مقدمه
سالهاست که نوجوانی دورانی دشوارتر از دوران کودکی محسوب می شود. البته مفهوم نوجوانی تا اواخر قرن نوزدهم به عنوان مرحله ای که با پیچیدگی روانی توام و قابل مطالعه علمی است قلمداد نمی شد.
در واقع نوجوانی مرحله بلوغ جسمانی، روانی، اجتماعی و گذراز مرحله کودکی به بزرگسالی است که بلوغ جسمانی زودتر از بلوغ روانی و اجتماعی رخ می دهد و همزمان با شروع زندگی باروری، تواناییهای ذهنی و قابلیت های شناختی و عاطفی آنها شکل می گیرد.
رشد جسمانی در مراحل اولیه بلوغ به میزان بالایی می رسد و شامل مرحله ای است که از آن به عنوان جهش بلوغ نام برده می شود. در این مرحله افزایش فوق العاده ای در قد، وزن و رشد عضلانی بوجود می آید،. بلوغ بیولوژیکی یا جنسی در دوران اولیه نوجوانی تحت تاثیر هورمونها آغاز می شود.
نوجوان در دوران بلوغ علاوه بر تغییرات جسمی ، دستخوش یکسری تغییرات و علائم روانی می شود که شناخت این علائم به والدین و مربیان برای درک بهتر نوجوان ، برخورد صحیح و منطقی با وی و رفتار مناسب با شرایط روانی ورفتاری آنان کمک زیادی می کند .
بلوغ
نوجوانی دوران تغییر است . نه تنها بدن نوجوانان بالغ می شود بلکه طریقه نگرش آنها به زندگی و نحوه تفکر آنها نسبت به روابط اجتماعی تغییر می کند.
بلوغ فرایندی بیولوژیک و شامل تغییرات جسمانی است که نوجوانان هنگام گذر از دوران کودکی به بزرگسالی آن را تجربه می کنند. بلوغ بوسیله تحریک قسمت هایی از مغز وآندوکرین آغاز می شود که کانون هورمون های جسمی می باشد. تغییراتی که در بدن نوجوانان ایجاد می شود در نتیجه آزاد شدن هورمون های مانند استروژن و تستوسترون می باشد.
بلوغ از چه زمانی آغاز می شود؟ سن آغاز بلوغ در افراد مختلف متفاوت می باشد . بنابراین صحبت درباره سن "معمول" شروع بلوغ تا حدودی گمراه کننده است.در دختران بلوغ زودرس در7 سالگی و بلوغ دیررس در 13سالگی آغاز می شود.در پسران بلوغ زود رس در5/9 سالگی و بلوغ دیررس در5/13سالگی آغاز می شود. ولی در کل فرایند بلوغ به 2 تا 5 سال زمان برای کامل شدن نیاز دارد . به طور کلی ،بلوغ در دختران 2 سال زودتر آغاز می شود و پایان می پذیرد.
در حالت کلی واژه نوجوان و بلوغ به گروه سنی 19-10 سال اطلاق می گردد.
– بلوغ به چهار مرحله تقسیم می شود :
* مرحله قبل از بلوغ که بین ۱۲-۱۰ سالگی قرار دارد . ولی گاهی بلوغ جسمی نیز در این مرحله اتفاق می افتد .
* مرحله ۱۳ تا ۱۴ سالگی که معمولاً مرحله بلوغ جسمی است .
* مرحله بعد از بلوغ یا مرحله اواسط نوجوانی که مرحله ۱۶-۱۵ سالگی است .
* مرحله ۱۷ تا ۱۹ سالگی که اواخر بلوغ و مرحله تکامل رشد جسمی است .
چه نوع تغییراتی در دوران بلوغ بوجود می آید ؟ بلوغ حد اقل دارای 4 نوع پیشرفت جسمانی است. یکی از نشانه های بلوغ رشد سریع و ناگهانی نوجوان است. در این دوران قد و وزن نوجوان به سرعت افزایش می یابد. در نقطه اوج رشد ، بدن نوجوان مانند بدن نوزاد رشد می کند.
