معرفی و راهنمایی کلی طرح درس «انواع ادبی» و جایگاه آن در میان درس های دیگر:
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
به نام خدا
هدف کلی این درس آشنایی با انواع ادبی دنیا و چگونگی استقلال یا ارتباط آثار ادبی با یکدیگر است. موضوع اصلی این درس طبقه بندی ادبیات و کوشش در راه درک ارتباط آثار ادبی و پیدا کردن نظم و قانون در بین آنهاست.
در این درس در مورد آثار ادبی از جمله حماسه، غنا، ادبیات نمایشی، ادبیات تعلیمی، قوالب شعری و دگرگونی های تاریخی آنها بحث می شود.
نام درس: انواع ادبی. تعداد واحد درسی: 2 نام منبع درسی: انواع ادبی مولف: سیروس شمیسا. نام تهیه کننده اسلاید: دکتر احمدعلی جعفری (عضو هیات علمی دانشگاه).
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
1
انواع ادبی در ردیف سبک شناسی و نقد ادبی یکی از اقسام جدید علوم ادبی است. موضوع اصلی آن طبقه بندی کردن آثار ادبی از نظر ماده و صورت در گروه های محدود و مشخصی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
2
در انواع ادبی این پرسش مطرح است که آیا هر اثر ادبی برای خود وجود مجزا و مستقلی دارد و یا می توان بین گروه هایی از آنها ارتباط و تشابهی یافت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
3
انواع ادبی یکی از شعبه های بسیار مهم ادبیات است که مخصوصاً در سالیان اخیر که دید علمی بر همه شوون فکری بشر تاثیر نهاده است مطمح نظر محققان ادبیات قرار گرفته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
4
در انواع ادبی هدف اصلی طبقه بندی کردن برحسب ساختمان آثار ادبی و مختصات درونی و ساختاری آنهاست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
5
در ادبیات غرب از تلفیق تراژدی و کمدی نوع جدیدی موسوم به تراژدی – کمدی tragicomedy به وجود آمده است که ارسطو در کتاب «فن شعر» از آن سخن نگفته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
6
شاهنامه از آنجا که به طرح داستانهای اساطیری و ملی قوم ایرانی پرداخته است جنبه حماسی دارد. و برای طرح مطالبی مفصل در حدود شصت هزار بیت ناچار بوده است قالب مثنوی را اختیار کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
7
در سده های نخستین ادب فارسی حماسه و قصیده تفوق داشت و بعدها به عللی که مشروحاً در مباحث تاریخ ادبیات و سبک شناسی مذکور است نوع ادبی غزل و غنا در سده های ششم و هفتم جای حماسه و قصیده را گرفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
8
روکرت مستشرق معروف آلمانی با ترجمه غزلهایی از مولانا در سال 1819 قالب غزل فارسی را در ادبیات آلمانی مرسوم کرد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
9
یکی از بحثهای قدیمی در این باب تقدیم تاریخی حماسه بر غناست (و البته برخی برعکس استدلال کرده اند) و یا در شعر فارسی قصیده پیش تر از غزل بوده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
10
شکلووسکی Shklovsky یکی از فرمالیستهای روسی می گوید که اشکال جدید هنری از تغییر شکل انواع پست تر به وجود می آیند. مثلاً رمانهای داستایفسکی از تعالی رمان های جنایی به وجود آمده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
11
جمال زاده و صادق هدایت در نگارش برخی از داستان های عامیانه و فولکوریک استفاده کرده اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
12
در یکی از فرضیه های مربوط به پیدایش غزل گفته شده است که منشاء آن ترانه های عامیانه بوده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
13
نوع ادبی داستان کوتاه در ایران بر اثر تقلید از نمونه های غربی، بعد از مشروطیت به وجود آمده است و قالب رباعی در ادبیات قدیم عربی وجود نداشته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
14
با توجه به این که اکثر اشعار و دیوان کبیر مولانا در قالب غزل است چنین به نظر می رسد که از نوع غنایی باشد. اما دقت بیشتر ما را به برخی از مختصات حماسی در غزلیات او راهنمایی می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
15
با توجه به این که اکثر اشعار دیوان کبیر مولانا در قابل غزل است چنین به نظر می رسد که از نوع غنایی باشد. اما دقت بیشتر ما را به برخی از مختصات حماسی در غزلیات او راهنمایی می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
16
در مطالعات ادبی گاهی با آثار مهمی سروکار داریم که از دیدگاه ماده ادبیات کاملاً جزو ادبیات محسوب نمی شوند. مثلاً تاریخ بیهقی که هرچند از جنبه های ادبی خالی نیست اما از نظر ماده جزو تاریخ است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
