اصول تعمیرات و نگهداری دستگاه های رادیولوژی
فصل اول: مولد اشعه ایکس و اجزاء سیستم
1-1- تولید اشعه ایکس
2-1- اجزاء اصلی و خصوصیات لامپ
فیلامان
کاتد
آند (ثابت یا دوار)
محفظه شیشه ای
فیلتراسیون
کنترل گرما
کنترل تفکیک پذیری یا قدرت تفکیک
خصوصیات تیوب اشعه ایکس با کنترل گرید
3-1- محافظت از لامپ اشعه ایکس
محافظت در مقابل آسیبهای حرارتی
آماده سازی اولیه لامپ
محافظت در مقابل آسیبهای الکتریکی
حفاظت از فیلامان/ حفاظت از آند
4-1- ظرفیت حرارتی تیوب
نمودار خنک شدن تیوب
منحنی انبارش حرارتی تیوب
5-1- ژنراتور اشعه ایکس
ژنراتورهای ولتاژ بالا
قدرت یک ژنراتور ولتاژ بالا
ترانسفورماتور ولتاژ بالا
یکسو کردن
ترانسفورماتورهای سه فاز
سه فاز یکسو شده تمام موج شش پالسی
سه فاز یکسو شده تمام موج دوازده پالسی
ژنراتورهای فرکانس بالا
کاتد نشاندهنده دو فیلامان و فنجان فوکوس کننده
آند دوار و طریقه قرار گرفتن فیلامان در روبروی هدف
محفظه شیشه ای لامپ اشعه ایکس
کنترل تفکیک پذیری فضایی یا وضوح تصویر
در صورت امکان استفاده از لکه کانونی کوچک
استفاده از آند دوار بجای ثابت
زاویه دار کردن آند
افزایش FFD هنگام پرتونگاری
خصوصیات تیوب اشعه ایکس با کنترل گرید
تغییرات خطوط هم پتانسیل (مقادیر نسبی 0 تا 7 ولت) و نحوه متمرکز شدن شعاع الکترونی
محافظت از لامپ اشعه ایکس
محافظت در مقابل آسیبهای حرارتی
نگهداشتن تولید گرما در حداقل مقدار ممکن
کار کردن در حدود منحنی مشخصه لامپ (مطابق با منحنی حرارتی)
اطمینان از اینکه تابش اضافی، در اکسپوژرهای پشت سر هم، انجام پذیر است.
رعایت فاصله زمانی بین دو تابش متوالی
کار نکردن در ولتاژهای بسیار پایین
قرار ندادن تیوب در حالت "آماده" برای مدت زیاد Exposure Ready
آماده سازی اولیه لامپ (گرم کردن تیوب)
محافظت از لامپ اشعه ایکس
آماده سازی اولیه لامپ
وقتی که لامپ برای مدت طولانی (بیشتر از یک ماه) استفاده نشده باشد یا هنگام نصب آن، باید تعداد زیادی اکسپوز با فاصله زمانی یک دقیقه انجام شود و در هر کدام با زمان 1/0 ثانیه، ولتاژ و mA را از کمترین مقدار به تدریج (مثلاً 10 تا kV20) افزایش یابد .
محافظت در مقابل آسیبهای الکتریکی
بــازبـیـنـی وضـعـیـت کابل های فشار قوی و اطمینان از سلامت آنها.
شستشوی کامل سر کابل ها با الکل.
تمیزکاری دقیق و اطمینان از سلامت پینها و عایق سر کابل.
گریس کاری در هر دوره 6 ماهه Pin
برای جلوگیری از ایجاد جرقه هنگام جازدن سر کابل های ولتاژ بالا، هم در طرف تیوب و هم در طرف ژنراتور، میبایست آنها را با ماده عایق خاصی مثل گریس سیلیکون پوشاند تا فضای خالی بین اتصالات را پر کند و سپس آنها را در جای خود محکم نمود.
حفاظت از فیلامان
به منظور سرعت بخشیدن (کوتاه کردن زمان) در افزایش دمای فیلامان برای هر تابشی، از یک مدار بوستر استفاده می شود تا فیلامان را همواره در دمای پایینی نگاه دارد (جهت جلوگیری از تبخیر زیاد تنگستن).