دومین تغییر فیزیکی ، کامل شدن ویژگی های اولیه جنسی یا سیستم تناسلی است .
قابل توجه ترین این تغییرات ، تغییر سوم یعنی تکامل ویژگی های ثانویه جنسی است. ویژگی های ثانویه جنسی ویژگی هایی هستند که سبب تمایز مردان از زنان می شوند.
چهارمین تغییر فیزیکی در دوران بلوغ تغییر ریخت بدنی است . بدن نوجوانان چه دختر و چه پسر دارای ماهیچه ها و چربی بیشتری می شود . ولی این افزایش در دختران و پسران دارای سرعت متفاوتی است ، بطوریکه در پایان دوران بلوغ نسبت عضله به چربی در بدن پسران 3 به1 است، درصورتی که در دختران میزان عضله و چربی با یکدیگر برابراست .
دوران تغییر
معمولاً ما نوجوانان را سخت می پنداریم . ما چنین فرض می کنیم که نوجوانان از بزرگسالان دمدمی تر هستند. زیرا در دوران بلوغ تغییرات هورمونی در بدن نوجوانان رخ می دهد . آیا دلیل دمدمی بودن نوجوانان در دوران بلوغ است ؟ پاسخ این سوال هم مثبت و هم منفی است.تحقیقات نشان می دهند نوسان شدید هورمون ها در بدن نوجوان، وی را تحریک پذیرتر، پرخاشگرتر و افسرده تر می سازد. بالا رفتن و پایین آمدن سطح هورمون ها در شروع دوران بلوغ دیده می شود ولی به زودی ثابت می شود. بنابر این رابطه بین هورمون ها و دمدمی بودن نوجوان فقط در اوایل دوران نوجوانی و زمانی که سطح هورمون ها دارای نوسان است وجود دارد. پس می توان گفت هورمون ها فقط در اوایل دوران بلوغ مسئول دمدمی بودن نوجوانان هستند.
تحقیقات بیشتر نشان داده اند که دمدمی بودن نوجوان بیشتر از خود بلوغ با تغییرات محیط اجتماعی اطراف وئ ارتباط دارد. در نوجوان تغییر خلق و خو با تغییر فعالیت ها همزمان می شود. از این رو نوجوانان همچنانکه در طول روز وارد محیط های مختلف می شوند دارای رفتارها و خلق و خوهای متفاوتی نیز می گردند ممکن است نوجوان نوسان زیادی در رفتار و خلق وخوی خود احساس کند زیرا او در طول روز دچار تغییرات زیادی در فعالیت ها و بافت های اجتماعی میشود.
صرف نظر از مبا حث زیست شناختی، بلوغ می تواند در رفتار نوجوانان و پیشرفت آنها از بسیاری جهات تاثیر بگذارد. بلوغ باعث بوجود آمدن تغییراتی در نحوه نگرش نوجوان به خویشتن می شود. تغییرات بوجود آمده در ریخت بدن و کامل شدن صفات ثانویه جنسی نیز بر تصوری که نوجوان از خویش دارد اثرمی نهد و در نتیجه رفتار وئ دچار تغییر خواهد شد. برای مثال هم دختران وهم پسران نوجوان تمایل بیشتری به تنهایی دارند و در دوران اولیه بلوغ از تغییرات بوجود آمده در بدنشان دچار ناراحتی می شوند . هم دختران و هم پسران حساسیت بیشتری نسبت به ظاهر خود پیدا خواهند نمود و با کامل شدن دوران بلوغ تغییراتی در عادات غذایی و ورزش آنها نیز بوجود خواهد آمد.
تغییرات بوجود آمده درظاهر نوجوان رفتار و دید دیگران را نسبت به آنها تحت تاثیر قرار خواهند داد. غالبا در دوران بلوغ از یک نوجوان انتظار می رود رفتار بهتری داشته باشد که معمولا فراتر از دسترس یک نوجوان است.
