به نام خدا
موضوع ارائه: ارگونومی و خودرو
مقدمه: اگر به محصولات و کالاهایی که در محیط زندگیتان وجود دارد خوب بنگرید، متوجه خواهید شد که بیشتر این محصولات در واقع برای کمک به انسان و راحت تر و سریع تر انجام دادن وظایف روزانه شان پدید آمده اند. از آن جایی که در بیشتر این موارد، این انسان است که از این وسایل و ابزارها استفاده می کند بنابراین طراحان و مهندسین باید برای اطمینان یافتن از راحتی، ایمنی، کارایی و سلامت استفاده از این کالاها حتما توانایی ها و محدودیت های فیزیکی و بدنی انسان را در طراحی و ساخت وسایل در نظر بگیرند.
امروزه روند رو به رشد تصادفها در راه ها و تلفات وخسارتهای ناشی از این گونه حوادث باعث ضایع شدن و اتلاف سرمایه های کشور می شوند بنابراین سرمایه گذاری صحیح و شناخت هریک از عوامل سه گانه تصادف راه ،راننده، وسیله نقلیه بررسی اصولی مشکلات این عوامل و بیان راه حلهای کاربردی می تواند تا حدزیادی از بروز این گونه حوادث بکاهد یکی از معضلات اساسی تصادفات وسایل نقلیه هستند به نحوی که معمولا فاقد شرایط لازم طراحی عملکردی و کنترلی هستند بصورت عامل حادثه آور درآمده اند. برای این منظور به معرفی پارامترهای دخیل در طراحی خودروها می پردازیم از مهمترین نتایج تحقیق این است که با طراحی مناسب خودروها نرخ تصادفها با نسبتی کاهش می یابد. بنابراین طراحان و مهندسین باید برای اطمینان یافتن از راحتی ،ایمنی ،کارایی و سلامت استفاده از این وسایل بایستی توانایی ها و محدودیت های فیزیکی و بدنی انسان را در طراحی و ساخت وسایل درنظر بگیرند اگر به اتومبیل از دیدگاه یک ایستگاه کاری که درآن راننده باید برای هدایت و کنترل خودرو کارها و عملیات مختلفی را همچون خواندن عقربه ها و … انجام دهد نگاه کنیم درک خواهیم کرد که برای ایمنی و راحتی راننده و تامین جانی سرنشینان خودرو چه بسیار نکات ظریف و دقیق و حساس ارگونومیکی درخودرو باید رعایت شود.
ارگونومی وصنایع خودرو: واژه ارگونومی یک کلمه یونانی و به معنای قانون کار است. در واقع وظیفه این ویژگی، انطباق دادن و هماهنگ کردن ابزارها و وسایلی که افراد به مدت طولانی از آن استفاده می کنند با بدن انسان است. ناگفته نماند که فقدان این آپشن به خصوص در صندلی محل کار یا اتومبیل، سلامت بدن و ستون فقرات اشخاص را به خطر می اندازد. شاید در گذشته به رعایت ارگونومی ماشین، توجه چندانی نمی شد؛ اما امروزه، رعایت اصول این دانش، بسیار مهم است و در اولویت خودروسازان و همچنین خریداران قرار دارد. رعایت ارگونومی اتومبیل توسط شرکت سازنده آسایش، سلامتی و حتی امنیت را برای تک تک سرنشینان آن به خصوص در مسیرهای طولانی فراهم می کند. ارگونومی دو هدف مهم دارد: – هدف اول افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت های دیگر است. افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این مقوله می گنجند. – هدف دوم تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است.
اهدافی که بارعایت ارگونومی درخودرو ایجاد میشود: افزایش درصد رضایت مشاغل وابسته به خودرو کاهش خستگی افراد و افزایش آسایش آن ها افزایش میزان توان رانندگی توسط افراد آسان سازی استفاده از وسیله نقلیه کاهش درصد خطای راننده و آمار تصادفات افزایش ایمنی سرنشینان ماشین کسب رضایت خریدارن محصول بهبود کیفیت زندگی افراد افزایش میزان بهره وری اگر به خودرو از دیدگاه یک ایستگاه کاری نگاه کنیم، به خوبی درک خواهیم کرد که برای راحتی و ایمنی راننده و تامین جانی سرنشینان و حتی عابران پیاده، دوچرخه سواران و … چه نکات دقیق و حساس ارگونومیکی باید در خودرو رعایت شوند.
