مقام صالح در طرح دعاوی از سوی شرکت های تعاونی
تعریف شرکت های تعاونی:
شرکت تعاونی به شرکتی گفته می شود که به منظور تولید و توزیع در شهر و روستا مطابق ضوابط اسلا می(1) درجهت اشتغال و قرار گرفتن امکانات کار در اختیار کسانی که قادر به کار هستند؛ اما وسایل کار را در اختیار ندارند و نیز اختصاص یافتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصل شده به نیروی کار، بهره برداری مستقیم آنها از نتیجه و حاصل این تلا ش ها و سرانجام توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی تاسیس می شود(2) تا از تمرکز ثروت در دست اشخاص خاص و کارفرمای مطلق شدن دولت جلوگیری به عمل آید.شرکت ها و اتحادیه های تعاونی دارای شخصیت حقوقی مستقل هستند و عضو در شرکت تعاونی شخصی است حقیقی یا حقوقی(3)
مجمع عمومی، هیات مدیره و بازرس، ارکان تعاونی(4) را تشکیل می دهند.
مجمع عمومی:
بالا ترین مرجع اتخاذ تصمیم و نظارت بر امور شرکت های تعاونی مجمع عمومی است و از اجتماع اعضای تعاونی یا نمایندگان تام الا ختیار آنها به صورت عادی و فوق العاده تشکیل می شود.هر عضو بدون در نظر گرفتن میزان سهم تنها یک حق رای دارد و حدود اختیارات و وظایف در مواد 34 و 35 قانون بخش تعاونی اقتصاد به تفصیل بیان شده است.(5)
هیات مدیره(6):
اداره امور تعاونی مطابق اساسنامه برعهده هیات مدیره ای مرکب از حداقل 3 و حداکثر 7 عضو اصلی و تا یک سوم اعضای اصلی و علی البدل می باشد که از میان اعضا برای مدت 3 سال و با رای مخفی انتخاب می شوند.
وظایف و حدود اختیارات هیات مدیره به صورت مشروح در ماده 37 قانون بخش تعاون بیان شده است.برابر بند 9 ماده مذکور "تعیین نماینده یا وکیل در دادگاه ها و مراجع قانونی و سایر سازمان ها با حق توکیل به غیر برعهده هیات مدیره است." اعضای هیات مدیره وظایف خود را به صورت جمعی انجام می دهند و هیچ یک از آنها حق ندارد از اختیارات هیات به صورت فردی استفاده کند؛ مگر در موارد خاص و در صورتی که مجوز وکالت یا نمایندگی کتبی از طرف هیات مدیره داشته باشد.
هیات مدیره می تواند قسمتی از اختیارات خود را با اکثریت سه چهارم آرا به مدیر عامل تفویض نماید.این ماده دارای 2 فرض است:
1- تعیین نماینده یا وکیل در مراجع غیرقضایی با حق توکیل به غیر:برابر مقررات هیات مدیره می تواند قسمتی از اختیارات خود را تفویض نماید و مدیرعامل به نیابت از هیات مدیره برابر وکالت نامه اقدام کند.
2- تعیین نماینده یا انتخاب وکیل در مراجع قضایی و دادگاه ها.