بسیاری از تغییراتی که نوجوانان شاهد آنها هستند مانند تغییرات جسمانی و تغییر توانایی آنها برای تفکر و استدلال و نیز پتانسیل های اجتماعی می توانند برای آنها بسیار سخت و دشوار باشند. تمام این تغییرات واکنش و انتظارات دیگران را از نوجوان و نیز شیوه تفکر آنها را نسبت به خودشان تحت تاثیر قرار خواهد داد. با وجود تمام این تغییرات ، نوسانات کم اهمیت رفتاری کاملاً طبیعی هستند و بیشتر به دلیل تنظیم های چند گانه بوجود می آید. چه چیزی می تواند چنین با سرعت و در چندین مسیر توسعه پیدا کند؟! پس تعجبی ندارد که گاهی اوقات نوجوان دمدمی باشند.
ویژگیهای روانی و رفتاری بلوغ
این ویژگیها عبارتند از : میل به گوشه گیری ، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران ، بی قراری ، بی ثباتی ، تحریک پذیری ، نوسان در خلق و خو ، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلی جامعه ، در رویا فرو رفتن ، شرم و حیای مربوط به تغییرات ناشی از بلوغ جنسی ، تنبلی و سستی ، نافرمانی از بزرگترها ، خیره سری و خودرایی ، نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس ، مقاومت در برابر پند و اندرز والدین ، تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفتگوهای پنهانی و طولانی با آنها ، حساسیت نسبت به آراستگی ظاهر خود و صرف وقت جلوی آینه . نوجوانان در این سنین ، لباس پوشیدن به شیوه ای متفاوت با معیارهای خانواده و همسان ، با گروه هم سن و سال خود را ترجیح می دهند .
این علائم که حدود یک سال پیش از بلوغ آغاز می شود ، در مرحله جنسی رو به شدت می گذارد و در مراحل پایانی بلوغ بتدریج کاهش می یابد . باید به تفاوتهای فردی بین نوجوانان توجه داشت ، یعنی اینکه ممکن است این علائم به صورت یکسان در همه نوجوانان ظاهر نشود ، ضمن آنکه اغلب نوجوانان احساسات و عواطف خود را در این مرحله از رشد بروز نمی دهند .
معیارهای رفتار و لباس پوشیدن را گروه هم سن و سالش برای او تعیین می کند . کنجکاوی رو به افزایش درباره جنس مخالف ، در رویاهای عاشقانه فرو رفتن و اشتغال ذهنی از ویژگی های روانی این دوره است . علاوه بر اینها تفکر نوجوان به صورت انتزاعی در می آید که مرحله تازه ایی از هویت یابی ( شناخت خویش ) و رشد و شکوفایی اوست . جهت گیری آینده و اندیشیدن درباره تصمیمات مهم زندگی مانند تحصیل ، اشتغال ، انتخاب همسر و ازدواج ، بخش مهمی از رویاهای او را تشکیل می دهند . به طور خلاصه می توان گفت در این گذرگاه ، زندگی آینده نوجوان پایه ریزی می شود . رابطه او با والدین و مربیان از شکل رابطه کودک با پدر و مادر یا مربی ، به رابطه یک نوجوان در آستانه بزرگسالی با بزرگسالان دیگر از قبیل والدین و مربیان تبدیل می شود و همین امر توقعات زیادی را در او به وجود می آورد . لذا نوجوانان در این سنین به برخورد بزرگسالان با خود بسیار حساس هستند . نقش مهم و حساس والدین و مربیان در برخورد با نوجوانان در این مرحله قابل توجه و تامل است .