آنتروپومتری: آنتروپومتری به علم اندازه گیری قسمت های مختلف بدن گفته می شود مردم سنجی، انسان سنجی یا آنتروپومتری به اندازه گیری بخش های گوناگون بدن انسان به منظور شناسایی تفاوت ها و دسته بندی های فیزیکی مردمان گفته می شود..امروزه کاربرد مردم سنجی در زمینه های طراحی صنعتی،خودرو، طراحی پوشاک، ارگونومی و معماری است. طراحی از دیدگاه آنتروپومتری (Anthropometry) شامل انطباق و هماهنگی ابعاد و اندازه های بدن با ابعاد و اندازه های محل کار یا ابزار و وسیله مورد استفاده است. آنتروپومتری بخشی از دانش ارگونومی و شاخه ای از «فیزیکال آنتروپومتری» (Physical Anthropometry) است که موضوع آن سنجش و اندازه گیری ابعاد و اندازه های ظاهری قسمتهای مختلف بدن انسان است. این دانش با اندازه گیری و ارائه اندازه های مختلف بدن(مانند طول دست و پا، عرض شانه و کتفها و …) و تعیین محدوده حرکت آنها به طراح کمک می کند تا از هر جهت یک طرح مناسب ارائه دهد. چون دانستن ابعاد و اندازه های اعضای مختلف بدن برای طراحی ارگونومیکی بسیاری از وسایل زندگی، از جمله خودرو که در این چند دهه اخیر انسان ها ساعات زیادی را درون آن می گذرانند، ضروری است.
کاربرد آنتروپومتری در طراحی خودرو: به طور کلی، آنتروپومتری در دو زمینه کاربرد دارد، اوّل برای تطبیق و تناسب ماشین آلات با انسان در جهت راحتی و افزایش راندمان کاربرد و دیگری در جهت استانداردسازی وسایل و تجهیزات مورد استفاده برای یک فرد یا کل جامعه. در این زمینه علاوه بر ابعاد بدن، باید سایر فاکتورهای مربوط به انسان از قبیل سن، جنس، نژاد، ساختار بدنی، نوع شغل، وضعیت سلامتی، وضعیت بدن و زمان استفاده(ابتدای روز، پایان روز) از خودرو مد نظر قرار گیرند. همچنین باید جنس و نوع وسایل مورد استفاده در خودرو و میزان تحمل تنش و فشار آنها نیز مورد توجه کارشناسان ارگونومی قرار گیرند. البته مهمترین این عوامل، سن، جنس و تفاوتهای نژادی می باشند.
برای شناسایی موضوع های مهم مورد استفاده در خودرو به فعالیتهای اجرایی که در داخل خودروی سواری انجام می شود توجه می کنیم. این فعالیتها عمدتا شامل مواردی همچون ورود ( خروج ) مناسب به ( از ) وسیله نقلیه، نشستن، هدایت و کنترل مناسب خودرو، دید مناسب به بیرون و درون، رفاه، ایمنی و … می شود. قبل از بیان ویژگی های خودرو به طراحی فضای داخلی و اندازه های آن میپردازیم:
●طراحی فضای داخلی و اندازه های آن به منظور طراحی یک خودرو ابتدا باید مشخص کرد که این وسیله نقلیه برای چه منظور طراحی می شود و چه اهداف و انتظاراتی را باید برآورده کند. به عبارت دیگر اول باید دید که چه نوع خودرویی و برای چه کاری قرار است طراحی شود زیرا پارامترهای طراحی انواع خودروها با هم تفاوت دارد. مثلا طراحی خودروی چهار نفره لوکس سدان با یک وانت، رودستر یا خودروی شاسی بلند (مانند پاترول ) فرق می کند و بر حسب مورد مسایل جداگانه ای را برای طراحی هر کدام باید در نظر گرفت . پس از مشخص شدن نوع خودرو باید بررسی کرد که خودرو برای چه بازار، کشور و مردمی و با چه خصوصیات و ویژگی هایی در نظر گرفته شده است؛ چه رقبایی و با چه مشخصاتی در بازار وجود دارند و …. پس از تعیین خط مشی های موجود و بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل موثر در طراحی و سنجش شرایط و امکانات موجود طراحی صورت می گیرد.