17
مثنوی معنوی که بیشتر جنبه فلسفی (عرفانی) دارد تا ادبی.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
18
گاهی اطلاق یک نوع ادبی به دسته ای از آثار از نظر قوت و ضعف فرق می کند مثلاً آیا شاهنشاه نامه فتح علی خان صبا همان قدر حماسی است که شاهنامه فردوسی؟
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
19
انواع ادبی ترجمه Literary genres است. ژانر در فرانسه به معنی نوع است و در انگلیسی هم با همین تلفظ فرانسه به کار می رود. اصل آن گویا لغت یونانی گنز است که به عقیده برخی با جنس عربی هم ریشه است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
20
سابقه انواع ادبی مثل غالب علوم ادبی به آثار ارسطو و هوراس رومی Horace می رسد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
21
در نزد قدمای غرب انواع عمده ادبی عبارت بودند از: 1. حماسی Epic 2. غنایی Lyric 3. نمایشی dramatic
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
22
در دوران معاصر انواع جدیدی به انواع ادبی سابق افزوده شد: داستان بلند، داستان کوتاه، بیوگرافی، خاطره نویسی، مقاله نویسی و از این قبیل.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
23
غیرعلمی ترین طبقه بندی کردن، طبقه بندی کردن آثار ادبی به نظم و نثر است. زیرا در آن به خاصه های ماهوی ادبیات توجه نشده است. آن گاه نظم را به شعبی و نثر را نیز به شعبی تقسیم کرده اند و غالباً به مشخصات ظاهری توجه داشته اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
24
کوششهای جدید بیشتر مبتنی بر طبقه بندی کردن آثار ادبی به لحاظ خاصه های ماهوی و ساختمان درونی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
25
گوته در ضمایم دیوان شرقی خود آثار شعری را چنین طبقه بندی می کند: «شعر بیش از سه نوع نیست: آن که با وضوح و روشنی داستانی را بیان می کند آن که از شور و هیجان منبع می گیرد و آن که کاری فردی و شخصی را تجسم دهد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
26
نورتروپ فرای Northrop Frye ادیب معروف کانادایی در کتاب «تشریح نقد ادبی» به چهار نوع عمده ادبی معتقد است: نمایشی dramatic، پهلوانی heroic، هجایی Satiric و غنایی Lyric
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
27
نقد بر مبنای انواع ادبی نقد نوعی genre criticism بدین معنی است که در مطالعه اثری توجه داشته باشیم که نوع ادبی آن اثر چیست و در این نوع برحسب سنت چه قراردادهایی باید ملحوظ شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
28
تا عصر منوچهری مسمط همان شعر چهارخانه یا مسجع است و منوچهری به ابتکار خود یا تحت تاثیر ادبیات عرب در آن دخل و تصرفی کرد و نوع جدید مسمط را به وجود آورد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
29
نقد نوعی هرچند یک طریقه سنتی در برخورد با آثار ادبی است و منشاء آن به فن شعر ارسطو می رسد، اما در قرن حاضر دوباره مورد توجه واقع شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
30
در عهد یونایان باستان و همچنین در زمان نئوکلاسیکها عقیده بر این بودکه اگر کسی نوع یک اثر ادبی را بداند در مورد خود آن اثر هم اطلاعاتی خواهد داشت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
31
با توجه به قراردادهای حماسه بود که الکساندر پوپ، حماسه طنز mock-epic نوشت و در آن قراردادهای حماسه را وارونه کرد و به مسخره گرفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
32
کمتر اتفاق می افتد که بتوان اثری را با ذکر نوع آن چنان که باید و شاید معرفی کرد. زیرا هنوز تقسیم بندی های ما و یا به عبارت دیگر مصطلاحات انواع ادبی جامع و دقیق نیستند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
33
تقسیم بندی غربیان از ادبیات که مبتنی بر آراء ارسطو (و هوراس) در کتاب فن شعر است جنبه معنایی دارد و از این رو جهانی است یعنی در همه جا کم و بیش صدق می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
34
تقسیم بندی ما در ایران صوری بوده است و شعر را با توجه به تعداد ابیات و وضع قوافی و از ریوی شکل بیرونی به غزل و قصیده و قطعه و رباعی و… تقسیم کرده اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
35
باید قوالب شعری را هم در انواع ادبی مطرح کرد زیرا به هر حال نوعی طبقه بندی است و باعث تمیز گونه های شعری می شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
36
قصیده که معمولاً قالب مدح بوده است قالبی از برای مضامین حماسی است. با این فرق که قهرمان این حماسه راستین نیست (ممدوح).