با کاربرد متداول لامپ، تبخیر تنگستن موجب می شود که لایه نازک تنگستن روی سطح محفظه شیشه ای رسوب نماید(آینه ای شدن).
بمنظور جلوگیری از رسوب تنگستن، شدت پرتو باید حتی الامکان پایین باشد و مدت زمانی که فیلامان در دمای بالا نگه داشته می شود باید کاهش یابد
حفاظت از آند
1- ذوب شدن آند ممکن است بدلیل اعمال گرمای بیش از حد مجاز روی دهد. اعمال ولتاژ، جریان و زمان همیشه باید در محدوده منحنی های حرارتی و تحمل حرارتی تیوب صورت پذیرد.
2- ترک خوردن آند بدلیل اعمال شرایط تولید اشعه بالا در زمان سرد بودن آن ممکن است اتفاق بیفتد. در ابتدای روز و قبل از کار کردن در شرایط تولید اشعه بالا، باید اکسپوژرهای کم توان صورت پذیرد.
3- خوردگی و تموج در سطح آند، بدلیل تابشهای متوالی با فاصله زمانی کم و لذا افزایش بیش از حد دمای آند نیز ممکن است صورت پذیرد. بنابراین فواصل زمانی کافی بین اکسپوژرها باید رعایت گردد.
4- لرزش افتادن و یا لنگی روتور و تولید صدا هنگام چرخش و حتی قفل شدن آن بدلیل گرم شدن بیش از حد یاطاقان یا بلبرینگها، دور از انتظار نیست.
جهت حفاظت از آند:
گرم کردن آند قبل از شروع به کار.
اطمینان از چرخش آند با تمام سرعت آن، پیش از تابش.
خودداری از انجام تابش، هنگامی که آند نمی تواند بچرخد.
ظرفیت حرارتی تیوب
نمودار خنک شدن تیوب
مشخصات خنک شده هر تیوب در منحنی خنک شدن پس از تابش های متوالی
منحنی انبارش حرارتی تیوب
ژنراتور اشعه ایکس
ژنراتور اشعه ایکس، به منظور تولید انرژی 4 وظیفه زیر را به عهده دارد:
ولتاژ بالا (kV) برای لامپ اشعه ایکس
ولتاژ پایین برای فیلامان
ولتاژ متغییر برای هردو فیلامان و لامپ
ولتاژ یکسو شده برای لامپ
ژنراتورهای ولتاژ بالا
عایق باشد.
از بروز جرقه الکتریکی بین قسمتهای مختلف جلوگیری کند (ضد شوک باشد).
لبریز از روغن باشد و هواگیری شود.
ژنراتور باید برای یکسوسازی با استفاده از دیود طراحی گردد.
طراحی با استفاده از خازنها به منظور اولاً، نرم کردن شکل موج ولتاژ (وقتی با لامپ موازی قرار می گیرد) و ثانیاً، ذخیره شارژ تا ولتاژ ماکزیمم لازم برای تهیه انرژی کافی نیز ضروری است
دیاگرام یک ترانسفورماتور تک فاز (سمت راست) و یک ترانسفورماتور سه فاز (سمت چپ).
یکسو کردن
مدار یکسو کننده تمام موج تکفاز
ترانسفورماتورهای سه فاز شش پالسی
طرح یک ژنراتورسه فاز ولتاژ بالای شش پالسی یکسوشده. (در این طرح مدار ثانویه دارای دو سیم بندی، یکی ستاره ای است)
سه فاز یکسو شده تمام موج دوازده پالسی
طرح یک ژنراتورسه فاز ولتاژ بالای دوازده پالسی یکسوشده. (در این طرح مدار ثانویه دارای دو سیم بندی، یکی ستاره و دیگری مثلث است)
شکل موجهای حاصل از خروجی یکسوکننده های تمام موج: الف) دو پالسی، ب) شش پالسی، ج) دوازده پالسی د) فرکانس بالا
ژنراتورهای فرکانس بالا