پاورپوینت آشنایی با اجرای سازهای بتنی وفلزی

آشنایی با اجرای سازهای بتنی وفلزی

3   5-6-1 کلیات
روشهای مختلفی برای حمل بتن از محل ساخت تا مصرف، معمول و متداول است. هریک از روشهای حمل دارای محاسن و معایبی می باشد و انتخاب هریک از آنها بستگی به شرایط پروژه، مشخصات مصالح متشکله، میزان و حجم بتن، زمان حمل و بالاخره شرایط آب و هوایی محل ساخت خواهد داشت.
انتخاب روش حمل باید چنان صورت گیرد که در فاصله زمانی حمل، نسبت آب به سیمان، اسلامپ، میزان هوا و نهایتاً یکنواختی بتن، دستخوش تغییرات قابل ملاحظه ای نگردد. در انتخاب روش حمل باید به جدا شدن مواد از یکدیگر، آب انداختن و یا داخل شدن مواد خارجی به داخل بتن توجه خاص مبذول گردد. حتی الامکان باید محل ساخت بتن و محل اجرا به هم نزدیک باشد تا نقل و انتقال بتن به حداقل ممکن کاهش یابد. بدین لحاظ پیمانکار باید محل ساخت بتن، روش حمل و نقل و نوع و مشخصات ماشین آلات حمل را قبلاً به تایید دستگاه نظارت برساند. در پاره ای موارد ساخت بتن در دستگاه حمل کننده بتن صورت می گیرد که بعداً بدان اشاره خواهد شد.
وسایل حمل و نقل بتن باید دارای اندازه و مشخصاتی باشند که با توجه به برنامه اجرایی کارها همواره بتوان با ضریب اطمینانی قابل قبول، جریان یکنواخت و ممتد بتن را به محل اجرا تضمین نمود. پیمانکار موظف است در انتهای هر مرحله بتن ریزی (در پایان هر قسمت از کار یا پایان هر روز کاری) وسایل حمل و نقل را، تمیز و پاکیزه نموده و آنها را برای مرحله بعدی آماده نماید. وسایل و روشهای مختلف حمل، عبارتند از:

3   5-6-2 کامیون با جام دوار[1]
مقدار دوران و چگونگی اختلاط، هم زدن و تخلیه، باید بر اساس توصیه های کارخانه سازنده و زیر نظر دستگاه نظارت تعیین شود. حداکثر زمان برای حمل پس از اضافه شدن سیمان به جام مخلوط کن با احتساب زمان تخلیه بتن، نباید از 90 دقیقه تجاوز نماید. چنانچه به علت گرمای محیط، امکان گیرش سریع تر بتن وجود داشته باشد، با نظر دستگاه نظارت زمان مذکور تقلیل خواهد یافت.
5-6-2-1 تراک میکسر
ممکن است تمامی مراحل ساخت بتن در تراک میکسر انجام شود. در این حالت پس از وارد شدن همه عوامل متشکله بتن به جام مخلوط کن، چرخش جام باید بر اساس توصیه کارخانه سازنده با توجه به مشخصات آن صورت گیرد. در این حالت در شرایط معمولی، جام بایستی با سرعت اختلاط حدود 70 تا 100 دور دوران نماید. چنانچه زمان حمل و تخلیه بیش از زمان لازم برای دوران فوق باشد، در بقیه مدت زمان حمل باید جام با سرعت همزن یا بدون هم زدن حمل شود و قبل از تخلیه بتن درون قالب، 10 تا 15 دور با سرعت اختلاط بچرخد. در این روش ساخت، حداکثر بتن ساخته شده در هر مرحله، نباید از (63%) حجم اسمی[2] تراک میکسر تجاوز نماید.
5-6-2-2 اختلاط دو مرحله ای[3]
در این روش عمل اختلاط به مدت 15 تا 30 ثانیه در بتن ساز ثابت و بقیه تا تکمیل اختلاط در تراک میکسر انجام می شود. مشخصات اختلاط و حجم بتن عیناً مانند بتن ساخته شده در بند 5-6-2-1 است، با این تفاوت که زمان اختلاط در تراک میکسر تا رسیدن به بتنی یکنواخت بر اساس استاندارد (د ـ ت 501) تقلیل خواهد یافت.
5-6-2-3 اختلاط خشک[4]
در این روش مصالح خشک به صورت جداگانه در جام ریخته و آب در مخزنی مجزا و خارج از جام اصلی توسط تراک میکسر تا محل مصرف حمل می شود. در محل مصرف آب با فشار از ابتدا و انتهای مخزن وارد جام شده و جام با سرعت اختلاط 70 الی 100 دور می چرخد. این روش برای مواقعی مورد استفاده است که نقاط مصرف اجباراً نسبت به منبع اصلی مصالح دور بوده و کار به صورت پراکنده انجام می شود. باید توجه داشت که مصالح سنگی وارد شده به جام کاملاً خشک باشد، تا عمل آبگیری سیمان شروع نشود. حجم بتن ساخته شده در هر ساخت، نباید از (63%) ظرفیت اسمی تراک میکسر تجاوز نماید.

3   5-6-3 حمل بتن ساخته شده توسط بتن ساز مرکزی[1]
روشهای زیر برای حمل بتن ساخته شده توصیه می شود:
5-6-3-1 تراک میکسر
می توان بتن ساخته شده در بتن ساز مرکزی را با تراک میکسر حمل نمود. تراک میکسر باید بعد از بارگیری با سرعت هم زدن یا ثابت بسته به فاصله حمل حرکت نماید. کل زمان حمل، نباید از مدتهای مندرج در بند 5-6-2 تجاوز نماید و حجم بتن حمل شده، نباید از (80%) ظرفیت اسمی تراک میکسر بیشتر باشد.
5-6-3-2 تراک با جام ثابت[2]
در این روش جام بتن با همزن یا بدون همزن با بازشو از بالا یا از کف بر روی تراک حمل می شود. سیستم دارای دریچه تخلیه و ویبراتور در محل تخلیه برای تامین جریان منظم بتن می باشد. این روش، خاص جاده های هموار است و زمان حمل، نباید از 45 دقیقه تجاوز نماید.
5-6-3-3 جام انتقال با ریل
هنگامی که محل مصرف به کارگاه ساخت بتن نزدیک باشد، معمول ترین روش برای انتقال بتن های حجیم، استفاده از جام، ریل و کابل است. باید هنگام حمل و تخلیه با جام دقت شود که جداشدگی در اجزای متشکله بتن رخ ندهد. زمان حمل با روشهای فوق نباید از 45 دقیقه تجاوز نماید.
5-6-3-4 روش دستی
حمل بتن با انواع چرخهای دستی، فرغون و دامپر مجاز نیست، مگر در کارهای کوچک که حجم ساخت بتن از 300 لیتر در هر نوبت تجاوز ننماید، رده بتن از C20 پایین تر و فواصل حمل کوتاه باشد (کمتر از 120 متر برای دامپر و 60 متر با چرخ دستی بدون موتور)، شرایط جوی مساعد بوده و قبلاً تایید دستگاه نظارت کسب شده باشد. وسایل مزبور باید دارای چرخهای لاستیکی بوده، مسیر حمل کاملاً صاف و افقی باشد و حمل با دقت کامل انجام شود تا جداشدگی اجزای بتن رخ ندهد.
5-6-3-5 ناوه شیبدار[3]
ناوه شیبدار، باید فلزی یا دارای روکش فلزی بوده، کاملاً آب بند باشد و شیب آن، ثابت و به گونه ای اختیار شود که هنگام حمل، عمل جدایی در اجزای بتن حادث نشود. در انتهای ناوه، باید قیف قائم برای تخلیه بتن به قالب پیش بینی شود. با توجه به شرایط آب و هوایی محل کار، کنترل اسلامپ و سایر مشخصه های اصلی بتن توسط دستگاه نظارت صورت می گیرد.

