آموس راپاپورت
پاییز 1393
بی توجهی به کیفیت فضاها
و تمرکز بر کمیت
بازسازی و ترمیم
مناطق جنگ زده و تامین مسکن
برای
آوارگان
جنگ جهانی دوم
و بروز ویرانیهای
گسترده
فضاهای شهری بدون توجه به کیفیت طراحی و اجرا شدند.
حاصل شهرهایی بود که جایی برای تردد پیاده و تجمع و تعامل شهروندان باقی نگذاشته بودند.
بی مکانی، عدم تعلق خاطر به محیط، حس بی هویتی، بی پاسخ ماندن بسیاری از نیازهای روانی مردم منجر شد به یکنواختی کسالت بار، بزهکاری، ناهنجاریهای اجتماعی،مشکلات روانی بسیار که برخی از منتقدین مانند راپاپورت آنرا حاصل عدم توجه به زیر ساخت های فرهنگی جوامع می دانند.
مقدمه
او نظریه پرداز ساختارگرا در علوم فرهنگی است و معتقد است که عامل فرهنگی به ویژه اعتقادات مذهبی مردم اساس نظم دادن به زیستگاه های انسانی بوده است.
بیوگرافی
انسان شناسی
فرهنگ
بیشتر پژوهش های وی در زمینه های فرهنگی و دیگر پژوهش های او نیز در رابطه با رفتارهای محیطی، طراحی شهری، خانه سازی، طراحی بومی و منطقه ای و ساختار زندگی کشورهای در حال توسعه بوده است. راپاپورت کتاب ها و مقالات پرشماری(بیش از 200 مقاله) نوشته است. از کارهای پژوهشی او نیز از گزارش خانه سازی به بانک جهانی (1980) می توان یاد کرد.
از آثارش:
فرم خانه ها و فرهنگ ها(1969)
معنای محیط ساخته شده(1982) (نسخه به روز شده 1990)
تاریخ، پیشینه و نمونه ها در طراحی محیطی(1990)
فرهنگ، معماری و طراحی(نسخه ی فرانسوی و اسپانیایی 2003)
سی و سه مقاله در زمینه ی پژوهش رفتار-محیط
ا بعاد انسانی فرم شهری(1977)
آثار و
پژوهش ها
(تولایی؛86:157
بیوگرافی
دیدگاه ها
وی رفتارهای بشر را دربرگیرنده ی تعامل ها و پیوندها، تاثیر پذیرفته از قوانین، زمینه و موقعیت هایی می داند که پیوسته در ارتباط با اشارات سازنده ی محیط فرد قرار دارند.
گروه های اجتماعی گوناگون، نه تنها اصطلاحات و واژه های ویژه ی خود را دارند، بلکه از دید شمار واژه هایی که استفاده می کنند نیز با هم متفاوت اند زیرا دارای شرایط متمایز اجتماعی و کالبدی هستند و از سلیقه های محیطی متفاوتی برخوردارند.
معنای محیط
محیط در عام ترین شکل خود می تواند به عنوان ابزاری آموزشی انگاشته شود که هنگام درک، به ابزاری ذهنی برای یادآوری رفتار درست تبدیل شود.
نقش محیط در فرهنگ سازی و فرهنگ پذیری
راپاپورت،1384
دیدگاه ها
معنای محیط
نیاز به یادگیری دانش فرهنگی گروه ها
طراحان برای بالا بردن کارایی ارتباط نیاز به داشتن «دانش عملی» دارند زیرا هر فرد ناگزیر است جاگذاری پیام ها را در زمینه ی اجتماعی آن بیاموزد.
راپاپورت محیط را دربرگیرنده ی یک رشته روابط (مناسبات) میان اشیاء و اشیاء، اشیاء و مردم و سرانجام مردم با مردم می داند. این مناسبات منظم بوده و دارای الگو و ساختار مختص به خود است.