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
37
قصیده های غیرحماسی در تاریخ قصیده جنبه ثانوی دارند و طیفی از قصیده محسوب می شوند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
38
هرچند طبقه بندی شعر در ادبیات ما کلاً برحسب صورت بوده است، اما گاهی به ندرت در آثار قدما به انواع مختلف معنایی هم برمی خوریم.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
39
خاقانی در قصیده معروف مردف به عنصری می گوید که از ده شیوه شاعری، عنصری فقط یک شیوه را که «طرز مدح و طراز غزل» باشد به کار گرفت و از «تحقیق و وعظ و زهد» سخن نگفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
40
در کتب ما از نثر مرسل (ساده) و مسجع (موزون) و فنی و مصنوع (یک نوع آن ترسّل است) سخن رفته است که آن هم بیشتر صبغه سبک شناسانه دارد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
41
باید توجه داشت که انواع ادبی نظامی است بین سبک شناسی و تاریخ ادبیات و نقد ادبی و مباحث آن در پاره ای از جهات با نقد ادبی و سبک شناسی درهم می آمیزد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
42
ز شعر، جنس غزل خوشتر است و آن هم نیست بضاعتی که توان ساختن بر آن بنیاد
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
43
در این که قدما به مفهوم ادبی توجه داشته اند شکی نیست چنان که ظهیر فاریابی در قصیده شکواییه خود گوید:
در کتب قدیم هیچگاه مستقلاً به بحث در انواع ادبی نپرداخته اند و این وضع تا دوران ما همچنان ادامه داشته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
44
حماسه (به فتح اول) که در لغت به معنی دلاوری و شجاعت است، از قدیمی ترین انواع ادبی است. حماسه شرح تاریخ قبل از دوران تاریخی است. گزارشی است از اوضاع روزگاران نخست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
45
حماسه هر ملتی بیان کننده آرمانهای آن ملت است و مجاهدات آن ملت را در راه سربلندی و استقلال برای نسل های بعدی روایت می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
46
حماسه های قدیمی بیشتر منظومند، اشعار روایی (منظومه) که درباره مسایل جدی زندگی مردم باستان با سبکی عالی و فاخر سخن گرفته اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
47
اسم دیگر حماسه، شعر پهلوانی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
48
از آنجا که حماسه خاطره هایی دور از دوره های نخستین است، به صورت شفاهی سینه به سینه نقل می شد تا وقتی به ضرورت مکتوب شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
49
حماسه هرچه جدیدتر مکتوب شده باشد، با لایه هایی از منطق و آیین و رسوم عصر پوشانده می شود و به مقتضای دوره کتابت تغییراتی می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
50
یکی از محاسن شاهنامه این است که فردوسی حتی المقدور می کوشیده در بافت های کهن دست نبرد. به خوانندگان می گوید که بسیاری از داستان هایش جنبه رمزی دارد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
51
بسیاری از اشاره های اساطیری و حماسی اصیل قدیم به صورت دست نخورده در شاهنامه باقی مانده است، مانند سوگند خوردن به خورشید که مربوط به دوران میهن پرستی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
52
جنگ رستم و اسفندیار یک غزوه و جنگ مذهبی است و اسفندیار نوآیین می خواهد دین زردشتی را به زور به رستم مهرپرست عرضه کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
53
معمولاً معنای حماسه را توسعه داده و آن را به آثاری که در یکی از ابعاد دارای روح حماسی باشند نیز اطلاق می کنند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
54
با این که قریب چندین هزار سال از تمدن بشری می گذرد تعداد حماسه های اصیل، از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کند، زیرا فقط برخی از اقوام بزرگ قدیم دارای حماسه بودند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
55
اعراب منظومه های بلند حماسی ندارند و آنچه در نزد آنان حماسه خوانده می شود عبارت از قصاید و قطعاتی است که در مفاخره سروده اند و به هنگام جنگ قبایل به عنوان رجز خوانده می شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
56
حماسه مربوط به دورانی است که قبایل متعدد متحد شده و برای دست یافتن به استقلال و ثروت و غنایم به کشورهای دیگر و دشمنان تاخته اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
57