3   5-6-4 تلمبه کردن بتن[1]
5-6-4-1 کلیات
منظور از تلمبه کردن بتن، نقل و انتقال آن به صورت تحت فشار با استفاده از لوله است. با توجه به شرایط محل، نحوه تلمبه کردن باید قبلاً به تصویب دستگاه نظارت برسد. حتی الامکان باید محل پمپ در نزدیکی محل تخلیه انتخاب شود. قبل از شروع بتن ریزی به منظور پرهیز از قطع ناگهانی پمپاژ، باید از صحت و کارایی تمامی لوازم و ادوات اطمینان حاصل شود. تایید دستگاه نظارت، لازمه شروع عملیات بتن ریزی با پمپ است.
5-6-4-2 حداکثر قطر مصالح سنگی
حداکثر قطر مصالح سنگی با توجه به قطر لوله خروجی و تخلیه و ظرفیت پمپاژ در سرعتهای مختلف مطابق ارقام جدول 5-6-4-2 خواهد بود.
جدول 5-6-4-2 حداکثر قطر شن و ظرفیت پمپاژ با توجه به قطر لوله تخلیه

5-6-4-3 مناسب ترین دانه بندی
مناسب ترین دانه بندی برای بتن پمپی، بر اساس استاندارد ACI-304-83 توصیه می شود.
5-6-4-4 ضریب نرمی ماسه
ضریب نرمی ماسه مصرفی بتن، 4/2 تا 3 می باشد (به طور کل برای بتن پمپی 3/0 ± 7/2) .
5-6-4-5 میزان شن
درصد وزنی شن در مخلوط بتن با توجه به حداکثر قطر مصالح سنگی و ماسه های مختلف باید با ارقام جدول 5-6-4-5 مطابقت نماید. برای افزایش کارایی بتن پمپی باید (10%) از مقادیر جدول 5-6-4-5 کسر شود.
جدول 5-6-4-5 درصد وزنی شن در واحد حجم بتن

ـ میزان شن خشک باید با استاندارد (د ـ ت 209) مطابقت نماید.
ـ میزان شن جدول با روش سعی و خطا برای بتن آرمه با کارایی مناسب توصیه شده است، در صورتی که کارایی کمتری برای انواعی از بتن نظیر بتن پیاده روها موردنظر باشد، می توان (10%) به ارقام جدول، اضافه و برای کارایی بیشتر و پمپاژ آسان تر می توان (10%) از ارقام فوق کسر نمود

5-6-4-6 سایر مشخصه های مهم
حداکثر نسبت آب به سیمان باید به رقم 45/0 محدود شود و میزان اسلامپ بین 150 تا 200 میلیمتر باشد. مواد افزودنی لازم برای تامین اسلامپ و تاخیر در گیرش بتن با نظر و تایید دستگاه نظارت مورد استفاده قرار می گیرند.
3   5-7-1 کلیات
به منظور اجرای عملیات صحیح بتن ریزی، پیمانکار باید قبل از شروع کار تدارکات و اقدامات اولیه را به شرح مندرجات این قسمت به عمل آورد. برنامه اجرای کار شامل حجم و مشخصات مصالح مورد مصرف، ظرفیت و قدرت دستگاههای ساخت و انتقال بتن، نیروی انسانی متخصص، آماده نمودن محل کار، قالب بندی، نصب آرماتور، نصب لوله ها و قطعات مدفون در بتن و بالاخره موقعیت درزهای ساختمانی باید به تصویب دستگاه نظارت رسیده باشد. بتن ریزی باید به نحوی انجام شود که خصوصیات و کیفیت بتن، نظیر نسبت آب به سیمان، اسلامپ، میزان هوای موجود و بالاخره یکنواختی بتن حفظ شود. عملیات بتن ریزی نباید باعث جداشدگی، آب انداختن و پیدایش خلل و فرج در بتن گردد. افزودن آب به منظور جا انداختن بتن در قالب به هیچ وجه مجاز نیست. بتن ریزی در مواقع بارندگی، ریزش برف، وزش باد شدید، تابش مستقیم خورشید و دمای نامناسب مجاز نبوده و در این موارد باید بتن ریزی با اتخاذ تدابیر لازم و رعایت دستورالعملهای مندرج در این بخش و دستورات دستگاه نظارت انجام شود. به طور کلی بدون اجازه قبلی دستگاه نظارت هیچ نوع بتن ریزی مجاز نمی باشد.
در هر کارگاه بتن ریزی، پیمانکار باید تمامی اطلاعات لازم از قبیل درجه حرارت، رطوبت، سرعت وزش باد، تاریخ و مدت انجام بتن ریزی، موقعیت و مشخصات سازه اجرا شده و شماره آزمونه های آزمایشی را، ثبت و جزو اسناد و مدارک کارگاهی، ضبط و نگهداری نماید. نکاتی که قبل از اجرای کارهای بتنی باید توسط پیمانکار مورد توجه قرار گیرد، به شرح زیر است:
7  5-7 بتن ریزی و متراکم ساختن بتن

3   5-7-2 خشک کردن محل کار
قبل از شروع عملیات بتن ریزی باید آب موجود با روشهای مورد تایید دستگاه نظارت نظیر پمپاژ یا انحراف مسیر، به خارج از محل کار هدایت شود، به طوری که محل کار خشک بوده و این وضعیت تا ختم عملیات بتن ریزی و سخت شدن بتن ادامه داشته باشد. حفظ وضعیت فوق و رعایت تدابیر احتیاطی تا زمانی که دستگاه نظارت مصلحت بداند، ادامه می یابد.
3   5-7-3 آماده نمودن بستر خاکی
با توجه به رقومهای تعیین شده در نقشه های اجرایی یا دستورات دستگاه نظارت باید تا رسیدن به بستر مناسب مصالح نامرغوب و سست از محل کار خارج شده و تا تراز موردنظر، مصالح مناسب جانشین آن شود. کف پی باید محکم کوبیده و رگلاژ شود. در مواردی که بتن ریزی در مجاورت دیوارهای خاکی و بدون قالب بندی انجام می شود، باید علاوه بر رعایت اصول ایمنی و ممانعت از ریزش احتمالی، با استفاده از روکش نایلونی و مرطوب کردن بدنه پی از ریزش خاک و آلوده شدن بتن جلوگیری به عمل آید. بستر خاکی شالوده تمامی سازه ها باید قبل از بتن ریزی با یک قشر نظافت (رده C10 ) به ضخامت حداقل 10 سانتیمتر پوشیده شود. بتن ریزی شالوده باید بعد از گیرش بتن نظافتی صورت گیرد.
3   5-7-4 آماده کردن بستر سنگی
بسترهای سنگی باید کاملاً افقی و جداره های آن تا حد امکان قائم باشد. قبل از بتن ریزی، بستر پی باید به یکی از روشهای مورد قبول دستگاه نظارت تمیز و مرطوب گردد. به منظور ایجاد چسبندگی کامل بین بتن و بستر سنگی و تراز نمودن آن، بستر سنگی باید با ملات ماسه سیمان به عیار 300 کیلوگرaم سیمان در متر مکعب و به ضخامت حدود 5/2 سانتیمتر روکش شود.

5-7-5 آماده نمودن سطوح بتن قدیم
برای تامین پیوستگی لازم بین بتن قدیم (بتن سخت شده) و جدید، سطح بتن قدیم باید کاملاً تمیز و عاری از مواد زاید بوده و به اندازه کافی زبر شود. به طوری که دانه های شن در سطح بتن نمایان گردند. پس از مرحله تمیز کردن، به منظور آماده نمودن سطح بتن برای بتن ریزی جدید، باید سطح بتن قدیم به مدت یک روز تا حد اشباع مرطوب نگاه داشته شود. آماده نمودن سطح بتن قدیم به طریق زیر انجام می شود.
الف:  برداشت سطحی رویه بتن قدیم از طریق پاشیدن ماسه[1] با دانه بندی معین، تحت فشار و با سرعت انجام می شود. پس از آن سطح کار باید با آب تمیز و تحت فشار شسته شود. در صورت لزوم می توان از روش یاد شده برای آماده کردن سطح مقطع بتن در محل قطع بتن ریزیها[2] نیز استفاده نمود.
ب:   برداشت لایه سست سطحی بتن قدیم ممکن است با آب و هوای تحت فشار انجام شود. این عمل تا نمایان شدن شن در سطح بتن ادامه می یابد. در صورتی که وقفه ای بین بتن ریزی قدیم و جدید به وجود آید، باید با نظر دستگاه نظارت، تا بتن ریزی بعدی، سطح کار با 5 سانتیمتر ماسه مرطوب محافظت شود.
پ:   روشهای دیگری نظیر مضرس کردن سطح کار با اسید و نظایر آن، باید قبلاً به تصویب دستگاه نظارت رسیده باشد.
3   5-7-6 آرماتوربندی و جاگذاری قطعات مدفون
قبل از بتن ریزی باید میلگردها، میل مهارها، لوله ها و سایر ادواتی که در بتن باقی می ماند، بر اساس نقشه های اجرایی و یا دستورات دستگاه نظارت به طور اطمینان بخشی محکم، جاسازی و بسته بندی شوند. این ادوات باید تمیز و عاری از هر نوع مواد آلوده نظیر چربی، خاک، گل، ملات و بتن خشک شده باشند. محل میلگردها و سایر اقلام مدفون در بتن باید قبل از بتن ریزی کاملاً کنترل و به تایید دستگاه نظارت رسیده باشد.
3   5-7-7 کنترل قالب
قالب بندی باید بر اساس مندرجات فصل ششم این نشریه انجام شود. بلافاصله قبل از بتن ریزی، دستگاه نظارت محل بتن ریزی را کنترل می نماید. کلیه مواد خارجی از قبیل آب، خاک، ماسه، برف، یخ، چربی، روغن، تکه چوب و میخ باید از محل بتن ریزی جمع آوری شده باشد. قالبهای چوبی باید قبل از بتن ریزی مرطوب شوند تا آب بتن تازه را جذب ننمایند.