دانشپور:1379
دیدگاه ها
هم محیط و هم مناسبات هر دو متغیرهایی فرهنگی اند؛
ماهیت، تراکم، تنوع، میزان و جهت گیری تعاملات مردم با هم در سامانه های فرهنگی گوناگون متفاوت است. در حالی که «مناسبات» در تعریف او به رابطه ی میان مردم وابسته است،
«معنا» تعریف کننده ی رابطه ی میان مردم و محیط است.
علائم، رنگ ها، شکل ها، مبلمان، خود مردم، گیاهان، حریم ها و…و بر روی هم، فضا و سامانه ی اشاره ها و علائم هستند که در قالب فرایند رمزگذاری و رمزگشایی محیط ها تعریف می کنند.
محیط
صافی
فرهنگی
شخص
اعتقادات
وارزش های فرهنگی
پایگاه
اجتماعی-اقتصادی
آموزش -مهارت
از کار افتادگی
وتوانمندی
معنای محیط
معنای محیط
راپاپورت،1384
دیدگاه ها
کارکرد محیط جنبه های پنهان کارکرد
1- فعالیت محض (نوع فعالیت)
2- راه خاص انجام آن (رفتار)
3- فعالیت های اضافی، وابسته و تداعی کننده ای که بخشی از سامانه ی فعالیت است.
4- معنی فعالیت
همین تفاوت ها هستند که کیفیت محیط را ساخته و ویژگی هر فضا را با دیگر فضاها متفاوت می کند.
پایه های تحلیل فعالیت:
معنای محیط ساخته شده
معنی محیط های ساخته شده(1928): چگونگی واکنش مردم( رفتار) در برابر محیط
بحث اصلی او یافتن پاسخ های موثر و کامل بر پایه ی معناهایی است که محیط ها و جنبه های خاصی از آن ها برای مردم دارند. و در نهایت به این نتیجه می رسد که شناخت معنا و به کاگیری آن در طراحی بسیار اهمیت دارد.
راپاپورت،1384
دیدگاه ها
او همچنین تاکید می کند که چون معانی مانند محیط هایی که به آن تعلق دارند وابسته به فرهنگی خاص هستند، از این رو خود معانی نیز که جزو متغیرهای فرهنگی اند، نه تنها از فرهنگی به فرهنگی دیگر متفاوت اند بلکه معانی موجود در ذهن گروه های اجتماعی در یک فرهنگ نیز با یکدیگر یکسان نیست.
ادراک، معنا ،فرهنگ
انتقاد از لوکوربوزیه و تجلیل از هاوارد
همواره این امکان وجود دارد که ساکنان، طرح های ساخته شده به دست طراحان را بسته به نیاز و سلیقه خود تغییر دهند.
یعنی همان اتفاقی که برای طرح لوکوربوزیه در پاساک(passac) افتاد.
راپاپورت توصیه می کند که طراحان با روش نوآورانه ی هاوارد(Hayward) در بیرون کشیدن معانی برای ساکنان یک خانه یا فضا آشنا شده و از آن استفاده نمایند.
هنر طراح نه فقط در پیاده کردن معانی ادراکی ای است که در ذهن موجود است بلکه شناسایی و استفاده از «تداعی گره هایی» است که بتواند یک فضا را برای استفاده کنندگانش معنایی در خور بخشد.
راپاپورت،1384
دیدگاه ها
1- استفاده از مدل های زبان شناختی بویژه برپایه ی نشانه شناسی که امروزه رواج بیشتری یافته است (رویکرد زبان شناختی).
2- رویکرد نماد شناختی، یا پژوهش هایی که بر پایه ی مطالعه ی نمادها( که بیشتر سنتی هستند) شکل گرفته است (رویکرد نماد شناختی).
3- استفاده از مدل هایی که بر پایه ی ارتباط غیر کلامی شکل گرفته اند (رویکرد رفتار شناختی).
مطالعه معنا
راپاپورت گفتار خود را بر سومین گونه متمرکز کرده است زیرا مدل های به کار گرفته شده در ارتباط غیر کلامی، ساده ترین، مستقیم ترین و مهمترین راه در شناخت معنا هستند.
راپاپورت،1384
دیدگاه ها
فرم یا ظاهر شهر، نوشته ای است که معنای آن باید تفسیر شود.