قبایل عرب تا ظهور اسلام متحد نبوده اند و مفهوم ملیت در ذهن آنان وجود نداشته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
58
هرچند ارسطو مقام حماسه را بعد از تراژدی قرار داده بود اما نویسندگان رنسانس آن را عالی ترین نوع ادبی می دانستند این عقیده تا قرن نوزدهم شایع بود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
59
حماسه های سنتی که به آنها حماسه های ابتدایی یا نخستینه و حماسه های شفاهی نیز گویند. این حماسه ها در زمان های قدیم شکل گرفته اند. مثل ایلیاد و اودیسه، مهابهارات و رامایانا.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
60
حماسه های تاریخی یا مکتوب یا ادبی به صورت استادانه آی بر مبنای حماسه های قدیمی ساخته شده اند. در این گونه حماسه شاعر موضوعی را ابداع می کند یا آزادانه از موضوعات قدیمی سود می جوید.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
61
حماسه اساطیری که قدیمی ترین و اصیل ترین نوع حماسه است. این نوع حماسه مربوط به دوران ماقبل تاریخ است و بر مبنای اساطیر ساخته شده است. مثل حماسه سومری گیل گمثر.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
62
ایلیاد و اودیسه، ایاتکار زریران و قسمت هایی از تورات، رامایانا و بهاراتا را هم می توان حماسه اساطیری دانست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
63
حماسه های پهلوانی که در آن از زندگی پهلوانان سخن رفته است. حماسه پهلوانی ممکن است اساطیری داشته است مثل زندگی رستم در شاهنامه و ممکن است جنبه تاریخی داشته باشد مثل ظفرنامه حمدالله مستوفی.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
64
در حماسه های پهلوانی، قهرمان یک پهلوان مردمی است و برای او مرگ بهتر از ننگ است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
65
حماسه های اخلاقی همان حماسه های دینی است و حتی می توان بدان حماسه فلسفی هم گفت. زیرا در آنها مسایل عمیق تفکر بشری از قبیل مرگ و زندگی و خیر و شر مطرح شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
66
در ایران هم بعد از حملات خانمان سوزی از قبیل حمله غزان و مغول و تیموریان زندگی درونی و درون گرایی بر زندگی بیرونی و برون گرایی غالب آمد و حماسه های عرفانی جای حماسه های پهلوانی را گرفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
67
حماسه های عرفانی خاص ادبیات فارسی است. در این گونه حماسه قهرمان بعد از شکست دادن دیو نفس به پیروزی که جاودانگی از طریق فنا فی الله است دست می یابد مثل حماسه حلاج در تذکره الاولیا.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
68
منطق الطیر عطار نیشابوری هم یک حماسه عرفانی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
69
در ادبیات اروپایی به نوعی از حماسه که با آن حماسه طنز و مسخره گویند، قایلند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
70
بودلر می گوید: حماسه طنز آن است که از زندگی امروزه ابعاد حماسی آن را استخراج کنیم و به خود نشان دهیم که چگونه با کراوات و چکمه های واکس زده شاعرانه زندگی می کنیم و بزرگیم.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
71
نوعی حماسه مسخره داریم که قهرمان آن به اصطلاح یک «پهلوان پنبه» است مثل رمان معروف دایی جان ناپلئون از ایرج پزشکزاد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
72
مهابهاراتا و رامایانا. مهابهاراتا سروده صدها شاعر در ازمنه مختل است (بیشتر از 200 قبل از میلاد تا 200 بعد از میلاد) که به وسیله ویاسا Vyasa جمع آوری شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
73
رامایانا را در قرن سوم قبل از میلاد والمیکی Valmiki سروده است و سرگذشت راما (یکی از تجسدهای ویشنو خدای هند) است. این حماسه در مراسم دینی خوانده می شد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
74
ایلیاد و اودیسه هردو از همر. ایلیاد در 24 فصل شرح هفته های آخر جنگهای ده ساله یونان و تروا است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
75
آنه ئید Aeneid. آنه ئید سروده ویرژیل (70-19 قبل از میلاد) داستان آنه آس Aeneas جد افسانه ای رومی هاست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
76
اعراب منظومه های بلند حماسی در حول و حوش پهلوانان ملی نداشته اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
77
قدیمی ترین حماسه انگلیسی بیوولف Beowulf است که در قرن هشتم میلادی منظوم شد و در آن صحنه هایی از قبیل کشتن غول دریایی و اژدها به دست قهرمان ترسیم شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