3   5-7-8 ریختن بتن و انتقال آن به قالب
5-7-8-1 کلیات
پس از اینکه بتن با روش مناسب و مورد تایید به پای کار حمل شد، انتقال بتن به محل نهایی شروع می شود. قبل از بتن ریزی باید با توجه به نوع سازه بهترین روش انتقال بتن به قالب انتخاب گردد، به نحوی که در کیفیت و خصوصیات اصلی بتن تغییری حاصل نشود. با توجه به نوع و حجم عملیات، روشهای زیر برای انتقال بتن توصیه می شود.
5-7-8-2 استفاده از باکت یا جام
معمول ترین روش در بتن ریزیهای حجیم با فاصله حمل کوتاه، استفاده از باکت یا جام است. بسته به حجم عملیات و زمان بتن ریزی، حجم جام قابل تغییر می باشد. دریچه تخلیه باکت در کف، تعبیه شده و جام باید دارای تعداد بازشو کافی باشد. اندازه دهانه بازشو نباید از       طول باکت و 5 برابر قطر بزرگترین دانه کمتر باشد. شیب جدار باکت در محل تخلیه نباید از 60 درجه کمتر باشد، تخلیه بتن به باکت باید به طور قائم و از مرکز آن باشد. چنانچه بتن داخل باکت، مستقیماً و یا توسط ناوه شیبدار درون قالب تخلیه می شود، باید در انتهای نقطه تخلیه و در ارتفاع حداقل 60 سانتیمتر، بتن توسط محفظه هدایت به محل نهایی ریخته شود.
5-7-8-3 ناوه شیبدار[1]
برای انتقال بتن از بالا به پایین از ناوه شیبدار استفاده می شود. ناوه باید دارای سطح مقطع نیم دایره باشد. ناوه معمولاً از فلز ساخته می شود. در غیر این صورت باید دارای روکش فلزی کاملاً آب بند باشد. ظرفیت ناوه باید چنان باشد که بتن از اطراف آن سرریز ننماید. شیب ناوه باید ثابت باشد تا بتن با اسلامپ مورد نظر بدون جداشدگی به راحتی تخلیه شود. در انتهای محل تخلیه و برای جلوگیری از جدا شدن مواد از یکدیگر، باید بتن توسط قیف هادی به محل نهایی هدایت شود.
5-7-8-4 لوله تخلیه
برای تخلیه بتن از ارتفاع زیاد به صورت قائم، استفاده از لوله تخلیه توصیه می شود. قطر این لوله در دو سه متر اول باید حداقل 8 برابر قطر بزرگترین سنگدانه باشد، در قسمت تحتانی می توان قطر خروجی را تا 6 برابر قطر بزرگترین دانه اختیار نمود. این لوله باید توسط وادارهای ثابت، نصب و بتن به صورت قائم از آن تخلیه شود. برای جذب انرژی پتانسیل بتن تخلیه شده، باید در قسمت تحتانی محل تخلیه یک بستر مناسب با امکان تخلیه بتن از کنار لوله در نظر گرفته شود. اسلامپ بتن در این روش 5/7 تا 15 سانتیمتر بوده و ارتفاع تخلیه با توجه به کیفیت بتن توسط دستگاه نظارت تعیین خواهد شد. در صورتی که فاصله قائم تخلیه زیاد باشد، در کارهای بزرگ تامین خط ارتباط تلفنی در ابتدا و انتهای لوله تخلیه اجباری است.

5-7-8-5 تسمه نقاله
انتقال بتن از محل نهایی حمل به محل نهایی تخلیه (قالب) با تایید دستگاه نظارت و در پروژه های بزرگ توسط تسمه نقاله صورت می گیرد. نحوه انتقال بتن با تسمه نقاله با توجه به شرایط آب و هوایی، محل اجرا و نوع بتن مشخص می شود. بسته به نوع پروژه، سرعت تسمه نقاله متفاوت است، چنانچه محل تخلیه در مسیر حرکت باشد، سرعت تسمه به 150 متر در هر دقیقه می رسد. چنانچه تخلیه از کنار (عمود بر مسیر) انجام شود، این سرعت تقلیل خواهد یافت. در انتهای تسمه نقاله، در محل نهایی تخلیه، باید سیستم کنترل تخلیه پیش بینی شود. تسمه نقاله در مسیر حرکت باید در مقابل باد و باران و تابش مستقیم خورشید محافظت شود. برای دستیابی به بازده مناسب در این روش توصیه می شود، اسلامپ بتن 5/6 تا 5/7 سانتیمتر باشد.
5-7-8-6 بتن ریزی شالوده
پس از رسیدن به پی و بستر مناسب، پیمانکار باید با توجه به بارهای وارده به شالوده از طریق روشهای مورد تایید دستگاه نظارت نسبت به تحکیم پی اقدام نماید. در صورت سست بودن محل پی، باید عملیات پی کنی تا تراز زمین سخت (با مقاومت مورد نظر) ادامه یافته و حفاری اضافی با مصالح مورد تایید دستگاه نظارت تا تراز زیر شالوده، پر شده و تحکیم یابد. بستر پی باید با حداقل 10 سانتیمتر بتن رده C10 ، آماده و رگلاژ شود.
پس از نصب قالب باید نسبت به بستن آرماتورها، صفحات زیر ستون، میل مهار و قطعات مدفون در بتن اقدام شود. در صورتی که به علت شرایط زمین پی، با تایید دستگاه نظارت، بستن قالب ضرورت نداشته باشد پیمانکار باید با تعبیه پوششهای پلاستیکی و دیگر روشهای مشابه، از جذب آب بتن تازه توسط زمین اطراف شالوده جلوگیری نماید.
5-7-8-7 بتن ریزی دالها و سقفها
بتن ریزی در دالها باید در یک جهت و به طور متوالی انجام شود. محموله های بتن نباید در نقاط مختلف سطح و به صورت پراکنده، ریخته و سپس پخش و تسطیح شوند. همچنین بتن نباید در یک محل و در حجم زیاد، تخلیه و سپس به طور افقی در طول قالب حرکت داده شود. با توجه به حجم بتن و روشهای حمل و تخلیه، عملیات باید به صورتی انجام شود که حتی الامکان از بوجود آمدن اتصال سرد[2] در دالها پرهیز گردد. در عملیات بزرگ باید محل ختم بتن ریزی از قبل تعیین و در نقشه های اجرایی مشخص شود و عملیات تا محل درزهای ساختمانی ادامه یابد. چنانچه در اثر بروز اشکالات قطع بتن ریزی حادث شود، باید محل قطع بتن ریزی با توجه به مندرجات بند 5-7-5 برای ادامه عملیات بتن ریزی آماده شود.

5-7-8-8 بتن ریزی دیوار، ستون و تیرهای اصلی
بتن ریزی در دیوارها باید در لایه های افقی با ضخامت یکنواخت صورت گیرد و هر لایه قبل از ریختن لایه بعدی به طور کامل متراکم شود. میزان و سرعت بتن ریزی باید چنان باشد که هنگام ریختن لایه جدید، لایه قبلی در حالت خمیری باشد. عدم رعایت این نکته باعث ایجاد اتصال سرد و نهایتاً عدم یکپارچگی بتن خواهد شد. پیمانه های اولیه بتن باید از دو انتهای عضو ریخته شوند و سپس بتن ریزی به سوی قسمت مرکزی سازه ادامه یابد. در تمام حالات باید از جمع شدن آب در انتها و گوشه ها جلوگیری شود. در بتن ریزی ستونها حتی الامکان باید ارتفاع سقوط آزاد بتن را محدود نمود، این ارتفاع برای جلوگیری از جدا شدن دانه ها به 9/0 تـا 2/1 متر محدود می شود.
در صورتی که بتن اجباراً در قالبهای بلند ریخته می شود (خصوصاً اگر بتن بدون حباب هوا باشد) برای جلوگیری از آب انداختن بتن، توصیه می شود از بتن با اسلامپ کم (بتن سفت) استفاده شود، کاستن از سرعت بتن ریزی نیز تا حدود زیادی از آب انداختن بتن جلوگیری می نماید. در ستونهای بلند در صورت امکان می توان بتن را تا تراز حدوداً 30 سانتیمتر پایین تر از تراز قطعی ریخته و پس از یک ساعت، قبل از اینکه سطح بتن سخت شود، بتن ریزی را مجدداً از سر گرفت تا از ایجاد اتصالات سرد جلوگیری شود.
توصیه می شود برای جلوگیری از ضایعات ناشی از آب انداختن بتن، ارتفاع ستون 5/2 سانتیمتر بیشتر اختیار شود و بتن اضافی پس از اینکه سخت شد تخریب شود.
به منظور جلوگیری از ترکهای ناشی از نشست خمیری بتن ستونها و دیوارها، توصیه می شود، بتن ریزی این اعضا حداقل 24 ساعت تا 48 ساعت قبل از بتن ریزی تیرهای اصلی، تیرها و دالهای مجاور آنها انجام شود. ماهیچه ها و سرستونها باید به صورت یکپارچه با ستون ریخته شوند.
5-7-8-9 بتن ریزی در سطوح شیبدار
بتن ریزی با بتن غیر مسلح روی سطوح شیبدار، با دست و یا با ماشین مخصوص (قالب لغزنده)[3] انجام می شود. چنانچه عملیات روی سطح شیبدار با دست انجام گیرد، با توجه به ضخامت کم سازه، باید بتن در تمام ضخامت دال ریخته شده و لرزاندن، ماله کشی، تسطیح و تنظیم سطح بتن از قسمت تحتانی شیب به سمت بالا انجام شود. برای جلوگیری از جاری شدن بتن روی سطح بهتر است بتن با اسلامپ کم مصرف شود. در این حالت جا انداختن و لرزاندن بتن باید با دقت صورت گیرد، تا بتن کرمو نشود. برای سهولت اجرا توصیه می شود اسلامپ بتن از 5/6 سانتیمتر کمتر اختیار شود. بتن با اسلامپ یاد شده به راحتی روی شیب جا انداخته می شود. توصیه می شود سطح فوقانی با شیب بیش از 5/1:1 (1 قائم، 5/1 افقی)، قالب بندی شوند، به هر حال تعبیه قالب برای سطح فوقانی با شیب بیشتر از 1:1، الزامی است. توصیه می شود در سطوح شیبدار ابتدا بتن کف ریخته و از این بتن به عنوان وادار برای ریختن بتن در شیب استفاده شود.
در کارهای بزرگ ممکن است با تایید دستگاه نظارت برای پوشش کانالها[4] از قالب لغزنده استفاده شود. در این حالت باید بستر شیب را قبلاً کوبیده و آماده نمود. برای بتن های بدون آرماتور با ضخامت حداقل 5 سانتیمتر، حداکثر قطر مصالح سنگی 19 میلیمتر اختیار می شود، در هر حالت اندازه بزرگترین دانه ها نباید از    ضخامت بتن تجاوز نماید.
   