فرهنگ به گونه ای نامستقیم یکی از پایه های اصلی زندگی روانی انسان هاست و با مطالعه ی فرهنگ می توان به ادراک انسان از محیطی که گرداگرد خود ساخته است پی برد.
راپاپورت فرهنگ را عاملی مهم در شکل دهی به سامانه های فعالیتی آدم ها و در پی آن سکونتگاه ها می داند.
فرهنگ نتیجه مقررات نامدون(عرف)، عادات، آداب و رسوم، سنتها، سبک و شیوه های متداول زندگی است.
منشاء فرهنگی سکونتگاه ها
فرهنگ = نمودار نظام ارزشی حاکم
فرهنگ مجموعه قواعدی را می آفریند که فرم ساخته شده بازتابی از آن است. مردم به یاری فرهنگ، یعنی مجموعه ارزش ها، باورها، جهان بینی و نظام های نهادی مشترک، به محیط خود معنی می دهند و فضای بی معنی را به مکان تبدیل می کنند.
راپاپورت،1366
پوردیهیمی
دیدگاه ها
محیط های مصنوع را می توان بیان کالبدی سامانه های ذهنی نظم دهی به دست انسان ها دانست که بر پایه ی فرهنگ های گوناگون، متفاوت است.
مدل های مورد استفاده در هر جامعه، وابسته به ارزش های ویژه آن مردم و جهان بینی هایشان است،
تاکید می کند مدلی از الگوهای رفتاری هر فرهنگ) آن فرهنگ است که خود در برگیرنده ی عناصر مهمی است.
مفهوم انتظام و تصویر ذهنی
یکی از فعالیت های بزرگ ذهن بشر = تلاش برای مفهوم بخشیدن به جهان و انسانی کردن آن از راه به کارگیری نظمی ویژه
نظمی آگاهانه که با پردازش داده ها و نامگذاری به دست می آید و به پیدایش تصویر ذهنی و یا نقشه ی شناختی منجر می ود.
راپاپورت،1366
دیدگاه ها
1- هر هویت محیطی یک محتوای درون دارد که ذات و ماهیت خودش را نشان می دهد.
.2 هر هویت دارای مرزی است که آنرا بیرون از خودش واز غیر خودش جدا می کند.
هویت
خصوصیتی از محیط که درشرایط مختلف تغییر نمی کند. یا خصوصیتی که به موجودات امکان قابلیت تمیز و تشخیص عنصری را از عناصر دیگر می دهد و عناصر شهری را از هم متمایز می کند.
(دانشپور1379:5)
دیدگاه ها
به گفته او در معماری بومی نه تنها معنی مهمترین نقش را بازی می کند بلکه سلسله مراتبی از اهمیت و تقدس نیز میان بناهای بومی وجود دارد.
تاکید بر نقش معماری بومی
راپاپورت در ساخت و سازهای گذشته به وجود دو گونه معماری والا و معماری بومی اشاره کرده است و یادآور می شود که متاسفانه تاکنون بیشتر بررسی های معنایی درباره ی معماری والای تاریخی صورت گرفته است.
سیر دگردیسی شهرها
شهرها به ناگهان پدیدار نشده اند و «انقلاب شهری» به آن مفهوم متداول در ذهن کارشناسان وجود نداشته است، بلکه شهرها رفته رفته و با گسترش حوزه ی نفوذ خود و همچنین متاثر از سامانه و سازمان سکونتگاه نخستین خود، در سرزمین های پیرامون گسترش یافته اند.
بدین ترتیب سیر دگردیسی از سامانه ی سکونت در «زیستگاه» به «سکونتگاه» و از آن به «شهر» و از شهر به «منطقه» وجود داشته است.
جابری مقدم،1384
بی مکانی شهر های امریکایی
جهت حرکت در شهرهای امریکایی رو به بی نهایت است و این بیکرانگی و حالت فرآیندی بر آمده از ارزش زیادی است که امریکاییان برای تحرک و جا به جایی قائل اند.