یکی از مسائل عمده نوجوانان در دوره بلوغ شکل گیری هویت است. بر طبق نظریه اریک اریکسون، افرادی که احساس هویت قوی ای دارند خود را افرادی مجزا و متمایز از دیگران می دانند که د رنیازها و انگیزه ها ورفتار آنان انسجامی وجود دارد. استنباطی را از نوجوانان دارند که نوجوانان از خودشان دارند. شکل گیری هویت در جوامع صنعتی مدرن بسیار پیچیده است، زیرا نوجوان در اینگونه جوامع با اوضاع و احوالی روبرو می شود که به سرعت در حال تغییر است و به ناچار باید نقش های متنوعی را ایفا کند. مشکلاتی که بر سر راه شکل گیری هویت وجود دارد عبارت است از :هویت یابی زودرس و سردرگمی در هویت یابی یا ناتوانی در ایجاد هویتی با ثبات. غالبا زمانی انسان به هویتی رشد یافته دست می یابد که دورانی پر از جستجو و عدم اطمینان را گذرانیده باشد.
تحولات روحی در دوران بلوغ در بین دختر ها و پسرها متفاوت است. این تفاوتها نه تنها به دلیل شرایط خانوادگی و فرهنگی و تفاوت جایگاهی که یک دختر خانم و یا آقا پسر جوان در جامعه دارند بلکه بدلیل تفاوت های هورمونی شان هم هست.
در این سن بیشترین اشخاصی که روی فرد نوجوان تاثیر دارند دوستان وی هستند. چون فرد نوجوان تصور می کند هیچ کس او را درک نمی کند و تنها کسانی که تجربه همسان دارند و همسن او هستند مشکلات او را می فهمند. دلیلش هم خیلی ساده است.
در نظر بگیرید یک فرد نوجوان موضوعی را با والدین خود در میان بگذارد. مثلا بگوید دوستم میثم سیگار می کشد. اگر پدر و مادر بلافاصله عکس العمل نشان بدهند و یا با میثم برخورد بدی بکنند و یا نوجوان را از دیدن دوستش محروم کنند بار بعدی فرزند شان حرفی را که بداند عواقب اینچنینی دارد برای پدر و مادرش بازگو نمی کند.
بهترین راه گوش کردن بدون نظر دادن و قطع کردن صحبت نوجوان است. بعد از آن می توانید نظر او را در مورد سیگار کشیدن بپرسید و بعد راجع به آن را هم صحبت کنید تا خود او به این نتیجه برسد که سیگار کشیدن برایش ضرر دارد و این انتخابی نیست که می خواهد برای خودش بکند.
اما اگر سیگار کشیدن را محکوم کنید بدون اینکه نوجوان دلایل آن را درک کرده باشد در بازداری وی از انجام این عمل موفق نبوده اید.
بر خلاف عقیده رایج، همسالان ارزش های اساسی والدین را تقویت می کنند و با آن مخالف نیستند، هر چند که ممکن است از لحاظ سلیقه یا آداب و رسوم اختلافاتی داشته باشند. گروههای همسالان نوجوان شامل جمعیت بزرگتر و غیر شخصی و نیز دسته کوچکتر و دوستی های فردی است. بسیاری از عوامل در پذیرفته شدن نوجوانان از سوی همسالانشان تاثیر می گذارد و این عوامل عبارتند از هوش، شکل ظاهری و مهارتها، موقعیت اجتماعی و استعداد های خاص. به طور کلی، نوجوانان همسالانی را ترجیح می دهند که بدشانس، انعطاف پذیر، خوش طینت و مشتاق باشند، افرادی از نظر آنها محبوبند که به دیگران یاری دهند تا احساس کنند از سوی سایرین پذیرفته شده اند. روابط ضعیف با همسالان در دوران کودکی و نوجوانی پیشگویی ناسازگاریهای عاطفی دوران بزرگسالی، بزهکاری، اختلالات در سازگاری جنسی و سایر رفتارهای ناسازگارانه است.
مشغولیت دیگر یک نوجوان، ترس از ناهماهنگی با گروه های هم سن اش است. این ترس در برخی گروه ها بیشتر است مثلا افرادی که حس می کنند نسبت به جنس موافق گرایش دارند نه جنس مخالف. و چون بقیه دوستانشان این حس را ندارند احساس غیر طبیعی بودن می کنند و حتی ممکن است دچار افسردگی های مزمن بشوند.