ارکان اصلی ابعاد خودرو – ارتفاع خودرو – فاصله عرضی بین مرکز دو تایر جلو – فاصله عرضی بین مرکز دو تایر عقب – عرض خودرو – فاصله طول بین مرکز دو تایر جلو و عقب – طول کلی خودرو – حداکثر فاصله غربیلک فرمان تا مرکز تکیه گاه صندلی راننده – ارتفاع سقف تا مرکز صندلی جلو – حداقل فاصله صندلی جلو و عقب – ارتفاع سقف تا مرکز صندلی عقب – فاصله بین دستگیره های درب جلو – فاصله بین درب های جلو – فاصله بین دستگیره های درب عقب – عرض داخلی خودرو در قسمت عقب – حداقل فاصله صندلی جلو و عقب.
مثلا اگر بخواهیم برای مردم کشورمان یک خودروی کاملا ملی طراحی کنیم باید عواملی نظیر : – متوسط تعداد افراد خانواده. – متوسط درآمد خانواده – نوع نیاز و استفاده از خودرو – تعداد مسافرت های در طول سال – اندازه های بدنی افراد جامعه – عادت ها و ویژگی های سنتی و اخلاقی جامعه – وضعیت ترافیکی خیابان ها و جاده ها و غیره را حتما در نظر بگیریم و سپس اقدام به طراحی کنیم. پس از آماده شدن چندین شکل و طرح ظاهری و به تصویب رسیدن یکی از آنها، ابعاد کلی اتومبیل با توجه به عوامل فنی، انسانی، نیاز بازار و چند عامل دیگر در آن دخالت داده می شود و در این مرحله است که امکان اقدامات اصلاحی و تعدیل کننده وجود دارد. البته عکس این عمل نیز ممکن است و گاهی شکل و طرح خودرو بر اساس ابعاد و اندازه ها طرح می شود.
از این دسته ابعاد یک سری مانند فاصله بین دو محور چرخ عقب و جلو به وسیله پارامترها و عوامل فنی و دسته دیگر به وسیله مطالعات آنتروپومتریکی، ملاحظات ایمنی و استراتژی های خاص خود کارخانه سازنده تعیین می شوند.
مثلا اگر قرار باشد کارخانه مرسدس بنز خودرویی را برای بازار آمریکا در نظر بگیرد از جداول آنتروپومتری مربوط به همان کشور برای طراحی استفاده می کند و به همین دلیل است که بنز سفارش آمریکا مثلا با بنزی که قرار است به ژاپن یا آفریقا صادر شود فرق می کند. البته لازم به ذکر است این اندازه ها را هنگام استفاده تا حدی تعدیل می کنند تا نیاز چندانی به انجام تغییرات عمده برای صادرات به کشورهای مختلف وجود نداشته باشد. جداول فوق هر چند سال یک بار ( معمولا هر دهه) باید مورد تجدید نظر و باز بینی قرار گیرند زیرا قد و جثه افراد در کشورهای مختلف به خاطر تاثیر عوامل مختلف به مرور زمان تغییر می کند. مثلا طی چند سال گذشته ژاپنی ها به علت بهداشت و تغذیه مناسب بلند قدتر شده اند همچنین بر اساس مطالعات انجام شده توسط کارخانجات داخلی تولیدکننده کفش، پای ایرانی ها به طور متوسط نسبت به گذشته دو شماره بزرگتر شده است!