5-7-8-10 توقف و شروع مجدد بتن ریزی
به طور کلی بتن ریزی باید تا رسیدن به محلهای مجاز از پیش تعیین شده نظیر درزهای ساختمانی، بدون وقفه ادامه یابد. پیمانکار موظف است تجهیزات و لوازم ساخت، حمل و ریختن بتن را به نحوی تهیه و کار را چنان برنامه ریزی نماید که مجموعه عوامل با ضریب اطمینان کافی قادر به بتن ریزی به طور پیوسته و بدون وقفه باشند. محل قطع بتن ریزیها باید حتی الامکان در نقاط حداقل تنشها در نظر گرفته شود. سطح مقطع بتن در محل قطع بتن ریزی (سطوح واریز) باید حتی الامکان عمود بر امتداد تنشها باشد. در صورتی که به هر علت قطع بتن ریزی اجتناب ناپذیر باشد، باید فوراً و قبل از آغاز گیرش بتن، سطوح واریز به طور یکنواخت و با شیب ثابت تنظیم گردد. برای آغاز مجدد بتن ریزی باید مطابق مندرجات بند 5-7-5 عمل شود.
بتن تمامی قسمتهای یک دال و تیرهای مربوطه (تیرهای اصلی و فرعی) باید در یک مرحله ریخته شود. بتن ریزی دالها، تیرها یا قطعات مشابه باید حداقل 24 تا 48 ساعت بعد از بتن ریزی ستونها، دیوارها و تکیه گاهها، انجام شود. در شرایط خاص دستگاه نظارت می تواند این مدت را کاهش دهد.
بتن ریزی هر مرحله[5] و هر لایه[6] باید بر اساس نقشه ها و مشخصات تعیین شده صورت گیرد. در صورت نبودن این دستورالعملها می توان از ارقام جدول 5-7-8-10 استفاده نمود.
جدول 5-7-8-10 حداکثر ضخامت مراحل و لایه های بتن ریزی (متر)*

* برای دست یافتن به بتنی یکپارچه و با توجه به نوع لرزاندن و مرتعش ساختن، دستگاه نظارت می تواند ضخامت لایه ها را کاهش دهد.
** در مواردی که با توجه به نوع سازه میزان بتن ریزی در یک مرحله از 6/0 متر تجاوز نموده و یا میزان سیمان مصرفی از 400 کیلوگرم در متر مکعب بیشتر باشد توصیه می شود پس از تایید دستگاه نظارت از سیمانهای کم حرارت[7] استفاده شود.

3   5-7-9 شرایط آب و هوایی بتن ریزی
5-7-9-1 بتن ریزی در هوای گرم[1]
الف:  کلیات
       به طورکلی عواملی نظیر هوای گرم، وزش باد و رطوبت، روی ساختن، ریختن و عمل آوردن بتن اثر می گذارند. برای دستیابی به نتیجه مطلوب، پیمانکار موظف است ضمن مراحل مختلف بر اساس مندرجات این نشریه و دستورات دستگاه نظارت عمل نماید. پیمانکار باید دمای محیط، دمای مصالح و بتن، و اوضاع جوی، سرعت و جهش وزش باد، رطوبت نسبی محیط و سایر اطلاعات را به طور روزانه، ثبت و در کارگاه جمع آوری نماید. هوای گرم آثاری به شرح زیر بر روی بتن خواهد داشت:
       ـ افزایش میزان آب مورد نیاز
       ـ کاهش اسلامپ
       ـ زیاد شدن سرعت سخت شدن بتن
       ـ افزایش احتمال ترکهای خمیری در بتن
       ـ بروز اشکال در کنترل میزان هوای بتن
       ـ کاهش دوام بتن در صورت عدم رعایت ملاحظات فنی
       ـ عدم امکان دستیابی به سطوح یکنواخت
       برای جلوگیری از بوجود آمدن آثار نامطلوب و دستیابی به بتن مناسب با کارایی و مقاومت زیاد، رعایت نکات زیر از جانب پیمانکار، هنگام اجرای عملیات الزامی است.
ب:   آب
       آب مصرفی بتن نباید گرم باشد. گرم بودن آب علاوه بر بالا بردن درجه حرارت مخلوط بتن، باعث بالا رفتن مصرف آب می شود که این امر نهایتاً موجب کاهش مقاومت خواهد شد. با اضافه شدن هر 10 درجه به حرارت آب، میزان اسلامپ 20 تا 25 میلیمتر کاهش می یابد و از این رو آب مصرفی باید کاملاً خنک بوده و در صورت لزوم توسط یخ خنک شود.
پ:   سیمان
       یکی از نکات بسیار مهم در هوای گرم، دمای سیمان به هنگام اختلاط است. بالا بودن دمای سیمان، دمای بتن را افزایش می دهد که این امر موجب تسریع عمل آبگیری، سخت شدن فوری، بالا رفتن نیاز به آب و نهایتاً آثار نامطلوب بر روی مقاومت و جمع شدگی خمیری بتن خواهد شد. بنابراین تحت هیچ شرایطی نباید درجه حرارت سیمان هنگام اختلاط از 77 درجه سانتیگراد تجاوز نماید، به هر حال زمان گیرش سیمان مصرفی باید بر اساس روشهای ارائه شده در این نشریه کنترل شود. در هوای گرم باید از مصرف سیمانهای گرم، نوع 3 و مشابه آن خودداری شود.

ت:   مواد افزودنی
       مصرف مواد افزودنی در هوای گرم باید بر اساس توصیه های کارخانه سازنده و تاییدات دستگاه نظارت صورت گیرد. بدون رعایت تایید قبلی دستگاه نظارت، پیمانکار به هیچوجه حق اضافه نمودن این مواد را به بتن نخواهد داشت، استفاده از مواد افزودنی کندگیر کننده و یا کاهش دهنده آب بر اساس مندرجات فصل دوم این نشریه با اجازه قبلی دستگاه نظارت بلامانع است.
به علاوه رعایت نکات زیر هنگام بتن ریزی در هوای گرم الزامیست:
       1-    هنگام بتن ریزی دمای هیچ قسمت از بتن نباید از 30 درجه سلسیوس تجاور نماید.
       2-    دمای محیط هنگام بتن ریزی نباید از 38 درجه سلسیوس بیشتر باشد.
              برای دست یافتن به بتنی خوب و پایا توصیه می شود عملیات بتن ریزی در دمای بین 24 تا 38 درجه سلسیوس انجام شود.
       3-    مصالح بتن خصوصاً مصالح سنگی نباید زیر تابش مستقیم آفتاب قرار گیرد.
       4-    وسایل، لوازم و تجهیزات تهیه، حمل و ساختن بتن نظیر مخلوط کنها، پمپها، تراک میکسرها، باید حتی الامکان سفید رنگ بوده و در جای خنک، نگهداری و نصب شوند و در صورت امکان با پوشش مناسب از تابش مستقیم آفتاب مصون باشند.
       5-    فاصله زمانی بین ساختن و ریختن بتن در قالب به حداقل ممکن کاهش یابد.
       6-    آبپاشی قالبها، آرماتورها و بستر محل بتن ریزی، با آب خنک، همزمان و قبل از بتن ریزی صورت پذیرد.
       7-    محل بتن ریزی در حین اجرا از تابش مستقیم آفتاب مصون نگهداشته شود.
       8-    در فصل تابستان و روزهای گرم خصوصاً در مناطق جنوبی ایران توصیه می شود بتن ریزی در اواسط روز قطع و برنامه بتن ریزی برای اوایل صبح و عصر، تنظیم و اجرا شود.
5-7-9-2 بتن ریزی در هوای سرد[2]
الف:  کلیات
       در کارهای بتنی، هوای سرد به شرایطی اطلاق می شود که بیش از سه روز متوالی، متوسط درجه حرارت روزانه از 5 درجه سلسیوس کمتر باشد. چنانچه بیش از نیمی از روز دمای محیط بالای 10 درجه سلسیوس باشد، هوا سرد تلقی نمی شود. پیمانکار باید تدابیر لازم را برای حفاظت بتن در مراحل مختلف ساخت، حمل و ریختن اتخاذ نماید. پیمانکار موظف است برای جلوگیری از وقفه در عملیات بتن ریزی قبلاً برنامه اجرای کار را به تصویب دستگاه نظارت برساند. رعایت نکات زیر برای بتن ریزی در هوای سرد الزامی است.

