پاورپوینت اعتبار نهج البلاغه


اعتبار نهج البلاغه

روشهای اعتبار سنجی
الف) سبک شناسی
ب) مصدر شناسی
ج) مولف شناسی

الف) سبک شناسی
سعدی: خدا کشتی آنجا که خواهد برد
وگر ناخدا جامه بر تن درد
فردوسی: برد کشتی آنجا که خواهد خدای
وگر جامه بر تن درد ناخدای

1ـ ابن خشاب (567 ق)
«… قال [مصدق بن شبیب] فقلت له ان کثیرا من الناس یقولون انها من کلام الرضی فقال: انّى للرضی و لغیر الرضی هذا النفس و هذا الاسلوب قد وقفنا على رسائل الرضی و عرفنا طریقته و فنه فی الکلام المنثور و ما یقع مع هذا الکلام فی خل و لا خمر.
(شرح نهج البلاغه، ج1، ص205)

2ـ ابن ابی الحدید (656 ق):
لا یخلو اما ان یکون کل نهج البلاغه مصنوعا منحولا او بعضه و الاول باطل بالضروره لانا نعلم بالتواتر صحه اسناد بعضه الى امیر المومنین و قد نقل المحدثون کلهم او جلّهم و المورخون، کثیرا منه و لیسوا من الشیعه لینسبوا الى غرض فی ذلک و الثانی یدل على ما قلناه لان من قد انس بالکلام و الخطابه و شدا طرفا من علم البیان و صار له ذوق فی هذا الباب لا بدّ ان یفرق بین الکلام الرکیک و الفصیح و بین الفصیح و الافصح و بین الاصیل و المولد…

… الا ترى انا مع معرفتنا بالشعر و نقده لو تصفحنا دیوان ابی تمام فوجدناه قد کتب فی اثنائه قصائد او قصیده واحده لغیره لعرفنا بالذوق مباینتها لشعر ابی تمام و نفسه و طریقته و مذهبه فی القریض… و انت اذا تاملت نهج البلاغه وجدته ماءً واحدا و نفساً واحدا و اسلوبا واحدا کالجسم البسیط الذی لیس بعضٌ من ابعاضه مخالفاً لباقی الابعاض فی الماهیه… و لو کان بعض نهج البلاغه منحولا و بعضه صحیحا لم یکن ذالک کذالک (شرح نهج البلاغه، ج10، ص128)
و نیز ر.ک: ذیل خطبه 4 نهج البلاغه: «… لا تناسب فصاحتها فصاحته»

3ـ صلاح الدین صفدى(764 ق):
و الناس یزعمون ان نهج البلاغه من انشائه [الشریف الرضی] سمعت الشیخ الامام العلامه تقی الدین احمد بن تیمیه یقول لیس کذلک بل الذی فیه من کلام علی بن ابی طالب معروف والذی فیه للشریف الرضى معروف…
(الوافى بالوفیات، ج2، ص277)

4ـ ابو عثمان جاحظ(م255)
و فی هذه الخطبه ابقاک اللّه ضروب من العجب… و منها ان هذا المذهب ـ فی تصنیف الناس و فی الاخبار عنهم و عمّا هم علیه من القهر و الاذلال و من التقیه و الخوف ـ اشبه بکلام علی(ع) و بمعانیه و بحاله منه بحال معاویه…
(البیان و التبیین، ج1، ص242)

5ـ ابن خلکان(م681):
هو [محمد بن عمران المرزبانی] اول من جمع دیوان یزید بن معاویه… و قد جمعه من بعده جماعه کثیره و زادوا فیه اشیاء کثیره لیست له و کنت حفظت جمیع دیوان یزید لشده غرامی به وذلک فی سنه ثلاث وثلاثین وستمائه بمدینه دمشق وعرفت صحیحه من المنسوب الیه الذی لیس له، وتتبعته حتى ظفرت بصاحب کل ابیات ولولا خوف التطویل لبینت ذلک.
(وفیات الاعیان، ج4، ص354)

6ـ استاد خلیل هنداوی:
هیچ کتابی را مانند نهج البلاغه پیدا نمی کنی که دارای فصول مختلف و سبکی واحد بوده و از شخص واحدی صادر شده باشد. از این رو تاکید داریم و تکرار می کنیم که نهج البلاغه از یک شخصیت صادر شده و یک نفس در آن دمیده است.
(پرتوی از نهج البلاغه، ص165)

 7. دکتر تیجانی:
…. (آنگاه هدایت شدم، ص43)