صحبت کردن نوجوان در مورد احساسات و عواطفش با توجه به اینکه در دوران برزخ بین بچگی و بلوغ به سر می برد سخت است چه برسد به اینکه احساسی را در خود پیدا کند که نمی داند در صورت مطرح کردنش چه برخوردی با وی می شود.
یکی دیگراز فشارهایی که امروزه روی نوجوانان و جوانان است مسئله تجربه جنسی است. مثلا وقتی در جمع دوستانشان هستند هرکس دوست دختر و یا دوست پسر ندارد و یا رابطه جنسی را تجربه نکرده است مورد تمسخر قرار می گیرد.
بعضی افراد هم نیازهای عاطفی که از جانب خانواده شان تامین نشده در فردی خارج از خانواده جستجو می کنند بخصوص برای دخترهایی که از طرف پدرشان احترام و صمیمت کافی را نداشته اند و پسرهایی که از طرف والین خود تحقیر شده و یا نزدیکی خاصی با آنها احساس نمی کنند.
در تمامی تحقیقاتی که با نوجوانان به عمل آمده اکثر دخترها اعلام کرده اند که به هر دلیل که رابطه جنسی را در نوجوانی تجربه کرده اند اعم از کمبود محبت، بخاطر فشار دوستانشان و یا تحت تاثیر الکل و مواد مخدر، از اینکه این رابطه را داشته اند پشیمان هستند. و این تازه اعلام آمار در کشورهایی است که باکره بودن دختر مهم نیست.
در مورد پسرها هم پژوهش ها نشان داده که در یک جمع پسرهای نوجوان و جوان اکثر کسانی که خودشان را بسیار با تجربه نشان می دهند در واقع هرگز رابطه جنسی نداشته اند و اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند که با گفتن اینکه من با این تعداد دختر رابطه داشته ام می خواهند کمبود خود را جبران کنند.
معمولا این افراد دیگران را تشویق می کنند که رابطه جنسی داشته باشند که در واقع بعد بتوانند از تجربیات آنها استفاده کنند.
فرد نوجوان باید از خود بپرسد که آیا من دوست دارم بازیچه همچین فردی بشوم؟ سئوال دیگری که یک نوجوان می تواند از خودش بپرسد این است که حالا من این کار را هم کردم بعدش چه؟ چه چیزی بدست می آورم؟ اگر در نتیجه این ارتباط بارداری ناخواسته اتفاق افتاد چه؟ و غیره.
بنابر پژوهش ها نزدیکی نوجوان با والدینش و دریافت احترام و محبت کافی از آنان، داشتن اعتماد به نفس بالا، هدفمندی در مورد آینده اش می تواند از تاثیرپذیری منفی یک فرد نوجوان از محیط اطرافش کم کند.
از مسائل دیگری که در سنین نوجوانی و جوانی باید به آن توجه داشت، شکل گیری اعتماد به نفس است. در این مورد اطرافیان یک نوجوان می توانند نقش بسیار مهمی را ایفا کنند.
یک نوجوان تغییرات جسمی را تجربه می کند که برایش جدید است. برای همین اکثر نوجوانان وقت زیادی را جلوی آینه می گذرانند. لوازم اصلاح و یا آرایشی می خرند و غیره.
یک نوجوان تمامی این کارها را می کند تا بازتاب مثبتی از اطرافیانش دریافت کند. در این سن اگر از یک نوجوان بپرسید دوست داشتی چه شکلی بودی تقریبا محال است یک جای بدنش را نام نبرد که مایل است تغییرش بدهد.
مسئله بعدی استفاده از مواد مخدر مثل سیگار، قرص های اکس، حشیش و غیره و خوردن مشروبات الکلی است. مصرف این مواد به هر دلیلی، از نشان دادن خود در برابر دوستان تا بهانه هایی چون ناراحت بودم و غیره شروع می شود. در آن لحظه نوجوان ممکن است به این موضوع فکر نکند اما همان یک بار استفاده دعوتی است برای بارهای بعدی و می تواند شروع اعتیاد به آن ماده مخدر و یا مشروب الکلی باشد. اینجاست که گفتن نه ارزش پیدا می کند.