ب:   دما
       توصیه می شود هنگام بتن ریزی، دمای هیچ قسمت از بتن تازه از 10 درجه سلسیوس کمتر نباشد، ولی به هر حال این دما نباید از 5 درجه سلسیوس به عنوان حداقل مجاز، کمتر شود.
پ:   در هوای سرد باید با گرم کردن مواد متشکله بتن، دمای مخلوط را به حد قابل قبول رسانید.
ت:   برای تهیه بتن در درجه حرارت زیر صفر، ابتدا باید قطعات یخ و مصالح یخ زده را از مصالح سنگی جدا و مصالح سنگی را تا بالای 15 درجه و در صورت لزوم آب را تا 60 درجه سلسیوس گرم نمود. در صورتی که مصالح سنگی خشک باشد، می توان ماسه را تا 40 درجه سانتیگراد گرم کرد، در این حالت نیز آب نباید از 60 درجه بیشتر گرم شود.
ث:   هنگامی که گرم کردن مصالح سنگی مشکل بوده و یا عملی نباشد، می توان با تایید دستگاه نظارت ضمن استفاده از آب گرم دمای مخلوط بتن را بالا برد.
ج:    تغییر سریع دمای سطح بتن پس از اتمام دوران حفاظت، باعث ایجاد ترک در سطوح خارجی خواهد شد. لذا پیمانکار باید در طول حداقل 24 ساعت اولیه پس از اتمام دوران نگهداری بتن، تدابیر لازم را اتخاذ نماید.
چ:    دمای آب مصرفی باید یکنواخت و ثابت باشد تا تغییری در اسلامپ ساختهای مختلف بتن حادث نشود
ح:    دمای نهایی مخلوط بتن از رابطه زیر محاسبه می شود:
                                 
در رابطه فوق
       T دمای نهایی مخلوط بتن بر حسب درجه سلسیوس
       Tw,Ta,Ts,Tc به ترتیب:
       دمای سیمان، ماسه، شن و آب
         Ww,Wa,Ws,Wc به ترتیب وزن سیمان، ماسه، شن خشک و آب بر حسب کیلوگرم و Wws و Wwa وزن ماسه و شن مرطوب بر حسب کیلوگرم است. چنانچه دمای شن یا ماسه، زیر صفر باشد، رطوبت مصالح به صورت یخ ظاهر می شود. بنابراین گرمای نهان ذوب یخ برای آب کردن یخ مصالح، باید به میزان فوق اضافه شود، در این صورت پارامترهای TaWwa و TsWws به ترتیب به فاکتورهای 0Wws(0.5Ts-80) ، Wwa(0.5Ta-80) بدل می شوند.

خ:    پیش بینیهای لازم، قبل و حین اجرای بتن ریزی، در هوای سرد به شرح زیر است:
       ـ شن، ماسه و آب مصرفی باید عاری از برف، یخ و مصالح یخ زده باشند.
       ـ در صورت نیاز و قبل از بتن ریزی، مصالح سنگی و آب بر اساس دستورالعملهای این بخش گرم شوند.
       قبل از اجرای بتن ریزی تمامی سطوح در تماس با بتن نظیر سطح قالب، آرماتورها و کابلهای پیش تنیدگی باید عاری از برف و یخزدگی بوده و حتی الامکان دارای دمای مخلوط بتن مورد نظر باشند.
       استفاده از مواد افزودنی باید با توجه به نکات مندرج در این دستورالعمل صورت پذیرد. در هوای سرد توصیه می شود از بتن با حباب هوا استفاده شود.
       ـ از سیمانهای مخصوص زودگیر نظیر سیمان تیپ 3 استفاده شود.
       ـ از پوشینه و عایقهای مناسب به شرح مندرجات بند 5-8-4 استفاده شود.
       ـ از طریق بالا بردن دمای محیط بتن ریزی و ایجاد بادشکن، مراقبتهای لازم به عمل آید.
       ـ فاصله حمل بتن حتی الامکان کوتاه اختیار شود.
       چنانچه امکان افت سریع دما هنگام ساختن و ریختن بتن به دمای پایین تر از حد مجاز وجود داشته باشد، دستگاه نظارت می تواند دستور توقف بتن ریزی را صادر نماید

3   5-7-10 تراکم و تحکیم بتن[1]
5-7-10-1 کلیات
پس از ریختن بتن، پیمانکار باید با وسایل مناسب با توجه به نوع بتن آن را متراکم نماید. این عمل باید چنان انجام شود که هوای محبوس داخل بتن تماماً خارج شده و بتن یکپارچه دور میلگردها، قطعات مدفون و نهایتاً کلیه زوایای قالب را پر نماید. بسته به نوع بتن، جنس قالب و تراکم آرماتورها، برای متراکم کردن بتن وسایل و تجهیزات مختلفی به شرح زیر توصیه می شود
5-7-10-2 متراکم کردن با دست
در کارهای کوچک و محدود و مخلوطهای خمیری و روان، می توان با اجازه دستگاه نظارت از میله فولادی (تخماق) یا وسایل مشابه برای تراکم بتن استفاده نمود. میله بایستی به اندازه کافی وارد بتن شود تا بتواند به راحتی به انتهای قالب یا انتهای لایه مربوط به همان مرحله بتن ریزی برسد، ضخامت میله بایستی چنان انتخاب شود که به راحتی از بین میلگردها عبور نماید.
5-7-10-3 متراکم کردن با وسایل مکانیکی
متراکم کردن بتن با وسایل مکانیکی مناسب ترین روش برای بتن های سفت و درشت دانه می باشد، بسته به نوع این وسایل روشهای زیر مورد عمل بوده و توصیه می شوند:
الف:  تراکم با کوبنده های موتوری[2]
       از این روش در مورد بتن های خیلی سفت و در کارهای پیش ساخته استفاده می شود.
ب:   تراکم با استفاده از نیروی گریز از مرکز[3]
         از این روش در ساخت بتن متوسط یا شل و در کارهای پیش ساخته نظیر لوله ها و شمعها استفاده می شود.
پ:   میزهای سقوط[4]
         این وسایل بیشتر در مورد کارهای پیش ساخته نما مورد استفاده هستند.

ویبراتورها دارای کاربردهای عمومی بوده و به طور کلی با توجه به مشخصات مکانیکی، نوع بتن و محل، باید کاربرد آنها قبلاً به تصویب دستگاه نظارت برسد. ارتعاش بتن به دو صورت درونی و بیرونی صورت می گیرد. هنگام ارتعاش بتن، اصطکاک بین دانه های درشت کم شده، به خاصیت سیالیت بتن افزوده می شود و بتن تحت اثر وزن به سهولت دشر قالب جا گرفته و حبابهای هوا از آن خارج می شوند. وبیراتورها چه به صورت ارتعاش درونی و چه به صورت ارتعاش بیرونی، به وسیله فرکانس (تعداد نوسانات در دقیقه) و دامنه تاثیر آنها از مرکز ارتعاش، از یکدیگر متمایز می شوند. ویژگی این ویبراتورها به شرح زیر است:
ت:   لرزاننده ها[5]
  1-    ارتعاش درونی (غوطه ور)
              ویبراتورهای درونی یا غوطه ور به صورت ویبراتورهای بیلچه ای یا میله ای برای متراکم کردن بتن دیوارها، دالها، تیرها، ستونها و اعضای مشابه توصیه می شوند. قطر قسمت مرتعش کننده ویبراتور، از 20 میلیمتر به بالاست. دامنه اثر ویبراتور با قطر مرتعش کننده و فرکانس نوسانات آن متغیر است. میزان ارتعاش با قطر ویبراتور، کاهش و دامنه عمل با قطر ویبراتور، افزایش می یابد. شعاع عمل موثر با توجه به قطر ویبراتور حدوداً از اعداد زیر تبعیت می کند:
              ـ برای قطر قسمت مرتعش کننده بین 20 تا 40 میلیمتر، دامنه موثر 5/7 تا 15 سانتیمتر.
              ـ برای قطر قسمت مرتعش کننده بین 50 تا 90 میلیمتر، دامنه موثر 18 تا 36 سانتیمتر.
              ویبراتورها باید توسط کارگران مجرب مورد استفاده قرار گیرند و حتی الامکان مرتعش کننده به صورت قائم و در اثر وزن طبیعی خود در بتن فرو رود. از اعمال فشار به ویبراتور باید جداً خودداری شود. داخل و خارج کردن ویبراتور در بتن، باید به آرامی و حدوداً با سرعت 8 سانتیمتر در ثانیه صورت گیرد. ویبراتور باید به انتهای لایه بتن ریزی رسیده و حداقل 15 سانتیمتر در لایه قبلی نفوذ کند. در دالهای نازک و در صورت تایید دستگاه نظارت و با احتیاط، می توان ویبراتور را به صورت مورب یا افقی در بتن قرار داد تا سر آن کاملاً در بتن قرار گیرد. فاصله نقاطی که ویبراتور در بتن فرو می رود، باید حدوداً 5/1 برابر دامنه عمل ویبراتور باشد، به نحوی که مناطق مرتعش شده حدوداً چند سانتیمتر یکدیگر را بپوشانند. ویبراتور باید حدوداً بین 5-15 ثانیه، آرام نگه داشته و سپس به آرامی از بتن خارج شود. لرزاندن بیش از اندازه بتن خصوصاً برای بتن های با اسلامپ زیاد، باعث تفکیک دانه ها شده و به هیچ وجه مجاز نیست. بسته به نوع بتن، زمان لازم برای قرار دادن ویبراتور در بتن را حدوداً می توان مطابق جدول 5-7-10-3 (ت) اختیار نمود.