جداول آنتروپومتری:
در کارخانجات خودروسازی از جداول آنتروپومتری که قبلا به وسیله محاسبات آماری و مطالعات آناتومی تعیین شده اند استفاده می شود. در این جداول تمامی اندازه های مورد نیاز برای طراحی فضای داخلی (از قبیل صندلی ها، پدال ها، داشبورد، فضای خالی جلوی پای سرنشینان) و نیز اطلاعاتی مانند عرض کف پاها (برای طراحی پدال ها)، طول پا، عرض کتف ها و شانه ها، طول زانو و … مربوط به اندازه های مردم کشورهای مختلف دنیا وجود دارد. مبنای کار، یک جدول آنتروپوتری است که طبق محاسبات آماری و آناتومی بدن انسان، مشخص و به خودروسازان اعلام شده است. تمام سایزهای استاندارد جهت طراحی داخل ماشین مثل ابعاد صندلی ها و فاصله استاندارد بین آن ها، پدال و حتی داشبورد در قالب جدول مذکور به سازندگان ابلاغ می شود. همچنین اطلاعاتی مثل ابعاد کف پا، طول پا، شانه، زانو و … متناسب با استاندارد هر کشوری به صورت جداگانه تعیین می شود. بنابراین ساخت یک خودرو برای کشورهای مختلف می تواند، متناسب با جدول آنتروپوتری متغیر شود.
ویژگی های خودروی سواری را در چهار موضوع تشریح می کنیم: ۱. صندلی ها ۲. کنترل ها ۳. نمایشگرها ۴. برخی ویژگی های خاص
ویژگی های خودرو
●صندلی راننده توصیه شده است که جایگاه راننده حتما از محل نشستن سایر سرنشینان جدا باشد. با توجه به تفاوت مشخصات کارکردی راننده با سایر سرنشینان، اختصاص جایگاه مخصوص به راننده باعث می شود اشخاصشی که به عنوان راننده در خودرو حضور پیدا می کنند و دارای ابعاد و اندازه های فیزیکی متفاوتی هستند، براحتی بتوانند صندلی خودشان را جهت دسترسی مناسب و موثر روی کنترل ها و دیدن نمایشگرها تنظیم کنند. مرسوم است که در طراحی خودروهای سواری، صندلی عقب را به طور یکپارچه و غیر قابل تنظیم (با ابعاد و مشخصاتی که درصد رفاه بیشتری از استفاده کنندگان را تامین کند) و دو صندلی جلو (صندلی راننده و صندلی بغل دست راننده) را به طور مستقل و با فاصله افقی و زاویه پشتی قابل تنظیم در نظر می گیرند. سطح تماس پشتی صندلی با پشت راننده باید کامل شود (انحناهای پشتی متناظر با انحناهای کمر راننده باشد ) تا با ایجاد اصطکاک مناسب، در هنگام چرخش خودرو مشکلی برای راننده پیش نیاید و همچنین خستگی کمر او نیز به علت عدم انجام کار استاتیکی کمتر شود. در مورد پشتی صندلی، عرض و ارتفاع و شیب و نیز عرض و ارتفاع و شعاع انحنای برآمدگی آن شش عامل مهم هستند. فضای داخلی خودروی پورشه پانامرا، یکی از اصولی ترین موارد طراحی ارگونومیک اتاق خودرو می باشد که در ردیف جلو، دسترسی مناسب به کنسول وسط وادوات کنترلی و همچنین دید مناسب را ارائه نموده و در ردیف عقب، ارتفاع مناسب صندلیها وضعیت مناسب نشستن را برای سرنشینان عقب فراهم می نماید.