البته در مهمانی و وقتی که دوستی چیزی را تعارف می کند فرصت زیادی برای فکر کردن نیست اما اگر پیش از اینکه در چنین موقعیتی قرار بگیرید برای خودتان و زندگی تان قانون بگذارید.
مثلا بگویید من هرگز لب به سیگار نمیزنم به این دلیل و به آن دلیل. تحت هیچ شرایطی این قانون نمی شکند اما اگر تصمیمی در این مورد نگرفته باشید و تنها بدانید که سیگار برای بدن ضرر دارد اما هرگز به صورت عمیق در مورد آن مطالعه نکرده باشید و یا فکر نکرده باشید در شرایط خاص احتمال اینکه آن را امتحان کنید بسیار بالا است.
در این مورد نقش والدین هم خیلی مهم است که در برنامه ششم در مورد آن صحبت می کنم.
مصرف مواد مخدر از هر نوعی و مشروبات الکلی حداقل خطری که دارد این است که قوای فکری را مختل می کند و ممکن است فرد به کارهایی دست بزند که بعدا پشیمانی غیرقابل جبرانی به بار بیاورد.
معمولا ارتباطات جنسی که تحت تاثیر این موارد انجام می شود پر خطر است. در ضمن ممکن است مثلا مست باشید و موجب تفریح بقیه بشوید اما آیا این واقعا چیزی است که می خواهید؟ که دیگران را سرگرم کنید؟ فردی که موجب سرگرمی افراد می شود برای زمان مهمانی و تفریح جذاب است اما در شرایط معمول زندگی اغلب تنها است چون دیگران نمی توانند روی تصمیم گیریهایش حساب کنند.
مشکلات تغذیه ای در دوران بلوغ
نوجوانی دوران رشد سریع جسمانی و افزایش نیازهای تغذیه ای به منظور افزایش توده عضلانی بدن و ذخیره سازی مواد غذایی در بدن می باشد. میزان نیاز دختران نوجوان به آهن در این سنین بلوغ 10 درصد بیش تر از پسران است که علت آن خونریزی دوران قاعدگی است و دختران بایستی به ازای روزهای قاعدگی (یعنی 7 روز) یا هفته ای یکبار قرص آهن مصرف نمایند.
کمبودهای تغذیه ای که از مصرف ناکافی موادغذایی (کمتر از نیاز غذایی روزانه) که در دراز مدت ناشی می شود.
• کمبودهای خاص مانند کم خونی فقر آهن و کمبود ویتامین آ و ید.
• پرخوری (سوء تغذیه ناشی از پرخوری) مصرف نامتعادل و مقدار بیش از حد مواد غذایی مانند نشاسته، شکر و چربی در دراز مدت ناشی می شود و از تظاهرات شایع آن چاقی می باشد.
• پوسیدگی دندان، مشکل بهداشتی در ارتباط با مصرف بیش از حد مواد شیرین مانند آب نبات، شکلات، بستنی ، کیک و نوشابه های شیرین به همراه غذا یا میان وعده های غذایی می باشد. بنابراین باید نیازهای تغذیه ای افزایش یافته در نوجوان، شناسایی و عادات غذایی ذکر شده رعایت شود
• داشتن رژیم غذایی کامل و غنی (شامل حبوبات، غلات، شیر، گوشت و سبزیجات)
• کنترل پرخوری
• کاهش دریافت شیرینی جات و میان وعده های غذایی
• انجام ورزش منظم
• کنترل بیماریهای انگلی
• کنترل کمبود مواد موجود در محیط مانند فلوراید وید
اصول و شیوه زندگی سالم نوجوان:
پیشگیری از بیماریها از طریق بهداشت فردی، بهداشت آب و مواد غذایی، واکسیناسیون، پیشگیری از مصرف خودسرانه دارو، تشخیص زودرس و درمان بموقع بیماریها، عدم استعمال سیگار، عدم مصرف الکل و مواد مخدر،انجام فعالیتهای جسمانی و ورزش ، خواب منظم ، رعایت رژیم غذایی مناسب و بهداشت فردی.
