا80% درجوامع مختلف
3) شیوع در جوامع انسانی وابسته به تماس با گربه،آب و هوای مرطوب و مصرف گوشت خام یا نیم پز
4) شیوع عفونت انسانی با بالا رفتن سن زیاد می شود
5) گربه درعفونت اولیه به مدت 2هفته روزانه 2-1 میلیون کیست دفع می کند.
بیماری زایی توکسوپلاسما گوندی
میزان شیوع و علایم بالینی پایین و میزان آلودگی بالاست. توکسوپلاسموز به سه شکل دیده می شود:
1)شکل اکتسابی:
فرم اکتسابی توکسوپلاسموزیس اکثرا بدون علایم بوده ولی در موارد همراه باعلایم بالینی اشکال لنفاوی ، اگزانتماتوز علایم مغزی نخاعی دیده می شود.در اثر بلع انگل ها اووسیست یا کیست نسجی وارد دستگاه گوارشی شده و خود را به لنف و خون می رسانند. علایم اغلب خفیف و شبیه منونوکلئوز عفونی می باشد به طوری که بیشتر غدد لنفاوی تحت فکی،پشت گردن،زیربغل،کشاله ی ران و فوق ترقوه ای را گرفتار می کند. شکل اکتسابی گاها با راش های ماکولوپاپولر (شکل اگزانتمانوز ازنظر بالینی شبیه اگزانتم های تیفوسی است)، پنومونی آتیپیک ، پلی میوزیت ، هپاتیت همراه با یرقان ، میوکاردیت ، نفریت ، مننگوانسفالیت و لنفادنوپاتی منتشر ودر موارد بسیار نادر به شکل توکسوپلاسموز چشمی مشخص می شود.
2)دوباره فعال شده:
در افرادی که نقص یا ضعف سیتم ایمنی(ایدزی ها،مبتلایان به بدخیمی ها،دریافت کنندگان پیوند) دارند یااز داروهای ایمنوساپرس استفاده می کنند توکسوپلاسما به صورت عفونت فرصت طلب در آنها دوباره فعال می شود.انسفالیت توکسوپلاسمایی به عنوان یک عارضه در افراد ایدزی و نیز به عنوان یکی از شایع ترین بیماری های انگلی در مبتلایان به ایدز مطرح است.
3)شکل مادرزادی:
شایع ترین یافته ی بالینی در توکسوپلاسموز مادرزادی کوریورتینیت است. اگر مادر قبل از حاملگی به توکسوپلاسموزیس مبتلا شود خطر ابتلای جنین بسیار کم است. در عفونت مادرزادی علایم بالینی نظیر گرفتاری مغزی شایع و سبب ناهنجاری هایی نظیر هیدروسفالی،میکروسفالی همراه با تغیرات گرانولوماتوزی،کوریوتینیت مزمن،انسفالیت،ترومبوز،آهکی شدن مغز،بزرگی کبد و طحال و نیز تشنج می شود. اغلب عفونت ها منجر به کوری،اختلالات بینایی و عقب ماندگی ذهنی می شود.
نکات:
1) انتشار انگل از راه خون به اعضای مختلف ، استقرار و تکثیر در سلول و انهدام سلول
2) آسیب های مغزی و چشمی ماندگارترند
3) وجود کانون های کلسیفیه شده در مغز
4) پارگی کیست می تواند باعث پاسخ حساسیتی میزبان و یا تکثیر انگل در شبکیه شود.
5) تشکیل کانون های نکروز در اطراف سلول های مرده ی آلوده.
تشخیص:
آزمایشات سرولوژیک: افزایش معنی دار تیتر آنتی بادی به فاصله ی دو هفته
یک تیتر بسیار بالا تنها می تواند شک به وجود عفونت را مطرح کند.
یافتن Igm به هنگام تولد یا در چند ماهگی
تست های حساس واختصاصی:ساندویچ دو لایه ELISA برای جستجوی IGM،IHA و IFAT برای IGM و IGG
تست رنگی سابین_فلدمن باعث استفاده از انگل زنده
تست رنگی همچون تست پوستی توکسوپلاسمین لزوما به معنی وجود عفونت اخیر نیست.
تزریق بافت های مشکوک به داخل صفاق موش و یافتن انگل پس از یک ماه
آزمایش الایزا(روش گلد استاندارد): یک تست آنزیمی دقیق و مهم که در تشخیص توکسوپلاسموز اکتسابی و متدرزادی کاربرد دارد این روش نسبت به روش ایمنوفلورسانس حساس تر و اختصاصی تر می باشد. این روش با آنتی بادی های ضد هسته و فاکتور روماتویید مثبت کاذب نمی دهد.
ایمنوفلورسانس غیر مستقیم:یک تست حساس،روتین واختصاصی می باشد چون در تمام رده ها ایمنوگلوبولین اندازه گیری می شود. در تشخیص توکسوپلاسموز مادرزادی ارزشی ندارد.
تلقیح به حیوان حساس آزماشگاهی: این روش مطمئن ترین راه تشخیص توکسوپلاسموز بوده که در آن نمونه های بیوپسی شده یا سایر مایعات را داخل صفاق موش تلقیح می کنند پس از یک ماه کیست ها در مغز موش ایجاد می شود. جستجوی میکروسکوپی کیست ها از طریق رنگ آمیزی گیمسا یا مستقیم انجام می شود.
انجام بیوپسی(قطعی ترین روش): تهیه ی اسمیر ازغدد لنفاوی،مغزاستخوان،طحال و جستجوی تاکی زوییت ها و کیست کاذب در لام های رنگ آمیزی شده.
پیشگیری:
کنترل سوسک و حشرات به عنوان ناقل مکانیکی بیماری
شست وشوی ظروف آلوده به مدفوع گربه با آمونیاک10% یا تنتورید 7%
استفاده از اکسید نیتریک جهت تولید برادی زوییت
اجتناب زنان باردار از تماس با گربه و مدفوع آن
شست وشوی دست ها پس از کار با گوشت خام
درمان:
داروی انتخابی شامل پریمتامین یا داراپریم+سولفادیازین است. برای درمان توکسوپلاسموز چشمی و انسفالیت در مبتلایان به ایدزاز کلیندامایسین استفاده می کنند. داروی موثر بر روی کیست نسجی هیدروکسی نفتوکینون و مشتق آن به نام اتوواکون است. برای درمان زنان باردار از داروی اسپیرامایسین استفاده می کنند. کورتیکوستروییدها به خاطر خاصیت ضد التهابی آن تجویز می شود.
با تشکر از همراهی با ما