طراحی فضای سرنشینان به هنگام طراحی فضای سرنشین بهتر است که اندازه های بدن یک سرنشین نسبتا درشت هیکل و قد بلند در نظر گرفته شود و فضای صندلی عقب، برای خودروهای سواری باید برای دو یا سه نفر طراحی گردد. همچنین فضای بین ردیفهای صندلی جلو و عقب باید به گونه ای پیش بینی شود تا در هنگامی که صندلی جلو تا حد امکان عقب آمده باشد، باز هم سرنشینان ردیف عقب راحت باشد. البته بسیاری از خودروهای کوپه و اسپرت با مشکل کمبود فضای پای کافی برای سرنشینان عقبی مواجه هستند.
کنترل ها
ابزاری هستند که نقش هدایت سیستم را به استناد اطلاعاتی که از نمایشگرها و سیستم های خبره یا خود انسان دریافت می کنند بر عهده دارند. وظیفه اصلی یک کنترل در یک سیستم انسان و ماشین،ارسال اطلاعات و دستورهای کنترلی به تعداد وسیله، مکانیزم یا سیستم است.
وجود کنترل های مناسب، راننده خودرو را در هدایت و کنترل بهتر وسیله نقلیه خود و پیشگیری از کار افتادگی آن کمک می کند. یک طراح خودرو با دید ارگونومیکی هنگامی می تواند یک نوع کنترل مناسب را طراحی کند که قبلا نیازهای مصرف کننده آن را به دقت شناخته باشد. نوع اطلاعاتی که می توان به وسیله کنترل ها جا به جا کرد،یا گسسته اند ( یعنی در قالب حالات خاموش یا روشن، کم یا متوسط یا زیاد، وضعیت ۱ یا ۲ یا ۳ و امثالهم قرار می گیرند )؛ و یا پیوسته (یعنی در قالب یک دامنه مشخص مانند سرعت از ۰ تا ۱۲۰ کیلومتر در ساعت قرار می گیرند ).
در طراحی کنترل ها علاوه بر ملاحظات فنی مانند جنس و استحکام، عموما عوامل زیر که از نظر ارگونومیکی مهم هستند در نظر گرفته می شوند :
شکل: از نظر امکان دید و یا لمس مناسب کنترل جهت شناسایی، داشتن درجه بندی یا شاخص جهت سهولت یادگیری طرز کار و …
حالت: از نظر صاف بودن، شیار دار بودن، آج دار بودن و …..
اندازه: از نظر قابل تشخیص بودن و رعایت فاصله استقرار کنترل ها و…
موقعیت: از نظر سهولت دید و شناسایی و دسترسی به کنترل و…
نحوه عملکرد: از نظر نیاز به کشش، فشار، چرخش و…
رنگ: از نظر معنی دار بودن رنگ، تشخیص و تمایز بهتر، انتقال سریع و دقیق و مناسب اطلاعات.
بر چسب: از نظر محل چسباندن، نوع شکل و علایم و نوشته ها و … (وجود بر چسب جهت عمومی کردن شناسایی کنترل ها مفید است.)
نسبت پاسخ یا واکنش: نسبت میزان حرکت و تغییر مکان وسیله کنترلی به میزان پاسخ و حرکت سیستم است و با C/R نشان داده می شود.
مقاومت: یک واکنش اطلاعاتی است که باعث احساس راننده از عملکرد وسیله کنترلی می شود.
فضای مرده: مقدار فضای خالی و بی مصرف مانند فضای خالی بین کنترل ها است .
لقی: حداکثر میزان حرکتی است که هر گاه وسیله کنترلی در آن دامنه حرکت کند، هیچ تغییری در سیستم کنترلی بوجود نمی آید (شبیه به خلاصی ماشه در تفنگ)
میدان های دسترسی
اگر چه اندازه های بدن در حالت ساکن که از استخراج اطلاعات آنتروپومتری استاتیک به دست می آید برای طراحی ها بسیار ضروری و مفید هستند، ولی به علت این که هر شخص به غیر از مواقع خواب اکثرا در حال تحرک می باشد جوابگوی نیازهای اطلاعاتی یک طراحی مطلوب از محل کار و وسایل و تجهیزات و ابزار کار نمی باشند و بایستی اندازه های بدن در حال حرکت نیز در نظر گرفته شوند. اندازه های بدن در حال حرکت که از استخراج اطلاعات آنتروپومتری دینامیک بدست می آید، در طراحی فضاهای کاری در داخل خودرو نیز کاربرد زیادی دارند که مهم ترین آنها میدان های دسترسی دست ها و رسیدن پاها و میدان دید چشم انسان است.