وظیفه والدین و مربیان
برای ورود به دنیای پرتلاطم نوجوانی ، لازم است والدین و مربیان برای تفاهم با نوجوان ، درک شرایط و وضعیت رشد جسمی ، جنسی ، روانی و اجتماعی نوجوان و ایجاد یک رابطه عاطفی ، صمیمانه و احترام آمیز با او تلاش کنند .
هر اندازه دانش و آگاهی والدین – که مهمترین منابع اطلاعاتی و کمک به نوجوانان هستند – در زمینه بلوغ و دوران نوجوانی بیشتر باشد ، از نگرانی های و مشکلات نوجوانان در این دوره بحرانی کاسته می شود .
با فرزند نوجوان باید درباره تغییرات جسمی ، زیستی ، جنسی ، روانی و اجتماعی بلوغ به گفتگوی صادقانه و صمیمانه نشست .
این کار باید در زمانهای مقتضی پیش از وقوع بلوغ انجام پذیرد .
گفتگوی والدین با نوجوان باید جدی و در عین حال همدلانه و با محبت باشد .
نوجوان باید با بلوغ و تغییرات جسمی ، زیستی و جنسی ناشی از آن و عملکرد سیستم باروری کاملاً آشنا شود و سپس با اثرات بلوغ بر تغییر وضعیت روانی و اجتماعی نوجوانان آشنایی یابد.
با پذیرش نوجوان و کمک به او در جهت شناخت ماهیت نوجوانی و ابعاد گوناگون جسمی ، روانی ، اجتماعی ، باید نوجوانان را در کنار آمدن با تغییرات سریع و پیچیده ناشی از بلوغ و سازگاری آنان با شرایط و تحولات پیش آمده یاری کرد .
به نوجوانان باید در زمینه شناسایی خویشتن و پذیرش آن و همچنین استفاده حداکثر از توانایی ها و استعدادهایش کمک شود .
دختران و پسران در پایان این دوره ( بلوغ ) هویت جنسی و اجتماعی خود را می یابند و برای مسئولیت های فردی ، خانوادگی و اجتماعی آمادگی پیدا می کنند . با واگذاری مسئولیت های در حد توان نوجوان به او ، به رشد حس مسئولیت پذیری و افزایش اعتمادبنفس وی کمک می شود . نوجوانانی که از رشد جمسی و روانی متعادل و مطلوبی برخوردارند ، هویت خویش را می یابند و مسئولیت های اواخر دوران نوجوانی را بهتر می پذیرند و از اعتماد به نفس بیشتری نیز برخوردارند . داشتن انتظارات و توقعات بیش از حد توان نوجوان ، ممکن است منجر به احساس سرخوردگی و عدم کفایت فردی و اجتماعی او شود .
با توجه به تفاوتهای فردی نوجوانان باید با آنان رفتار شود .
در دوره نوجوانی ، ترسها و نگرانیها ، معمولاً با احساس بی کفایتی اجتماعی و عدم اطمینان در تصمیم گیری همراه است . باید به نوجوان کمک کرد تا با کسب مهارتهای اجتماعی و دریافت راهنمایی های تحصیلی و شغلی مناسب ، بر ترس ها و نگرانی های خود غلبه کند یا آنها را کاهش دهد . یکی از مسئولیت های مهم والدین این است که با ایجاد فضایی آرام و به دور از تشنج ، فرصت ها و امکاناتی برای نوجوانان در فعالیت های ورزشی ، هنری و … فراهم آورند تا در رشد استعدادها و کسب مهارتهای مختلف ، به آنان کمک کنند .