78
حماسه معروف دیگر انگلیسی بهشت گمشده Paradise lost اثر میلتون (1674-1608 میلادی) شاعر نابینای انگلیسی است. قهرمان این حماسه حضرت آدم است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
79
حماسه آلمانی ها سرود نیبلونگن Nibelungen است از شاعری نامعلوم در قرن دوازدهم. قهرمان آن زیگفرید روئین تن است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
80
ایتالیایی ها هم چند حماسه از قبیل رهایی اورشلیم و کمدی الهی دارند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
81
کمدی الهی Divine Comedy اثر دانته در اوایل قرن چهاردهم تصنیف شد. بخش اول آن داستان دوزخ، بخش دوم داستان اعراف و بخش سوم داستان بهشت است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
82
در مورد حماسه های ایرانی و شرح تفصیلی هریک رجوع شود به کتاب ارزنده حماسه سرایی در ایران.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
83
گرشاسب نامه اسدی طوسی مانند ایلیاد و اودیسه یک موضوع واحد دارد و در مورد یک قهرمان است حال آن که شاهنامه مجموعه ای از حماسه های مختلف است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
84
منبع اصلی شاهنامه خدای نامه (خوتای نامک) است که در عصر ساسانیان تدوین شده بود و از این رو از بسیاری از اساطیر موجود در اوستا از قبیل مهر و آناهیتا سخن نمی گوید.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
85
حماسه های اساطیری منثور ایرانی 1. کارنامه اردشیر بابکان در پهلوی 2. شاهنامه ابوالموید بلخی و ابومنصوری (که هردو از بین رفته اند) 3. داستان های اسکندر، داراب نامه
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
86
حماسه های پهلوانی منثور ایران داستانهای سمک عیار و حسین کرد شبستری
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
87
حماسه های تاریخی منظوم ایران 1. ظفرنامه حمدالله مستوفی 2. شهنشاه نامه صبا
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
88
حماسه های پیش از اسلام مربوط به مجد و عظمت ایران، و خاطرات پیروزی اقوام آریایی بر قبایل بومی همسایه است و حماسه های بعد از اسلام (مخصوصاً حماسه های عرفانی) نتیجه شکست ایرانیان از اعراب و مغول و امثال ایشان است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
89
علت تدوین و کتابت حماسه ها در قرن چهارم عکس العمل روحیه شکست خورده ایرانیان است که در تاریخ منجر به نهضت شعوبیه و قیام های ملی مذهبی شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
90
عالی ترین و اصیل ترین انواع حماسه، حماسه های اساطیری و پهلوانی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
91
اسطوره همان واژه ای است که در زبان های فرنگی به دو شکل story (قصه) و History (تاریخ) به جا مانده است. و این می رساند که اقوام قدیم از اسطوره دو نوع تلقی داشته اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
92
اسطوره مطالبی است که ژرف ساخت آن حقیقت و تاریخ (البته در عصر مردمان کهن) و روساخت آن افسانه باشد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
93
اسطوره همان مذاهب منسوخ ملل قدیم است که امروزه کسی به صورت خودآگاه بدان ها اعتقادی ندارد. اما به صورت ناخودآگاه در بسیاری از رفتار و پندار ما موثر است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
94
در زبان یونانی قدیم هر داستان یا هسته اصلی داستان یعنی داستان های بدون شاخ و برگ میتوس Mythos گفته می شد و به راست یا دروغ بودن آن توجهی نداشتند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
95
روئین تن کسی است که هیچ حربه ای بر او اثر ندارد. نیروهای مافوق طبیعی او را شکست ناپذیر کرده اند. و فقط یک جای بدن او روئینه نیست، ینی یک نقطه ضعف و نقس (flaw) دارد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
96
بالدر Balder هم در افسانه های کهن اسکاندیناوی روئین تن است و همه عناصر سوگند خورده اند که به او آسیب نرسانند جز گیاهی حقیر موسوم به دبق و همین گیاه است که سرانجام بالدر را می کشد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
97
اسفندیار پهلوان نام آور ایرانی هم روئین تن است. زردشت اناری به او خورانده و او را روئینه کرده بود. (زردشت به برادر اسفندیار، پشتوتن نیز جامی شیر خورانده بود و پشتوتن بدین وسیله عمر جاوید یافته بود.)