توصیه می کنند استفاده از حلقه هایی که جهت تزیین فرمان به صورت آج خورده ساخته می شوند، و نیز از دندانه دار ساختن غربیلک فرمان پرهیز گردد؛ چون باعث مزاحمت در گرفتن غربیلک توسط راننده می شوند
فرمان خودرو
فرمان خودرو که وسیله تغییر مسیر حرکت آن است، به لحاظ مدت زمان زیادی که راننده با آن کار می کند و همچنین حساسیت وظیفه کار کردی آن، از مهمترین کنترل ها در خودرو است. طراحی نامناسب فرمان باعث خستگی زودرس راننده می شود و در نتیجه موجب می گردد که احتمال بروز خطرات ناشی از رانندگی هم بالا رود. در طراحی فرمان خودرو، عواملی مانند شکل، جنس، قطر طوقه یا غربیلک، محل اتصال اجزاء، بخش هایی که روی آن نصب می شوند، امکان حرکت های تنظیمی ( در طول محور ) فرمان، قطر قطع غربیلک فرمان، شکل سطح مقطع و حالت رویه خارجی غربیلک، زاویه صفحه ای که فرمان در آن قرار می گیرد و … مهم هستند.
توصیه می کنند استفاده از حلقه هایی که جهت تزیین فرمان به صورت آج خورده ساخته می شوند، و نیز از دندانه دار ساختن غربیلک فرمان پرهیز گردد؛ چون باعث مزاحمت در گرفتن غربیلک توسط راننده می شوند؛ در عوض غربیلک فرمان به گونه ای ساخته می شود که شکل سطح مقطع آن متناسب با انگشتان دست باشد تا انگشتان دو دست به صورت راحت روی قطر داخلی غربیلک قرار گیرند و تماس و اصطکاک لازم بین دست ها و غربیلک فرمان نیز تامین گردد.
اهرم تعویض دنده در خودرو
در خودروهای سواری معمولی که سیستم جعبه دنده (Gear Box ) آنها اتوماتیک نیست، برای تعویض دنده به منظور افزایش یا کاهش قدرت موتور با توجه به سرعت های متغیر مورد نیاز در شرایط مختلف رانندگی و یا به منظور تغییر جهت راستای حرکت از جلو به عقب یا برعکس، از نیروی دست استفاده می شود. البته در خودروهای دنده اتوماتیک نیز به منظور تغییر دادن حالت (دنده عقب و پارکینگ و … ) دسته دنده مورد نیاز است. برای موثر واقع شدن اهرم تعویض دنده در کاربرد، باید بین موقعیت های متناظر با حالات مختلف انتخاب، فضای مناسبی وجود داشته باشد تا راننده هنگام تعویض جایگاه محور، آن را احساس کند؛ بدین ترتیب راننده می تواند جایگاه جدید خود را از جایگاه مجاور و قبلی اش براساس احساس خود تمیز دهد.
پدال ها در خودرو
پدال ها در خودرو کنترل هایی هستند که جهت افزایش و کاهش سرعت خودرو در طول مدت رانندگی در جاده ها، اتوبان ها، سر پیچ، چهارراه ها و … به کار می روند. کار با پدال ها ماهیچه های عضلانی زیادی را درگیر می کند و صرف انرژی زیادی را موجب می شود؛ لذا باید تعداد آنها در حداقل نگه داشته شود و در طراحی و ساختشان نیز در نظر داشت که میزان نیرو و انرژی لازم برای کار کردن مناسب با آنها، با انسان تطابق داشته باشد.