تعیین نماینده حقوقی در مراجع قضایی:
همان گونه که از اصل 44 قانون اساسی استنباط می شود، شرکت تعاونی مستقل از دولت بوده و شخصیتی جدا از شرکت های خصوصی دارد و دارای عنوانی خاص است که با اهداف مشخص و معین مطابق قانون بخش تعاونی اقتصاد تاسیس و اداره می شود.در ماده 8 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلا می مصوب 13 شهریور 1370 و اصلا حی آن در این رابطه مقرر است:"عضو در شرکت های تعاونی شخصی است حقیقی یا حقوقی غیردولتی که واجد شرایط مندرج در این قانون بوده و ملتزم به اهداف بخش تعاونی و اساسنامه قانونی آن تعاونی باشد."براساس این ماده هیچ شبهه ای در غیردولتی بودن شرکت تعاونی وجود ندارد.از سوی دیگر تعاونی یک موسسه عمومی غیردولتی نیز تلقی نمی شود؛ زیرا توسط اشخاصی معین و برای کسب منافع گروهی خاص با اعضایی مشخص تاسیس می گردد و یک اجتماع عام المنفعه نمی باشد.از این روست که تعاونی ها نمی توانند از مزایای مندرج در ماده 32 قانون آیین دادرسی مدنی استفاده کرده و نماینده حقوقی داشته باشند.وکالت در دادگستری مطابق قانون وکالت مصوب 25 بهمن 1315 و آیین نامه اجرایی آن مصوب 19 خرداد 1316 مستلزم داشتن پروانه وکالت بوده و در نتیجه تنها اشخاصی که دارای چنین پروانه وکالتی هستند و تحت شرایط خاصی می توانند آن را تحصیل نمایند، حق دارند که در دادگستری وکالت نمایند.مصوبه 11 مهر 1370 مجمع تشخیص مصلحت نظام درخصوص انتخاب وکیل توسط اصحاب دعوا _که حق انتخاب وکیل را برای آنها مقرر داشته است_ یک قانون عام محسوب می شود و ناسخ قانون وکالت مصوب 25 بهمن 1315 که قانونی خاص می باشد، نیست.در نتیجه قانون وکالت مذکور و آیین نامه اجرایی آن هنوز به قوت و اعتبار خود باقی بوده و لا زم الا جراست.ماده 33 قانون آیین دادرسی مدنی نیز موید همین مطلب است و براساس آن تنها کسانی حق دارند در دادگستری وکالت نمایند که دارای پروانه مخصوص وکالت در دادگستری باشند.بنابراین هیات مدیره برای طرح و دفاع از دعاوی خود حق انتخاب وکیل دادگستری را دارد و غیر از وکلا ی دادگستری، اشخاص فاقد صلا حیت حق حضور و دفاع از دعاوی له و علیه شرکت تعاونی را نخواهند داشت.در این خصوص شعبه سوم دیوان عالی کشور برابر دادنامه شماره 25 مورخ 12 فروردین 1372 در رابطه با پرونده شعبه سوم دادگاه حقوقی ….که حسابدار تعاونی به نمایندگی از مدیرعامل اقدام به طرح دعوا نموده و حکم به محکومیت خوانده صادر شده بود، چنین استدلا ل می نماید:"اساساً در شرکت تعاونی وفق ماده 46 قانون شرکت های تعاونی مصوب 1350 و اصلا حی بعدی، هیات مدیره نماینده قانونی شرکت است و می تواند به طور مستقیم و یا از طریق وکالت با حق توکیل این نمایندگی را در دادگاه ها و مراجع قانونی و سایر سازمان ها اعمال کند.بنابراین آقای (الف) حسابدار تعاونی که از طرف مدیرعامل شرکت مرقوم به عنوان نماینده تام الا ختیار آن تعاونی برای ادای توضیحات و شرکت در جلسات دادگاه معرفی شده، در حالی که مدیرعامل صلا حیت تقدیم دادخواست و اقامه دعوا را از جانب شرکت تعاونی خواهان نداشته؛ بلکه مجموع اعضای هیات مدیره شرکت واجد چنین اختیاری می باشند، از این رو چون نوشته ضمیمه دادخواست مثبت سمت دادخواست دهنده نبوده، اقتضا داشته دادگاه با لحاظ بند 3 ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی تصمیم قانونی اتخاذ می نمود."اداره حقوقی نیز در نظریه شماره 3989/7 مورخ 29 مهر 1363 در پاسخ به این پرسش که آیا هیات مدیره شرکت تعاونی می تواند به کارمندان شرکت برای انجام امور مذکور در ماده 46 قانون شرکت های تعاونی نمایندگی بدهد یا خیر، اعلا م می دارد:" با توجه به تعاریف مندرج در مواد 2 و 46 قانون شرکت های تعاونی و مقررات قسمت (الف) تبصره 18 قانون الحاق 2 تبصره به قانون متمم بودجه سال 1347 مصوب سال 1348 شرکت های تعاونی مشمول مقررات تبصره 18 قانون یاد شده نبوده و مدیران شرکت نمی توانند اختیاراتی را که برپایه اساسنامه و مقررات قانونی دارا هستند، به کارمندان عادی شرکت واگذار نمایند.