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
98
رستم وقتی ببربیان را بر تن می کند آسیب ناپذیر می شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
99
قهرمانان پس از کشتن دشمن، خون او را می نوشیدند تا نیروی او را به خود منتقل کنند، گویی خون را همان روح یا ناقل روح می دانستند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
100
پس از مغلوب کردن دشمن، جگرگاه او را می شکافتند و جگر را می جویدند زیرا جگر را منبع خون می دانستند. چنان که وحشی به دستور هند جگرخوار، پهلوی حمزه عم پیغمبر اسلام را شکافت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
101
گودرز در جنگی که به خونخواهی سیاووش و هفتاد و دو فرزند و نوه خود می کند پیران ویسه را می کشد و سپس خون او را می نوشد:
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
102
فرو برد چنگال و خون برگرفت بخورد و بیالود روی ای شگفت
به زبان رمز گفته شده است که خداوند هزار و یک اسم دارد و یکی از آنها اسم اعظم است. یعنی چنان که باید و شاید نمی توان خداوند را شناخت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
103
در تورات خداوند در جواب موسی که می گوید تو کیستی، می گوید من همانم که هستم.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
104
جادوگران برای از بین بردن کسی، اسم او را بر کاغذی نوشته، می سوزاندند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
105
در حماسه معمولاً پهلوان اسم خود را نمی گوید چنان که رستم هم اسم خود را به سهراب نگفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
106
در حماسه، حیوانات نقش های بزرگی دارند و نمی توان آنها را جانوران معمولی به شمار آورد. رخش اسب عادی نیست. با شیر می جنگد و در برخی از جنگها خود تصمیماتی اخذ می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
107
در بهرام یشت مرغی است موسوم به Varenjine که مرغ مرغان است. اهورامزدا به زردشت گفت که پر او را به تن خود مالد تا تعویذ او باشد. و اگر پری یا استخوانی از او را با خود داشته باشد، آسیب ناپذیر می شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
108
در حماسه عرفانی منطق الطیر، سیمرغ خداست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
109
در حماسه گیل گمش گیاهی است که خاصیت جاودان کنندگی دارد اما پیش از آن که گیل گمش بدان دست یابد ماری آن را می رباید.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
110
در حماسه آدم و حوا، درخت ممنوعی است که هرکه از میوه آن بخورد به نیک و بد معرفت می یابد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
111
رستم هنگام جنگ با اسفندیار پانصد ساله است. تولد او غیرمعمولی است و پدر او کسی است که در کوه خدایان (البرز) به وسیله نیروی خدایی (سیمرغ) پرورده شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
112
در حماسه های عرفانی، قهرمان بعد از وصول به فنا فی الله جاودانه می شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
113
رستم هنگام آخرین کشتی گرفتن با سهراب، از خدا می خواهد ه زور قبلی او را به او بازگرداند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
114
مباحثه ایوب با خدا از زیباترین بخش های تورات است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
115
در داستان رستم و اسفندیار، اسفندیار قهرمانی است که به وسیله نماینده اهوره مزدا (زردشت) روئین تن و شکست ناپذیر شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
116
آدم در بهشت گمشده میلتون نماینده نژاد بشری است و آشیل در ایلیاد و رستم در شاهنامه از قهرمانان قومی و ملی هستند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
117
آدم قهرمان بهشت گمشده هم در جهنم است و هم در بهشت. شیطان در مقام یک قهرمان حماسی می تواند همه جا باشد جز در قلب مومن.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
118
ارسطو می نویسد «در تراژدی باید امور عجیبه خارق العاده را البته وارد کرد اما در شعر حماسی حتی ممکن است تا به امور غیر معقول هم که خود از مهم ترین مصادر امور خارق العاده است رفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
119
قهرمان حماسه در هر بخش از زندگی خود با یک ضدقهرمان مواجه است. رستم درگیر افراسیاب است، اهوره مزدا درگیر اهریمن
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
120
در حماسه های عرفانی، قهرمان باید از «عقبه»های بسیار سفر کند و به عبارت دیگر باید از هفت خوان که هفت وادی سیر و سلوک است، عبور کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
121
قهرمان حماسه اعمال بزرگی انجام می دهد که اهمیت ملی یا حکمی دارد. مثلاً جنگ های رستم با افراسیاب تورانی اهمیت ملی دارد اما در حماسه های عرفانی که ستیز انسان با خود مطرح است مسائل حکمی در میان است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