2-    ارتعاش بیرونی
              در این حالت عمل تراکم از بیرون قالب انجام می شود. مهم ترین نوع ویبراتورهای بیرونی از این قرارند:
              الف:  ویبراتورهای قالب
                     این ویبراتورها از سمت خارج به بدنه قالب متصل می شوند. این ویبراتورها باید محکم و بدون حرکت اضافی به قالب متصل شوند. اتصال مستقیم ویبراتور به قالب، مجاز نبوده و ویبراتور باید از طریق اتصالات مکانیکی مناسب، ارتعاش را به قالب منتقل سازد. ویبراتورها باید در نقاطی نصب شوند که ارتعاش را در سراسر قالب پخش نمایند. محل قرار دادن ویبراتور با نظر دستگاه نظارت مشخص می شود. در بعضی مواقع با تایید دستگاه نظارت فرکانسهای مختلفی برای ویبراتورهای قالب انتخاب می شود، بنابراین توصیه می شود ویبراتورهای قالب، مجهز به دستگاههای کنترل فرکانس و دامنه نوسان باشند. زمان لازم برای ارتعاش بیرونی بتن، 1 تا 2 دقیقه است. در قالبهای قائم نظیر قالب ستونها و دیوارها، ویبراتورهای بیرونی باید حدوداً 75 سانتیمتر از بالای قالب، پایین تر نصب شوند، رعایت این امر به ویژه در مورد قالب اعضا و قطعات نازک، اجباری است. در این موارد بتن قسمتهای بالایی قالب، باید با ویبراتورهای درونی، لرزانده و متراکم شود. توصیه می شود در موارد زیر از ارتعاش بیرونی استفاده شود:
                     ـ متراکم کردن سازه های بسیار نازک بتنی یا سازه هایی که به علت تراکم بسیار زیاد آرماتور، استفاده از ویبراتورهای درونی در آنها مشکل یا غیر ممکن باشد.
                     ـ بتن های سفتی که امکان استفاده از ویبراتورهای درونی در آنها وجود نداشته باشد.
                     ـ به عنوان مکمل ویبراتورهای درونی
جدول 5-7-10-3 (ت) زمان لازم برای لرزاندن بتن با توجه به اسلامپ آن

     ب:   میزهای لرزان
                     این روش بیشتر در کارگاههای پیش ساخته مورد استفاده است. میزهای لرزان باید مجهز به سیستم کنترل و تغییر ارتعاش باشند تا بتوان بسته به ضخامت سازه و روانی بتن، ارتعاش را تغییر داد. بتن های خمیری عموماً با فرکانس بالاتری نسبت به بتن های سفت لرزانده می شوند، میزان ارتعاش و زمان آن با توجه به مشخصات سازه، نوع بتن و تجربه کارگاهی مشخص می شود.
              پ:   ویبراتورهای سطحی
                    این نوع لرزاننده ها به صورت شمشه های ارتعاش دهنده، ویبراتورهای صفحه ای، شمشه های غلتان ارتعاشی، ماله های آهنی و تخته ماله ای ارتعاشی مورد استفاده هستند. این نوع ارتعاش دهنده ها برای متراکم کردن بتن کف، دالهای بدون آرماتور، بتن پوشش[6] روی سطوح شیبدار و اصولاً کارهای بتنی تخت مورد استفاده بوده و توصیه می شوند. لازم است در این روش به توصیه های زیر توجه شود:
                     ـ حتی الامکان از بتن اسلامپ کم (کمتر از 75 میلیمتر) استفاده شود.
                     ـ دالها بدون آرماتور و ضخامت آن تا 150 میلیمتر باشد و در صورت دارا بودن آرماتور تنها یک شبکه سیمی جوش شده در آن کار گذاشته شود.
                     به طور کلی این روش ارتعاشی برای دالهای بتن آرمه، دالهای با ضخامت بیش از 20 سانتیمتر و مواردی که اعضا و قطعات مدفون در بتن مطرح باشند، مورد استفاده قرار نمی گیرد.

7  5-8 عمل آوردن بتن[1]
3   5-8-1 کلیات
عمل آوردن فرایندی است که طی آن از افت رطوبت بتن جلوگیری شده و دمای بتن در وضعیت رضایتبخشی حفظ می شود. عمل آوردن بتن تاثیری بسزا روی ویژگیهای بتن سخت شده، از جمله کاهش نفوذپذیری و مقاومت در برابر یخ زدن و آب شدن دارد. عمل آوردن باید بلافاصله پس از تراکم بتن آغاز شود تا بتن را از گزند عوامل زیانبار محافظت نماید.
عمل آوردن از مفاهیم سه گانه (الف) مراقبت، (ب) محافظت، و (پ) پروراندن، تشکیل یافته است:
الف: مراقبت به مجموعه تدابیری گفته می شود که باعث شود سیمان موجود در بتن به مدت کافی مرطوب نگه داشته شود، به طوری که حداکثر میزان آبگیری آن چه در لایه های سطحی دانه ها و چه در حجم آنها صورت پذیرد.
ب:   محافظت به مجموعه تدابیری اطلاق می شود که مانع اثر نامطلوب عوامل بیرونی، مانند شسته شدن به وسیله باران یا آب جاری، سرد شدن سریع یا یخبندان، لرزش، ضربه و مشابه آنها، بر روی بتن جوان می شوند.
پ:   منظور از پروراندن بتن، تسریع گرفتن و سخت شدن آن به کمک حرارت می باشد.
       عبور و مرور کارگران بر روی قطعات بتنی تازه ریخته شده، حداقل تا 24 ساعت بعد از اتمام بتن ریزی، به هیچ وجه مجاز نیست، پیمانکار باید تدابیر لازم را در این موارد برای عبور و مرور کارگران فراهم نماید.
تهیه تمامی تجهیزات و لوازم مورد نیاز برای عمل آوردن صحیح بتن، طبق مندرجات این نشریه به عهده پیمانکار است.

3   5-8-2 عوامل موثر در مراقبت از بتن
عواملی نظیر سرعت باد، میزان تبخیر سطحی، دمای مخلوط بتن هنگام ریختن، رطوبت محیط و دمای آن، عواملی می باشند که روی یکدیگر اثر متقابل خواهند داشت. چنانچه میزان تبخیر سطحی بیش از 1 کیلوگرم بر متر مربع در ساعت باشد، پیمانکار باید تدابیر لازم را برای جلوگیری از تبخیر اتخاذ نماید. تبخیر بیش از میزان فوق الذکر، باعث به وجود آمدن ترکهای خمیری در سطح بتن خواهد شد.
سرعت آبگیری[1] سیمان با تغییر دما تغییر می کند، به طوری که در 10 درجه سلسیوس، سرعت آبگیری بسیار کند و در 100 درجه سلسیوس، بسیار سریع است و اصولاً در دمای پایین تر از 10 درجه سلسیوس، عمل گیرش اولیه دچار اختلال می گردد. در دمای کمتر از 5 خصوصاً حدود صفر درجه سلسیوس، گیرش دچار اختلال شدید شده و سرعت آن بسیار کم می شود. دمای بتن در فاصله زمانی گیرش اولیه، تحت تاثیر عواملی نظیر دمای محیط، گرمای آزاد شده طی فرآیند آبگیری سیمان، و بالاخره دمای اولیه مصالح متشکله بتن می باشد. تبخیر آب مخلوط بتن یا آب به کار رفته برای مراقبت از بتن باعث سرد شدن سطح بتن می شود. عدم رعایت نکات مندرج در این فصل، باعث به وجود آمدن آثار سوء در مقاومت و به وجود آمدن ترکهای سطحی در بتن خواهد بود.
5-8-3 روشهای مراقبت از بتن
بهترین روش مراقبت با توجه به نوع و مشخصات پروژه، شرایط محل اجرا و مصالح موجود برای عمل آوردن، توسط دستگاه نظارت، تعیین و به پیمانکار ابلاغ ی شود.
عمل آوردن بتن معمولاً به یکی از سه روش زیر صورت می پذیرد:
ـ عمل آوردن با آب به صورت پیوسته یا متناوب برای مرطوب نگه داشتن سطح بتن.
ـ عمل آوردن با پوشینه های مراقبت[1] نظیر کاغذهای نفوذناپذیر و پوششهای نایلونی از پلی اتیلن یا ترکیبات عمل آورنده.[2]