نمایشگرها
نمایشگرها در خودرو وسایلی برای رساندن اطلاعات به راننده جهت آگاهی دادن به او از وضعیت سیستم های خودرو هستند. به طور کلی نمی توان و نباید هم از راننده انتظار داشت که در تمام طول مدت رانندگی، آماده و گوش به زنگ تغییرات در سیستم های خودرو باشد. بنابراین نمایشگرها باید به گونه ای باشند که به سریع ترین، آسان ترین و مطمئن ترین شیوه ممکن اطلاعات را به راننده برسانند. ممکن است نمایشگرها به گونه ای باشند و یا اطلاعات به نحوی به راننده انتقال یابد که تغییر در همان لحظه ای که اتفاق می افتد از چشم شخص دور بماند؛ لذا طراحی و استقرار دهی تجهیزات نمایش دهنده در داخل خودرو باید به شکلی باشد که احتمال این که تغییرات از چشم شخص ( راننده ) دور بماند به حداقل رسانده شود.
مشخصات و مختصات نمایشگرها ( رنگ، اندازه، محل نصب، ارتباط با کنترل ها و … ) از جمله نکات مهم در مبحث نمایشگرها هستند. در نمایشگرها باید رنگ هایی به کار روند که شرایط تشخیص مناسب و انتقال سریع و دقیق اطلاعات به راننده را بیشتر فراهم می آورند؛ لذا باید از رنگ های معنی دار و استاندارد استفاده شوند رنگ های استاندارد برای صنایع مختلف، خاصه صنایع هوایی را می توان به فرم ذیل طبقه بندی کرد :
سبز : برای حالت عادی
زرد : برای وضعیت اخطار
قرمز : برای وضعیت خطر
به دلیل محدودیت حرکت داینامیک در هنگام رانندگی، طرز قرار گیری بدن هنگام رانندگی بسیار مهم است، در غیر این صورت فرد دچار کمردرد و بیماری های ستون فقرات از جمله فتق دیسک کمر می شود.
میزان ابتلا به بیماری های اسکلتی عضلانی در میان رانندگان حتی از کارمندان بانک بیشتر است. مشخص شده است که رانندگان حرفه ای وسایل نقلیه مختلف ریسک بالایی برای ابتلا به سیاتیک تغییر مکان دیسک های بین مهره ای، بیماری های ستون فقرات کمری و کمردردها دارند. بسیاری از فاکتورهای شغلی از قبیل ارتعاش و لرزش تمام بدن، نشستن طولانی مدت، صدمه به کمر و عوامل روانی اجتماعی به عنوان عوامل آسیب به ستون فقرات کمری در نظر گرفته می شوند. پوسچر نامناسب و نشستن های اشتباه هنگام رانندگی ستون فقرات را مورد تهدید قرار می دهد، به این ترتیب که فرد به علت خستگی یا عادت نادرست خود را اندکی به جلو خم می کند. بدین ترتیب کمر حمایت صندلی را از دست می دهد و همچنین سر و گردن فشار بیشتری به تنه وارد می کنند.
فاکتورهای ارگونومیک در رانندگی
ارتفاع صندلی
کفی صندلی
آینه ها
پشتی طبی
شیب پشتی
شیب صندلی
محافظ سر و گردن
فاصله پدال ها
ارتفاع صندلی:
ارتفاع صندلی را برای ایمنی بیشتر و جلوگیری از کمردرد و بیماری های اسکلتی عضلانی باید تنظیم کرد. صندلی را به اندازه ای بالا ببریم که لگن در راستای زانوها قرار بگیرد. هیچگاه با لگن خیلی پایین تر از زانوها رانندگی نکنیم.
صندلی را طوری تنظیم کنیم که بهترین دید را از پنجره اتوموبیل داشته باشیم. به نحوی که می بایست دست کم ۷۶ میلی متر بالای فرمان را ببینیم.
اطمینان حاصل کنیم که برای سر فضای کافی تا سقف ماشین وجود دارد.