122
در حماسه گیل گمش قدیم ترین فکر فلسفی یعنی تقابل مرگ و زندگی به نمایش گذارده شده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
123
کی از صحنه های مهیج هر حماسه نبرد تن به تن قهرمان با خصم اصلی و یا عوامل اوست. چنانچه نبرد تن به تن رستم با اشکبوس کشانی از عالی ترین بخش های شاهنامه است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
124
در حماسه های مذهبی و فلسفی هریک از طرفین می کوشد با استدلال و طرح سوالات پیچیده دیگری را محکوم کند و از این رو ژرف ساخت مناظره، حماسه است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
125
در حماسه معمولاَ با صحنه هایی از پیشگویی مواجهیم. سام زنده بودن زال را در کوه البرز خواب دید. جاماسب کشته شدن اسفندیار را به دست رستم برای گشتاسب پیشگویی کرد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
126
در حماسه های عرفانی، قهرمان سرانجام بر دیو نفس (یا اژدهای نفس) چیره می آید.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
127
در برخی از حماسه ها، شاعر با یکی از الهه گان شعر (Muse) تماس می یابد و از او سوال می کند و جواب الهه بدان سوال حاسی آغاز شعر است. چنان که در بهشت گمشده میلتون چنین است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
128
در حماسه با عینیت و اقتدار و سادگی و عظمت مواجهیم. زندگی رستم و بیشتر پهلوانان شاهنامه در عین سادگی همراه با عظمت و با وقار است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
129
در شاهنامه بیشتر با مسائلی که جنبه عینی دارد مواجهیم و همه جا سخن از اقتدار و قاطعیت و عظمت است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
130
قدیمی ترین حماسه ای که امروزه در دست است حماسه سومری گیل گمش Gilgamesh است که در حدود سه هزار سال قبل از میلاد پدید آمد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
131
گیل گمش حماسه مرگ و زندگی است، از نخستین تفکرات فلسفی در باب مرگ است که به سبک حماسی بیان شده است. گیل گمش به این نتیجه می رسد که حال که نمی توان جسم را جاوید کرد باید روح را جاودانه ساخت و به دنبال نام نیک رفت.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
132
دومین حماسه کهن جهان ایلیاد و اودیسه همر است که قدمت آنها به حدود هشتصد سال پیش از میلاد می رسد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
133
برخی از جمله هگل گفته اند که موضوع اصلی حماسه ایلیاد نشان دادن خشم اخیلوس قهرمان اصلی حماسه، است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
134
همه محققان در این نکته متفق القول اند که سبک حماسی سبکی فاخر و جزیل است که باید در آن عظمت هم از نظر لفظ و هم از نظر معنی چشمگیر باشد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
135
در ادبیات فارسی حماسه در سبک خراسانی است و مختصات لفظی همان سبک را دارد، یعنی در آن الفاظ کهن و خشن که بیشتر فارسی است، به چشم می خورد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
136
در حماسه قهرمانان به حیوانات مهیبی چون اژدها و نهنگ و فیل و شیر تشبیه می شوند و به اصطلاح این اسامی استعاره مصرحه از پهلوان است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
137
دیگر از مختصات مهم سبک حماسی کاربرد فراوان «اشیاء حماسی» است: بوق و کوس، دشت، کوه، خود، کبر، پولاد، تیر، گرز، خون، نعره، خفتان
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
138
موضوع و داستان در حماسه به نحوی است که جلب توجه می کند و از این رو لازم نیست شاعر آن را در زبان به نحوی بازسازی کند تا توجه خواننده بدان جلب شود.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
139
رضاقلی خان هدایت با توجه به مساله بدیع شعر اسدی طوسی و فتح علی خان صبا را بر فردوسی ترجیح نهاده است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
140
اغراق در حماسه جزو ذات شعر است نه یک صفت بدیعی. زیرا حماسه یا جنبه اساطیری دارد و با اعمال محیرالعقول همراه است و یا پهلوانی است و متضمن بهادری ها و جنگ آوری ها است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
141
در حماسه یک نکته این است که قهرمان باید ملی باشد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
142
اسکندرنامه نظامی از نظر ادبی اثری بسیار والاست اما نظامی اسکندر گجستک (ملعون) را که یک انیران (غیرایرانی) است قهرمان حماسه کرده است و از این روست که اثر او با همه والایی، رواجی نیافته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
143
اشتباه در گزینش قهرمان در شاهنشاه نامه صبا هم می بینیم. چطور می توان فتح علیشاه را که مکرراً از روس ها شکست خورده است به عنوان قهرمان حماسی به مردم معرفی کرد؟