با برخورد احترام آمیز با نوجوان ، باید عزت نفس او را افزایش دهید و به او برخی از نقشهای بزرگسالی را با نظارت و راهنمایی واگذار کرد و از این طریق مسئولیت پذیری را بتدریج دراو پرورش داد .
خشم و احساس ناراحتی و بدخلقی در نوجوانان ، بیشتر در نتیجه تعارض و درگیری با والدین و مربیان در مورد وظائف و تکالیفی است که در خانه و مدرسه و فعالیتهای اجتماعی از او انتظار می رود . برای کاهش این مشکلات ، ایجاد یک رابطه عاطفی ، صمیمانه ، و احترام آمیز برای تفاهم با نوجوان و درک شرایط جسمی و روانی او و همچنین ارائه یک الگوی مسئولیت پذیری مناسب برای او ، لازم و موثر است .
بسیاری از اختلافهای بین والدین و نوجوان غیرضروری و قابل پیشگیری است . باید دانست که منشا این اختلافها ، تلاش نوجوان برای رهایی از وابستگی کودکی و آماده شدن برای زندگی مستقل بزرگسالی است . باید به آنان اطمینان داده شود که بالاخره بزرگسال و مستقل خواهند شد . هر قدر والدین بیشتر بدانند که تغییرات خلقی ، روانی و رفتاری نوجوان تا حد زیادی منشا زیستی و فیزیولوژیکی دارد ، بیشتر با آنان همدردی و همدلی کنند و تلاش و مبارزه نوجوان برای بزرگ شدن را بهتر و بیشتر درک کنند .
با رفع تبعیض ، حسادت در نوجوانان ریشه کن می شود ، چرا که پیدایش حسادت در نوجوان به طور عمده ناشی از تبعیص والدین و مربیان است .
ابعاد مختلف رشد در دوره نوجوانی ( جسمی ، زیستی ، جنسی ، روانی ، اجتماعی ) به یکدیگر مربوط و درهم تنیده اند .
بنابراین مشکل عاطفی نوجوان ممکن است در سازگاری اجتماعی او خلل ایجاد کند . باید سعی شود بین فرزندان تبعیض جنسیتی وجود نداشته باشد . بویژه در گفتگوهای خصوصی مربوط به مسائل جنسی ، بر رابطه متقابل پدر با پسر و مادر با دختر تاکید می شود .
ایجاد فضای امن و محبت آمیز توام با احترام در خانواده به نوجوان کمک کند تا این دوران دشوار را راحت تر بگذراند ، باید بر نهاد خانواده تاکید شود . دانستن این مسئله که ازدواج تنها راه تامین نیاز جنسی و تشکیل خانواده است ، نیز ضروری است .
به نوجوانان باید تاکید شود که با رسیدن به سن بلوغ احتمال حاملگی وجود دارد تا در صورت ازدواج زودهنگام کاملاً از خود مراقبت کنند .
والدین مطمئن ترین افراد در زندگی نوجوان هستند . آنها می توانند با ایجاد رابطه مطلوب با او و نا دیده گرفتن بسیاری از اختلالات خلقی ، رفتاری و عاطفی و نظارت مداوم توآم با همدلی ، در پیشگیری از بسیاری از مشکلات و بزهکاریها نقشی موثر ایفا کنند . بنابراین توجه شود که اگر نوجوانان با والدین به هر دلیلی مشکلی دارند و یا نیاز به اطلاعات بیشتری دارند ، حتماً با مشاوران مورد اطمینان نظیر معلمان و مشاوران مدرسه و خارج از مدرسه مشورت کنند یا از خودآموز و جزوات مربوطه استفاده کنند تا از راهنمایی های لازم برخوردار شوند .
فهرست مطالب
مقدمه 1
بلوغ 2
دوران تغییر 4
ویژگیهای روانی و رفتاری بلوغ 6
مشکلات تغذیه ای در دوران بلوغ 15
اصول و شیوه زندگی سالم نوجوان: 16
وظیفه والدین و مربیان 16
22