ارزیابی:
الف) نقاط قوت
1. فرا زمانی بودن
2. فرا مذهبی بودن
3. خواص پسند بودن
ب) نقاط ضعف
1. در صورت تعیین مولف قابل ارزیابی است (پاسخ دارد)
2. برای مخاطبین خاص (آشنا به زبان) قابل استناد است
3. احتمال تردید در تشخیص سبک وجود دارد (پاسخ دارد)

ب) معیار مصدر شناسی

گزارش مصادر نهج البلاغه
1ـ ابو عثمان جاحظ (255 ق) «مصادر نهج البلاغه، ج1، ص68»
2ـ ابن واضح یعقوبی (292 ق) «مشاکله الناس لزمانهم، 48»
3ـ علی بن حسین مسعودی (346 ق) «مروج الذهب، ج2، ص419»
4ـ ابن شعبه حرانی (قرن 4) «تحف العقول، ص61»

کهن ترین مصادر نهج البلاغه
1ـ زید بن وهب جهنی(84 ق)
2ـ ابو مخنف لوط بن یحیی (157 ق)
3ـ ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (225 ق)
4ـ عبد العزیز بن یحیی الجلودی بصری (332 ق)

مصادر موجود نهج البلاغه
1ـ وقعه صفین، نصر بن مزاحم، (212 ق)
2ـ انساب الاشراف، بلاذری (279 ق)
3ـ تاریخ الامم و الملوک، طبری (310 ق)
4ـ الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (329 ق)
5ـ معانی الاخبار، شیخ صدوق (381 ق)

نمونه مصادر نهج البلاغه:
1ـ ابن میثم بحرانی (679 ق)
و قد وجدتُها [خطبه الشقشقیه] فی موضعین تاریخها قبل مولد الرّضی بمدّه: احدهما انّها مضمّنه کتاب الانصاف لابی جعفر بن قبّه تلمیذ ابی القاسم الکعبی، احد شیوخ المعتزله و کانت وفاتُه قبل مولد الرّضی، الثانی: انّی وجدتُها بنسخه علیها خطّ الوزیر ابی الحسن علی بن محمد بن الفرات و کان وزیر المقتدر بالله و ذالک قبل مولد الرّضی بنیف و ستین سنه
(شرح نهج البلاغه، ج1، ص252)

2ـ سید بن طاوس (664)
شیخ صدوق(م381) خطبه شِقْشِقیّه را در کتاب معانی الاخبار نقل کرده است که تاریخ پایان کتابت آن 331 هجری یعنی 28 سال قبل از میلاد سید رضی بوده است (الطرائف، ص417)

3ـ ابن اعثم کوفی (314 ق)
… فقال علی(ع) : لا حاجه لی فی البیعه فقال له بعض القوم: سبحان الله! لم لا تجیب القوم الى البیعه و قد تعلم ان قتل عثمان کان للّه عزّ و جلّ رضا فقال علی(ع): لیس الامر کما تقولون لقد قتلتموه بلا دیه و لا قود فدعونی و التمسوا غیری لهذا الامر، فانی ارى امرا له وجوه و لا تقوم لها القلوب و لا تثبت علیها العقول (الفتوح، ج2، ص434، خطبه 92)

4ـ محمد بن یعقوب کلینی (329 ق)
عَلِیُّ بْنُ اِبْرَاهِیم عَنْ اَبِیه عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوب عَنْ یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ وَ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع): اَنَّ اَمِیرَ الْمُوْمِنِینَ ع لَمَّا بُویِعَ بَعْدَ مَقْتَلِ عُثْمَانَ صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ خَطَبَ بِخُطْبَهٍ ذَکَرَهَا یَقُولُ فِیهَا اَلَا اِنَّ بَلِیَّتَکُمْ قَدْ عَادَتْ کَهَیْئَتِهَا یَوْمَ بَعَثَ اللَّهُ نَبِیَّهُ وَ الَّذِی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَهً وَ لَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَهً (الکافی، ج1، 360، خطبه 16)

ج) مولف شناسی

شخصیت اجتماعی
1ـ نقیب الطالبیین و نقیب النقباء
سید رضی در 21 سالگی به منصب ناقبت نائل گشت و در 44 سالگی به نقابت علویان در تمام قلمرو اسلامی منصوب گردید. گفته اند کسی به این مقام غیر از امام رضا (ع) نائل نگشته بود.
(علی دوانی، سید رضی، ص72)
2ـ سرپرستی حاجیان
3ـ نظارت بر دیوان مظالم

شخصیت اخلاقی
1ـ عبد الملک ثعالبی (429 ق):
هو ابو الحسن محمد بن الحسین بن موسى… وابتدا یقول الشعر بعد ان جاوز العشر سنین بقلیل و هو الیوم ابدع ابناء الزمان وانجب ساده العراق یتحلى ـ مع مَحتِده الشریف ومفخره المنیف ـ بادب ظاهر وفضل باهر وحظ من جمیع المحاسن وافر… ولو قلت انه اشعر قریش لم ابعد عن الصدق. (یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، ج3، ص155)