5-8-3-1 عمل آوردن به وسیله آب
در این روش، نگهداری بتن با کمک مستقیم آب و به شرح روشهای زیر صورت می گیرد:
الف:  روش آب راکد[3]
            برای نگهداری و عمل آوردن سطوح تخت سازه های بتنی نظیر کفها، پیاده روها، دالها و روسازی جاده ها، می توان از این روش استفاده نمود. برای حفاظت و نگهداری آب روی سطح تخت، باید با استفاده از خاک یا روشهای دیگر، لبه برجسته ای با ارتفاع 2 سانتیمتر ایجاد شود. این لبه ها باید کاملاً آب بند بوده و از نفوذ آب به سایر قسمتهای سازه جلوگیری نمایند. برای جلوگیری از بروز ترک به علت ایجاد تنشهای سطحی، توصیه می شود دمای آب مصرفی برای نگهداری، کمتر از درجه حرارت بتن اختیار شود. این اختلاف دما نباید از 10 درجه سلسیوس تجاوز نماید.
ب:   آبپاشی
       انجام این روش هنگامی مجاز است که احتمال یخزدگی وجود نداشته باشد. در این روش، آب توسط آبفشانهایی، مشابه آنچه در آبیاری بارانی مورد استفاده است، به طور مستمر به سطح بتن پاشیده می شود. در این روش باید دقت نمود که به علت آبپاشی مداوم، سطح بتن تازه دچار فرسایش نشود.
پ:   نگهداری با پوشینه های مراقبت
       پس از اینکه بتن به اندازه کافی سخت شد، سطح آن را به نحوی که آسیب نبیند با مصالحی نظیر خاک، ماسه، خاک اره، کاه، کرباس، حصیر، نمد و یا گونی می پوشانند. خاک، خاک اره و ماسه باید از مواد مضر برای بتن و دانه های درشت تر از 25 میلیمتر عاری باشد. استفاده از خاک اره چوبهایی نظیر چوب بلوط که دارای مقداری جوهر مازو است، مجاز نیست، ضخامت پوشش با این روشها حداقل 5 سانتیمتر بوده و این مواد باید به طور یکنواخت پخش شده و مرتب خیس شوند.
       کاه یا علف خیس و مرطوب، باید در لایه ای به ضخامت حداقل 15 سانتیمتر پخش شده و با وسایلی نظیر تور سیمی در برابر وزش باد محافظت شوند. گونی و کرباس و وسایل مشابه، باید قبلاً خوب شسته شوند تا از ایجاد لک روی سطح بتن جلوگیری شود. گونیهای مصرفی باید به حد کافی ضخیم بوده و مرتباً مرطوب شوند.

5-8-3-2 عمل آوردن با ایجاد سطوح عایق
در این روشها بدون استفاده از آب، با ایجاد یک سطح کاملاً نفوذناپذیر و عایق، از تبخیر سطحی آب بتن جلوگیری می شود. روشهای مورد توصیه عبارتند از:
الف:  پوشش با کاغذ نفوذناپذیر
       پس از آنکه بتن به اندازه کافی سخت شد، سطح آن را به نحوی که آسیب نبیند، کاملاً مرطوب نموده و با کاغذ نفوذناپذیر مطابق استاندارد ASTM-C171 می پوشانند. این کاغذها از دو لایه کاغذ مخصوص مسلح به رشته های نازک تقویتی ساخته شده که به وسیله مواد قیری به یکدیگر چسبانده می شوند، این کاغذها به صورت نواری بر روی سطح بتن تثبیت می شوند و هرنوار باید حداقل 25 میلیمتر روی نوار مجاور را بپوشاند. در هوای گرم بهتر است از کاغذهای روشن یا سفید رنگ استفاده شود. این کاغذها باید به یکی از روشهای مورد تایید دستگاه نظارت به یکدیگر، متصل و چسبانده شوند.
ب:   پوشش نایلونی
       این پوششها مانند ورقهای نازک پلی اتیلن مطابق استاندارد ASTM-C171 به ضخامت حداقل     میلیمتر پس از مرطوب کردن سطح بتن مورد استفاده قرار می گیرند. استفاده از این روش در بتن های نمایان توصیه نمی شود. در هوای گرم از ورقهای نایلونی سفید و در هوای سرد از نوع سیاه رنگ آن استفاده می شود. ممکن است یک طرف ورق پلی اتیلن با کرباس پوشیده شود، به این ترتیب پوشش مرکبی حاصل می شود که به نگهداری سطح بتن کمک می نماید.

پ:   ترکیبات عمل آورنده
       به کار گرفتن ترکیبات عمل آورنده باید مطابق با دستورالعملهای کارخانه سازنده این مواد باشد. مشخصات مواد، تجهیزات و روش اجرا باید قبلاً به تایید دستگاه نظارت رسیده باشد. این مواد عموماً به رنگهای سفید، خاکستری و سیاه مطابق استاندارد ASTM-C509 ساخته می شوند. برای کسب بهترین نتیجه و بازده، باید بلافاصله بعد از پرداخت نهایی سطح بتن و نیز پیش از آنکه سطح بتن کاملاً خشک شود، مواد عایق به طور یکنواخت و یکدست روی سطح بتن پاشیده شود تا با ایجاد غشائی (فیلم) نازک و غیر قابل نفوذ، از تبخیر آب سطح بتن جلوگیری شود. باید هنگام اجرا دقت کامل مبذول شود تا لبه ها، گوشه ها و ناهمواریهای سطوح به خوبی به این مواد آغشته شود. به کار بردن مواد عمل آورنده با دست یا دستگاههای اسپری تحت فشار 5 تا 7 اتمسفر انجام می شود. چنانچه به کار بردن این مواد با دست مجاز شناخته شود، پیمانکار باید با توجه به سطح کار، تعداد کافی کارگر مجرب آماده نماید تا وقفه ای در امر نگهداری بتن حادث نشود.
       در پروژه های بزرگ توصیه می شود که از دستگاههای اسپری چرخدار استفاده شود تا مواد عمل آورنده به صورت یکنواخت پخش گردد. هنگام وزش باد شدید باید دقت شود تا مواد به هدر نرود. برای هر دست، 2/0 تا 25/0 لیتر ماده غشاساز در مترمربع سطح کفایت می نماید. در مواردی که دستگاه نظارت دستور اجرای لایه دوم را صادر نماید، برای اطمینان از پوشش کامل باید دست دوم در جهت عمود بر روکش اولیه پخش شود. کارایی و بازده این مواد بر اساس استاندارد ASTM-C156 توسط دستگاه نظارت کنترل خواهد شد.
       این مواد را می توان بلافاصله روی سطوح بتنی تازه بدون قالب یا سطوح با قالب بندی پس از برداشت قالب به کار برد. باید توجه نمود که به کار بردن این مواد می تواند از پیوستگی میان بتن تازه و بتن سخت شده و نیز از پیوستگی سایر مصالح ساختمانی نظیر کاشی و موزائیک به سطح بتن جلوگیری نماید. لذا در این موارد استفاده از این روش برای عمل آوردن و مراقبت بتن مجاز نمی باشد.
ت:   مراقبت با اندود قیری
       به منظور عایقکاری و مراقبت سطوح بتنی در مقابل آبهای حاوی سولفات، پیمانکار باید تمام سطوح بتنی در تماس با این گونه آبها را طبق دستور دستگاه نظارت عایقکاری نماید. نوع و مشخصات قیر مصرفی باید قبلاً به تایید دستگاه نظارت برسد. پس از اجرای سطوح بتنی باید سطح کار کاملاً صاف، بدون گرد و خاک و حفره باشد و سطح کار با دو دست اندود قیری عایق شود. عایقکاری در هوای بارانی و دمای کمتر از 5 درجه سلسیوس، مجاز نیست