اگر دید مناسبی نداریم و هنگام نشستن خیلی پایین هستیم، برای تنظیم ارتفاع صندلی می توان از به نشین های فوم استفاده کرد. به نشین های فوم به کاهش ارتعاش وارد بر بدن نیز کمک می کند. ارتعاشات اتوموبیل خود یکی از دلایل مهم ابتلا به کمردرد و بیماری های اسکلتی عضلانی است.
کفی صندلی:
وقتی می نشینیم به پشتی صندلی تکیه دهیم. بیشتر وزن بدن هنگام نشستن روی ران هاست، بنابراین ران ها باید روی صندلی قرار بگیرند. پشت زانو باید حدود دو تا سه انگشت از جلوی نشیمن گاه صندلی فاصله داشته باشد.
تنظیم زاویه کفی صندلی
صندلی ماشین باید زانوها را کمی پایین تر از باسن قرار دهد. این مهم گردش خون به کمر را افزایش می دهد و باعث کاهش فشار در مهره های کمر می شود و عضلات ران را رها می کند. به این منظور نیز می توان از به نشین استفاده کرد.
پشتی برای خودرو:
طبق استاندارهای OSHپشتی صندلی باید بتواند گودی کمر را پر کند. اگر صندلی ما دارای پشتی طبی نیست، از پشتی طبی استفاده کنید. پشتی طبی با جلوگیری از چرخش لگن به عقب، ستون فقرات را در بهترین وضعیت قرار می دهد و از کمردرد و بیماری های ستون فقرات جلوگیری می کند.
پشتی طبی را در ارتفاع مناسب روی صندلی نصب کنیم، به طوری که برآمدگی آن، داخل گودی کمر قرار بگیرد. با استفاده از پشتی طبی فشار متوازنی را در کل پشت از لگن گرفته تا بالای شانه ها خواهیم داشت.
زاویه پشتی صندلی:
کمترین فشار به کمر زمانی وارد می شود که زاویه صندلی بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ درجه باشد، یعنی مقدار کمی نسبت به راستای عمود شیب داشته باشد. اگر به میزان زیادی پشتی صندلی را بخوابانیم، مجبور به جلو آوردن سر و گردن هستیم. بدین ترتیب رانندگی موجب خستگی عضلانی و درد شانه و گردن و در دراز مدت سبب بی حسی در انگشتان می شود.
نتیجه گیری: امروزه ضوابط ارگونومی بسیار پیش از گذشته به عنوان پیکره اصلی دانشی که روش های پیشرفته و پیچیده تحقیق و مطالعه در مورد طراحی خودرو را ارائه می نماید، مورد توجه واقع شده است. در تایید این موضوع این واقعیت مشخص شده است که در مراکز و صنایع ساخت وسایل نقلیه در سراسر جهان وجود متخصصین ارگونومی در کنار دیگر متخصصان و مهندسان اجتناب ناپذیر شده است. در حال حاضر،اغلب کارخانجات سازنده خودرو،اتومبیل هایی با طراحی مناسب و ارگونومیک تولید می نمایند که سبب شده در بازار داد و ستد،ُاین جنبه ازطراحی به عنوان یک عامل مهم در ایجاد رقابت بین شرکت های سازنده محسوب گردد. با توجه به مطالب پیش گفته شده،طراحی و ساخت وسایل نقلیه،مستلزم استفاده از استانداردها و دستورالعمل های ارگونومیک خودرو میباشد.از طرفی بکارگیری استانداردهای مذکور و متعاقبا طراحی فضای داخلی خودرو به شدت تحت تاثیر پارامترهای ارگونومیک(آنتروپومتریک) جمعیت کاربران قرار دارد،متاسفانه به دلیل فقدان مطالعات و پژوهش های نظام مند در این زمینه در صنایع خودروسازی کشور،به نظر می رسد پایه ریزی و انجام مطالعات هدفمند در جهت تولید و طراحی خودروی ارگونومیک ملی منطبق با معیار های طراحی جهانی و مشخصات آنتروپومتریک کاربران ایرانی کمک شایان توجهی بر تامین ایمنی و سلامتی کاربران و ارتقای مقبولیت خودروهای داخلی نماید.