2ـ خطیب بغدادی (463 ق):
… و کان من اهل الفضل والادب والعلم. ذکر لی احمد بن عمر بن روح عنه: انه تلقن القرآن بعد ان دخل فی السن فجمع حفظه فی مده یسیره. قال: وصنف کتابا فی معانی القرآن یتعذر وجود مثله وکان شاعرا محسنا. (تاریخ بغداد، ج 2، ص 243)

3ـ ابوالفرج ابن جوزی (597 ق):
… و کان الرضی نقیب الطالبیین ببغداد، حفظ القرآن فی مده یسیره بعد ان جاوز ثلاثین سنه، و عرف من الفقه و الفرائض طرفا قویا، و کان عالما فاضلا و شاعرا مترسلا عفیفا عالی الهمه متدینا.
(تاریخ بغداد، ج 2، ص 243)

شخصیت رجالی
نجاشی
محمد بن الحسین بن موسى… ابو الحسن، الرضی، نقیب العلویین ببغداد، اخو المرتضى، کان شاعرا مبرزا، له کتب… (فهرست)

علامه حلی
محمد بن الحسین الرضی الموسوی نقیب العلویین ببغداد اخو المرتضى کان شاعرا مبرزا فاضلا عالما ورعا عظیم الشان رفیع المنزله. (خلاصه الاقوال)

ابن داود
محمد بن الحسین بن موسى… ابو الحسن الرضی نقیب العلویین ببغداد، اخو سیدنا المرتضى علم الهدى، حاله اشهر من ان یخفى. (رجال)

تفرشی
و امره فی الثقه و الجلاله اشهر من ان یذکر، رضی الله عنه. (نقد الرجال)

نتیجه
1ـ اتهام دروغ و نسبت جعل به سید رضی مردود است.
2ـ نسبت دروغ به سید رضی اعتبار دیگر آثار را زیر سوال می برد
ابن ابی الحدید:
لانا متى فتحنا هذا الباب و سلطنا الشکوک على انفسنا فی هذا النحو، لم نثق بصحه کلام منقول عن رسول الله(ص) ابدا و ساغ لطاعن ان یطعن و یقول هذا الخبر منحول و هذا الکلام مصنوع و کذلک ما نقل عن ابی بکر و عمر من الکلام و الخطب و المواعظ و الادب و غیر ذلک.
(شرح نهج البلاغه، ج10، ص128)

شخصیت علمی
الف) اساتید:
1ـ ادبیات عرب: 1. ابو سعید سیرافی، 2. ابو علی فارسی، 3. ابو الفتح بن جنی، 4. ابن نباته، 5. علی بن عیسی ربعی
2ـ تاریخ و حدیث: 1. ابو عبد الله مرزبانی، 2. هارون بن موسی تلعکبری
3ـ فقه: 1. شیخ مفید، 2. محمد بن موسی خوارزمی

ب) شاگردان:
1. شیخ جعفر دوریستی 2. ابوعبد الله حلوانی 3. احمد بن علی بن قدامه
ج) تالیفات:
1. حقائق التاویل 2. مجازات النبویه 3. خصائص الائمه 4. مجازات القرآن 5. نهج البلاغه

سند شناسی:
و هذا الخبر مطعون فی سنده… و ممّا علّقته عن قاضی القضاه ابی الحسن عبد الجبّار بن احمد، عند بلوغی فی القراءه علیه الى الکلام فی الرویه: «ان من شرط قبول خبر الواحد ان یکون راویه عدلا، و راوی هذا الخبر قیس بن ابی حازم، عن جریر بن عبد اللّه البجلی، و کان منحرفا عن امیر المومنین علیّ(ع) و یقال: انّه کان من الخوارج، و ذلک یقدح فی عدالته، و یوجب تهمته فی روایته‏ … و اقول انا: و من شرط قبول خبر الواحد ایضا ان یعرى الخبر المروی من نکیر السلف، و قد نقل نکیر جماعه من السلف على راوی هذا الخبر…. ‏ (مجازات النبویه، ص62)

نتیجه…
1ـ توانایی و تخصص سید رضی در ادبیات عرب موجب اعتماد به تشخیص و گزینش سخنان امام علی(ع) از سوی وی می گردد

2ـ آگاهی و شناخت سید رضی از دانش حدیث و رجال، موجب اعتماد به نقل و روایت حدیث از سوی وی می گردد