5-8-3-3 عمل آوردن با بخار[4]
در مواردی که کسب مقاومت اولیه در مدت زمان کم از اهمیت زیادی برخوردار بوده یا در هوای سرد که گرمای بیشتری برای تسریع عمل آبگیری سیمان مورد نظر است، برای عمل آوردن بتن از بخار استفاده می شود. دو روش برای عمل آوردن با بخار وجود دارد:
ـ عمل آوردن با بخار در فشار اتمسفر[5]
ـ عمل آوردن با بخار تحت فشار زیاد[6]
الف:  عمل آوردن با بخار در فشار اتمسفر
       این روش برای سازه های بتنی واقع در محیطهای بسته یا اعضا و قطعات پیش ساخته به کار گرفته می شود. در این شیوه عمل آوردن، کلیه مراحل باید قبلاً به تایید دستگاه نظارت برسد. بسته به مشخصات سازه و شرایط محیط، عمل آوردن با رعایت مراحل زیر صورت می گیرد:
       ـ مرحله اول: ریختن و تراکم بتن در قالب و حفظ آن در هوای آزاد به مدت 2 الی 5 ساعت
       ـ مرحله دوم: افزایش دما در خیمه بخار تا رسیدن به دمای حداکثر طی مدت 5/2 ساعت
       ـ مرحله سوم: حفظ مجموعه در دمای ثابت به مدت 6 تا 12 ساعت
       ـ مرحله چهارم: کاهش تدریجی دما از دمای حداکثر به دمای مورد نظر در فاصله زمانی حدوداً 2 ساعت
       مدت زمان و دمای هریک از مراحل چهارگانه فوق الذکر با توجه به نوع سازه، نوع بتن و شرایط محیطی، قبل از اجرا باید به تایید دستگاه نظارت برسد. دمای مرحله سوم نباید از 80 درجه سلسیوس و سرعت ازدیاد یا کاهش دما در مراحل دوم و چهارم نباید از 20 درجه سلسیوس در ساعت تجاوز نماید.
ب:   عمل آوردن در اتوکلاو
       برای عمل آوردن سریع بتن و رسیدن به مقاومتهای مورد نظر و قالب برداری فوری، استفاده از این روش معمول بوده و توصیه می شود. درجه حرارت عمل آوردن بین 165 تا 190 درجه سلسیوس و فشار کار در سیستم بخاردهی 5/5 تا 7/11 مگاپاسکال می باشد. از این روش در ساخت لوله های بتنی و بعضی اعضا و قطعات ساختمانی سبک استفاده می شود

الف:  دالها
       در دالهای بتنی به علت زیاد بودن سطح نسبت به حجم بتن، تبخیر سطحی هنگام گیرش اولیه بسیار زیاد است. در صورت عدم رعایت اصول صحیح نگهداری، ترکهای ناشی از جمع شدگی پلاستیک در سطح بتن ایجاد می شود. هنگامی که بتن روی بستر خاکی ریخته می شود، برای جلوگیری از جذب آب بتن باید سطح زیر دال قبلاً کوبیده، آماده و آبپاشی شود. مراقبت از بتن باید مطابق روشهای مندرج در این ماده و زیر نظر دستگاه نظارت صورت پذیرد.
       حداقل زمان مراقبت و عمل آوردن دالها چنانچه متوسط دمای روزانه بالاتر از 5 درجه سانتیگراد باشد، کمترین دو مقدار زیر است:
       ـ هفت روز
       ـ زمان لازم برای کسب (70%) مقاومت فشاری یا خمشی خواسته شده، در حالی که متوسط دمای روزانه کمتر از 5 درجه سلسیوس باشد، باید مطابق مندرجات زیر بند ”بتن ریزی در هوای سرد“، تدابیر لازم اتخاذ گردد.
ب:   اعضا و قطعات سازه ای[8]
       مراقبت و عمل آوردن قطعات سازه ای که به روش درجا ریخته می شوند، مانند دیوارها، ستونها، دالها و تیرها، به جز دالهایی که روی زمین ریخته می شوند و در قسمت ”الف“ به آنها اشاره شد، با توجه به روشهای مندرج در این بخش و زیر نظر دستگاه نظارت صورت می پذیرد. برای سطوح قائم یا سایر سطوح قالب بندی شده با تایید قبلی دستگاه نظارت، در صورت نیاز، پس از شل نمودن بستهای قالب و قبل از باز کردن آن می توان سطوح بتن را خیس نمود. در صورتی که متوسط دمای محیط بالای 5 درجه سلسیوس باشد، حداقل زمان مراقبت. کمترین دو مقدار زیر است:
       ـ هفت روز
       ـ زمان لازم برای کسب 70 درصد مقاومت فشاری یا خمشی تعیین شده
       در صورتی که دمای محیط کمتر از 5 درجه سلسیوس باشد، باید نکات مندرج در قسمت ”بتن ریزی در هوای سرد“ ملاک عمل قرار گیرد. برای بعضی از سازه های بتنی نظیر ستونها که مقاومت 40 مگاپاسکال یا بیشتر مورد نظر می باشد، باید مراقبت را تا 28 روز یا بیشتر ادامه داد
5-8-3-4 مدت مراقبت
مدت مراقبت به عواملی نظیر نوع سیمان، مقاومت مورد نظر، نسبت سطوح نمایان به حجم، شرایط آب و هوایی به هنگام ساخت و ریختن بتن و نهایتاً شرایط رویارویی[7] بستگی دارد.
نگهداری بتن در محیطی که باران نبارد، رطوبت زیاد نباشد، درجه حرارت کم باشد و بتن در تماس با خاک مرطوب قرار نگیرد، ”نگهداری معمولی“ تلقی می شود. در شرایط معمولی و هنگامی که دمای محیط کمتر از 10 درجه سلسیوس باشد، برای رسیدن به مقاومتهای خواسته شده و دوام مطلوب، با توجه به نوع سیمان مصرفی باید زمان عمل آوردن، حداقل برابر با ارقام زیر باشد:
ـ سیمان نوع 1 (سیمان معمولی) 7 روز
ـ سیمان نوع 2                    14 روز
ـ سیمان نوع 3                     3 روز

پ:   بتن های پیش ساخته
       منظور از قطعات پیش ساخته، قطعاتی نظیر لوله، بلوک، آجر، تیر با مقاطع TT,T,U ، ستون، دیوار، پانل و نظایر آن می باشد. در عمل آوردن این قطعات برای باز کردن سریع قالبها و تخلیه کارگاه ساخت، غالباً از روشهای عمل آوردن تسریع شده استفاده می شود. روش عمل آوردن با توجه به نوع سازه توسط پیمانکار، پیشنهاد و به تصویب دستگاه نظارت می رسد. بعضی از قطعات پیش ساخته نظیر بلوکهای سیمانی، آجرهای سیمانی و لوله ها، بلافاصله بعد از ریختن از قالب جدا می شوند و عمل آوردن آنها در هوا یا استخرهای آب، بسته به شرایط ادامه می یابد. در بعضی موارد برای قطعات پیش ساخته نظیر لوله ها یا پانلها، قالب برداری 12 تا 24 ساعت بعد از بتن ریزی انجام می شود.
       عمل آوردن اعضای پیش ساخته با بخار تحت فشار جو در دمای 50 تا 85 درجه سلسیوس و در مدت زمانی بین 12 تا 72 ساعت صورت می گیرد. چنانچه عمل آوردن با بخار و تحت فشار صورت گیرد، درجه حرارت 165 تا 190 درجه سلسیوس و مدت مراقبت حسب مورد 5 تا 36 ساعت خواهد بود.
ت:   قالبهای لغزنده قائم[9]
       سازه هایی نظیر سیلوها، بونکرها، منابع و مخازن آب و چاههای آسانسور با قالبهای لغزنده قائم ساخته می شوند. عمل آوردن این سازه ها مانند عضوهای قائم ساختمانی و بر اساس مندرجات این بخش انجام می شود. برای مراقبت از بتن تازه در بیرون سیلو از برزنتهایی که مرتباً آبپاشی می شود و همراه با سکوی کار حرکت می کند، استفاده می شود، چنانچه این تدابیر برای مراقبت از بتن کفایت ننماید، می توان از چتایی استفاده نمود. استفاده از ترکیبات عمل آورنده با تایید قبلی دستگاه نظارت، پس از عمل آوری توسط برزنت، به شرطی که در رنگ سیلو تغییری حاصل نشود، بلامانع است. با توجه به مسائلی نظیر آتش سوزی و سمی بودن گازها، استفاده از ترکیبات عمل آورنده در داخل سیلو مجاز نمی باشد. دمای داخل سیلو در هوای سرد، همواره باید بیش از 15 درجه سلسیوس باشد. با توجه به روشهای ساخت سیلو، پیمانکار موظف است برای جلوگیری از بالا رفتن دما، نسبت به تهویه داخل سیلو اقدام نماید.
ث:   سقفهای پوسته ای[10]
            سقفهای پوسته ای نازک باید با دقت کامل عمل آورده شوند. به علت شرایط خاص این نوع سازه ها و به علت عدم رعایت دستورالعملهای فنی مراقبت از بتن در مراحل اولیه گیرش، امکان بروز ترکهای سطحی در اثر جمع شدگی بسیار است. در آب و هوای گرم برای مراقبت و عمل آوردن، روش آبیاری بارانی و پس از آن پوشاندن سازه با کرباس یا گونی خیس و آبیاری مداوم توصیه می شود. در هوای سرد برای جلوگیری از یخ زدن، دستگاه نظارت دستورالعملهای لازم برای مراقبت از بتن را صادر خواهد نمود. در شرایط آب و هوایی معمولی، 5 تا 20 درجه سلسیوس، عمل آوردن بتن به طور معمول و بر اساس مندرجات این دستورالعملها انجام می پذیرد.