انعکاس موضوع در اساسنامه نیز با لحاظ مقررات قانونی گفته شده فاقد وجهه قانونی و بلا اثر است.اضافه می نماید که منظور از نمایندگی مقید در ماده 46 قانون شرکت های تعاونی حضور مستقیم هیات مدیره در مراجع و دادگاه ها یا اختیار وکیل حایز شرایط برای شرکت در محاکم و دادگاه های صالح می باشد."(7)
نتیجه گیری:
1- شرکت تعاونی مجموعه ای غیردولتی و غیرعمومی است.
2- اعضای هیات مدیره شرکت تعاونی به همراه یکدیگر حق طرح و دفاع از دعاوی را دارند.
3- هیات مدیره حق انتخاب وکیل برای طرح و دفاع از دعاوی را دارد.
4- وکیل انتخابی باید حایز شرایطی باشد که به موجب قوانین راجع به وکالت در دادگاه ها برای آنان مقرر است.
5- به هنگام مراجعه به دادگاه دفاع از دعاوی مطرح علیه تعاونی از سوی هیات مدیره یا وکیل دادگستری به انتخاب هیات مدیره پذیرفته می شود.
6- در زمینه طرح دعاوی چنانچه هیات مدیره و یا وکیل دادگستری از جانب هیات مدیره اقدام نماید، دعوا قابل رسیدگی است.
7- تقدیم دادخواست به نام شرکت از سوی مدیرعامل یا وکیل انتخابی وی به لحاظ فقدان سمت دعوا قابل رسیدگی نیست و رد می شود.
8- اگر دادخواست به نام مدیرعامل و با امضا و مهر شرکت تقدیم شود، این دعوا نیز ایراد شکلی داشته و مردود است.
در پایان به نمونه ای از آرای صادر شده در این خصوص از سوی دادگاه تجدیدنظر اشاره می شود:
دادنامه شماره …
مرجع رسیدگی:شعبه …دادگاه تجدیدنظر استان
هیات شعبه:آقایان…..
تجدیدنظرخواه:شرکت تعاونی مسکن فرهنگیان
تجدیدنظرخوانده:1- ابراهیم، 2- قادر و 3- اسماعیل، شهرت همگی …
تجدیدنظرخواسته:دادنامه شماره 1329 مورخ 16 اسفند 1385 صادر شده در پرونده کلا سه 445-85
پس از ارجاع پرونده به این شعبه و ثبت آن، اینک در وقت فوق العاده شعبه …تشکیل شده است.پس از بررسی اوراق پرونده و مشاوره، پایان رسیدگی را اعلا م و به شرح زیر رای صادر می نماید:
رای دادگاه
تجدیدنظرخواهی شرکت تعاونی مسکن فرهنگیان…..با مدیرعاملی (م_ع) نسبت به دادگاه شماره 1329 مورخ 16 اسفند 1385 شعبه ….حقوقی وارد است.مدیرعامل در حدود اختیاراتی که از سوی هیات مدیره شرکت تعاونی به وی تفویض می گردد، دارای عنوان نمایندگی از شرکت محسوب می شود.
در این پرونده رئیس هیات مدیره شرکت تعاونی مسکن فرهنگیان ….طی لا یحه شماره 1377 مورخ 4 دی 1385 دفتر لوایح دادگاه نخستین، اختیار تعقیب دعوا را به مدیرعامل شرکت اعطا نموده است.از این رو دادگاه به استناد ماده 353 قانون آیین دادرسی مدنی دادنامه تجدیدنظرخواسته را نقض و پرونده را برای رسیدگی ماهوی به دادگاه نخستین اعاده می نماید.رای صادر شده قطعی است.
پی نوشت ها:
1- اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلا می
2- مواد یک و 2 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلا می مصوب 13 شهریور 1370 با اصلا حات بعدی
3- مواد 7 و 8 همان قانون
4- ماده 29 همان قانون
5- ماده 30 همان قانون
6- مواد 36 و 37 همان قانون
7- نظریه شماره 3989/7 مورخ 29 مهر 1363
نویسنده : شاپور محمدصادق زاده بنابی