به همین خاطر نیز در شهرهای امریکایی، آن احساس بستگی و محصور بودن شهرهای اروپایی وجود ندارد.
آنچه اروپاییان و مهاجران تازه احساس میکنند در واقع همان احساس بی مکانی شهرهای امریکایی است.
وی همچنین به شهرهای مسلمان نشین نیز اشاره می کند که در آن به جای آسان سازی حرکت و دسترسی، برعکس«محدودیت» مورد نظر است تا بتوان رفتارها را بهتر زیر نظر داشت.
جابری مقدم،1384
دیدگاه ها
انتقاد از رویکردهای نظری موجود در معماری و شهرسازی
از نظر وی پرداختن به بعد تاریخی-فرهنگی برای فهم قانونمندی ها، از اهمیت خاصی برخوردار است. از دید راپاپورت نظریه های موجود کنونی نه تنها مسئله را حل نکرده است، بلکه مشکل ساز نیز شده و احتمال آن می رود که تعمیم آن به دیگر فرهنگ ها، اعتبار لازم را از دست بدهد.
نقد مدرنیسم و بی توجهی به فرهنگ
بر دستاورد کار معماران و متخصصین تکیه داشته و محیط های زندگی شکل گرفته ،فرهنگ و رسوم مردم را نادیده می انگارند.
کهون،1381
دیدگاه ها
این رویکرد بیشتر بر ساختمان تاکید دارد تا زمینه ای که ساختمان در آن جای گرفته است و تنها برای شرایطی مفید است که در آنها انگاره های ذهنی نیرومند و روشنی از محیط مصنوع وجود داشته باشد.
نقد رویکرد نشانه شناختی
وی کاربرد رویکرد نشانه شناختی را در مطالعه ی معنای محیط، به خاطر محدودیت کاربرد آن نامتعارف می داند.بر پایه تجربیات وی، این رویکرد بیشتر به درد شناخت شناسی، نژاد شناسی و روانشناسی می خورد تا پژوهش های محیطی. زیرا در پژوهش های محیطی هنگامی که تجربه عملی جالبی برروی معنا انجام می شود نیازی به نشانه شناسی نیست و حتی استفاده از آن مدل ها مشکل ساز نیز خواهد بود.
نقد رویکرد نماد شناختی
دیدگاه ها
از نظر راپاپورت «مدل اجتماعی تعامل نمادین» بلومر (Blumer) که با تغییر موقعیت ها سروکار دارد، می تواند نقطه ی آغازین مفیدی برای فهمیدن چگونگی تعبیر جایگاه های اجتماعی افراد از طریق محیط های گوناگون و تنظیم روابطشان با آن فضا باشد. او مدل بلومر را نقطه ی آغازین می داند، زیرا باور دارد که این مدل ها هنوز نیاز به اصلاح و گسترش دارند.
مدل اجتماعی تعامل نمادین
راپاپورت، آموس، به سوی انسان شناسی خانه، ترجمه مسعود پرچمی عراقی، فصلنامه آبادی، منتشر شده در شماره های 36 و 37
راپاپورت ،آموس ، 1384،معنای محیط ساخته شده ،ترجمه دکتر فرح حبیب ، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.
راپاپورت، اموس (1366) منشاء فرهنگی مجتمع های زیستی، ترجمه راضیه رضازاده، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران
پاکزاد، جهانشاه.1386. سیر اندیشه ها در شهرسازی. شرکت عمران شهرهای جدید.تهران.
پاکزاد، جهانشاه.1386. مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی. 1386.
تولایی؛ نوین،" شکل شهر منسجم" تهران، نشرامیرکبیر1386
دانشپور؛سید عبدالهادی ،بازشناسی مفهوم هویت درفضای عمومی شهری ،پایان نامه 1379
جابری مقدم، مرتضی.1384. شهر و مدرنیته. فرهنگستان هنر. تهران.
کهون، لارنس. 1381. متن های برگزیده از مدرنیسم تا پست مدرنیسم.ترجمه عبدالکریم رشیدیان. نشر نی. تهران.
منابع و مآخذ