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
144
بعضاً در متون عرفانی از روایات و احادیثی استفاده می شود که جنبه حماسی دارند از قبیل کشتی گرفتن شیطان با عمر و مسلمان شدن شیطان به دست پیغمبر اکرم
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
145
ادب غنایی در اصل اشعاری است که احساسات و عواطف شخصی را مطرح کند. این گونه اشعار – که کوتاه بود – در یونان باستان با سازی به نام لیر نواخته می شد و از این رو در زبان های فرنگی به اشعار غنایی لیریک Lyric می گویند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
146
لیریک را در عصر ما (شاید به تبع عرب ها) که به شعر عاشقانه و عاطفی، الشعرالغنایی می گویند به ادبیات غنایی ترجمه کرده اند و به دو معنی اشعار عاشقانه و بزمی به کار برده اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
147
مراد از اشعار لیریک در ادبیات اروپایی شعری است که کوتاه و غیرروایی باشد و در آن گوینده فقط احساسات خود را بیان کند و از این رو مرثیه هم جزو ادب غنایی است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
148
شعر لیریک ممکن است عاشقانه باشد، در این صورت به آن Love Lyric می گویند که همان شعر عاشقانه یا تغزلی یا غزل است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
149
در غزل قهرمان معشوق است و شاعر او را بهانه کرده و گلایه ها و آرزوها و احساسات خود را مطرح می کند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
150
ارسطو در تقسیمات خود از ادب، شعر غنایی را مطرح نکرده است اما شارحان و دنباله روان ارسطو بدان اشاره کرده اند.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
151
شعر غنایی در دو معنی به کار می رود: 1. بیان احساس و عواطف شخصی 2. اشعار عاشقانه
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
152
دوران ارج و رواج ادب غنایی مربوط به گسترش تمدن و ایام شهرنشینی است و از این رو غنا نسبت به حماسه متاخر است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
153
ادبیات قدیم عرب در عصر چادرنشینی و زندگی شبانی و بدویت جنبه حماسی دارد و بعد از ظهور اسلام و گسترش شهرها و شهرنشینی است که غنا و تغزل رواج می یابد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
154
ادب حماسی مربوط به دورانی است که بشر زندگی گروهی داشته است و در آن از تضاد فرد با اجتماع و تنهایی و بیان احساسات مربوط به تنهایی و تضاد خبری نیست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
155
ادب غنایی مربوط به دوره هایی است که بعد از شکل گرفتن اجتماعات و شهرها و پیدا شدن نظامها و رسیدن به فردیت (individuality) بشر خود را در تضاد با اجتماع و قوانین یافته است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
156
مهم ترین فرق بین حماسه و غنا در نگرش بیرونی و درونی است. ادبیات غنایی نگاه درونی شاعر به جهان است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
157
در ادبیات فارسی چندین منظومه عالی داستانی وجود دارد مثل ویس و رامین، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین که نه کوتاه هستند و نه غیر روایی بلکه یک داستان بلند عاشقانه را روایت می کنند. در این داستان ها موضوع اصلی وصال و فراق است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
158
در ادب حماسی شاعر در داستان تصرف می کند و همین طور است در ادب دراماتیک اما در شعر غنایی، شاعر امیال و آرزوهای خود را در قصه دخالت می دهد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
159
یک معنی اشعاری است که بیان احساس و عواطف می کند در این صورت شاعر با نگاهی عاطفی، به مسائل درونی خود رنگ فلسفی و جامعه شناختی می دهد.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
160
اشعار عاشقانه در ادبیات ما سه نوع است یا با معشوقی زمینی مواجهیم (مثلاً در غزل عاشقانه یا لفظی مانند غزل سعدی) یا با معشوق آسمانی (مثلاً در غزل عارفانه یا معنوی مانند برخی از غزلیات مولانا) و یا با معشوقی که گاهی زمینی است و گاهی آسمانی.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
161
زن مطرح در شعر غنایی در اصل یک ایزد – بانو است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
162
در ادب غنایی پیشرفته (ادب عرفانی) با معشوقی خیالی و اساطیری مواجهیم که در واقع زمنی و دست یافتنی نیست.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
163
از آنجا که غزل فارسی در سبک عراقی است. زبان ادب غنایی ما پر از صناعات بدیعی و تشبیه و استعاره و مجاز است، لغات نسبت به سبک خراسانی نرم تر و تراش خورده تر است، درصد لغات عربی زیادتر است.
احمدعلی جعفری عضو هیات علمی دانشگاه
164